Breach of sensory integration in children and youth Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

э

2012

Ш

Zaburzenia integracji sensorycznej wsrod dzieci i mlodziezy

Mariya Radziyevska 12, Ewelina Dzi^gwa 3, Pawel Radziyevsky 12

Wyzsza Szkota Edukacji i Terapii w Poznaniu, Wydziai Zamiejscowy w Szczecinie, Szczecin, Polska 1 Politechnika Cz^stochowska, Czestochowa, Polska2 Studenckie Kolo Naukowe “Panaceum”, Wyzsza Szkota Edukacji i Terapii w Poznaniu,

Wydziai Zamiejscowy w Szczecinie, Szczecin, Polska3

Annotation:

Radziyevska Mariya, Dziagwa Ewelina, Radziyevsky Pawel. Breach of sensory integration in children and youth. From the first moments of life, the child acquires the experience of being in the world around him through the senses such as touch, balance, proprioception, taste, sight, hearing and smell. The development of sensory integration of individual processes helps to effectively carry out every activity and function in society. Changes in the quality and quantity of sensory information may lead to sensory integration disorder child, which is immediately reflected in his behavior. In this paper we have presented information on the levels of sensory integration and testing of samples with a simple touch of activities that can be done without special equipment, both at home and in child care. Dissemination of knowledge about the processes of sensory integration, both among doctors, teachers, physiotherapists, occupational therapists and psychology as well as parents can contribute to early diagnosis of problems in children sensory-social development, further impeding the normal functioning of the child in society.

Key words:

sensory, integration, children, adolescents, problems, development, sensory, activities.

Радзиевская Мария, Дзьонгва Эвелина, Радзиевский Павел. Нарушения сенсорной интеграции среди детей и молодежи. С первых моментов жизни, ребенок приобретает опыт пребывания в окружающем его мире через чувства, такие как осязание, равновесие, проприоцепция, вкус и зрение, слух и обоняние. Развитие сенсорной интеграции отдельных процессов помогает эффективно выполнять каждый вид деятельности и функции в обществе. Изменение качества и количества сенсорной информации может привести к расстройству сенсорной интеграции ребенка, что немедленно отражается на его поведении. В этой статье мы представили информацию о уровнях сенсорной интеграции и примеры ее тестирования при помощи простейшей сенсорной деятельности, которую можно выполнить без специального оборудования как дома, так и в условиях детского учреждения. Распространение знаний о процессах сенсорной интеграции, как среди врачей, учителей, физиотерапевтов, специалистов по трудотерапии, психологии, а также родителей может способствовать ранней диагностике у детей проблем сенсорно-социального развития, в дальнейшем, препятствующих нормальному функционированию ребенка в обществе.

сенсорная, интеграция, дети, подростки, проблемы, развитие, деятельность.

Радзієвська Марія, Дзьонгва Евелі-на, Радзієвський Павло. Порушення сенсорної інтеграції серед дітей та молоді. З перших моментів життя, дитина набуває досвіду перебування в навколишньому світі через почуття, такі як дотик, рівновагу, проприоцепция, смак і зір, слух і нюх. Розвиток сенсорної інтеграції окремих процесів допомагає ефективно виконувати кожен вид діяльності і функції в суспільстві. Зміна якості та кількості сенсорної інформації може призвести до розладу сенсорної інтеграції дитини, що негайно відбивається на її поведінці. У цій статті ми представили інформацію про рівні сенсорної інтеграції та приклади їх тестування за допомогою найпростішої сенсорної діяльності, яку можна виконати без спеціального обладнання як вдома, так і в умовах дитячого закладу. Поширення знань про процеси сенсорної інтеграції, як серед лікарів, вчителів, фізіотерапевтів, фахівців з трудотерапії, психології, а також батьків може сприяти ранній діагностиці у дітей проблем сенсорно-соціального розвитку, які в подальшому можуть перешкоджати нормальному функціонуванню дитини в суспільстві.

сенсорна, інтеграція, діти, підлітки, проблеми, розвитку, діяльність.

Wst^p.

W niniejszym artykule omowiono zaburzenia integracji sensorycznej wsrod dzieci i mlodziezy. Pierwsze lata zycia dziecka stanowi^ moment w ktorym jest intensywne zdobywanie doswiadczen z otaczaj^cego swiata. Informacje s^ zdobywane za pomoc^ roznych zmyslow, ktorych prawidlowe funkcjonowanie warunkuje prawidlowy rozwoj dziecka. W momencie kiedy dochodzi do jakiejkolwiek nieprawidlowosci w przetwarzaniu tych bodzcow dochodzi wowczas do zaburzen rozwoju w obr^bie motorycznym poznawczym, emocjonalnym i spolecznym.

Celem pracy jest przedstawienie zaburzen integracji sensorycznej w obr^bie podstawowym zmyslow oraz ukazanie mozliwosci stymulacji rozwoju integracji sensorycznej.

Integracja sensoryczna. Metoda integracji sensorycznej powstala w latach szescdziesi^tych XX w. Jej tworczyni^ byla Jean Ayres, psycholog, pedagog specjalny i terapeuta zaj^ciowy. Sformulowala teori§ zaburzen przetwarzania sensorycznego, ktor^ poparla w pozniejszych latach licznymi badaniami. Ayers zauwazyla mi^dzy innymi, iz zaburzenia integracji sensorycznej maj^ wplyw na reakcje posturalne, napi^cie

© Mariya Radziyevska, Ewelina Dziagwa, Pawel Radziyevsky, 2012

miçsni, planowanie ruchu, rozwoj mowy, zachowanie, emocje oraz funkcje poznawcze. Pocz^tkowo metodç Ц wykorzystywano do terapii dzieci z trudnosciami w uczeniu siç, obecnie jest rowniez jedn^ z kompleksowych metod terapeutycznych w terapii dzieci z opoznieniem w rozwoju psychoruchowym [10].

Integracja sensoryczna jest to skomplikowany proces podczas, ktorego uklad nerwowy czlowieka odbiera informacje z receptorow zmyslow( dotyk, uklad przedsionkowy, wçch, smak, sluch, wzrok) nastçpnie organizuje je i interpretuje oraz selekcjonuje w taki sposob, aby mogly bye wykorzystane do celowego dzialania [14, 15]. Metoda integracji sensorycznej opiera siç na nastçpuj^cych zalozeniach [7, 2, 17]:

1. Kontrolowany doplyw bodzcow moze bye uzyty do wywolania okreslonej reakcji adaptacyjnej. Reakcja ta moze pojawie siç w momencie gdy stymulacja sensoryczna nie przeci^za uklad nerwowego.

2. Kontroluj^c ilose i rodzaj bodzcow sensorycznych mozliwa jest pomoc dla dziecka w organizacji tych wrazen, poprzez dokladn^ ocenç wymagan sytuacji i udzielenie adekwatnej odpowiedzi motorycznej.

3. Reakcje adaptacyjne przyczyniaj^ siç do rozwoju integracji sensorycznej. Wysylaj^c odpowiedzi adaptacyjne dostosowane otoczenia, system nerwowy nabywa wiedzy, ktorej uzywa do kierowania organizaj

та медико-біологічні проблеми фізичного виховання і спорту

informacji sensorycznych podczas poszczególnych aktywnosci.

4. Im wiçksza ilosc wewnçtrznie kierowanej aktywnosci dzieciçcej, tym wiçksza szansa na poprawç organizacji neuronalnej.

5. Zachowania bardziej kompleksowe i dojrzale opieraja siç na prostych i podtswowych reakcjach

6. Organizacja zachowania dziecka jest lepsza, im wyzszy poziom organizacji odpowiedzi adaptacyjnych

7. Rejestracja znaczenia bodzców sensorycznych jest konieczna do tworzenia prawidlowej odpowiedzi. Hipotetyczny model rozwoju integracji sensorycznej opracowany przez J. Ayers wyróznia poszczególne stadia. Pierwszy z nich to rozwój percepcji czuciowej, proprioceptywnej, przedsionkowej, reakcji równowaznych oraz integracja pierwotnych odruchów. Drugi etap to ksztaltowanie siç schematu ciala; zdolnosc planowania ruchowego( kinestezja, integracja i róznicowanie obu stron ciala) jak równiez ksztaltaj siç percepcja wzrokowa i sluchowa. Kolejne stadium to rozwój precyzyjnych ruchów rçk ( lateralizacja, zdolnosci róznicowania stron ciala) , koordynacja wzrokowo ruchowa jak równiez percepcja przestrzeni.

DOTYK. Zmysl dotyku jest jednym z najwczesniej rozwijaj^cych siç zmyslów. Za swiadomosc dotkniçcia odpowiedzialny jest dotyk protopatyczny (pierwotny) dominuj^cy w okresie niemowlçcym. Natomiast za odbiór precyzyjnych informacji dotykowych ( róznicowanie faktur i ksztaltu) odpowiada dotyk empiryczny ( róznicuj^cy). Zarówno dotyk empiryczny jak i protopatyczny rozwijaj^ siç stopniowo i musz^ one utrzymywac siç w równowadze uzaleznionej od wieku i funkcjonowania dziecka [8]. Zmysl dotyku jest odpowiedzialny za dostarczanie informacji niezbçdnych do uzyskania róznorodnych umiejçtnosci ( takich jak: percepcja dotykowa, schemat ciala, planowanie ruchu, percepcja wzrokowa, umiejçtnosci szkolne, bezpieczenstwo i stabilnosc emocjonalna, funkcjonowanie spoleczne i wyobraznia) [5, 14, 15].

PROPIOCEPCJA. Za dostarczenie informacji z miçsni, stawów i wiçzadel o pozycji czçsci ciala oraz ich ruchach odpowiedzialny jest zmysl propriocepcji (czucia glçbokiego). Zmysl ten jest scisle powi^zany ze zmyslem dotyku i ukladem przedsionkowym. Wplywa on na swiadomosc ciala, kontrolç i planowanie ruchu, stopniowanie ruchu, postawç ciala, bezpieczenstwo emocjonalne oraz funkcjonowanie spoleczne [2].

UKLAD PRZEDSIONKOWY. Zmyslem, który jest odpowiedzialny jest za dostarczenie informacji na temat sily grawitacji oraz ruchu jest narz^d przedsionkowy. Wspomaga on kierowanie ciala w przestrzeni i wplywa miçdzy innymi na: bezpieczenstwo grawitacyjne,

napiçcie miçsniowe, ruch i równowagç oraz koordynacjç ruchow^, przetwarzanie sluchowo jçzykowe, wzrokowo przestrzenne, swiadomosc przestrzenn^, planowanie ruchu, bezpieczenstwo emocjonalne i funkcjonowanie spoleczne [18].

,,Ludzie s^ istotami zmyslowymi a doznania zmyslowe s^ nieodl^czne przy wykonywaniu danych czynnosci,,. Tak wiçc, aby dziecko moglo funkcjonowac w swoim srodowisku w sposób prawidlowy, niezbçdne jest

dostarczenie mu takiej ilosci bodzców, i zróznicowania ich, aby dziecko moglo optymalnie funkcjonowac w spoleczenstwie (Diana A. Hennry) [http://www. integracjasensoryczna.com.pl]. U wiçkszosci osób proces integracji sensorycznej przebiega automatycznie umozliwiaj^c odpowiednie reakcje do wymogów otoczenia i warunkuje prawidlowy rozwój sensomotoryczny [1]. Ksztaltowanie siç systemów zmyslowych nastçpuje juz w przeci^gu pierwszych lat zycia. Bez nich dziecko nie reagowaloby na otoczenie w odpowiedni sposób, nie pokonywalo tak zwanych kamieni milowych’’ Bez integracji zmyslów dalszy rozwój dziecka jest trudny a nawet niemozliwy. Dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego w sposób nieprawidlowy i nieadekwatny interpretuj^ odbierane bodzce z otaczaj^cego ich swiata podczas zycia codziennego [11]. U wiçkszosci osób proces integracji sensorycznej rozwija siç w sposób naturalny co do wieku rozwojowego. Jednakze u niektórych dzieci proces ten nie rozwija siç w sposób prawidlowy i w takim wlasnie wypadku mog^wyst^pic problemy z zachowaniem, rozwojem czy z nauk^ zarówno podstawowych czynnosci zycia codziennego jak i z pózniejsz^ nauk^ szkoln^. [17]. Do podstawowych czynników, które warunkuje rozwój sensoryczny adekwatny do wieku i sytuacji jest rozwój w okresie prenatalnym, okoloporodowym, niemowlçcym, poniemowlçcym, okres przedszkolny, az po mlodszy okres szkolny. Wszystkie te etapy rozwoju, jezeli przebiegaj^ w sposób prawidlowy wówczas dostarczanie, gromadzenie, interpretowanie i selekcjonowanie poszczególnych bodzców nastçpuje w sposób prawidlowy daj^c adekwatny czynnosc czy zachowanie [13].

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego to problem który dotyczy niemal kazdego dziecka u którego wystçpuj^ problemy w rozwoju psychofizycznym czy spolecznym. Obserwuje siç równiez wspólwys^powanie zaburzen przetwarzania sensorycznego u wiçkszosci dzieci. Wyodrçbnic mozemy grupç [6]:

1. Dzieci, które unikaj^ wrazen sensorycznych ( nadwrazliwosc sensoryczna), ich uklad nerwowy odczuwa doznania sensoryczne, bardziej wyostrzone niz s^ w rzeczywistosci w efekcie czego dzieci te unikaj^ bodzców, nadmiernie reaguj^ na stymulacjç. Dzieci te mog^; Reagowac na dotyk agresj^ lub wycofaniem siç , bac siç wysokosci i ruchu, lub odczuwac mdlosci w wyniku niewielkiego ruchu b^dz wysokosci, niechçtnie ryzykowac oraz próbowac nowych rzeczy, czuc duzy dyskomfort w zatloczonych miejscach, byc nadmiernie pobudzone i aktywne. Dzieci te mog^ równiez jesc malo zróznicowane pokarmy lub miec duz^ wrazliwosc na zapachy.

2. Kolejn^ grup^ dzieci, które mozna wyodrçbnic s^ to dzieci, które poszukuj^ wrazen sensorycznych. Dzieci te mog^ prezentowac nadmiern^ aktywnosci^ ruchow^ bçd^cej efektem jak i zródlem wrazen sensorycznych ‘odzywiaj^cych mózg’, nie reagowac na ból i nie zauwazac innych bodzców dotykowych; czçsto i zbyt mocno dotykac inne osoby (co moze wygl^dac jak zachowanie agresywne), uczestniczyc w niebezpiecznych zabawach np. zbyt wysokie wspinanie siç, preferowac intensywne, dlugo trwaj^ce zabawy typu hustanie, krçcenie, czçsto bez objawów dyskomfortu,

І ПЕДАГОГІКА I

ПСИХОЛОГІЯ

2012

ü

Rysunek 1. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego.

lubie bardzo glosne dzwiçki np. glosno graj^ca muzyka, telewizor jak równiez miee opózniony mowç [http:// www.integracjasensoryczna.com.pl, 9].

3. Niektóre dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego w efekcie tych zaburzen mog^ miee trudnosci z planowaniem i wykonywaniem nowych ruchów i aktywnosci ruchowych. Czçsto dzieci te s^ niezdarne, nieskoordynowane, przewracaj^ siç, maj^ problem z nauczeniem siç wielu zabaw ruchowych. Wówczas dzieci te mog^ miee trudnosci z nastçpuj^cymi czynnosciami: Trudnosci z aktywnosciami manualnymi, pisaniem, zapinaniem guzików itp. Slabe umiejçtnosci z zakresu duzej motoryki np. kopanie, lapanie, rzucanie pilki. Dzieci te mog^ miee równiez problemy z nasladowaniem ruchów np. w zabawie „Ojciec Wergiliusz”, miee trudnosci z utrzymaniem równowagi, wykonaniem sekwencji ruchów lub obustronn^ koordynaj preferowae znane aktywnosci i zabawy, aktywnosci statyczne, siedz^ce np. ogl^danie telewizji, czytanie ksi^zki. Mog^ miee równiez problemy trudnosci z wymow^ [3].

W wyniku nieprawidlowego przetwarzania

sensorycznego moze dojse do nieprawidlowego

funkcjonowania w obrçbie wyzej wymienionych ukladów,

czego efektem moze bye [16]:

1. Opózniony rozwój ruchowy.

2. Opózniony rozwój mowy.

3. Podwyzszony poziom pobudzenia i aktywnosci.

4. Obnizony poziom aktywnosci, ociçzalosé.

5. Trudnosci z utrzymaniem równowagi.

6. Trudnosci z koordynaj wzrokowo-ruchow^.

7. Trudnosci z percepj sluchow^.

8. Trudnosci z koncentraj

9. Trudnosci z nauk^: czytaniem, pisaniem, matematyk^.

10. Zaburzone relacje spoleczne i problemy emocjonalne oraz niskie poczucie wartosci.

Aby móc usystematyzowae powyzsze informacje ponizszy schemat przedstawia podzial zaburzen przetwarzania sensorycznego (SPD) (rys. 1.).

Deficyty przetwarzania sensorycznego mog^ bye przyczyn^ wielu trudnosci, które zaburzaj^ prawidlowy rozwój dziecka, utrudniaj^c proces uczenia, powoduj^c problemy emocjonalne i spoleczne. Tak wiçc niezwykle wazne jest, aby w sposób optymalny dostarczae dziecku wrazen z otaczaj^cego nas swiata i zapewnie mu prawidlowy rozwój psychoruchowy [9].

Zródlo: opracowanie wlasne napodstawie materialów kursowych Kursu Integracji Sensorycznej I stopnia [8].

TERAPIA. Terapia integracji sensorycznej ma formç ,, naukowej zabawy’’ w której dziecko chçtnie uczestniczy. Podczas terapii tej nie uczy siç konkretnych umiejçtnosci, stymulujç siç procesy nerwowe, które prowadz^ do podstaw tych umiejçtnosci, poprzez poprawç integracji bodzców sensorycznych. Sala do terapii wyposazona jest w sprzçt do stymulacji poszczególnych ukladów( miçdzy innymi: pilki, miçkkie materace, deskorolki, trampolina, zjezdzalnia, hamak, hustawka oraz róznorodne drobne pomoce sensoryczne itd.)

Jak Fizjoterapeuta moze wspomóc proces terapii dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej? Fizjoterapeuta moze wspierae proces terapii dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, poprzez wl^czenie odpowiednich ewiczen w program wlasnej terapii (uwzglçdniaj^c oczywiscie diagnozç przetwarzania sensorycznego dziecka, warto równiez skontaktowae siç z terapeuta SI i wlasciwy dobór ewiczen i sposób ich

І ПЕДАГОГІКА I

ПСИХОЛОГІЯ

та медико-біологічні проблеми фізичного

виховання і спорту ____________________________________________________________________________________________________

Tabela 1.

Wybrane aktywnosci sensoryczne Zródio: opracowanie wlasne na podstawie literatury i doswiadczen wiasnych

Wybrane aktywnosci sensoryczne

Stymulacja ukladu dotykowego -proprioceptywnego - Zabawy w suchym basenie z pilkami - sciezki dotykowe ( ukladanie na podlodze sciezek o róznorodnej fakturze, zadaniem dziecka jest pokonanie tej drogi w róznych pozycjach, czworakjc, id^c na boso skacz^c itd.) - walkowanie ciala( pilk^, walkiem itp.) - zawijanie w koc, materac, w foliç z pçcherzykami i rozwijanie siç z niego - Masowanie calego ciala poprzez ugniatanie, walkowanie, dociskanie, masaz pilkami o róznej sprçzystosci i fakturze, sciskanie pileczek o rózniej sprçzystosci i fakturze, zabawy z silowaniem siç i przepychaniem - opukiwanie opuszków palców o stól, czy zabawy z pisaniem na plecach lub maszynie - Szczotkowanie róznymi szczotkami, g^bkami, pçdzelkami dloni przedramion, nóg i pleców

Stymulacja ukladu przedsionkowego, obustronna koordynacja Stymulacja funkcji sluchowych - Kolyski na plecach ( w przód, tyl i na boki) - kolyski na brzuchu - bujanie siç w fotelu, hustawce, kocyku - skakanie na pilce - turlanie siç - slizganie siç na zjezdzalni - tor przeszkód ( zachçcaj^cy dziecko do wspinania siç, pelzania, skakania, balansowania itp.) - podskoki obunóz i jednonóz - zabawy na utrzymanie równowagi w róznych pozycjach - zabawy z pilk^ ( rzucanie turlanie itp. ) - Podczas stymulacji przedsionkowej rozpoznawanie dzwi^ków z otoczenia, szukanie zródla dzwiçku, chodzenie za dzwiçkiem z zamkniçtymi oczami, spiewanie piosenek w trakcie stymulacji przedsionkowej

Koordynacja wzrokowo-ruchowa; Koordynacja ruchowa i planowanie ruchu - Odbijanie podwieszonej pilki, balonu i róznorodnych pileczke w róznych pozycjach ciala - kreslenie w powietrzu róznych figur - malowanie na duzym formacie - Zabawa ,, Ojciec Wirgiliusz’’ - tory przeszkód - nasladowanie ruchu ( np. zwierz^t czy terapeuty) - podrzucanie czy lapanie pilki, woreczka, zabawki itd. - twister

Normalizacja systemu wçchowego - Nalezy wybrae sposród olejków zapachowych te najbardziej akceptowane przez dziecko, segreguj^c je od najmniej akceptowanych do najbardziej akceptowanych - Prezentujemy dziecku kilka olejków a zadaniem dziecka jest ustalenie w jakiej kolejnosci byly pokazane oraz nazwanie tych zapachów - szukanie okreslonego zapachu - chodzenie za zapachem z zamkniçtymi oczami

wykonywania). Nalezy równiez pamiçtaé o tym, iz dla prawidlowej regulacji postawy ciala dziecka niezbçdny jest stale ci^gly doplyw informacji sensorycznej pochodz^cej z takich zródel jak: receptory wzrokowe, receptory narz^du równowagi, czucia glçbokiego oraz efektory miçsniowe. Uswiadomienie wady i autokorekcja odbywa siç za pomoc^ kontroli wzrokowej , propriocepcji, jak równiez dziçki receptorom sluchowym i receptorom skóry [18]. Kazda nieprawidlowose w rozwoju ruchowym dziecka wplywa na nieprawidlowy doplyw bodzców sensorycznych. Przykladem takim moze bye choeby „asymetria”, W przypadku asymetrycznego

utrzymania i przenoszenia ciçzaru ciala dochodzi do nierównomiernego doplywu bodzców dotykowych i propriocepcji; asymetryczne ustawienie glowy wplywa na uklad przedsionkowy i wzrokowy. Asymetryczne wrazenia sensoryczne wplywaj^ na schemat ciala, orientacjç przestrzenn^ czy integracjç obu stron ciala.

Nieprawidlowe przystosowanie posturalne oraz nieprawidlowe wzorce ruchowe wplywaj^ na doswiadczenia sensoryczne powoduj^c [7, 12]:

Niewlasciwe proprioceptywno- kinestetyczne sprzçzenie zwrotne skutkuj^ce zaburzeniami czucia, polozenia konczyn w przestrzeni, ruchu i koordynacji ruchu.

isa

Ograniczenie przedsionkowo- wzrokowo - sluchowe skutkuj^ce zaburzeniami percepcji wzrokowej, sluchowej i orientacji w przestrzeni.

Ograniczenie bodzcow dotykowych wplywaj^ce na zaburzenia schematu ciala i planowania ruchu.

Tak, wi§c wszelkie nieprawidlowosci w rozwoju dziecka wplywaj^ rowniez na odbior i interpretaj informacji sensorycznych. Terapia integracji sensorycznej jest jedn^ z metod wspomagaj^cych proces rehabilitacji. W ponizszej tabeli zostaly przedstawione przykladowe aktywnosci sensoryczne, ktore mog^ bye wykorzystywane w warunkach domowych lub gabinetowych bez wykorzystania specjalistycznego sprz^tu.

Kazdy z nas przetwarza bodzce zmyslowe przez caly dzien niezaleznie od pory dnia czy roku. Integracja tych bodzcow ksztaltuje nasze postrzeganie swiata a co za tym idzie nasze zachowania. Tak, wi§c aby wspomoc rozwoj dziecka nalezy mu w sposob optymalny dostarczae roznorodnych bodzcow sensorycznych juz od narodzenia.

Wnioski

• Proces integracji sensorycznej polega na porz^dkowaniu wrazen zmyslowych, po to by moc postrzegae i odbierac otoczenie, uczye si§ i reagowae w sposob adekwatny do

danej sytuacji.

• Proces integracji ulega rozwojowi i doskonaleniu si§ juz od pierwszego dnia zycia.

• Stymulacja zmyslow oraz bodzce powstaj^ce podczas ruchu pobudzaj^ do powstawania pol^czen nerwowych integracji impulsow i ich przyswajania przez umysl.

• Ruch ciala i koordynacja s^ podstawy dla ksztaltowania si§ celowych i precyzyjnych ruchow, w miar§ doskonalenia si§ procesow przetwarzania sensorycznego dziecko zdobywa perfekj mi^dzy innymi w swiadomosci swojego ciala i otoczenia jak rowniez zdolnosci samooceny, samokontroli, zdolnose koncentracji, prawidlow^ lateralizaj zdolnosc uczenia si§ i abstrakcyjnego myslenia.

• Celem post^powania terapeutycznego zaburzen integracji sensorycznych jest normalizacja odbioru bodzcow dotykowych i normalizacja napi^cia mi^sniowego, bodzcowanie proprioceptywne, regulacja rownowagi, odbudowa schematu ciala, poprawa koordynacji wzrokowo- ruchowej, poprawa percepcji sluchowej, planowania motorycznego i polozenia w przestrzeni.

• Terapia integracji sensorycznej ma form§ kontrolowanej zabawy w, ktorej dzieci bior^ ch^tnie udzial.

Pismiennictwo:

1. Bobrowiecka R. Learning difficulties and sensory integration disorder [Trudnosci w uczeniu si$ a zaburzenia integracji sensorycznej]. PWL. -Warszawa, 2005.- 234 p.

2. Borkowska M, Wagh K. Sensory integration in everyday [Integracja sensoryczna na co dzien]. PWL, First edition. - 2010.- 324 p.

3. Cichorz-Sadowska J. Understanding your child with sensory integration dysfunction [Zrozumiec dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej]. Art Therapy. - 2007. - vol. XIV. - nr 1-2. - p. 25-33.

4. Domagalska M. I feel - I see - I act [Odczuwam - Patrz^ - Dzia-lam]. Adsum, Krakow, 2004 - 213 p.

5. Godwin Emomons P, McKendry Anderson L. Children with sensory integration dysfunction [Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej]. PWL. - Warszawa, 2007 - 435 p.

6. Grzybowska E. Sensory Integration Method - a new direction in improving the children with brain dysfunction [Metoda Integracji Sensorycznej - nowy kierunek w usprawnianiu dzieci z dysfunkcjami mozgu]. Modern trends in rehabilitation. - Warszawa. - 1998. - p. 59-65.

7. Grzybowska E. Used of sensory integration in stimulating the development of a small child with hearing loss [Zastosowanie integracji sensorycznej w stymulacji rozwojowej malego dziecka z wad^ sluchu] Audiofonologia. - Warszawa. - 2002. - p. 139-145.

8. Karga M. Neurophysiological basis of sensory integration processes, course and degree of sensory integration theory [Neurofizjologiczne podstawy procesow integracji sensorycznej, Kurs I stopnia w zakresie teorii integracji sensorycznej]. Warszawa. - 2010. - 52 p.

9. Kratz, V. Sensory integration intervention: historical concepts, treatment strategies and clinical experiences in three patients with succinic semialdehyde dehydrogenase (SSADH) deficiency. Journal of inherited metabolic disease. - 2009. - Nr 32 (3). - pp. 353-360.

10. Mass Violet F. Learning through the senses. Introduction to the theory of sensory integration [Uczenie si$ przez zmysly. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej]. PWL. - Warszawa. - 2005. - pp. 56- 121.

11. Mass Violet F. Sensory integration and neuroscience - from birth to old age [Integracja sensoryczna a neuronauka - od narodzin do starosci]. PWL. - Warszawa. - 2007. - pp. 76-89.

12. Odowska-Szlachcic B. Sensory Integration Method in supporting language development in children with brain disorders [Metoda Integracji Sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami osrodkowego ukladu nerwowego]. Harmony. -Gdansk. - 2010. -87 p.

13. Pietras T., Witusik A., Galecki P. Autism epidemiology, diagnosis and therapy [Autyzm - epidemiologia, diagnoza i terapia]. - Continuo. -

References:

1. Bobrowiecka R. Learning difficulties and sensory integration disorder [Trudnosci w uczeniu si$ a zaburzenia integracji sensorycznej]. Warszawa, PWL, 2005, 234 p.

2. Borkowska M, Wagh K. Sensory integration in everyday [Integracja sensoryczna na co dzien]. PWL, First edition, 2010, 324 p.

3. Cichorz-Sadowska J. Understanding your child with sensory integration dysfunction [Zrozumiec dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej]. Art Therapy, 2007, T. 14, vol.1-2, pp. 25-33.

4. Domagalska M. I feel—I see — I act [Odczuwam - Patrz^ - Dzialam]. Krakow, Adsum, 2004, 213 p.

5. Godwin Emomons P, McKendry Anderson L. Children with sensory integration dysfunction [Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej]. Warszawa, PWL, 2007, 435 p.

6. Grzybowska E. Sensory Integration Method — a new direction in improving the children with brain dysfunction [Metoda Integracji Sensorycznej - nowy kierunek w usprawnianiu dzieci z dysfunkcjami mozgu]. Modern trends in rehabilitation. Warszawa, 1998, pp. 59-65.

7. Grzybowska E. Used of sensory integration in stimulating the development of a small child with hearing loss [Zastosowanie integracji sensorycznej w stymulacji rozwojowej malego dziecka z wad^ sluchu] Warszawa, Audiofonologia, 2002, pp. 139-145.

8. Karga M. Neurophysiological basis of sensory integration processes, course and degree of sensory integration theory [Neurofizjologiczne podstawy procesow integracji sensorycznej, Kurs I stopnia w zakresie teorii integracji sensorycznej]. Warszawa, 2010, 52 p.

9. Kratz, V. Sensory integration intervention: historical concepts, treatment strategies and clinical experiences in three patients with succinic semialdehyde dehydrogenase (SSADH) deficiency. Journal of inherited metabolic disease. 2009, vol.32 (3), pp. 353-360.

10. Mass Violet F. Learning through the senses. Introduction to the theory of sensory integration [Uczenie si$ przez zmysly. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej].Warszawa, PWL, 2005, pp. 56- 121.

11. Mass Violet F. Sensory integration and neuroscience — from birth to old age [Integracja sensoryczna a neuronauka - od narodzin do starosci]. Warszawa, PWL, 2007, pp. 76-89.

12. Odowska-Szlachcic B. Sensory Integration Method in supporting language development in children with brain disorders [Metoda Integracji Sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami osrodkowego ukladu nerwowego]. Gdansk, Harmony, 2010, 87 p.

Wroclaw. - 2010.- 289 p.

14. Piszczek M. Diagnosis and support for child development [Diagnoza i wspomaganie rozwoju dziecka]. - CMPP. - Warszawa. - 2007.345 p.

15. Przyrowski Z. Clinical observation [Obserwacja kliniczna]. PWL. -Warszawa. - 2008. - 4б3 p.

16. Przyrowski Z. Neurobiological basis for Sensory Integration [Neurobiologiczne podstawy Integracji Sensorycznej]. - PWL. -Warszawa. - 2009. - pp. 89 - 123.

17. Schafer U. Why do the children fidget? [Dla czego dzieci siç wierc^?] ERDA. - Warszawa . - 2001. - pp. 34 - 53.

18. Wilczynski J. Sensory integration of postural re-education [Inte-gracja sensoryczna reedukacji posturalnej]. Physical Education and Health. - 2005. - nr 34 (2). - pp. 23-34.

Информация об авторах: Радзиевская Мария Петровна

m.radziejewska@wseit.edu.pl Ченстоховский политехнический университет Ул. Армии Крайовей, 19 Б, 42-200, Ченстохова, Польша

Дзьонгва Эвелина

ewelinadziagwa@o2.pl Высшая школа преподавания и терапии в Познани ул. Вавжиняка 8, 71071, Щецин, Польша

Радзиевский Павел Александрович

p.radziejewski@wseit.edu.pl Ченстоховский политехнический университет Ул. Армии Крайовей, 19 Б, 42-200, Ченстохова, Польша Поступила в редакцию 17.02.2012г.

13. Pietras T., Witusik A., Galecki P. Autism epidemiology, diagnosis and therapy [Autyzm - epidemiologia, diagnoza i terapia]. Wroclaw, Continuo, 2010, 289 p.

14. Piszczek M. Diagnosis and support for child development [Diagnoza i wspomaganie rozwoju dziecka]. Warszawa, CMPP, 2007, 345 p.

15. Przyrowski Z. Clinical observation [Obserwacja kliniczna]. Warszawa, PWL, 2008, 4б3 p.

16. Przyrowski Z. Neurobiological basis for Sensory Integration [Neurobiologiczne podstawy Integracji Sensorycznej]. Warszawa, PWL, 2009, pp. 89 - 123.

17. Schafer U. Why do the children fidget? [Dla czego dzieci siç wierc^?]. Warszawa, ERDA, 2001, pp. 34 - 53.

18. Wilczynski J. Sensory integration of postural re-education [Integracja sensoryczna reedukacji posturalnej]. Physical Education and Health. 2005, vol.34 (2), pp. 23-34.

Information about the authors: Radziyevska Mariya

m.radziejewska@wseit.edu.pl Czestochowa University of Technology Armii Krajowej str., 19b, 42-200, Czestochowa, Poland

Dzi^gwa Ewelina ewelinadziagwa@o2.pl Graduate School of Teaching and Therapy in Poznan, Wawrzyniaka str., 8, 71071, Szczecin, Poland Radziyevsky Pawel

p.radziejewski@wseit.edu.pl Czestochowa University of Technology Armii Krajowej str., 19b, 42-200, Czestochowa, Poland Came to edition 17.02.2012.