BOSHLANG'ICH SINFDAGI QIZLARING ETNIK-MADANIY KOMPETENSIYASINI SHAKLLANTIRISH USULLARI. Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

BOSHLANG'ICH SINFDAGI QIZLARING E TNIK-MADANIY KOMPETENSIYASINI

SHAKLLANTIRISH USULLARI. Murzakanova Gulshayr Ariqovna

O'sh davlat pedagogika universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi o'qituvchisi, magistr

gulshaiyr.82.kg@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.10659530

Annotatsiya. Ushbu maqolada "Etnomadaniy kompetensiya" tushunchasiga turli ta'riflar berib, etnik-madaniy kompetensiyaning mohiyatini boshlang'ich sinflarda qizlarga ta'lim-tarbiya berishga yo'naltirish orqali bugungi kunning dolzarb masalalari ko'rib chiqildi.

Bu masalada 4-sinf "Adabiy o'qish" (O'qish kitobi) fanidan ayrim etnik-madaniy kompetensiyalarni o'qitishga mos keladigan matnlar bilan misollar keltirilib, ayrim vazifalar taklif etildi.

Kalit so'zlar: etnomadaniy kompetensiya, oilaviy an'ana, moddiy madaniyat, xalq an'analari, folklor, xalq hunarmandchiligi, kashtachilik, to'quvchilik.

Аннотация. В данной статье, давая различные определения понятия " Этнокультурная компетентность" , сущность этнокультурной компетентности ориентирована на образование учениц начальных классов , а также рассмотренны актуальные на сегодняшний день вопросы образование девочек. В этих выпусках были предложены задания с примерами текстов, соответствующие преподаванию некоторых этнокультурных компетенций по предмету "Литературное чтение " 4 класса.

Ключевые слова: этнокультурная компетентность, семейная традиция, материальная культура, народная традиция, фольклор, народные промыслы, вышивка, ткачество.

Abstract. In this article, giving various definitions of the concept "Ethnocultural competence", the essence of ethnocultural competence is focused on the education of primary school students, and also discusses current issues of girls' education. These issues offered assignments with examples of texts corresponding to the teaching of some ethnocultural competencies in the subject "Literary Reading" of 4th grade.

Keywords: ethnocultural competence, family tradition, material culture, folk tradition, folklore, folk crafts, embroidery, weaving.

Bugungi kunda ko'p millatli mamlakatimiz sharoitida o'zida etnik-madaniy ma'naviy qadriyatlar va bag'rikenglik, konstruktiv madaniyatlararo muloqot va sheriklik ko'nikmalarini o'zida mujassam etgan ko'p madaniyatli shaxsni tarbiyalash zarurati paydo bo'lmoqda.

Ta'kidlanganidek, boshlang'ich sinf o'quvchilarining etnik-madaniy kompetensiyasini shakllantirish vositasida ularning axloqiy fazilatlarini, milliy jamoada eng yaxshi madaniy munosabatlar asoslarini qaror toptirishda ta'lim muassasalarining alohida o'rni bor.

Qirg'iziston Respublikasida umumiy maktab ta'limining davlat ta'lim standarti "Umumiy maktab ta'limining maqsadlari, vazifalari va natijalari" 2-bob, 13-bandida quyidagicha belgilangan: [1]

- Davlat standarti o'quvchining quyidagi qadriyat maqsadlariga yo'naltirilgan shaxsiy xususiyatlarini shakllantirishni ta'minlaydi: - Vatanga muhabbat, milliy an'analarga hurmat va Qirg'izistonning madaniy va tabiiy boyliklariga oqilona munosabatda bo'lish;

- asosiy demokratik va fuqarolik huquq va erkinliklarini tushunish va qabul qilish, erkinlikning ma'naviy ahamiyatini mas'uliyat bilan ajralmas munosabatda tushunish, shaxsiy tanlovni amalga oshirish va uni himoya qila olish; va boshqalar.

Pedagogikaning taniqli olimi G. N. Volkov esa "Xotirasiz tarix, tarixsiz an'ana, an'anasiz madaniyat, madaniyatsiz tarbiya, tarbiyasiz shaxs, shaxssiz esa millat bo'lmaydi", deya ta'kidlagan". [2:176]

Etnomadaniy kompetensiya - odatlar, bilim, malaka, qobiliyat va xulq-atvor kabi omillardan millatlararo totuvlik va o'zaro yordam, ob'ektiv qarashlar va ta'lim darajalari va boshqalar orqali insonning ma'naviy boyligini ko'rish mumkin. [3:75-77]

Etnomadaniy kompetensiya (ing. ethno-cultural competence) - millatlararo samarali tushunishga va o'zaro hamkorlikga yordam beradigan ko'nikma, qobiliyat va xulq-atvor namunalari orqali amalga oshiriladigan, ma'lum bir etnik madaniyatga oid ob'ektiv g'oyalar va bilimlar majmui mavjudligida ifodalangan shaxs xususiyati. [4]

"Etnomadaniy kompetentsiya" tushunchasining turli ta'riflarini ko'rib chiqib, etnik-madaniy kompetentsiyaning mohiyati boshqa etnik guruhlar, ularning jahon madaniyatidagi ahamiyati, shuningdek, faol tashuvchisi bo'lgan insoniy xulq-atvor, o'zaro munosabatlar modellari haqidagi bilim va g'oyalar yig'indisidir, etnomadaniyatlarning o'zaro ta'siri va qabul qilish tajribasidir degan hulasaga kelish mumkin.

Bu shaxsning integrativ xususiyati bo'lib, u samarali millatlararo tushunish va o'zaro ta'sirga qaratilgan. Etnomadaniy kompetentsiyaning o'ziga xos xususiyati sifatida uning murakkabligini ko'rib chiqishimiz mumkin. U aholining turmush tarzi, urf-odatlari, turmush sharoiti, ijtimoiy xulq-atvor normalari, ma'naviy-axloqiy qadriyatlarning o'ziga xosligi va boyligini, madaniyati, tarixi, geografiyasini o'z ichiga oladi va tavsiflaydi.

Qirg'iziston Respublikasining tub xalqlarining beixtiyor yo'qolib borayotgan o'ziga xos madaniyati sharoitida bunday masalaga e'tibor berish zarur. Bu masalada birinchi navbatda boshlang'ich sinfdagi qiz bola o'quvchilar diqqat markazida bo'lishi kerak. Binobarin, qirg'iz xalqi "O'g'il tarbiyalasang erkakni, qiz tarbiyalasang millatni tarbiyalagan bo'lasan" deb bejiz aytmagan.

Qirg'izistonlik olim A.Muratov va K.Aqmatovning "Bola tarbiyasining qirg'iz mo'jizasi" kitobida - qiz bola eng avvalo ayol, ona va birovning oilasi ekanligi, uni tarbiyalashda o'g'il bola tarbiyasidan tashqari boshqa xususiyatlar ham borligi ta'kidlanadi.

"Ota-ona qiz bolaga tog' berar, lekin bog' emas", deydilar. Ona qiziga ertangi hayotni o'rgatishi kerak, bu uning bo'lajak bog'ini parvarishlab, sug'orib, o'g'it sochishdek bir gap.

Qiz bola ziyrak, farosatli bo'ladi. Qiz bola o'g'il bolaga nisbatan ota-onasiga mehribon va yaqinroq bo'ladi. Qiz bolani turmushga tayyorlash, unga ko'niktirish, qiz bola bilan bog'liq badiiy hunarmandchilikni o'rgatish, ularning qiz bola hayotida qo'llanishi va zarurligi haqidagi fikrlarni bildiradi. [5]

Oiladan tashqari, qiz farzand tarbiyasining asosi maktab tomonidan ham davom ettirilishi kerak. Ma'lumki, qiz bolaga tegishli qobiliyat va sifatlarni shakllantirish bugungi kun talabidir.

Ko'rib turganingizdek, boshlang'ich sinflarda 4-sinf O'qish kitobi darsligida millatga mansub, etnik-madaniy komponentni belgilovchi va sarlavhasida "xalq" so'zini o'z ichiga olgan asarlar juda ko'p. Masalan, "Oltin beshik", "Qirg'iz xalq amaliy san'ati", "O'tov", "Milliy taomlar", "Xalqimizning an'anaviy o'yinlari", "Vatanga yetgan qo'muz", "Vatanning Bir hovuch muqaddas tuprog'i" va hokazo. Ular orasida "Qirg'iz xalqining badiiy hunarmandchiligi" matnini olaylik.

LtJ 00 Lfl

Sholcha Gilam Shirdaq Tusli kigiz Tush kigiz Nomlanishi

* * * * * Jundan yasaladi

* * To'qiladi

* Tikiladi

* * O'yib yasaladi

* * * * Bo'yab yasaladi

* * * * Ot jabduqlariga qo'llaniladi

* * * * * Yerga solinadi

* * O'tovga ilinadi

* * Orin-korpalar yopiladi

fa v 3" 7T

cr>

as

VI

2L =

K

o s

W!

re

■a

C

»

» a

•<5 »

"t

N*

TO.

O "t

a-

c =

3

e o 3"

c

<<

tr a-

n

fa C^ 2 oq'

5'

fa tr

E era]

n"

<

fa ►g]

do*

fa 3

a* C

e 3 E

o

V

E

fa

fa

<

fa

3"

fa

3 fa

O O

3-

cr

a*

cr>

2

<

o

tr

<

fa

N.

i—

B. E

3

O 3

3"

fa

o

fa

3 B.

do*

fa O

VI

3"

O CT

cr>

fa

3

OQ

fa

3"

fa

3

B.

v fa №

3

fa^

O

<

fa

3"

3

N

3

e

3

E

5'

td

c 3

5"

OQ

e o 3"

c

3

E

OQ fa

cr> OQ. v 3;

a* C

e 3

E

j-i

i*r

fa v 3"

fa

<

fa O

►g. N

E

da

fa O.

SI

O T3 v 3"

E

a*

cr>

o

■3

B. E

td

o

3-

o B.

E

3

3'

OQ cr> 3 X1

3

fa

fa 3

o 3

cr> cr> 3 v

fa v

3"

fa

E

E 3

fa 3 00^

o" 3-

v

3' &

fa fa

fa 3

3"

fa

E

E 3

V

3"

OQ fa

fa

>-t

3 >-+>

o

V

3-

E

o cr

fa

OQ fa 3 cr

b

o

<

fa N.

B.

fa

fa

a* C

3

%

N

e 3

V

3"

3 fa c" 3.

V 3; SI fa

C E 3 3

cn tr cr 0

i—1 era]

1—J V 3"

3 OQ cr

fa fa

3 3

,_, B-

fa 3 iG\i E <

35

a-B.

E 3

cr

fa v 3" 7T

3"

3

N

3

c

3

E

5"

n"

n] 3

3"

OQ

n> 3 X1

3

fa

fa 3

v

3"

3

O

3

3

fa

N OQ

fa

fa v fa v 3" OQ fa 3

c« 3-

o

o*

3-

fa

O

o 3-

O

0Q_ n"

o

3 3

3'

OQ

c

o

<

e o 3"

c

3

N fa

fa

O*

o_

do* fa 3

fa

O

3

<

fa

a* C

e

fa

(/1

3" &

O

►S"

fa

(/1

fa

3"

fa

o

3"

fa

c

3-

OQ

B-

OQ fa 3

O

fa

O

v

3"

fa

S o

fa O 3"

e

w

3-

E K" E

c

fa v 3" fa

F

a*

N fa (/1 3" OQ fa 3

^

n"

X

B-►S*

3" 3'

OQ fa

fa 3

n> 3 OQ

fa

B-do* fa 3 v fa

e &

¡-¡' o

OQ

fa O

c

P3 -£- o

3 B*

<

fa fa

fa

OQ fa 3

3

fa

fa

OQ

O 3"

3

fa 3

fa

O

v 3"

"a* 3"

S-'

o

n

oq" fa

X O

a* C

e 3

■k Q e

OQ fa

a* o

OQ 5 § g

3"

fa X

v ca

3 £

o g.

a

►Q

^^ fa

C

<

o

E

fa

3"

O

E 3-

c 3

fa

fa 3

fa O

OQ fa

O 3

3"

OQ

O

3"

fa fa

do* fa 3

0 ^ fa

3"

fa

fa

E

p* 3

OQ fa 3

& o

►S"

fa

3" 3

3

E? OQ

B-

<

fa v fa 3

fa

fa

e 3

o do*

v

O £

ST

3 fa

fa OQ 3 fa

— OQ

fa

fa

g

fa v fa OQ fa 3

H c

v

E era]

n"

<

fa v

tr

fa

s

fa

3

fa 3" O fa

era. n"

fa 3

E

era

fa 3

fa 3 a*

<T> n

era*

fa

3

<

fa

3

fa

v 3;

ST

B

V

3"

5!

era*

fa 3

O

n"

X

B-►S]

S*

3

fa

3

o 3-

fa

E

o

fa

0.

V

3"

fa

E ST

o

^

n"

X

B-►S*

e

w

B-

E era]

n" ^

fa

E

n"

v

tr '

fa

<

fa

a* o

v 3"

fa

3" <yi fa ¡3-

►e. £

3

p

fa

era <<

fa

fC

3 c

v

SI

fa

E era] n" fa

3

fa

o

l~l. p*

3

era

fa 3

a* C

e 3

p* a-

fa 3

n> 3

era

B-3

era

fa 3

fa v 3" fa

3

o

cra^

o" o 3"

fa

3

E era]

n"

<

fa fa

fa O 3"

fa

3 &

3

O

era =

fa

fa 3

o

fa

5"

era

H

n"

X

B-►S]

fa

3

fa 3

c

^

o"

B.

ol

fa

35

B-3

<

fa fa

a*

o

<

fa

3

fa

era"

fa 3

<T>

era*

fa 3

o

<

O

fa 3

fa 3"

e 3

fa

fa 3

o 3-

3

J

c p-

s

fa

X

B-►S*

►3. H

£ £ 3 E.

fa fa

3 5"

<T>

P

fa .

E 0

r a ^

fa <T>

era

fa

a* o

3

fa

3 o

o

3 a*

p* &

W

3

fa

v 3"

n

fa 3

B 3

5"

era <B. fa

fa 3

era B cr 5' ^

o 3" fa

fa

fa

3

era n"

& §•

o

v fa 3

S

fa

X

B-

►S* 3

3

era

fa 3

o 3-

fa

fa fa

3 3.

fa << p

fa 3

Cd g & ^

V*

c ^

g N

►I B

I

8* o

cr «1 ^ H" x H £L S5

hQ .a"

cr 5' o =•

¡£h era era a" j-- as

o &

era

fa fa

E

<

fa

a*

fa &

era

fa

=

S

is

3

is s a

r>

o s

3 s

P N

eL era

fa 3

fa

3

^ fa

5'

3 ^ & g-

'-I 3

o

n

era

fa

E o

era

fa 3

Tasma

Ushbu kontseptual jadval orqali qizlar bu narsalar nima va qanday qilinganligini tahlil qiladilar. Ular qayerda ishlatilishini aniqlaydilar va ularning farqlarini solishtiradilar. Shu bilan birga, ular o'z qo'llari bilan ushlab, sinab ko'rishlari mumkinligini isbotlaydilar. Ushbu matn mazmunini muhokama qilish orqali biz bu hunar har bir qirg'iz qiziga tegishli ekanligini, ular bu buyumlarning qirg'iz xalqi hayotidagi ahamiyatini tushunib, o'z hayotida yasab, ishlata bilishlarini isbotlashimiz kerak.

*

REFERENCES

1. https://cbd.minjust.gov.kg/96691

2. Волков Г.Н. Этнопедагогика учеб.для студ.сред.и высш.пед.учеб.заведений. 2-е изд.испр.и доп. - М.: Издательский центр "Академия", 2000. - 176 с.

3. ISCIENCE.IN.UA "Актуальные научные исследование в современном мире". Выпуск 12 (44) ч.4 стр 75-78.

4. https://ru.wikipedia.org/wiki/

5. Абдыкерим Муратов, Кыялбек Акматов. Бала тарбиялоодогу кыргыз керемети. Улуттук тарбия жана билим берYY салттары. Бишкек - 2022.

6. "С.Рысбаев, К.Ибраимова, Б Абдухамидова. "Адабий окуу" кыргыз орто мектептеринин 4-класстары YЧYн окуу китеби. Бишкек - 2015.