CC BY
92xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
BOSHLANG'ICH TA'LIM O'QITUVCHILARINING KASBIY KOMPETENSIYASI TARKIBIY QISMLARINING MAZMUN-MOHIYATI Dilshoda Jalilova
Toshkent shahar Yangihayot tumanidagi 330-sonli umumta'lim maktabi o'qituvchisi Nizomiy nomidagi TDPU «Ta'lim uassasalarini bosharish» magistratura mutaxassisligi magistri +998 97 751 22 92 dilshoda.zhalilova@mail.ru https://doi. org/10.5281/zenodo.7377842
Annotatsiya. Ta'lim tizimining eng faol ishtirokchisi bu - ta'lim beruvchi mutaxassislardir. Shu boisdan ham ularda kasbiy kompetensiyaning rivojlanganlik darajasi yuqori darajada bo'lishi o'ta muhim masala sanaladi. Mazkur maqolada ayni shu masala yuzasidan to'plangan nazariy ma'lumotlarga asoslanib, aynan boshlang'ich ta'lim o'qituvchilarining kasbiy kompetensiyaga ega bo'lish zaruriyati va kasbiy faoliyatlari mobaynidagi ahamiyati hamda boshlang'ich ta'lim o'qituvchilarining kasbiy kompetensiyasi tarkibiy qismlarining mazmun-mohiyati yuzasidan munozara aks etadi.
Kalit so'zlar: ta'lim, ta'lim tizimi, pedagogik mahorat, boshlang'ich ta'lim o'qituvchisi, kompetensiya, kasbiy kompetensiya, o'quvchi, zamonaviy maktab.
Abstract. The most active participants of the educational system are the teaching specialists. That is why it is very important that they have a high level of development of professional competence. In this article, based on the theoretical data collected on this issue, it is the need for primary education teachers to have professional competence and their importance during their professional activities, as well as the structural professional competence of primary education teachers. the discussion on the essence of the parts is reflected.
Key words: education, educational system, pedagogical skills, primary education teacher, competence, professional competence, student, modern school.
Аннотация. Наиболее активными участниками образовательной системы являются специалисты-педагоги. Именно поэтому очень важно, чтобы они имели высокий уровень развития профессиональной компетентности. В данной статье на основе теоретических данных, собранных по данному вопросу, речь идет о необходимости наличия у учителей начальных классов профессиональных компетенций и их значении в процессе их профессиональной деятельности, а также о структурных профессиональных компетенциях учителей начальных классов. сущность частей отражена.
Ключевые слова: образование, образовательная система, педагогическое мастерство, учитель начальных классов, компетентность, профессиональная компетентность, ученик, современная школа.
Bugungi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda ro'y berayotgan o'zgarishlar ta'lim siyosatiga yangi talablar qo'ymoqda, ular davlat va jamiyatning dolzarb ehtiyojlariga javob berishi kerak. Ta'limning kompetentsiya modellariga o'tish bilan o'qituvchilarning malakasiga qo'yiladigan talablar va ularni tayyorlash mazmuni sezilarli darajada o'zgardi. To'plangan ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, har qanday o'quv dasturini amalga oshirish samaradorligi o'qituvchining kasbiy mahoratiga bog'liq. Boshlang'ich sinf o'qituvchisi - bu asosiy rejaning barcha fanlarini
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
o'rgatadigan ko'p qirrali o'qituvchi demakdir. U ishlash va yaxshilash uchun tegishli qobiliyatga, xohish va tayyorlikka ega bo'lishi kerak. Ushbu kasbning aniqligi, xilma-xilligi mutaxassislar tayyorlash jarayoniga jiddiy talablar qo'yadi albatta.
O'qituvchilarning malakasini oshirish jarayonini tashkil etish nafaqat maxsus bilim va ko'nikmalar majmuasini egallashni, balki uni yanada rivojlantirish uchun sharoitlarni ham ta'minlashi kerak. O'qituvchilarni tayyorlash jarayonini amalga oshirish ularning o'zlariga yuklangan kasbiy vazifalarni va talabalarga yuklangan o'quv vazifalarini hal qilish jarayonini boshqarishga tayyorligini shakllantirishni o'z ichiga oladi hamda tayyorlashning mazmuni va muddatlarini qanday yaxshilashni aniq bilish uchun bashorat qilingan natijaning yaxlit modelini o'rganish kerak. Bu shuni anglatadiki, boshlang'ich sinf o'qituvchilarining kasbiy kompetentsiyasini bir-biriga bog'liq bo'lgan tarkibiy qismlarning tuzilishi sifatida ta'minlash maqsadga muvofiqdir Shuni alohida ta'kidlash kerakki, hozirgacha pedagogika fanida o'qituvchi kompetensiyalarining umume'tirof etilgan yagona tuzilmasi, ayniqsa, boshlang'ich sinf o'qituvchilari kompetensiyasining tuzilishi mavjud emas. Shunday qilib, zamonaviy pedagogika fanida mavjud bo'lgan universitetning o'quv jarayoniga kompetensiya yondashuvini samarali joriy etishni ta'minlash muammosi o'quv maqsadini belgilab beradi. Aynan turli nazariy yondashuvlarni qiyosiy o'rganish asosida boshlang'ich sinf o'qituvchilarining kasbiy kompetensiyasini strukturaviy modellashtirish o'qituvchining kasbiy kompetensiyasini tushunishga yordam beradi.
Dastavval, shuni ta'kidlash kerakki, «kompetensiya» va «kompetentlik» tushunchalarini shakllantirishda fikrlarning kengroq burchagi mavjud. E.F.Zer insonga o'z vakolatlarini amalda ro'yobga chiqarishga imkon beradigan umumlashtirilgan harakatlar usullarini tushunishni taklif qiladi. I.A. Zimnyayaning so'zlariga ko'ra kompetentsiyalar - bu faoliyatda shaxsning qobiliyatlarini ochib beradigan potensial, yashirin psixologik yangi shakllardir. A.V.Khutorskoy esa ba'zan sinonim sifatida qabul qilingan kompetentsiya va malaka tushunchasini ajratib ko'rsatish lozim deb hisoblaydi. Shunday qilib, u kompetensiyani o'zaro bog'liq bo'lgan shaxsiy fazilatlar (bilimlar, qobiliyatlar, ko'nikmalar, faoliyat usullari) yig'indisi sifatida ta'riflaydi. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, kompetentlik tegishli kompetentsiyaga ega bo'lgan shaxsga tegishlidir.
Dunyoning turli burchaklaridagi turli bilimlarga ega olimlar o' qituvchining kompetensiyasiga murojaat qilishda kasbiy kompetensiya, professional, va pedagogik kompetensiya atamalaridan foydalanadilar. Kompetensiyaning tuzilishi va mazmuni tanlangan terminologiya bilan belgilanadi. O'qituvchilar kompetentligining tarkibiy qismlari haqida turli manbalarda turlicha nazariy ma'lumotlar borligini aytib o'tish lozim. Bu borada o'rganilgan adabiyotlardagi ma'lumotlar asosida o'qituvchilar kompetentligining tarkibiy qismlarini aniqlashda turli xil ilmiy yondashuvlar mavjud ekaniligiga guvoh bo'lindi. Ularni guruhlash ham mumkin. Masalan quyidagi tarzda:
Bir qator olimlar boshlang'ich ta'lim o'qituvchisining kompetentligining asosini quyi darajadagi kompetensiyalar yig'indisi deb hisoblashadi. Yana boshqa tadqiqotchilar esa boshlang'ich ta'lim o'qituvchisi kompetentligining tuzilishini muayyan faoliyat namoyon bo'lishi uchun umumiy xususiyatlar bo'lgan o'zaro bog'liq komponentlar jamlanmasi sifatida taqdim etadilar.
Yana aytish kerakki, o'qituvchining kasbiy kompetensiyasini tushunish uchun turli xil nazariy yondashuvlarni taqqoslash asosida boshlang'ich sinf o'qituvchilarining kasbiy
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
kompetensiyasi tarkibini aniqlash mumkin. U quyidagi tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi: kasbiy va shaxsiy, kasbiy va informatsion, kasbiy-faol va motivatsion.
Bugungi kunda «Ta'lim to'g'risidagi qonun» talablarini amalga oshirish jarayonida yuqori malakali pedagog kadrlarni tayyorlash muhim muammo sifatida kun tartibiga qo'yilmoqda. Shunday ekan, ushbu talablardan kelib chiqqan holda bilimdon, pedagogikmahorati yuqori saviyada baholanadigan, mustaqil fikrlovchi, ijodiy izlanuvchi, yuqori malakali, madaniyatli, ta'lim oluvchi bilan muloqot jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni oqilona hal eta oladigan boshlan'ich ta'lim bo'yicha soha egalarini tayyorlash dolzarb muammolardan hisoblanadi. Qonunda e'tirof etilgan yangicha modeldagi shaxsni kamol toptirish, uning chuqur bilimlar sohibi bo'lib yetishishi, barkamolligini kafolatlovchi shart-sharoitlar orasida o'qituvchi kasbiy-metodik kompetentligini ta'lim va tarbiya jarayonlariga tatbiq etishda psixologiyaning o'z uslub va qoidalari yetarli bo'lmaganday. Shunga ko'ra yosh avlod ta'lim olish davrlaridagi rivojlanish tendensiyalaridan tortib, yangicha o'qitish texnologiyalarini ta'lim oluvchi tomonidan o'zlashtirilishi va undagi aqliy hamda intellektual qobiliyatlarga nechog'lik ta'sir ko'rsatayotganligini o'rganish hamda psixologiyadagi metodlarni didaktik metodlar bilan uyg'unlashtirishni taqozo etadi. Buning uchun bo'lajak o'qituvchidan metodik kompetentlik, ayniqsa, turli xil sharoitlarda ta'lim oluvchi va ta'lim beruvchi psixologiyasini to'g'ri baholay olish bilan bog'liq ijtimoiy-psixologik kompetentlikning yuqori darajada bo'lishi talab qilinadi.
REFERENCE:
1. Abramova, I. G. (1996). The theory of pedagogical risk. PhD Thesis. St Petersburg.
2. Adolf, V. A. (1998). Professional competence of the modern teacher: monograph. Krasnoyarsk:KSU.
3. Baklanova, G. A. (2009). The structure of primary school teachers 'professional information competence. Barnaul: the WORLD of SCIENCE, CULTURE and EDUCATION, 2 (14), 207-209.
4. Borytko, N. M. (2007). Professionally pedagogical competence of the teacher. Internet-magazine "Eidos". Retrieved from http://www.eidos.ru/journal/2007/0930-10.htm
5. Celik, I., Akin, A., & Saricam, H. (2014). A Scale Adaptation Study Related to the Examination of Adolescents' Levels of Educational Stress. Üniversitepark Bülten, 3(1-2).
6. Davletbaeva, R. G. (2009). Psychological-pedagogical competence of the teacher. Bulletin of the Bashkir University. Retrieved from http://cyberleninka.ru/article/n/psihologo-pedagogicheskaya-kompetentnost-uchitelya
7. Dvulichanskaya, N. N. (2011). Didactic system of students 'professional competence formation of secondary vocational education institutions in the process of natural science training:abstract of dissertation of doctor of pedagogical sciences. Moscow.
8. Ekinci, N. (2012). Teacher Self-Efficacy Beliefs of Candidate Teachers in Education Faculty and Pedagogical Formation Program. Educational Process: International Journal, 1(1-2),19-28.
9. Federal state educational standard of higher education in the field of training 44.03.01 Pedagogical education, approved by order of the Ministry of education and science of the Russian Federation No. 1426 from 04.12.2015. Retrieved from http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201601140005
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
2022 yil 30 noyabr | scientists.uz
10. Kalayci, S., & Humiston, K. R.(2015). Students 'Attitudes Towards Collaborative Tools In A Virtual Learning Environment. Educational Process: International Journal, 4(1-2), 71-86. Khutorskoy, A. V. (2002). Key competences and educational standards. Internet-magazine'Eidos". Retrieved from http://eidos.ru/journal/2002/0423.htm
