CC BY
3NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original peper
© Q.G'. Atamurodova1_
1Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti, Denov, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: mazkur maqolada boshlang'ich ta'lim jarayonida bayon yozish va qayta hikoyalashning ahamiyati shunchalik kattaki, har o'quvchining yozma nutqini rivojlantirish uchun turli mavzudagi bayon tanlashda e'tiborli jihatlariga ahamiyat berish zarur. Boisi bugungi davr talablariga har tomonlama mos keluvchi, vositalar darsliklarning asosiy yo'nalishi ham aynan shunda. Boshlang'ich sinf o'quvchilarini ijodkor va yozma nutqqa har tomonlama tayyor qilib tarbiyalash uchun va eng muhimi ularda qayta hikoyalash va bayon qilishga oid bog'lanishli nutq komponentlarini to'g'ri shakllantirishdan boshlang'ich ta'limda unumli foydalaniladi. Ushbu maqolada boshlang'ich sinflarda o'tkaziladigan bayon va uning turlari o'tkazilish usullari haqida ma'lumot berilgan bo'lib, boshlang'ich sinf ona tili darslarida bayonning turlari, maqsadga muvofiq bo'lishi, o'quvchilarning qobiliyatlarini rivojlantirishga asos bo'luvchi komponetlari haqida batafsil fikrlar berilgan.
MAQSAD: boshlang'ich sinfdagi hikoyalash va bayonning maqsadi o'quvchilarni turli sohalarda rivojlantirish, ularning tushunchalarini kengaytirish, g'oyalarini qurish, muhokamani o'rganish va ijtimoiy munosabatlarini kuchaytirishdir. Bu jarayonning asosiy maqsadlari quyidagilar bo'lishi mumkin: Tilni rivojlantirish: Hikoyalash va bayon o'quvchilarga tilni foydalanish, so'zlash, eshitish va yozish qobiliyatlari rivojlantirishga yordam beradi.O'qish qiziqishini oshirish: O'quvchilarning o'qishni sevimli va qiziqarli topishlari, ularning o'zlarini o'rgangan materialga qiziqtirish va uni o'zlashtirishlari uchun motivatsiya yaratadi. Tushunchalarini oshirish: Hikoyalash va bayon o'quvchilarga dunyoqarashi va fikr qilib ko'rishni o'rganishga imkoniyat beradi. Ular qahramonlar va muhit haqida tushunchalar olishadi va ularning o'z fikrlarini rivojlantirishga yordam beradi.
MATERIALLAR VA METODLAR: boshlang'ich sinfda qayta hikoyalash va bayonning tur-lari ko'pdir. Har bir turda o'quvchilarning tajriba, yeteneklar va maqsadlariga qarab, foydalanish mumkin bo'lgan metodlar mavjud. Quyidagi turli boshlang'ich sinfda qayta hikoyalash va bayonning turlari keng qamrovda bo'lib, shu jumladan: O'quvchilar o'rtasida muntazam muzokaralar olib boriladigan hikoyalash va bayonning turi. Bu usul, o'quvchilarni qiziqishlarini oshirish va ularni o'z fikrlarini bayon etishga rag'batlantirish uchun samarali bo'lishi mumkin. Qisqa hikoya yozish va taqdim etish: O'quvchilarga o'z hikoyalari yozishni o'rganishga o'tishadi. Ularga o'zlarining iste'mol qilgan tillari, so'zlar va qo'llanma
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
tushunchalari bo'yicha yaratish uchun maslahatlar beriladi. Qahramonlarning tasvirlanishi: O'quvchilar qahramonlar haqida hikoyalash orqali qahramonlarni tavsiflash, ularning xususiyatlari va xarakteristikalarini tahlil qilishlari mumkin. Bu usul, o'quvchilarning munosabatlarini va analitik qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: boshlang'ich sinfdagi hikoyalash va bayonning muhokama va natijalari turli bo'lishi mumkin. Bu, o'quvchilarning o'z fikrlarini ifoda qilishi, tahlil qilishi va kreativliklarini oshirishi bilan bog'liq. Quyidagi muhokama va natijalar keng tarqalgan: Tushunchalar va fikrlar: O'quvchilar hikoyalash va bayonning orqali o'z fikrlarini ifoda etishadi. Bu, ularning tushunchalarini, g'oyalarini va dunyoqarashlarini rivojlantirishga yordam beradi. Komunikatsiya qobiliyatlari: O'quvchilar boshlang'ich sinfdagi hikoyalash va bayon orqali bir-biriga e'tibor qaratish, kelajakda kommunikatsiya qilish va o'z fikrlarini boshqalarga izoh qilish qobiliyatlarini rivojlantirishadi. Analitik qobiliyatlar: Hikoyalash va bayon orqali o'quvchilar dunyoqarashi va tahlil qilishga o'rgatiladi. Ular qahramonlar, muhit va qo'llanilayotgan mavzular haqida tahlil qilishadi. Ijtimoiy munosabatlar: O'quvchilar boshlang'ich sinfdagi hikoyalash va bayon orqali o'zaro munosabatlarini rivojlantirishadi. Ular qanday qilib fikr almashtirish va kelajakda muammo hal qilish haqida fikr ko'rsatishadi.
XULOSA: ona tili darslarida o'quvchilarni bayon yozishga to'g'ri yo'naltirish o'quvchining ijodiy tafakkurini o'stirish bilan bir qatorda ularni so'z boyligini oshirishga va o'z fikr tushunchalarini izchil va erkin bayon eta olishga o'rgatishi bilan o'ta munimdir.
Kalit so'zlar: bayon, bayon turlari, bog'lanishli nutq, interfaol metodlar, baholash mezonlari, asosiy fikr, tasvir, insho, muhokama insho, bayon turlari.
ТИПЫ ПЕРЕСКАЗА И ПОВЕСТВОВАНИЯ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ
© К.Г. Атамуродова1Н
^Институт предпринимательства и педагогики Денова, Денов, Узбекистан
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в процессе начального обучения значение повествования и пересказа настолько велико, что необходимо уделять внимание повествованию на различные темы, чтобы развивать письменную речь каждого ученика. Поскольку он подходит по всем параметрам в зависимости от периода, основное направление учебников совершенно одинаковое. Воспитать младших школьников всесторонне подготовленными к творческой и письменной речи, а главное, эффективно научить их беречь компоненты пересказа и повествовательно-связной речи от непосредственного контроля. В данной статье представлена информatsiя о методах защиты, воспитания студентов, что является основой совершенствования физического воспитания студентов. Отмечено о компонентах-реципиентах.
Iqtibos uchun: Atamurodova Q.G'. Boshlang'ich sinfda qayta hikoyalalash va bayonning turlari // Inter education & global study. 2024. № 3.(1). B.130-138.
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ЦЕЛЬ: целью рассказывания и повествования в начальной школе является развитие учащихся в различных областях, расширение их понимания, формирование их идей, обучение дискуссиям и укреплению их социальных связей. Основными целями этого процесса могут быть: Развитие речи: рассказывание историй и повествование помогают учащимся развивать языковые навыки, навыки говорения, аудирования и письма. Повысить интерес к чтению: учащиеся находят чтение приятным и интересным. Это создает у них мотивацию интересоваться материал, который они изучили и усвоили. Расширение концепций: рассказы и рассказы позволяют учащимся научиться думать и думать. Они получают представление о персонажах и обстановке и помогают им развивать свои собственные идеи.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в начальных классах существует множество видов пересказа и повествования. Каждый тип имеет приемы, которые можно использовать в зависимости от опыта, способностей и целей учащихся. Следующие типы пересказа и повествования в начальной школе широко варьируются, в том числе: Тип пересказа и повествования, который регулярно обсуждается между учащимися. Этот метод может быть эффективным для стимулирования интереса учащихся и поощрения их к выражению своего мнения. Написание и представление короткого рассказа: учащиеся научатся писать свои собственные истории. Им дают советы по творчеству на основе языка, который они используют, слов и руководящих понятий. Описание персонажей: Учащиеся могут описывать персонажей, анализировать их характеристики и характеристики, рассказывая истории о персонажах. Этот метод помогает студентам развивать свои взаимоотношения и аналитические навыки.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: обсуждение и результаты рассказывания и повествования в начальной школе могут различаться. Это связано со способностью учащихся выражать свои мысли, анализировать и повышать свою креативность. Следующие обсуждения и результаты являются общими: Концепции и идеи: Учащиеся выражают свои идеи посредством рассказывания историй и повествований. Это помогает развивать их понимание, идеи и мировоззрение. Коммуникативные навыки: посредством рассказывания историй и повествования в начальных классах учащиеся развивают навыки сосредоточения внимания друг на друге, общения в будущем и объяснения своих мыслей другим. Аналитические навыки: посредством рассказывания историй и повествования учащихся учат думать и анализировать. Они анализируют персонажей, обстановку и используемые темы. Социальные отношения: учащиеся развивают свои отношения посредством рассказывания историй и повествований в начальных классах. Они показывают идеи о том, как обмениваться идеями и решать проблемы в будущем.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: в заключение можно сказать, что правильная установка учащихся на написание изложения на занятиях по родному языку будет способствовать развитию творческого мышления учащихся, а также увеличению их
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
словарного запаса и возможности связно и свободно выражать свои мысли. Он очень хорош в преподавании.
Ключевые слова: высказывание, виды высказывания, связная речь, интерактивные методы, критерии действия, мнение, образ, эссе, дискуссионное эссе, виды высказывания.
TYPES OF NARRATIVE AND NARRATIVE IN PRIMARY CLASSROOM_
© Kunduzoi G. Atamurodova1^_
1Denov Institute of Entrepreneurship and Pedagogy, Denov, Uzbekistan
Annotation
NTRODUCTION: in the process of primary education, the importance of narrative and retelling is so great that it is necessary to pay attention to the narrative on various topics in order to develop the written speech of each student. Because it is suitable in all respects depending on the period, the main direction of the textbooks is exactly the same. To educate primary school students to be comprehensively prepared for creative and written speech, and most importantly, effective in teaching them to protect the components of retelling and narrative connected speech from direct supervision. is done. This article provides information on the methods of protection, education of students, which is the basis for improving the physical education of students. It is noted about the recipient components.
AIM: the purpose of storytelling and storytelling in primary school is to develop students in various areas, expand their understanding, shape their ideas, teach discussion and strengthen their social connections. The main goals of this process may be: Language Development: Storytelling and storytelling help students develop language, speaking, listening and writing skills. Increase interest in reading: Students find reading enjoyable and interesting. This creates motivation for them to be interested in the material they have studied and mastered. Expanding Concepts: Stories and narratives allow students to learn to think and think. They gain insight into characters and settings and help them develop their own ideas.
MATERIALS AND METHODS: in elementary grades, there are many types of retelling and storytelling. Each type has techniques that can be used depending on the students' experience, abilities, and goals. The following types of retelling and storytelling in elementary school vary widely, including: The type of retelling and storytelling that is regularly discussed among students. This method can be effective in stimulating students' interest and encouraging them to express their opinions. Writing and Presenting a Short Story: Students will learn to write their own stories. They are given advice on creativity based on the language they use, words and guiding concepts. Describing Characters: Students
Для цитирования: Атамуродова К.Г. Типы пересказа и повествования в начальной школе. // Inter education & global study.2024. №3(1). С. 130-138.
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
can describe characters and analyze their characteristics and characteristics by telling stories about the characters. This method helps students develop their relationship and analytical skills.
DISCUSSION AND RESULTS: discussion and results of storytelling and narration in elementary schools may vary. This relates to students' ability to express their thoughts, analyze and enhance their creativity. The following discussions and findings are general: Concepts and Ideas: Students express their ideas through storytelling and storytelling. This helps develop their understanding, ideas and worldview. Communication skills: Through storytelling and storytelling in the early grades, students develop skills to focus on each other, communicate in the future, and explain their thoughts to others. Analytical Skills: Through storytelling and storytelling, students are taught to think and analyze. They analyze the characters, setting, and themes used. Social Relationships: Students develop their relationships through storytelling and storytelling in the elementary grades. They show ideas on how to exchange ideas and solve problems in the future.
CONCLUSION: in conclusion, we can say that the correct attitude of students towards writing a statement in their native language classes will contribute to the development of creative thinking of students, as well as an increase in their vocabulary and the ability to coherently and freely express their thoughts. He is very good at teaching.
Key words: Statement, types of statement, connected speech, interactive methods, action criteria, opinion, image, essay, discussion essay, types of statement.
Ta'lim sohasidagi bosh maqsad - ta'lim va tarbiyaning demokratik, insonparvarlik prinsiplarini qaror toptirish, xalqimizning tarixiy an'aanalari va urf-odatlari, shuningdek, umumbashariy qadriyatlilik asosida ta'lim-tarbiya jarayoni mazmunini tubdan o'zgartirish, shu maqsadda pedagogik jamoalarning tashabbuskorligiga keng imkoniyat ochib berishdan iboratdir. Biz farzandlarimizning nafaqat jismoniy va ma'naviy sog'lom o'sishi, balki ularning eng zamonaviy intelektual bilimlarga ega bo'lgan, uyg'un rivojlangan insonlar bo'lib, XXI asr talablariga to'liq javob beradigan barkamol avlod bo'lib voyaga etishi uchun zarur barcha imkoniyat va sharoitlarni yaratishni o'z oldimizga maqsad qilib qo'yganmiz. Bola tarbiyasida ularning yosh jihatiga, ruhiyat va tushunchasiga, fe'l-atvoriga alohida ahamiyat berish zarurligini davrning o'zi taqazo etib turibdi.
Bilamizki, boshlang'ich maktab ta'limida qayta hikoya qilish va hikoya qilish o'quvchilarning tushunish ko'nikmalarini rivojlantirish va hikoya qilishga bo'lgan mehrini oshirishda muhim rol o'ynaydi. Qayta hikoya qilish o'quvchilarning o'qigan yoki eshitgan hikoyasini o'z so'zlari bilan umumlashtirish yoki aytib berishni o'z ichiga oladi, rivoyat esa voqealar yoki kechinmalarni ketma-ket aytib berishni o'z ichiga oladi. Qayta hikoya qilish va hikoya qilish strategiyalarining har xil turlarini tushunish o'qituvchilar uchun tushunish ko'nikmalarini samarali o'rgatish va o'quvchilarning savodxonligini oshirish uchun zarurdir.
For citation: Kunduzoi G. Atamurodova. (2024) 'Types of narrative and narrative in primary classroom', Inter education & global study, (3(1)), pp. 130-138. (In Uzbek).
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Metodologiya. Bayon arabcha so'zdan olingan bo'lib, 1) voqea, hodisa, fikr, mulohaza va shu kabilarning og'zaki yoki yozma ifodasi; 2) matnni o'qib yoki aytib berilganlar asosida yozib chiqilgan ish degan ma'nolarni anglatadi. Bayon o'qib berilgan namunaviy matn mazmunini ma'lum tayyorgarlikdan so'ng yozma qayta hikoyalashdir. O'qish darslarida matn ustida ishlash, o'qilgan matn yuzasidan savollarga javob berish, reja tuzish va reja asosida og'zaki qayta hikoyalash bolalarni bayon yozishga tayyorlaydi. O'quvchilarni o'z fikrini mustaqil yozishga, o'qilgan matnni hikoya qilishga o'rgatishni iloji boricha ertaroq boshlagan ma'qul. Buning uchun o'quvchilar matnni og'zaki hikoya qilayotganda qo'llangan alohida so'zlarni yozishdan gapni yozishga, so'ng matnni qismlarini yozishga va ikkinchi sinfdan boshlab maxsus tanlangan kichik matn asosida bayon yozishga o'rgatiladi. Bayon o'qib berilgan namunaviy matn mazmunini ma'lum tayyorgarlikdan so'ng yozma qayta hikoyalashdir. O'qish darslarida matn ustida ishlash, o'qilgan matn yuzasidan savollarga javob berish, reja tuzish va reja asosida og'zaki qayta hikoyalash bolalarni bayon yozishga tayyorlaydi.
Tahlil va natijalar. Boshlang'ich sinflarda qayta hikoyalash va bayonga oid mavzularni o'qitishda samarali hisoblangan bir qator metodlar haqida ham ma'lumot berib o'tsak.
"So'z top" o'yini. Bu metoddan darsning hamma qismlarida foydalanish mumkin . O'qituvchi qushlar, hayvonotlar, meva-sabzavotlar haqida bir so'z aytadi, o'quvchilar davom etttradilar. O'qituvchi boshlagan so'z qaysi harf bilan tugasa, o'quvchi shu harfdan boshlangan so'zni aytishi kerak. Bu usul o'quvchilarni tezkoriik bilan fikr yuritib, javob berishga hamda xotirasini mustahkamlashga yordam beradi.
"Klaster" usuli. Bu usul o'quvchiga berilgan mavzu bo'yicha erkin o'ylash va fikrlarini bemalol bayon etish uchun sharoit yaratadi. Bu usulda o'quvchi nimani o'ylagan bo'lsa, shuni aytadi va yozilgan fikrlar to'g'ri yoki noto'g'ri bo'lishidan qat'iy nazar muhokama qilinmaydi va belgilangan vaqtgacha davom etadi. Bu sinfning har bir o'quvchisi tomonidan ilgari surilayotgan g'oyalarni uyg'unlashtirib, ular o'rtasidagi aloqalarni yanada mustahkamlash imkoniyatini yaratadi.
"Mozayka" usuli. "Mozayka", ya'ni mayda bo'laklardan yaxlit ko'rinishni hosil qilish. Bunda qushlar, hayvonlar, mevalarning rasmlari bo'laklarga har bir guruhga alohida tarqatiladi. Guruhlarning qatnashchilari bo'lakchalarni bir butun ko'rinishga keltiradilar. Guruh sardorlari yaxlit holga kelgan hayvon, meva yoki daraxt haqida gapirib beradilar.
"To'xtab o'qish" usuli. O'qituvchi matn bilan tantshttrish jarayonida bir necha marta to'xtab, o'quvchilarga savollar bilan murojaat qiladi. Savollar aynan mavzuga tegishli bo'lishi zarur. Yoki o'quvchi matn o'qish jarayonida to'xtatilib, nima haqida o'qiganligi so'raladi. Bu usul orqali o'quvchilarning diqqati jamlanadi, mustaqil fikrlash ko'nikmalari shakllanadi..
"Zanjur" usuli. Bu she'r, topishmoq, maqollar berilgan darslarda qo'llash maqsadga muvofiqdir. O'quvchilar tartib bilan, ketma-ketlikda berilgan she'r misrasi yoki topishmoq qatorini aytadilar. Bu usul qo'llanganda o'quvchi uyalib qolmasligi uchun berilgan she'r, maqol, topishmoqni yod olishga majbur bo'ladi.
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
"Rasmli rebus" o'yini. Sinf o'quvchilari uch guruhga bo'linadilar. Har bir guruhga rasmlar tarqatadi. Berilgan rasmlar bosh harflaridan hayvon yoki jonivorlarning nomlari kelib chiqishi kerak.
Tahlil boshlang'ich maktab sharoitida odatda qo'llaniladigan takrorlash va hikoya qilish strategiyalarining bir nechta turlarini aniqladi. Bularga quyidagilar kiradi:
1. Ketma-ket takrorlash: O'quvchilar hikoya yoki matnni voqealar sodir bo'lish tartibi bo'yicha umumlashtiradilar, asosiy syujet nuqtalari va asosiy fikrlarga e'tibor qaratadilar.
2. Xulosa: O'quvchilar matnning asosiy g'oyalari va muhim tafsilotlarini qisqacha bayon qilib, mayda detallar va syujetlarni qoldirib, qisqacha bayon qiladilar.
3. Xarakterlarni qayta hikoya qilish: O'quvchilar voqeani muayyan personaj nuqtai nazaridan qayta hikoya qilishga, voqealarni ular idrok etgancha tasvirlashga, qahramonning fikrlari, his-tuyg'ulari va motivlarini ta'kidlashga e'tibor qaratadilar.
4. Mavzuga asoslangan qayta hikoya qilish: O'quvchilar hikoyaning asosiy mavzusini yoki xabarini aniqlaydilar va takrorlaydilar, qahramonlar va voqealar asosiy mavzuni etkazishga qanday hissa qo'shishini ta'kidlaydilar.
5. Ijodiy hikoya: O'quvchilar o'z tasavvurlaridan foydalanib, syujet, sahna ko'rinishi, personajlar va nizolarni hal qilish kabi elementlarni o'z ichiga olgan asl hikoyalarni yaratadilar va hikoya qiladilar.
1-sinfda bayon ustida ishlash. To'la savodxonlikka erishishning muhim omillaridan biri, o'quvchilar nutq madaniyati ustida ishlash, ularni og'zaki va yozma nutqlaridagi kamchiliklarni o'z vaqtida aniqlash va tuzatishdan iboratdir. Shuning uchun 1-4-sinf o'quvchilariga dars berish jarayonida bir turdagi yozma ishlar bilan chegaralanib qolmay, balki yozma ishning barcha turlari ustida mashg'ulot olib borish, o'quvchilarda fikrni keng ko'lamda va xilma-xil ravishda bayon eta bilish qobiliyatini o'stirish lozim.
2-sinfda bayon ustida ishlash. Ikkinchi sinf ona tili dasturida o'quvchilarni o'qituvchi rahbarligida hajmi uncha katta bo'lmagan (40-50ta so'zli) matnlardan savollar yordamida bayon yozishga o'rgatish tavsiya etiladi. O'qituvchining oldida ikkinchi sinf o'quvchilarini berilgan tayyor reja asosida bayon yozishga o'rgatish vazifasi turadi. O'quvchilar yozuv taxtasiga yozilgan savollarni to'g'ri o'qishi va ularning ma'nosini tushunishi, rejadagi savolga aniq javob berishi, qayta hikoyalashda va yozma bayonda o'zining javoblarini rejadagi savollar tartibida berishi lozim.
3-sinfda bayon ustida ishlash. 3-sinfda yoziladigan hamma bayonlarni, asosan, ikki turga bo'lish mumkin. Birinchi turi o'qituvchi tavsiya qilgan tayyor reja, ikkinchi turi esa o'qituvchi rahbarligida o'quvchilar bilan hamkorlikda tuzilgan reja asosida yoziladi. To'plamdagi matnlarni joylashtirishda yuqoridagi bo'linish usuli asos qilib olingan. Ikki turda bayon yozishga o'rgatish ishlari butun o'quv yili davomida olib boriladi.
4-sinfda bayon ustida ishlash. Ma'lumki, uchinchi sinfda bayon o'qituvchi tomonidan tavsiya qilingan tayyor reja hamda o'qituvchi rahbarligida jamoa bo'lib tuzilgan reja asosida o'tkaziladi. To'rtinchi sinfda esa yuqoridagi bayonning ikki turi bilan birga:
a) mustaqil tuzilgan reja asosidagi bayon;
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
b) qisman tasvir bo'lgan bayon;
s) grammatik topshiriqli bayon;
d) matn mazmunini qisqartirishga oid bayon va nazorat bayonlaridan foydalaniladi.
Muhokama o'quvchilarning turli xil o'rganish uslublari va qobiliyatlarini qondirish uchun boshlang'ich maktab sinflarida turli xil takrorlash va hikoya qilish strategiyalarini kiritish muhimligini ta'kidlaydi. Ketma-ket takrorlash o'quvchilarda ketma-ketlik ko'nikmalarini rivojlantirishga va hikoya tuzilishini tushunishga yordam beradi, umumlashtirish esa asosiy g'oyalar va muhim tafsilotlarni aniqlash qobiliyatini rivojlantiradi. Qahramonlarni qayta hikoya qilish hamdardlik va istiqbolga ega bo'lishga yordam beradi, mavzuga asoslangan qayta hikoyalash esa tanqidiy fikrlash va tahlil qilishga undaydi. Ijodiy hikoya qilish o'quvchilarning ijodkorligi va hikoya qilish ko'nikmalarini rivojlantiradi, adabiyotga mehr uyg'otadi, o'zini namoyon qiladi. Bu esa boshlang'ich sinf ona tili darslarida o'quvchilarni bayon yozishga o'rgatish o'qituvchidan yuqori pedagogik mahorat talab etadigan muhim va asosiy ish turlaridan biridir. Bayon bolalarda adabiy nutqning to'g'ri shakllanishiga yordam beradi, nutq madaniyatini yaxshilaydi, badiiy estetik jihatlarini tarbiyalaydi, tilga sezgirlikni oshiradi.
Qayta hikoyalashning turi xilma-xildir. Har qanday qayta hikoya qilingan matn yuzasidan bayon yozish mumkin, ammo bayon yozish og'zaki qayta hikoyalashga nisbatan qiyin, murakkab faoliyatdir. Bundan tashqari, boshlang'ich sinf o'quvchilarining yozish sur'ati sekin, shunga ko'ra bayon uchun kichik hajmdagi kompozitsiyasi sodda, til tomondan ham mos matn tanlanadi. Bayon matni asta-sekin murakkablashtira boriladi: avval hikoya tarzidagi bir epizodni ifodalovchi matn tanlansa, unga epizodlar, tasvir elementlari kiritila boradi, qatnashuvchilar soni orttiriladi, muhokama elementlari ham qo'shiladi; keyinroq shaxsini o'zgartirib bayon yozishga o'tiladi. Shunday qilib, bayon asta-sekin ijodiy tus ola boradi.
Shuni ham unutmaslik lozimki, qayta hikoyalash va bayonda bolaning tabiiy nutqi eshitilishi, ya'ni berilgan namunani ko'rko'rona yodlamasligi, namuna leksikasidan, nutq oborotlaridan, sintaktik qurilishidan foydalana olishi zarur. Qolaversa, qayta hikoyalashda namunadagi izchillik, bog'liqlik saqlanishi, asosiy faktlar berilishi, ayniqsa, ilmiy matnni qayta hikoyalashda barcha muhim o'rinlar to'liq bayon qilinishi zarur.
Vaqti-vaqti bilan ilgari eshitilgan, o'qituvchi o'qib bergan yoki radio, televizordan yozib olingan matnni qayta hikoyalatish, o'quvchi bir marta ovoz bilan yoki ichda o'qigandan so'ng qayta hikoyalatishdan foydalanishni tajribada qo'llab turish ham mumkin.
Tadqiqotlardan shu narsa ma'lum bo'ladiki, qayta hikoyalash bog'lanishli nutqni o'stirishning zaruriy bosqichidir. Boshlang'ich sinflar ona tili dasturiga ko'ra, matn mazmunini qisqartirib bayon yozishni 3-sinfda o'rgatish ko'zda tutiladi. Qisqartirib bayon yozishga tayyorgarlik matn qismlariga sarlavha topish, matn rejasini jamoa bo'lib tuzish bilan bog'liq holda 2-sinfdan boshlanadi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, ona tili darslarida o'quvchilarni bayon yozishga to'g'ri yo'naltirish o'quvchining ijodiy tafakkurini o'stirish bilan bir qatorda ularni so'z boyligini
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
oshirishga va o'z fikr tushunchalarini izchil va erkin bayon eta olishga o'rgatishi bilan o'ta munimdir. Qolaversa, muhokama qilingan turli xil takrorlash va hikoya qilish strategiyalari boshlang'ich maktab o'qituvchilari uchun o'quvchilarni mazmunli savodxonlik mashg'ulotlariga jalb qilish va tushunish qobiliyatlarini rivojlantirish uchun qimmatli imkoniyatlarni taqdim etadi. Ushbu strategiyalarni o'qitish amaliyotiga qo'shish orqali o'qituvchilar o'quvchilarni mohir kitobxonlar, tanqidiy fikrlovchilar va ishonchli hikoyachilar bo'lishga imkon beradigan dinamik va boyituvchi o'quv tajribalarini yaratishlari mumkin.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining "Tabiatni muhofaza qilish to'g'risida" gi qonuniga sharhlar. -T.: "SHarq", 2011.
2. "O'zbekiston Respublikasida atrof muhit muhofazasi va tabiiy resurslardan foydalanishning holati" to'g'risida milliy ma'ruza.T.; CHinor YeNK, 2010.
3. Косимова К. Она тили укитиш методикаси. Тошкент - 2009.
4. Сафарова Р. Она тили укитувчилар учун методик кулланма "Шарк" нашриёти матбаа акциядорлик компанияси бош тах,ририяти. Тошкент - 2016.
5. Умарова М. "Баёнлар туплами". Тошкент - 1992.
6. Tolipov T. Ekologiyaning dolzarb muammolari. Qarshi.: Nasaf, 2003.
7. Hakimov N.H, Abdulqosimov A.V., Hamdamov SH.R. Ijtimoiy Ekologiya. O'quv qo'llanma. T.; TDIU, 2007.
8. Seytmuratova R. Ekologik bilim va tarbiya //Boshlang'ich ta'lim j., 1992. 1- son. - 57 b.
9. Urolovich T. F. et al. USE OF PERSPECTIVE POSITION AND METRIC ISSUES IN PRACTICAL DRAWING IN DESCRIPTION OF NUMBER LESSONS //Innovative Society: Problems, Analysis and Development Prospects.-2022.-S. - С. 41-44.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Atamurodova Qunduzoy G'anievna., o'qituvchi [Атамуродова Кундузой Ганиевна, учитель], [Kunduzoi G. Atamurodova, teacher]; manzil: O'zbekiston, Surxondaryo, Denov shaxri, Sharof Rashidov ko'chasi 360-uy [адреc: Узбекистан, Сурхандарьинская обл., город Денов, улица Шарафа Рашидова, дом 360], [address: Uzbekistan, Surkhandarya, Denov city, 360 Sharafa Rashidova Street]; E-mail: atamuratovaqunduzoy@gmail.com
