Научная статья на тему 'BOSHLANG‘ICH SINF RUS TILI DARSLARIDA O‘QUVCHILARNING KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYASINI INNOVATSION YONDASHUVLAR ASOSIDA RIVOJLANTIRISH USULLARI'

BOSHLANG‘ICH SINF RUS TILI DARSLARIDA O‘QUVCHILARNING KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYASINI INNOVATSION YONDASHUVLAR ASOSIDA RIVOJLANTIRISH USULLARI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
32
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
o‘quv kompetensiyalari / nutq / badiiy meros / tizim / учебные компетенции / речь / художественное наследие / система.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — V.K. Raxmanova

antirishning didaktik imkoniyatlari, uning tarkibiy qismlari bo‘lgan o‘quv komponentlari, pedagogik qobiliyat va pedagogik texnika turlari haqida ma’lumot keltirilgan. Shuningdek, o‘quvchilarda kommunikativ kompetensiyasiga oid o‘quv kompetensiyalarini shakllantirish omillari borasida tavsiyalar berilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODS OF DEVELOPING STUDENTS' COMMUNICATIVE COMPETENCE IN PRIMARY SCHOOL RUSSIAN LANGUAGE LESSONS BASED ON INNOVATIVE APPROACHES

в статье представлена информация о дидактических возможностях формирования у учащихся учебных компетенций по изобразительной грамотности, о составляющих ее компонентах обучения, о видах педагогических способностей и педагогических приемах. Также даны рекомендации по факторам формирования у учащихся обучающих компетенций, касающихся их коммуникативной компетентности.

Текст научной работы на тему «BOSHLANG‘ICH SINF RUS TILI DARSLARIDA O‘QUVCHILARNING KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYASINI INNOVATSION YONDASHUVLAR ASOSIDA RIVOJLANTIRISH USULLARI»

NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Original peper

© V.K. Raxmanova1^_

1Buxoro davlat universiteti, Buxoro, O'zbekiston

Annotatsiya

KIRISH: maqolada o'quvchilarda tasviriy savodxonlikka oid o'quv kompeten-siyalarini shakllantirishning didaktik imkoniyatlari, uning tarkibiy qismlari bo'lgan o'quv komponentlari, pedagogik qobiliyat va pedagogik texnika turlari haqida ma'lumot keltirilgan. Shuningdek, o'quvchilarda kommunikativ kompetensiyasiga oid o'quv kompetensiyalarini shakllantirish omillari borasida tavsiyalar berilgan.

MAQSAD: maktabni modernizatsiya qilish sharoitida rus tili darslarida boshlang'ich maktab o'quvchilarining kommunikativ qobiliyatlarini rivojlantirish.

MATERIALLAR VA METODLAR: o'quvchilarda kommunikativ kompetensiyalarini shakllantirishni ta'minlovchi o'quv materiallarini sohaning me'yoriy hujjatlariga muvofiq tarzda tanlab olinganligi, tadqiqot davomida pedagogikaning umume'tirof etilgan qonuniyatlari, prinsiplariga asoslanganligi, mahalliy va xorijiy manbalarning tahlillari asosida aniqlanishi hamda bu jarayonning mazmuni, metodikasi, qo'llaniladigan innovatsion texnologiyalarning amaliy asoslari, ularning samaradorlik darajalari eksperimental tadqiqotlar natijalariga asoslangan ilmiy xulosalar ishlab chiqilganligi bilan ta'minlangan.

MUHOKAMA VA NATIJALAR: inson butun umri davomida nutqini yaxshilaydi, tilning boyligini egallaydi. Har bir yosh bosqichi uning nutqini rivojlantirishga yangi narsa olib keladi. Nutqni o'zlashtirishning eng muhim bosqichlari o'quvchilik davriga to'g'ri keladi. Inson nutqi madaniyat va ta'limning o'ziga xos ko'zgusidir. Nutqdan siz darhol ma'ruzachining fikrlash darajasini, shuningdek uning rivojlanish darajasini aniqlashingiz mumkin. o'quvchining nutqini rivojlantirish orqali biz uning aql-idrokini rivojlantiramiz. Faqat nutqni rivojlantirish orqali fikrlash, tasavvurni shakllantirish va takomillashtirish mumkin. Nutq o'quvchiga nafaqat muloqot qilishga, balki dunyoni o'rganishga ham yordam beradi. o'quvchi uchun vakolatli nutq muvaffaqiyatli o'rganish va rivojlanishning kalitidir. Nutqni yaxshi bilish to'liq muloqotga, jamiyatda insonning kommunikativ qulayligini yaratishga yordam beradi.

XULOSA: boshlang'ich maktab yoshidagi o'quvchilarda muloqot ko'nikmalarini shakllantirish muammosi bo'yicha psixologik va pedagogik adabiyotlarni o'rganish va tahlil qilish, o'quvchilarni tashxislash; rus tili darslarida ishlash uchun didaktik material to'plang gipoteza shuni ko'rsatdiki, nutqni rivojlantirish bo'yicha tizimli ishlarni to'g'ri tashkil qilsangiz,

NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

boshlang'ich maktab o'quvchilarida kommunikativ ko'nikmalarni shakllantirish darajasi etarlicha yuqori bo'ladi.

Kalit so'zlar: o'quv kompetensiyalari, nutq, badiiy meros, tizim.

МЕТОДЫ РАЗВИТИЯ КОММУНИКАТИВНОИ КОМПЕТЕНТНОСТИ УЧАЩИХСЯ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ НА ОСНОВЕ ИННОВАЦИОННЫХ ПОДХОДОВ_

© В. К. Рахманова1 н

1 Бухарский государственный университет, Бухара, Узбекистан_

Аннотация

ВВЕДЕНИЕ: в статье представлена информация о дидактических возможностях формирования у учащихся учебных компетенций по изобразительной грамотности, о составляющих ее компонентах обучения, о видах педагогических способностей и педагогических приемах. Также даны рекомендации по факторам формирования у учащихся обучающих компетенций, касающихся их коммуникативной компетентности.

ЦЕЛЬ: развитие коммуникативных способностей младших школьников на уроках русского языка в условиях модернизации школы.

МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: учебные материалы, обеспечивающие формирование коммуникативных компетенций учащихся, должны быть подобраны в соответствии с нормативными документами отрасли, основанными на общепринятых законах, принципах педагогики в ходе исследования, определены на основе анализа отечественных и зарубежных источников, а также определены содержание, методика этого процесса, практические основы применяемых инновационных технологий, уровни их эффективности. разработка научных выводов, основанных на результатах экспериментальных исследований предоставляется.

ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: человек на протяжении всей жизни совершенствует свою речь, приобретает богатство языка. Каждый возрастной этап вносит что-то новое в развитие его речи. Наиболее важные этапы овладения речью приходятся на период ученичества. Человеческая речь-своеобразное зеркало культуры и воспитания. По речи можно сразу определить уровень мышления говорящего, а также уровень его развития. развивая речь ученика, мы развиваем его интеллект. Только развивая речь, можно формировать и совершенствовать мышление, воображение. Речь помогает читателю не только общаться, но и познавать мир. Грамотная речь для школьника-залог успешного обучения и развития.

Iqtibos uchun: Raxmanova V.K. Boshlang'ich sinf rus tili darslarida o'quvchilarning kommunikativ kompetensiyasini innovatsion yondashuvlar asosida rivojlantirish usullari // Inter education & global study. 2024. № 3(1). B. 175-183.

NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Хорошее знание речи способствует полноценному общению, созданию коммуникативного комфорта человека в обществе.

ЗАКЛЮЧЕНИЕ: изучить и проанализировать психолого-педагогическую литературу по проблеме формирования коммуникативных навыков у учащихся младшего школьного возраста, провести диагностику учащихся; собрать дидактический материал для работы на уроках русского языка гипотеза показала, что при правильной организации систематической работы по развитию речи уровень формирования коммуникативных навыков у младших школьников будет достаточно высоким.

Ключевые слова: учебные компетенции, речь, художественное наследие,

METHODS OF DEVELOPING STUDENTS' COMMUNICATIVE COMPETENCE IN PRIMARY SCHOOL RUSSIAN LANGUAGE LESSONS BASED ON INNOVATIVE APPROACHES_

© Vazira K. Raxmanova1®

1Bukhara State University, Bukhara, Uzbekistan_

Annotation

INTRODUCTION: the article presents information about didactic possibilities of forming students' learning competences in visual literacy, its constituent components of learning, types of pedagogical abilities and pedagogical techniques. Recommendations are also given on the factors of formation of students' learning competences concerning their communicative competence.

AIM: development of communicative competence of junior pupils at Russian language lessons in the conditions of school modernisation.

MATERIALS AND METHODS: teaching materials that ensure the formation of students' communicative competence should be selected in accordance with the normative documents of the industry, based on generally accepted laws, principles of pedagogy in the course of the study, determined on the basis of the analysis of domestic and foreign sources, as well as determined the content, methodology of this process, the practical basis of the applied innovative technologies, the levels of their effectiveness. development of scientific conclusions based on the results of the experimental research.

DISCUSSION AND RESULTS: a person throughout his life improves his speech, acquires the richness of language. Each age stage brings something new to the development of his speech. The most important stages of speech acquisition are during the period of apprenticeship. Human speech is a kind of mirror of culture and education. By speech we can immediately determine the level of thinking of the speaker, as well as the

система.

Для цитирования: Рахманова В.К. Методы развития коммуникативной компетентности учащихся на уроках русского языка начальных классов на основе инновационных подходов. // Inter education & global study. 2024. № 3(1). С. 175-183.

NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

level of his/her development. by developing a pupil's speech, we develop his/her intellect. Only by developing speech, it is possible to form and improve thinking and imagination. Speech helps the reader not only to communicate, but also to cognise the world. literate speech for schoolchildren is the key to successful learning and development. Good knowledge of speech contributes to full-fledged communication, creating communicative comfort of a person in society.

CONCLUSION: to study and analyse the psychological and pedagogical literature on the problem of formation of communicative skills in primary school students, to conduct a diagnosis of students; to collect didactic material for work in Russian language lessons hypothesis showed that with the correct organisation of systematic work on the development of speech, the level of formation of communicative skills in primary school students will be high enough.

Key words: learning competences, speech, artistic heritage, system.

Ta'limi tizimida innovatsion yondoshuvlarni joriy etish o'sib kelayotgan yosh avlodni ma'naviy-axloqiy va intellektual rivojlantirishni sifat jihatdan yangi darajaga ko'tarishning eng muhim sharti hisoblanadi, shuningdek o'quv-tarbiya jarayonida ta'limning innovatsion shakllari va usullarini qo'llashga ko'maklashadi. Mamlakatimizda ayni paytda vujudga kelgan shart-sharoitlar malaka oshirishning shakli, mazmuni va uni amalga oshirish mexanizmlarini qayta ko'rib chiqishni va bu jarayonga tegishli o'zgartirishlarni kiritishni taqozo etmoqda.

Shuning uchun zamonaviy o'qituvchi yanada ijodiy, tashabbuskor, mas'uliyatli, har bir o'quvchining ehtiyojlarini qondira oladigan, kelajakda o'zini topishga yordam beradigan, mustaqil va o'ziga ishongan bo'lishi kerak.

Shunga muvofiq, o'quv jarayonida o'qituvchi va o'quvchining roli o'zgarishi kerak. O'quvchi ob'ektga emas, balki bilim olish jarayonining faol ishtirokchisiga aylanishi kerak. O'qituvchi "informator" dan ta'lim tashkilotchisiga aylanishi kerak. Maktabda o'quvchi o'z fikrlarini bayon qilishni o'rganadi. U nafaqat darsliklardan olib tashlangan so'zlarni takrorlaydi, balki nutq shaklida o'ylashni o'rganadi. Natijada, o'quvchining ta'lim faoliyatining eng muhim ta'siri bo'lgan fikrlash va nutq jarayonlarining rivojlanishi mavjud. O'quvchining nutqi aloqa holatiga bog'liq. Shuning uchun, darslarda o'qituvchi o'quvchilarni o'quv mashg'ulotlari doirasida muloqot qilishga o'rgatish uchun kommunikativ vaziyatni yaratishi kerak. O'quvchining madaniyat olamiga kirishini qo'llab - quvvatlash, shu bilan birga kichik odamni individual noyob shaxs sifatida saqlab qolish va rivojlantirish, unga o'zining ijtimoiy (boshqa shaxslarning manfaatlariga zid bo'lmagan) da'volarini amalga oshirish imkoniyatini berish uchun mo'ljallangan.

"Kompetentsiya", "kompetentsiya"tushunchalari nimani o'z ichiga oladi?

For citation: Vazira K. Raxmanova. (2024) 'Methods of developing students' communicative competence in primary school russian language lessons based on innovative approaches', Inter education & global study, (3(1)), pp. 175-183. (In Uzbek).

NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Pedagogik adabiyoti uchun "kompetensiya" tushunchalari bugungi kunda nisbatan yangi va so'nggi paytlarda ilmiy tadqiqotlarda faol tadqiq qilinmiqda. Zamonaviy lug'atlarda "kompetensiya" so'zi uning lotincha kelib chiqishini ko'rsatgan holda ochib berilgan (competentia - qismlarning izchilligi va compete - men erishaman, mos kelaman, mos kelaman). Shunga ko'ra, "kompetensiya" so'zi ikki xil ma'noga ega bo'lishi mumkin: birinchidan, bu har qanday muassasa yoki shaxsning vakolatlari doirasi, ikkinchidan, bu shaxs bilim va tajribaga ega bo'lgan masalalar doirasi. Zamonaviy pedagogik adabiyotlarda "kompetensiya" so'zi ikkinchi ma'noda ishlatiladi.

Ushbu kontseptsiyaning mohiyatini A. V. Xutorskoy eng to'liq va aniq ochib beradi, u "kompetentsiya ob'ektlar va jarayonlarning ma'lum bir doirasiga nisbatan o'rnatilgan va ularga nisbatan yuqori sifatli samarali faoliyat uchun zarur bo'lgan o'zaro bog'liq shaxsiy fazilatlar (bilim, ko'nikma, ko'nikma, faoliyat usullari) to'plamini o'z ichiga oladi"deb ta'kidlaydi.

Kompetentsiya deganda o'quvchini majburiy tayyorlash uchun ba'zi bir begonalashtirilgan, oldindan belgilangan talabni, kompetentsiya ostida esa uning shaxsiy sifatini yodda tutish kerak. "Kompetentsiya - shaxsning unga va faoliyat mavzusiga shaxsiy munosabatini o'z ichiga olgan tegishli vakolatlarga ega bo'lishi, egalik qilishi" - bu tushunchani shunday belgilaydi pedagogika fanlari doktori A. V. Xutorskaya.

Keling, kommunikativ kompetentsiyaning mazmunini ochib beraylik. "Kommunikativ" va "kommunikativ" so'zi quyidagilarni anglatadi: 1) o'quvchining bilim, shaxs fazilatlari ko'nikmalariga asoslangan muammolarni mustaqil hal qilishga tayyorligi; 2) turli xil nutq vositalaridan, nutq qobiliyatlaridan foydalanish, ularning yordami bilan boshqa odamlarga ta'sir o'tkazish, shuningdek o'zini ifoda etish qobiliyati.

O'qituvchining vazifasi-o'quvchilar "resurslar"ini safarbar qilish: xotira, fikrlash, zukkolik, o'z nuqtai nazarini ifoda etish qobiliyatini rivojlantirish, so'z san'atini o'zlashtirish, malakali bo'lish, o'qituvchi manbasini ulash - mavzuni bilish, o'quvchilarga individual yondashuv, darslarning amaliy yo'nalishi, diqqatni boshqarish qobiliyati, o'quvchilarning ijodiy moyilligini tan olish.

Kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, an'anaviy ta'lim sharoitida mavzuga qiziqishni uyg'otish, intellektual qobiliyatlarni, bilim sohasini, maktab o'quvchilarining ijodiy salohiyatini rivojlantirish juda mushkul. Umumiy madaniyatning pasayishi, qadriyatlarni qayta baholash fonida aloqa qobiliyatlari va ko'nikmalarining sustligi kuzatiladi (so'z boyligining kamlifgi, orfoepik xatolar, og'zaki yoki yozma bayonotni yaratishda qiyinchilik, mo'rt, ba'zan tizimsiz imlo va tinish belgilaridagi xatolar, til fanini qoidalar ro'yxati sifatida qabul qilish, til nazariyasini etarli darajada bilmaslik).

O'quvchi o'z nutqida taxminan 3000 so'zni ishlatadi, o'spirin 9000, kattalar 12000 dan 14000 gacha. Hammasi bo'lib, rus tilda 500000 dan ortiq so'z mavjud. Va shunga qaramay, bunday so'z birikmalariga qaramay, ba'zida o'z fikrlaringizni aniq va aniq ifoda etish uchun to'g'ri so'zlarni topish qiyin. Va tilni bilish-bu butun san'at.

NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Kommunikativ kompetentsiyani o'zlashtirish ijtimoiy faol shaxsni shakllantirish uchun zarur shartdir. Aniq va to'g'ri gapirishni o'rganish, yaxshi o'rnatilgan ovozga ega bo'lish, o'z fikrlarini erkin talqin qilish, his - tuyg'ularingizni turli xil intonatsion vositalar bilan ifoda eta olish, nutq madaniyatiga rioya qilish va muloqot qilish qobiliyatini rivojlantirish hamma uchun zarurdir. Shu sababli, o'quvchilarni o'qitishning hozirgi bosqichidagi eng muhim vazifalardan biri bu kommunikativ qobiliyatlarni rivojlantirishdir. Kasb tanlash, shuning uchun yoshlarning keyingi taqdiri ko'p jihatdan ushbu muammoni muvaffaqiyatli hal qilishga bog'liq bo'ladi.

Hozirgi vaqtda boshlang'ich maktabda rus tilini o'qitish tobora aniq kommunikativ yo'nalishga ega bo'lmoqda. Boshlang'ich sinf o'qituvchilari birinchi qadamlardan boshlab maktab o'quvchilarini mazmunli, tayyorlangan, aniq, aniq va to'g'ri bayonotlarga o'rgatishlari kerak. Bo'sh so'zlar, uyushmagan nutq, takrorlashlar, tanlangan til vositalarining noaniqligi bilan kurashish qiyin vazifadir. Kommunikativ kompetentsiyani shakllantirish jarayoni uzoq va ancha murakkab. Shuning uchun ona so'ziga qiziqishni uyg'otish, tinglash, gapirish, yozish, yozishni to'g'ri o'rgatish juda muhimdir.

Kommunikativ kompetentsiyani shakllantirish jarayonida ikkita vazifa ajratiladi: o'quvchilarda nutqni rivojlantirishning kamchiliklarini tuzatish zarurati; kommunikativ kompetentsiyani shakllantirish uchun dars imkoniyatlaridan foydalanish.

Birinchi muammoni hal qilishda - nutqni rivojlantirishning kamchiliklarini tuzatish-to'rtta yo'nalish mavjud: nutqning ovozli madaniyatini tarbiyalash; nutqning so'z boyligini aniqlashtirish; frazali nutqning shakllanish darajasini aniqlash; nutq aloqasini takomillashtirish.

Nutqning ovozli madaniyatini tarbiyalash quyidagilarni o'z ichiga oladi: to'g'ri talaffuzni rivojlantirish (nutqning ravshanligi), bunga tilni burish, artikulyatsiya mashqlari yordam beradi; darslarda dramatizatsiya o'yinlari yordam beradigan so'zlar va iboralarning aniq talaffuzi; til burmalari ishlatiladigan nutq tezligini sozlash; didaktik o'yinlar yordam beradigan fonemik eshitishning rivojlanishi. Masalan, "ovozni bilib oling va nomlang", "berilgan tovush bilan so'zni tanlang", "bir tovushni boshqasiga almashtiring"; o'qituvchining ovozidan she'rlarni yodlashda taqlid qilish orqali nutqning ekspressivligiga erishish.

So'z boyligini aniqlashtirish to'g'ri nutqning grammatik ko'nikmalarini shakllantirish bilan chambarchas bog'liq. So'z tilning eng muhim birligi, ma'no tashuvchisi. So'zlar va ularning kombinatsiyalari aniq ob'ektlar va mavhum tushunchalarni bildiradi, so'zlar esa his-tuyg'ularni ifodalaydi. Insonning lug'ati qanchalik boy bo'lsa, u fikrning aniqroq va ifodali dizaynini tanlash imkoniyatiga ega bo'ladi.

Ish to'rt yo'nalishdan iborat: lug'atni boyitish, ya'ni. maktab o'quvchilari ilgari umuman bilmagan yangi so'zlarni, so'zlarning yangi ma'nolarini o'zlashtirish; lug'atni aniqlashtirish, ya'ni ma'lum bo'lgan so'zlarni tushunishni chuqurlashtirish, ularning soyalarini aniqlash, sinonimlar orasidagi farqlar, antonimlarni tanlash, polisemiyani tahlil qilish, allegorik ma'nolar; lug'atni faollashtirish, ya'ni. har bir o'quvchining nutqiga iloji boricha kengroq so'zlarni kiritish, so'zlarni jumlalarga kiritish, so'zlarning boshqa so'zlar bilan mosligini o'zlashtirish, ularni ma'lum bir matnda ishlatishning maqsadga muvofiqligi; ba'zan kichik

NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

maktab o'quvchilari tomonidan ishlatiladigan adabiy bo'lmagan so'zlarni yo'q qilish, noto'g'ri stresslarni, talaffuzlarni tuzatish.

So'zning ma'nosi ustida ishlashning quyidagi usullaridan foydalanish maqsadga muvofiq: so'zni shakllantirish tahlili, uning asosida so'zning ma'nosi aniqlanadi; sinonimlarni tanlash: taqillatish-shovqin; antonimik juftlikni tanlash: boshlash - tugatish, yaxshi - yomon; ko'p ma'noli so'zlar bilan ishlash: soatlar o'tadi - o'quvchilar keladi - qurilish davom etmoqda.

Frazali nutqning shakllanish darajasini aniqlash uchun ular kichik matnni takrorlashni taklif qilishadi, chunki ma'lum bir mavzu bo'yicha gapirishni o'rgatish uchun siz bilishingiz kerak: har bir o'quvchi uchun frazali nutq qay darajada rivojlangan.

Nutq aloqasini, kommunikativ kompetentsiyani takomillashtirish orqali mumkin: eshitiladigan nutqning tovush tomoniga e'tiborni rivojlantirish (savolni takrorlash, xulosani xor bilan takrorlash, individual javoblarni xor bilan almashtirish); tushunchalar o'rtasidagi aloqalarni o'rnatish (qoshiq - bo'tqa, kartoshka - sabzavot bog'i); o'qituvchining savoliga javob berish uchun aniq so'zlarni tanlash; asosiy ovoz bilan ta'kidlash.

Ikkinchi vazifa - kommunikativ kompetentsiyani shakllantirish uchun dars imkoniyatlaridan foydalanish rus tili va adabiy o'qish darslarida ko'proq hal qilinadi. Ular namoyish etilayotgan mavzular bo'yicha tavsiflovchi yoki qiyosiy bayonotlar tuzishni taklif qilishadi.

Masalan, "yaxshimi yoki yomonmi?"(Stakan yaxshi, u shaffof, siz suyuqlik quyishingiz, donni quyishingiz mumkin..., yomon - u parchalanishi mumkin...).

Kommunikativ qobiliyatlarni rivojlantirishda taklif bilan ishlash va izchil nutq ustida ishlash katta rol o'ynaydi. Taklif ustida ishlashning quyidagi usullari qo'llaniladi: barcha sinflarda taklif ustida ishlashning eng oddiy va ayni paytda zarur usuli bu namunalarni o'qish, intonatsiya, ekspressivlikni mashq qilishdir. Faqat o'quvchilar jumlani nutq birligi sifatida eshitishlari, his qilishlari kerak. Gapni yaxshi, ifodali o'qish nutqni rivojlantirish uchun juda ko'p narsani beradi. Intonatsiya uchun ajralmas topishmoqlar, masalan:"u dalada yuradi, lekin ot emas, Iroda bilan uchadi, lekin qush emas". Namunadagi mashqlar orasida ma'lumotlarga o'xshash, ammo boshqa mavzu bo'yicha takliflar tuzishni o'z ichiga olgan ko'plab variantlar mavjud.

Gapni tuzishda qo'llaniladigan keyingi usul o'qituvchining savolidir. Masalan: "o'quvchilar o'rmonda nimani yig'ishdi?"Taklif-javob:" o'quvchilar o'rmonda malina yig'ishdi." Savollar o'quvchilarni murakkab jumlalar tuzishga undashi mumkin. Savollar nima uchun? nima uchun? qayerda? qachon? murakkab jumlalarni tuzishni rag'batlantirish. Savol jumla uchun mavzuni berishi mumkin, uni tuzishga turtki bo'lishi mumkin, masalan: "kirpi haqida nimalarni bilasiz?».

Konstruktiv mashqlar: turli xil so'zlardan jumla qurish; deformatsiyalangan matn bilan ishlash; matnni tiklash bo'yicha ishlar, masalan: nuqta va bosh harflarsiz berilgan matnni ajratish, savollar orqali jumlalarni bosqichma-bosqich tarqatish. Masalan, "qushlar qaytib keldi"degan aniq jumla berilmagan. - "Qanday qushlar?"Ko'chib yuruvchi qushlar qaytib

NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

keldi. - "Qayerdan haytib keldingiz?"Ko'chib yuruvchi qushlar iliq mamlakatlardan qaytib kelishdi. - "Qaerga qaytib keldingiz?"Ko'chib yuruvchi qushlar o'zlarining iliq mamlakatlarini o'z uyalariga qaytarishdi." Ushbu turdagi mashqlar o'quvchilarni katta hajmdagi jumlalarni tuzishga, ularga qo'shimcha ma'lumotlar, vizual vositalarni kiritishga, shuningdek so'zlar va jumlalar o'rtasida aloqa o'rnatishga o'rgatadi.

Ikki yoki uchta oddiy jumlalarni bir hil atamalar bilan bitta murakkab yoki sodda qilib birlashtirish, bir nechta turli elementlardan murakkab jumlalarni qurish. Masalan, jumlaning boshlanishi berilgan: "Akmal tog' lageriga bordi,...", keyin uni tugatish uchun bir nechta variant taklif etiladi: va onam uyda yolg'iz qoldi;va otasi bilan Toshkentga bordi; u erda toqqa chiqish uchun; chunki u hali tog'larda bo'lmagan.

Bir xil fikrni jumlaning bir nechta variantlarida ifodalash; bir vaqtning o'zida paydo bo'ladigan ma'no soyalarini tushuntirish. Masalan, jumla berilgan: "mart oyida tomlardan tomchilab, bahor yaqinlashmoqda"; o'quvchilar taklif variantlarini tuzadilar: Bahor yaqinlashmoqda, tomlardan allaqachon tomchilab turibdi. Tomlardan ko'milgan, demak, bahor yaqinda. Agar u tomlardan ko'milgan bo'lsa, unda bahor yaqinda. Bahor yaqinlashmoqda, shuning uchun u allaqachon tomlardan ko'milgan.

Berilgan turdagi jumlalarni qurish (o'rganilgan tuzilish), masalan, bir hil atamalar bilan, bir hil mavzular bilan va boshqalar. Nutqdagi xatolar, kamchiliklarni o'z ichiga olgan jumlalarni yoki ularning guruhlarini tahrirlash.

Takliflarni tayyorlash uchun ijodiy mashqlarning asosiy turlari quyidagicha (mustaqillik darajasi va rivojlanish ta'siri bo'yicha joylashtirilgan): mos yozuvlar so'zlari bo'yicha jumla tuzish (2-3 so'z); maxsus ma'no soyalari va ekspresivligi bilan ajralib turadigan, ko'pincha yangi bo'lgan qo'llab-quvvatlovchi so'z bo'yicha jumla tuzish; mavzu yoki syujet rasmida jumla tuzish; nutqning ma'lum bir aylanishi, frazeologizm, ifoda bo'yicha jumla tuzish; mavzu rasmida jumla tuzish; o'qituvchi yoki o'quvchilar tomonidan berilgan tor mavzu bo'yicha taklif tuzish; bepul jumla tuzish (vazifa quyidagicha: "har qanday turdagi va har qanday mavzu bo'yicha jumla tuzing").

Izchil nutq ustida ishlash usullari. Matn tuzilishini modellashtirish. Masalan, "matn" eslatmasidan foydalanib, aniqlang: mavzu (siz nima haqida yozasiz, gaplashasiz); asosiy fikr (siz aytmoqchi bo'lgan asosiy narsa); ism (agar u bo'lmasa), unda mavzuni, asosiy fikrni etkazing; jumlalarning mazmuni va tartibi (qaerdan boshlaysiz, qanday davom etasiz, keyin nima deysiz, nima bilan tugatasiz); matn rejasi (sizga bir nechta qismlar kerakmi, har birida nima haqida gaplashasiz, ularni nima deb ataysiz).

Matningizni tahrirlash. Masalan, "muharrir" eslatmasiga binoan-tekshiring: mavzu aniqmi, asosiy fikr aniqmi, matn nomi ularning nomini anglatadimi, matnning qismlari qizil chiziq bilan ta'kidlanganmi; fikr gapdan gapga o'tadimi, ularning tartibi buzilganmi; matnning boshi va oxiri muvaffaqiyatli bo'ladimi;fikrlar to'g'ri, aniq ifodalanganmi.

Matndagi aloqa turlarini ishlab chiqish. Har xil turdagi matnlarni tuzish: tavsif, rivoyat va mulohaza, shuningdek turli janrlar: hikoya, landshaft eskizlari, rasmning tavsifi, insho, gazetadagi maqola, xat, o'yin. Syujetni dialogik shaklda uzatish. Berilgan boshida savollar,

NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

rasmlar va savollar bo'yicha hikoya tuzish. Bajarilgan operatsiyalarning tarkibi va ketma-ketligini belgilaydigan sxemalarni tuzish, masalan, "qarindoshlarga xat yozish" topshirig'ini bajarishdan oldin siz xat sxemasidan foydalanishingiz mumkin. Matnga yaqin yoki siqilgan qayta hikoya qilish, matnning sarlavhasi. O'qiganlarga o'xshash holda o'z hayotidagi voqea haqida hikoya tuzish. Erkin diktant.

Nutq mashqlariga qo'yiladigan eng muhim talablarni ta'kidlash kerak: izchillik, tizimlilik, mavjudlik, istiqbol, turli xil mashqlarning o'zaro bog'liqligi, ularni yagona maqsadga bo'ysundirish qobiliyati. Har bir nutq mashqlarining aniq, aniq maqsadini ta'minlash muhimdir.

Kommunikativ kompetentsiyani shakllantirish-bu muloqotga asoslangan ta'lim. Inson butun umri davomida nutqini yaxshilaydi, tilning boyligini egallaydi. Har bir yosh bosqichi uning nutqini rivojlantirishga yangi narsa olib keladi. Nutqni o'zlashtirishning eng muhim bosqichlari o'quvchilik davriga to'g'ri keladi. Inson nutqi madaniyat va ta'limning o'ziga xos ko'zgusidir. Nutqdan siz darhol ma'ruzachining fikrlash darajasini, shuningdek uning rivojlanish darajasini aniqlashingiz mumkin. o'quvchining nutqini rivojlantirish orqali biz uning aql-idrokini rivojlantiramiz. Faqat nutqni rivojlantirish orqali fikrlash, tasavvurni shakllantirish va takomillashtirish mumkin. Nutq o'quvchiga nafaqat muloqot qilishga, balki dunyoni o'rganishga ham yordam beradi. o'quvchi uchun vakolatli nutq muvaffaqiyatli o'rganish va rivojlanishning kalitidir. Nutqni yaxshi bilish to'liq muloqotga, jamiyatda insonning kommunikativ qulayligini yaratishga yordam beradi.

A DABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES

1. Боброва, С.В. Формирование языковой культуры на уроках русского языка / С.В. Боброва // Русский язык в школе. - 2010. - №4. - С. 9-16.

2. Дидактическая концепция формирования коммуникативной успешности младших школьников / Под ред. А.И.Гришанова. - Ижевск.: 2010. - 136 с.

3. Егоров О. Коммуникативная функция учебных занятий: она должна "работать" на образовательный процесс / О. Егоров. - М.: Учитель. - 2011.-с.27-30

4. Епишина Л.В. Педагогические аспекты развития речи коммуникативных свойств личности // «Начальная школа» №11, 2008.

MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]

Raxmanova Vazira Karimovna, tadqiqodchi [Рахманова Вазира Каримовна,

соискатель], [Vazira K. Raxmanova graduate student,]; manzil: O'zbekiston, Buxoro, 7-prospekt Navoi 15, 47 xona [адрес: Узбекистан, Бухара, проспект Наваи 15, 47кв.], [address:Uzbekistan,Bukhara,Navoi 15,47th house]; E-mail: [email protected]

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.