CC BY
6BOSHLANGICH SINF OQUVCHILARIDA YETAKCHILIK XUSUSIYATLARINIRIVOJLANTIRISHDA PEDAGOGLIK
MAHORATINING ORNI
Ziyodullayeva S.Sh
Iqtisodiyot va pedagogika universiteti NTM "Pedagogika va o'qitish metodikasi"
kafedrasi o'qituvchisi
ANNOTATSIYA: Ushbu maqola boshlang'ich sinf o'quvchilarida etakchilik fazilatlarini shakllantirishga yordam beradigan noyob omillarni o'rganishga qaratilgan. Adabiyotlarni har tomonlama ko'rib chiqish asosida biz bir qator ichki va tashqi omillar bolalarda etakchilik qobiliyatlarini rivojlantirishga ta'sir qiladi, shu jumladan genetik moyillik, erta bolalik tajribasi, oilaviy dinamika, tengdoshlar munosabatlari va maktab sharoitlari. Biz boshlang'ich sinf o'quvchilari uchun etakchilikni o'qitish bo'yicha samarali dasturlarni har bir bolaning o'ziga xos ehtiyojlari va kuchli tomonlariga, ularning individual tajribalari, tabiati va o'rganish uslubini hisobga olgan holda moslashtirishni taklif qilamiz. Xulosa qilib aytganda, biz boshlang'ich maktab ta'limi sohasida o'qituvchilar, psixologlar va boshqa manfaatdor tomonlar o'rtasida olib borilayotgan tadqiqotlar va hamkorlikning erta bolalik etakchiligini rivojlantirish bilan bog'liq noyob muammolar va imkoniyatlar haqidagi tushunchamizni yaxshilash uchun muhimligini ta'kidlaymiz.
Annotation: This article is aimed at studying the unique factors that contribute to the formation of leadership qualities in primary school students. Based on a comprehensive review of the literature, we argue that a number of internal and external factors influence the development of leadership skills in children, including genetic predisposition, early childhood experiences, family dynamics, peer relationships, and school conditions. We suggest that effective leadership training programs for primary school students be tailored to the specific needs and strengths of each child, taking into account their individual experiences, nature and learning style. In conclusion, we highlight the importance of ongoing research and collaboration among educators, psychologists, and other stakeholders in the field of primary school education to improve our understanding of the unique challenges and opportunities associated with early childhood leadership development.
Аннотация: Данная статья направлена на изучение уникальных факторов, способствующих формированию лидерских качеств у учащихся начальной школы. Основываясь на всестороннем обзоре литературы, мы утверждаем, что на развитие лидерских качеств у детей влияет ряд внутренних и внешних факторов, включая генетическую предрасположенность, опыт раннего детства, динамику в семье, отношения со сверстниками и школьные условия. Мы
International scientific journal "Interpretation and researches"
Volume 2 issue 13 (35) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2 предлагаем, чтобы эффективные программы обучения лидерству для учащихся начальной школы были адаптированы к конкретным потребностям и сильным сторонам каждого ребенка, принимая во внимание его индивидуальный опыт, характер и стиль обучения. В заключение мы подчеркиваем важность постоянных исследований и сотрудничества между педагогами, психологами и другими заинтересованными сторонами в области начального школьного образования для улучшения нашего понимания уникальных проблем и возможностей, связанных с развитием лидерских качеств у детей раннего возраста.
Key words: leadership, younger students, formation, development, learning, individual differences, family, peers, school context, upbringing.
Kirish
Ozbek xalqiga xos bo'lgan o'ziga xoslik, ya'ni jamoaga qarab fikrlash, qaror qabul qilishdan iborat mazkur tamoyildan kelib chiqib, boshlang'ich sinflardanoq o'quvchilarda liderlik qobiliyatini shakllantirish va boshqaruv mahoratini rivojlantirish katta ahamiyatga ega. Bunday talqinda liderga xos bo'lgan asosiy jihatlardan yana biri - shaxsning vaziyatga muvofiq ravishda harakat qilish qobiliyatidir. Biron-bir muammoli vaziyatda paydo bo'lgan qiyinchilikni bartaraf etishdagi tashabbus, totuvlik va mohirlik liderga xos fazilatlardir.
Yetakchilik hayotning barcha jabhalarida zarur bo'lgan hal qiluvchi mahoratdir. Bu qobiliyat hammada ham mavjud emas, lekin uni to'g'ri ta'lim va tarbiya orqali rivojlantirish va tarbiyalash mumkin. Yetakchilik nafaqat mas'uliyatni o'z zimmasiga olish va qarorlar qabul qilish; shuningdek, umumiy maqsadga erishish uchun boshqalarni ilhomlantirish va undashdir. Ushbu maqolada biz boshlang'ich sinf o'quvchilarida yetakchilik fazilatlarini shakllantirishning o'ziga xosligini ko'rib chiqamiz.
Asosiy qism.
Muammoni yechish bilan bog'liq qiyin vaziyatda lider boshqalarga nisbatan o'zining ilg'orligi bilan ajralib turadi. "Yetakchi" so'zi guruh a'zolariga ta'sir o'tkazuvchi va maqsadga yetaklovchi shaxsga nisbatan qo'llaniladi. Ilmiy adabiyotlarda ba'zan "lider" so'zini "yetakchi" atamasi bilan almashtirish hollari ham uchraydi. Yetakchi - o'z atrofidagi odamlarning fikri va xulq-atvoriga ijobiy ta'sir o'tkaza oladigan, maqsadli vazifalarni amalga oshirish qobiliyatiga va yuqori shaxsiy mavqeiga ega bo'lgan ijtimoiy guruh a'zosi hisoblanadi. Yetakchilik guruh tarkibini, undagi munosabatlar tizimini tahlil etish orqali insonda shakllangan qobiliyatga suyanish va qobiliyatni imkoniyatga qarab, namoyon etish holatidir. . Yetakchilik guruh tarkibini, undagi munosabatlar tizimini tashkil etish orqali aniqlanadigan shaxs holatidir. Bolaning kelajakda shaxs sifatida shakllanib, yetuk inson bo'lib kamol
topishi hamda hayotda o'z o'rnini topib ketishida uning jamoaviy munosabatlarga qanday kirishuvi, jamoada qanday psixologik iqlim hukm surganligi, o'z o'rtoqlari bilan bo'lgan o'zaro munosabatlarining qanday tarzda kechganligi muhim ahamiyatga egadir. Shu bilan birga, guruhda doimo shunday bolalar topiladiki, ular paydo bo'luvchi ko'pgina muammoli vaziyatlarni hal eta oluvchi universal qobiliyatga ega. Shu nuqtayi nazardan qaraganda, liderlik ko'p jihatdan shaxs tug'ma qobiliyalarining yetarli darajada shakllanganligi bilan ham xarakterlanadi. Shu sababli ham o'qituvchi o'quvchilar jamoasi bolalardan iborat ekanligini unutmasligi, har bir o'quvchi shaxsini e'tibordan chetda qoldirmasligi kerak. O'quvchilar bilan psixologik aloqaning qisqa muddatga bo'lsa-da yo'qolishi og'ir oqibatlarni vujudga keltiradi. Demak, har bir o'quvchida liderlik sifatlarini shakllantirish o'qituvchidan har bir bolaga nisbatan individual yondashishni talab qiladi. Jumladan, har bir bolaning ichki imkoniyatlariga qarab topshiriq va vazifalarni taqsimlash, o'z navbatida, ularga ishonch bildirish, rag'batlantirish, faolligini oshirish va tashabbuskorlik, tashkilotchiliklarini yanada kuchaytirish orqali liderlik sifatlarini shakllantirib borish maqsadga muvofiqdir. Yuqorida qayd etilgan vazifalarni amalga oshirish jamoaviy munosabatlarning liderlik sifatlarini rivojlantirishda samarali faoliyat ko'rsatishini ta'minlaydi. Shuningdek, o'qituvchi bunday vazifalarni amalga oshirishda quyidagi omillarni ham inobatga olishi muhimdir: - pedagogning shaxsiy namunasi; - jamoada sog'lom ijtimoiy muhitni yaratish; - o'quvchilarning har biriga individual yondashish. Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, liderlik sifatlarini shakllantirishni boshlang'ich sinflardayoq amalga oshirish va bosqichma-bosqich rivojlantirish pedagogik jarayon oldiga talay vazifalarni keltirib chiqaradi bunda, ayniqsa, o'qituvchilar zimmasiga katta vazifalar yuklatiladi. Bu esa har bir o'qituvchidan juda katta e'tibor va mas'uliyatni hamda jamoa bilan ishlash mahoratini talab qiladi.
Mutafakkir ajdodlarimiz ta'limotlarida, xalq ijodiyotida adolatli va adolatsiz shoh to'g'risidagi ma'lumolar haddan ziyod ko'p. Jumladan, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino, Amir Temur, Ulug'bek, Yusuf Xos Hojib, Alisher Navoiy, Jaloliddin Davoniy va boshqalarning qo'lyozmalarida rahbar (yuksak lavozim egallaganlar nazarda tutiladi) insonlarning shaxsiy fazilatlari, ularning oldida turadigan murakkab, mas'uliyatli vazifalar, ayrim illatlarning oldini olish va bartaraf qilish yo'l-yo'riqlari bo'yicha ibratli fikrlar bildirilgan. Ayniqsa, rahbarning fahm-farosati, donishmandligi, haqgo'yligi, xalqparvarligi, insof-diyonatliligi, saxovatpeshaligi ilmiyamaliy namunalar asosida ta'kidlab o'tilgan. Nazarimizda, "yetakchi" so'zi shaxsning guruhni yetaklashga, boshchilik qilishga bo'lgan ishtiyoqi mavjudligidan kelib chiqadi. "Peshqadam" iborasi esa ma'lum fazilatlarga ega bo'lgan shaxs ketidan guruhning ergashishini, jamoaning o'z ixtiyoriga ko'ra o'zi ishongan odam borayotgan yo'lni tanlashini anglatadi. Aynan shu holat "lider"
iborasiga nisbatan ham ishlatilishi zarur. Liderning bu xususiyati uning hissiy jozibadorligida, o'zgalarni o'ziga jalb etish fazilatida namoyon bo'ladi. Biz o'rganmoqchi bo'lgan muammo ham lider shaxsi haqida, uning ijtimoiy guruhga ta'siri haqida qandaydir tasavvurlarni shakllantirishga va, eng asosiysi, insonni lider qila oladigan u yoki bu xususiyatlar to'plamini aniqlashga qaratilgan. Shu orqali bu xususiyatlarning nasliy yoki yo'qligi va shunga bog'liq holda (agar ular korrektirovka qilinadigan bo'lsa), bu xususiyatlarni boshqa insonda shakllantirish mumkinligini aniqlashga harakat qilamiz. Bunda turli davrlarda tadqiqotchilar tomonidan ilgari surilgan nazariyalarni ko'rib chiqqan holda tahlil qilishga, qanday xususiyatlar liderda jamlanganligi va ulardan qaysilari yuqori o'rin tutishini aniqlashga va shu bilan birga, shaxsda liderlik xususiyatini shakllantirishga xizmat qiladigan dastur va treninglarni o'rganib chiqishga e'tibor qaratiladi.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida yetakchilik fazilatlarini shakllantirishning o'ziga xosligi:
Bolaga qaratilgan yondashuv:
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida etakchilik fazilatlarini shakllantirish bolaga yo'naltirilgan yondashuvni talab qiladi. Bunday yondashuv bolalar o'quv jarayonida faol ishtirok etganda yaxshiroq o'rganadilar degan ishonchga asoslanadi. Ushbu yondashuv bolalarga o'yin orqali izlanish, tajriba va o'rganish imkoniyatini berish muhimligini ta'kidlaydi. Bolaga yo'naltirilgan yondashuvda o'qituvchining roli o'quv jarayonini buyruq berishdan ko'ra, unga rahbarlik qilish va qo'llab-quvvatlashdan iborat.
Hamkorlik va jamoaviy ish:
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida yetakchilik fazilatlarini shakllantirishning yana bir o'ziga xos jihati hamkorlik va jamoada ishlashga urg'u berishdir. Boshlang'ich maktab o'quvchilari umumiy maqsad sari birgalikda ishlash tushunchasini tushuna boshlagan yoshda. Hamkorlik va jamoaviy ish muhitini rivojlantirish orqali talabalar muloqot qilish, vakolat berish va muammolarni hal qilish qobiliyatlari kabi muhim etakchilik fazilatlarini rivojlantirishlari mumkin.
Tajribali o'rganish:
Tajribali ta'lim - boshlang'ich sinf o'quvchilarida etakchilik fazilatlarini shakllantirishning yana bir muhim jihati. Tajribali ta'lim o'quvchilarga amalda o'rganish imkonini beradigan amaliy mashg'ulotlarni o'z ichiga oladi. Ta'limga bunday yondashuv o'quvchilarni tavakkal qilishga, xato qilishga va tajribalarini o'rganishga undaydi. Tajribali o'rganish orqali talabalar chidamlilik, moslashuvchanlik va ijodkorlik kabi muhim etakchilik fazilatlarini rivojlantirishlari mumkin.
Rol modellashtirish:
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida etakchilik fazilatlarini shakllantirishning muhim jihati ham namunadir. Bu yoshdagi bolalar juda ta'sirchan bo'lib, o'qituvchilari, ota-onalari va boshqa kattalarga namuna sifatida qarashadi. Liderlik fazilatlarini namoyon etadigan ijobiy namunalarni taqdim etish orqali talabalar bu fazilatlarni o'zlari o'rganishlari va rivojlantirishlari mumkin.
Xulosa va takliflar
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, samarali faoliyat olib boruvchi sinf rahbari o'z sinf jamoasida aynan shunday muhitni yaratishi kerakki, har bir o'quvchi zarur vaziyatda o'z imkoniyatini ishga solish orqali topshiriqlarni bajarishda qatnashishi va ushbu jarayonda ishtirok etayotganini his qila olishi zarur. Buning uchun jamoa, har qanday vazifa, topshiriqlarni hal etishda chuqur mas'uliyat his etuvchi va o'ziga ishongan o'quvchilarga ega bo'lishi lozim. Bolaning jamoaviy munosabatlarga kirishuvi o'rtoqlari bilan shaxslararo munosabatlar tizimida amalga oshadi. Bolaning atrofidagi jamoaviy munosabatlarga kirishuvchi odamlar: uning ota-onasi, aka-opasi va tarbiya maskanidagi o'rtoqlari boshqa a'zolardir.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, boshlang'ich sinf o'quvchilarida yetakchilik fazilatlarini shakllantirish o'ziga xos jarayon bo'lib, u bolaga yo'naltirilgan yondashuvni, hamkorlik va jamoada ishlashni, tajriba asosida o'rganishni va namuna olishni talab qiladi. Boshlang'ich sinf o'quvchilarida ana shu fazilatlarni rag'batlantiradigan muhitni shakllantirish orqali ular hayoti davomida ularga yaxshi xizmat qiladigan muhim yetakchilik ko'nikmalarini rivojlantirishlari mumkin. Pedagoglar, ota-onalar va murabbiylar sifatida farzandlarimizda ushbu ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam berish va qo'llab-quvvatlash bizning mas'uliyatimizdir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI:
1. Madvaliyev A. (2003). O'zbek tilining izohli lug'ati (The Explanatory dictionary of the Uzbek language). Tashkent: O'zbekiston Milliy entsiklopediyasi.
2. Мудрик А.В. (2006). Социализация человека. М.: Издательский центр «Академия, 304.
3. Shodiev R.D. Methods and Forms to Ensure Understanding in Educational Process. Eastern European Scientific Journal. DOI, 10.
4. Nurullayeva Sh.U. (2021). Bo'lajak o'qituvchilarni metodik tayyorlash tizimi. Mug'allim hsm Yzliksiz bilimlendirio'. №2. Nekis.
5. Nurullayeva Sh.U. (2021). Pedagogik jarayondagi ziddiyatlar va ularning pozitiv jihatlari. Ilm sarchashmalari. № 6.
6. Aslonova O.P. (2020). Boshlang'ich sinf o'quvchilarining kognitiv funksiyasini psixo-pedagogik aspektlari. Uz Akademiya. Ilmiy uslubiy jurnal. - B. 171-175.
7. Aslonova O.P. (2020). Boshlang'ich sinf o'quvchilarining kognitiv xususiyatlarini rivojlantirish. Мугаллим х,эм Yзлуксиз билимлендириу илимий методикальщ журнали.6(1). - Б. 130.
8. Ярманова Ю.Б. (2015). Закономерности смыслообразования в процессе понимания. Молодой ученый, (6), 726-729.
9. Yu Y. (2019). Positive trends and development prospects personalities of the child in the team. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12).
10. Орипова Н.Х., & Ёзиева У.Л. (2016). Особенность педагогического процесса в воспитании у молодёжи общенациональных ценностей. Журнал научных публикаций аспирантов и докторантов, (2), 30-32.
11. Атаджанова Б.Т. (2020). Научный текст как источник обогащения профессиональной речи. Вестник педагогики: наука и практика, (51), 70-71.
12. Орипова Н.Х., & Келдиярова В.Б. (2018). Формирование образного мышления учеников начальных классов через интеграционное обучение. Журнал научных публикаций аспирантов и докторантов, (7), 43-45.
13. Сарвиноз, З. (2023). СПОСОБЫ ОПРЕДЕЛЕНИЯ ЛИДЕРСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ УЧАЩИХСЯ КЛАССНЫМИ РУКОВОДИТЕЛЯМИ. Международный журнал исследований и разработок EPRA (IJRD), 8(4), 203206.
14. Amrullayevich, M. S. (2024). BOSHLANG 'ICH SINF
O'QUVCHILARIDA KONGRUENTLIK SIFATLARINI SHAKLLANTIRISH
TEXNOLOGIYASI. Journal of Academic Research and Trends in Educational
Sciences, 448-452.
15. Berdiyeva, S. (2024). SINF VA GURUHLARDA INKLYUZIV TA'LIM
TUSHUNCHASINI RIVOJLANTIRISH. Talqin va tadqiqotlar.
16. Bokiyev G.O. The structure of the extensive curriculum is the basis of the
effectiveness of the education. // European Journal of Research and Reflection in
Educational Sciences: -Great Britain, 2019, №12. -P. 102-106 (13.00.01. №2).
