0Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hjrchiqdavlat^edagGgika^niversiteti^^^^^^^Za
BOLALARNING SO'ZI VA TILINI RIVOJLANTIRISHDA QO'LLANILGAN
USULLAR
G. E. Adilbayeva
CHDPU, Maktabgacha ta'lim fakulteti 2-kurs talabasi
ANNOTATSIYA
Bolalar bog'chasida ta'lim va tarbiya jarayonida tovush bilan bog'liq mashqlar kompleks tarzda amalga oshirilishi to'g'risida.
Kalit so'zlar: so'z, mashq, nutq, sahna, tovush, o'yin.
1. Sahna o'yinlari. Uning davomida kerakli tovushga qarab so'z va gaplar bir necha marta ishlatiladi. Bolalar gapirayotganda har bir belgini takrorlaydilar.
2. Dasturda ko'rsatilgan asarlardan til o'rganish uchun zarur bo'lgan baytlarni olish va ulardan foydalanish. Bayt qaysi ertak yoki she'rdan olinganligini so'rash va javobini olish orqali til rivojlanishidan olingan bilimlarni mustahkamlaydi va takrorlaydi.
3. So'zning tovush tomonini aniq mashq qilish uchun qisqa hikoya va ertaklarni o'qish mumkin.
4. Rassomlarning yozib olingan ovozi va ifodali ovozini tinglash.
5. Didaktik mashqlarni bajarish. "Ajoyib cho'ntak" "Nima o'zgardi?" har bir tovush bilan bog'liq rasmlarni guruhlash uchun stol o'yinlaridan foydalanish.
6. Topishmoq, maqol, chalg'ituvchi so'zlar aytish orqali kerakli tovushni mustahkamlash.
Bunday ishlarga yoshlikdan boshlab kirishilsa, natijasi yaxshi bo'ladi.
Bolalar bog'chasida ta'lim va tarbiya jarayonida tovush bilan bog'liq mashqlar kompleks tarzda amalga oshiriladi. Qo'shiq o'qish harakati musiqa sadosi bilan bolaning his-tuyg'ulariga ta'sir etsa, til o'stirishda o'qilgan ertak, birinchi navbatda, bolaning ongi va bilimini kengaytirsa, ikkinchidan, bolaning tilni o'zlashtirishiga yordam beradi.
Avloddan-avlodga o'tib kelayotgan ertaklar, maqollar, topishmoqlar bolalar tilini rivojlantirishda hal qiluvchi o'rin tutadi. Turli o'yinlar va mashqlar bolaning tiliga katta ta'sir ko'rsatadi. Masalan: "Kuz ranglari" ertagini o'yin - mashq qilib olib kelyapman.
"Bolalar meva terish uchun bog'ga boradilar. Har kimning qo'lida savat bor. To'qayga kelsalar, bir sigir bor ekan. Sigir bolalarni ko'rib "mou-mu-mu" deb salom beradi. Keyin "qaerga ketyapsizlar?" deydi.
- Bolalar: - Biz o'rmonda rezavor mevalarni teramiz
U javob beradi.
April 23-24, 2024
870
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hjrchiq^avlat^edagogika^niViiiitiH
U o'rmonga keldi va daraxt shoxida o'tirgan o'rmonchini ko'rdi. O'rmonchi bolalar bilan salomlashadi. Shundan so'ng chumchuqlar "shik-shik" degan tovush chiqaradi. Qarg'a "qor qor" deydi. Hatto kakuk ham "kukuk - kukuk" deyishdan tortinmaydi.
Qushlar va hayvonlar bolalarni bunday o'rmonda uchratishadi. "Kuz rangi" ertaki mazmuni asosida o'tkaziladigan o'yin - mashqdan maqsad bolalarni ertak mazmuniga jalb qilish, tovushlarni aniq talaffuz qilishga o'rgatishdir. Bolalarga ertaklardan tashqari adabiy asarlarni o'qib berash va ertak mazmunini so'rash kerakdir. Masalan: "Ikki do'st va qari tilanchi" hikoyasini o'qib, hikoya mazmunini so'rash orqali "Venn diagrammasi" usulidan foydalansak bolalarga Aldan va Sauran obrazlarini solishtirsak juda ham zo'r bo'ladi.
Qadim zamonlardan buyon o'ziga xos xususiyatlari bilan mashhur bo'lgan xalqning ezgu fikrlari badiiy jamlanmasi ham maqol va matallar orqali taqdim etilgan.
Qozoq maqollarida, asosan, vatanparvarlik, hamjihatlik, birdamlik, odob-axloq, mehr-oqibat kabi tushunchalar mavjud.
Bolaning tilini rivojlantirishda topishmoqlar katta rol o'ynaydi. Har bir o'quv faoliyati mavzusiga ko'ra topishmoq aytishdan boshlagan ham yaxshi.
Xalq ijodi orasida bolani to'g'ri va aniq gapirishga o'rgatuvchi, til o'rgatishga moyil janr adashtiradi. Bu alohida tovushlarni almashtirmasdan, so'zlarni to'g'ri talaffuz qilishni o'rgatadi.
Xulosa qilib aytganda, bolalarning ona tilidagi tovushlarni aniq talaffuz qilishi, to'g'ri gapira olishiga bog'chadagi tarbiya katta ta'sir ko'rsatadi.
Zamonaviy talablar asosida o'qish ta'lim jarayonini tashkil etish, ya'ni har bir bolani shaxs sifatida qabul qilish, maktabgacha yoshdagi bolalarni adabiy meros bilan singdirish orqali tarbiyalash tarbiyachining vazifasidir. Atrofdagi dunyoni, tabiatni kuzatish va tushuntirish, lug'atga doimo yangi so'zlarni qo'shish kerak deb hisoblayman. Yuqorida qayd etilgan imkoniyatlarga ko'ra, bolalarning nutqiy qobiliyatini chuqurlashtirish, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, o'z hikoyalariga yo'naltirish, til boyligini, so'z boyligini rivojlantirish zarur. Pedagogning maqsadi bolani xuddi o'zimiznikiday sevish, bilganlarimizni ularning ongiga singdirish, ularga yetkazishdir. Ana shu maqsad yo'lida tinmay mehnat qilish bizning burchimizdir.
REFERENCES:
1. Л.П. Федеренко, Г.А.Фомичева, В.К. Лотарев, Мектеп жасына дейiнгi балалардын, тiлiн дамыту методикасы. А., «Мектеп», 1981, 244 бет
2. Байм^ратова Б «Мектеп жасына дешнп балаларды сейлеуге Yйрету» Алматы, «Мектеп» 1981 ж
3. Байм^ратова Б « Тiл дамыту эдютемесшщ методикасы» Алматы,- 2007ж
April 23-24, 2024
871
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
4. OyenöaeB ffl. «EacTaytim KnacTa Ka3aK Trnrn OKtrry MeTogHKacbi» AnMaTti «MeKTen». 1987®:.
5. ^.MongaöeK, ^ CaHgbiöafi, EI. EanKtiöeKOBa «EacTaytim MeKTenTe Tin gaMtiTy» ffltMKeHT. 1999®
872
April 23-24, 2024
