Научная статья на тему 'БОЛАЛАРНИ ҲАР ТОМОНЛАМА ТАРБИЯЛАШДА ХАЛҚ ОҒЗАКИ ИЖОДИЁТИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ'

БОЛАЛАРНИ ҲАР ТОМОНЛАМА ТАРБИЯЛАШДА ХАЛҚ ОҒЗАКИ ИЖОДИЁТИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
424
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
халқ ўғзаки ижоди / Эртак / топишмоқлар / мақол / матал / тез айтиш.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Н.М. Гозийева

Ушбу мақола келажак авлодни тарбиялашда халқ оғзаки ижодининг ўрни ва аҳамияти. Болаларни тарбиялашда, миллий қадрятларни шакллантириш, онгида маънавий билимларни ривожлантиришда халқ оғзаки ижодининг аҳамияти тадқиқ етилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОЛАЛАРНИ ҲАР ТОМОНЛАМА ТАРБИЯЛАШДА ХАЛҚ ОҒЗАКИ ИЖОДИЁТИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ»

Н.М. Гозийева

БОЛАЛАРНИ ХДР ТОМОНЛАМА ТАРБИЯЛАШДА ХАЛЦ ОГЗАКИ ИЖОДИЁТИНИНГ УРНИ ВА АХДМИЯТИ

Ушбу мацола келажак авлодни тарбиялашда халц огзаки ижодининг урни ва ауамияти. Болаларни тарбиялашда, миллий цадрятларни шакллантириш, онгида маънавий билимларни ривожлантиришда халц огзаки ижодининг ауамияти тадциц етилган.

Калит сузлар: халц угзаки ижоди, Эртак, топишмоцлар, мацол, матал, тез айтиш.

Узбек халк огзаки ижоди асосида ёшларда миллий кадриятларни шакллантириш, улар онгу-шуурида маънавий билимларни ривожлантиришда дастурил-амал булиб хизмат килади.

Биламизки огзаки адабиёт ёзма адабиёт пайдо булмасидан илгари узок утмишданок мавжуд булган. Бу адабиёт халк бадиий камолоти ва маънавий бойлигининг туганмас хазинасидир. Халк огзаки ижоди турмуш тажрибалари асосида юзага келган булиб, мехнат жараёни билан чамбарчас богликдир. Халк донолиги шу мехнат жараёнининг турли ва узига хос шарт-шароитларига мувофик равишда болалар учун хам ажойиб эртаклар, кушиклар, топишмок ва маколлар яратган. Буларни болалар марок билан тинглаб, севиб укийдилар. Халк огзаки ижодидаги хилма-хиллик, пурмаъно сузлар жилваси, матнларнинг охангдорлиги ва мусикийлиги, кахрамонлардаги жасорат каби хусусиятлар болалалрга рухий озука бериб, уни узига мафтун этади. Боиси, болалар кахрамонлик достонларини узгача кизикиш ва завк билан укишади. Эртак ва топишмокларга, макол ва маталларга, тез айтишларга кизикадилар.

Эртакларда кахрамонларнинг жасорати ва мардлиги, ёвузлик устидан галаба козониши, халкнинг орзу-истаклари, уй-хаёллари хаётий вокеаларни содда ва равон ёритилиши ажойиб ва хакконимй хикоя килинади.

Бундан ташкари халк огзаки ижодида мехнатсевар халкнинг турли урф-одат ва расм-русумлари, табиат ва жамият ходисаларига булган муносабат, инсонийлик, ватанпарварлик туйгуларини акс эттиради.

Халк огзаки ижодининг энг кенг таркалган турларидан бири булган кушиклар бола тарбиясида гоят ахамиятлидир. Болаларнинг айтишуви саналган "Ок теракми, кук терак" кушиклари хозирги кунга кадар севимли ва машхурдир. Бу кушикда болаларга таъриф берилиши кушик жозибасини ошириб зукколик ва доноликка ундаса, югургандаги эпчиллик, узига булган ишончни оширади. Жамоа булиб айтишув килганда болалар уртасидаги мехр, бир-бирига ишонч ортиб, ахиллиги мустахкамланади. -Ок теракми, кук терак. -Биздан сизга ким керак? -Икки юзлари лола, Ичингизда ягона, Сузлари дона-дона, Бизга керак Шалола.

Болани тугри суз, одобли, маънавиятли ва гузал ахлокли булиб улгайишида халк огзаки ижодининг кенг таркалган турларидан яна бири маколлар гоятда ахамиятлидир. Уларда чукур маънонинг ифодаланиши, содда ва теранлиги билан ажралиб туради. Маколлар болалар маънавиятини бойитишга, лугат бойлигини оширишга, инсоний фазилатларини тиклантиришга, катталарга хурмат ва кичикларга иззатда булишга, ахлокий камолотга етказишга хизмат килади. Маколлар эшитиб, укиб, магзини чакиб катта булган болалар тенгкурлари орасида ажралиб турадилар. Илм - акл булоги, Акл - яшаш чироги. Илмлининг сузи - ук, Илмсизнинг сузи - йук. Она юртинг омон булса, Ранги-руйинг сомон булмас. Яхши билан юрсанг, Етарсан муродга. Ёмон билан юрсанг,

© Н.М. Гозийева, 2022.

Коларсан уятга.

Халк маколларида илм олиш, халоллик, Ватанга мехр ва садокат, ростгуйлик улугланса, ёлгончилик, билимсизлик, нодонлик каби иллатлар кораланади.

Халк огзаки ижодининг мухим жанрларидан бири тез айтиш боланинг тилини равон ва бурро килиш билан бирга, онгини ривожлантириб, аклини чархлайди, хамда Ватани, ота-онаси ва узини куршаб турган оламга нисбатан кизикиши ва мехрини оширади.

Болага тез айтишни ургатиш ва машк килдириш, кайта такрорлаш натижасида нутки чикиши ва сузи равон булишига сабаб булади. Айрим талаффузи кийинрок булган харфлар "р", "ч", "ш", "нг" ларни равон айтилиши тезлашади.

Тез айтиш болалардаги аклий уткирликни хам тарбиялайди. Мисол учун:

"Ойга пойга, Пойга ойга";

"Сора аллалайди, Лола арралайди";

"Fани гилдиракни гиззиллатиб гилдиратди";

Бундай тез айтишлар оркали болаларни тили бийрон сузлашга урганиб, фикрлаш кобилиятлари ва хотираларини мустахкамлайди.

Болаларни хар томонлама тарбиялашда халк огзаки ижодининг яна бир жанри масал - гоят мухим рол уйнайди. Чунки бобо ва бувисидан, тарбиячиларидан масал эшитиб катта булган болалар яхши-ёмонни,гунох ва савобни тушуниб, магзини чакиб усади. Ёлгон гувох бермаслик, бировларни алдамаслик, хаккига хиёнат килмаслик, кибр ва манманликка берилмаслик, чакимчилик каби салбий иллатлардан узокда буладилдар.

Масаллар огзаки ва ёзма наср ва назмда булиб, ахлокий-таълимий фикр ва маъноларни ифодалайди.

Мавзуларнинг ранг-баранглиги, кизикарли ва соддалиги билан огиздан-огизга, авлоддан-авлодга утиб келаётган халк уй-хаёллари ва орзу-истакларини узида жамлаган эртаклар болалар учун доимо севимли булиб келган. Эртаклар халк хаётининг барча сохалари билан узвий богликлиги билан хам ахамиятлидир. Улар ёш авлодни тарбиялашда кучли таъсир этиб, маънавий хиссиётини уйготади. Эртаклар инсонни уз кучи ва озодлигини англатиши, ундаги мардлик ва жасорат, Ватанга мухаббат туйгуларини уйготиб, маънавий озука беради.

Боиси, эртакларда Юртини химоя килиб, асраб-авайловчи кахрамонлар улугланади. Эртакларни яна бир хусусияти унинг доим халк хаёти, кураши, дунёкараши ва психологияси, урф-одатлари билан богланган булиши инсонларга ахлокий ва маънавий йулдош булиб келишидадир.

Эртаклар содда ва тушунарли булгани хам ёшу-кари, каттаю-кичик тез ва осон тушунади.

Халк огзаки ижодининг барча жанрлари инсониятга хизмат килиб, ёш авлодни усиб-улгайишида, комил инсон булиб вояга етишишида катта ёрдам беради

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Л.Хужаева, Нотиклик санъати, Тошкент, 1967

2. С. Иномхужаев, Бадиий укиш асослари, Тошкент, 1973

3. https://uz.denemetr.com/docs/768/index-93850-1.html?page=6

4. Умурова, Г. (2020). ЛИРИКАДА БАДИИЙ ОЛАМ ТАЛКИНИ. Academic research in educational sciences, (4), 578-583.

5. Умурова, Г. Х. (2019). ОБРАЗ И ФИЛОСОФСКИЕ ВЗГЛЯДЫ В ТВОРЧЕСТВЕ ЗУЛЬФИИ. Вестник Таджикского национального университета, (9), 196-199.

6. УМУРОВА, Г. X. (2019). THE CONCEPT OF MOTIVES IN THE WORK BY ZULFIYA. Иностранные языки в Узбекистане, (2), 113-123.

7. Hotamovna, U. G., & Abdusalamovna, K. M. (2020). New Voices in the 20th Century Uzbek Poetry. International Journal of Management, 11(9).

ГОЗИЙЕВА НАРГИЗА МУРОДИЛЛАЙЕВНА - Андижон вилоят Баликчи туман Педагогика коллежи укитувчиси.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.