Body measurements and body fat in professional firefighters Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

I

OCHRONA ZDROWIA

dr hab. n. med. Andrzej Wisniewski, prof. AWFa)*, dr inz. Wojciech Jaroszb), dr Anna Mroza), mgr Marcin Smolarczyka), dr Anna Czajkowskaa), dr Andrzej Magieraa), mgr inz. Przemystaw Kowalczykb), mgr Dagmara Zimmerman-Ryszc), prof. dr hab. n. med. Marek Kowalczyka)

a)Akademia Wychowania Fizycznego Jozefa Pilsudskiego w Warszawie / Jozef Pilsudski University of Physical Education in Warsaw b>Szkola Glowna Strazy Pozarniczej / The Main School of Fire Service

c)Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawla II w Lublinie / The John Paul II Catholic University of Lublin *Autor korespondencyjny / Corresponding author: [email protected]

Wymiary ciata i ottuszczenie zawodowych strazakow

Body Measurements and Body Fat in Professional Firefighters Размеры тела и ожирение среди профессиональных пожарных

ABSTRAKT

Cel pracy: Celem artykulu jest opisanie wymiarów i skladu cíala zawodowych strazaków ze szczególnym uwzgl?dnieniem zawartosci tluszczu w ich organizmie.

Material i metody: Zbadano kohort? 178 strazaków. Byli to m?zczyzni w wieku od 19,5 roku do 53 lat, przy czym sredni wieku metrykalny (WM) badanych wynosil prawie 32 lata. Strazaków podzielono na 3 grupy wiekowe. Pierwszq z nich tworzyli ratownicy do 25 roku zycia (n = 75, 42% wszystkich badanych, sredni WM - prawie 22 lata), drugq - ratownicy w wieku od 25 do 44 lat (n = 79, 44% wszystkich badanych, sredni WM - prawie 37 lat), a trzeciq - ratownicy powyzej 44 roku zycia (n = 24, 14% wszystkich badanych, sredni WM - prawie 49 lat). U wszystkich badanych w godzinach porannych mierzono wysokosc ciala (WC, cm) i mas? ciala (MC, kg). Do pomiarów badani przyst?powali w lekkich strojach sportowych, bez butów. Wszystkie pomiary przeprowadzal ten sam zespól badaczy, poslugujqc si? tymi samymi urzqdzeniami. W celu zmierzenia WC posluzono si? stadiometrem, a w celu zmierzenia zawartosci tluszczu w organizmie (FM, kg) - metodq bioimpedancji elektrycznej. Do oceny skladu ciala wykorzystano analizator wyposazony w cztery elektrody (model tetrapolarny). Mas? tluszczu wyrazano w kilogramach i w stosunku do masy ciala (FM%, PBF). Na podstawie pomiarów WC, MC i FM obliczono wskazniki masy ciala (BMI, kg/m2) oraz wskaznik otluszczenia ciala (FMI, kg/m2).

Wyniki: Stwierdzono, ze srednie unormowane wartosci masy ciala i wartosci wskaznika masy ciala w grupach zawodowych strazaków w wieku od 25 do 44 lat i powyzej 44 lat sytuujq si? na górnej granicy lub ponad górnq granicq normy populacyjnej (2,0 SDS). W wyniku analizy wartosci wskaznika otluszczenia potwierdzono, ze duzy odsetek strazaków powyzej 25 roku zycia cechuje nadwaga, a nawet otylosc.

Wnioski: Zaobserwowano, ze wraz z wiekiem otluszczenie badanych m?zczyzn znamiennie si? zwi?ksza i jest na tyle duze, ze V3 strazaków powyzej 25 roku zycia uznano za osoby nadmiernie otluszczone. Stwierdzono, ze: 1. ocen? zdolnosci do wykonywania zadart ratowniczych nalezy rutynowo przeprowadzac, dokonujqc takze pomiaru skladu ciala ze szczególnym uwzgl?dnieniem pomiaru zawartosci tluszczu w organizmie; 2. wraz z wiekiem, szczególnie po ukortczeniu 25 roku zycia, masa ciala strazaków zwi?ksza si? z powodu nadmiernego otluszczenia, co u niektórych z nich prowadzi nawet do otylosci; 3. bez wzgl?du na sposób oceny stanu otluszczenia odsetek osób z nadwagq i otylych wsród zawodowych strazaków jest znaczqcy. Stowa kluczowe: strazacy, bioimpedancja elektryczna, masa tluszczu, wskaznik otluszczenia Typ artykutu: artykul przeglqdowy

Przyjçty: 28.09.2017; Zrecenzowany: 23.11.2017; Opublikowany: 29.12.2017;

Procentowy wklad merytoryczny w powstanie artykulu: A. Wisniewski - 25%, W. Jarosz - 10%, A. Mróz - 10%, M. Smolarczyk - 10%,

A. Czajkowska - 10%, A. Magiera - 10%, P. Kowalczyk - 5%, D. Zimmerman-Rysz - 15%, M. Kowalczyk - 5%;

Proszç cytowac: BiTP Vol. 48 Issue 4, 2017, pp. 110-123, doi: 10.12845/bitp.48.4.2017.8;

Artykul udostçpniany na licencji CC BY-NC-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/).

ABSTRACT

Aim: The aim of the article is to describe body measurements and body composition in professional firefighters, with a particular focus on body fat. Material and Methods: A cohort of 178 firefighters aged from 19.5 to 53 years was examined, with mean chronological age (CA) of almost 32 years. Study participants were divided into 3 age groups: up to 25 years of age (n = 75.42% of all study participants, mean CA = 22 years), from 25 to 44 years (n = 79.44% of all study participants, mean CA = 37 years) and the oldest, aged over 44 years (n = 24.14% of all study participants, mean CA = 49 years). Body height (BH, cm) and body mass (BM, kg) were measured in the morning by means of the same measurement equipment. Body height was measured using a stadiometer. The participants were wearing light sportswear and were barefoot. The measurements were always performed by the same

research team. A stadiometer was used to measure BH and bioelectrical impedance analysis was used to evaluate fat mass in body composition (FM, kg). The evaluation of body composition was performed using the analyser equipped in 4 electrodes (tetrapolar model). Fat mass was expressed in kg and relative to body mass (FM%, PBF). BH, BM and FM measurements were used to calculate body mass index (BMI, kg/m2) and fat mass index (FMI, kg/m2). Results: It was found that the mean standardised values of body mass and body mass index in groups of firefighters with CA of 25-44 years and those over 44 years are at or over the upper limit for the population standard (2.0 SDS). The analysis of fat mass index (FMI, kg/m2) demonstrated that a large percentage of firefighters aged over 25 years were characterised by overweight or even obesity.

Conclusions: It was demonstrated that body fat in the study participants increased with age. This tendency is so pronounced that a third of the firefighters aged over 25 years were overweight. It was found that: 1. The evaluation of the ability to perform rescue operations should be routinely conducted using body composition examinations, with a particular focus on body fat; 2. the body mass of professional firefighters increases with age, especially after turning 25, due to excess body fat, which in certain firefighters leads even to obesity; 3. regardless of the method of evaluating body fat, the percentage of overweight and obese individuals among firefighters is considerable. Keywords: firefighters, bioelectrical impedance, fat mass, fat mass index Type of article: review article

Received: 28.09.2017; Reviewed: 23.11.2017; Published: 29.12.2017;

Percentage contribution: A. Wisniewski - 25%, W. Jarosz - 10%, A. Mroz - 10%, M. Smolarczyk - 10%, A. Czajkowska - 10%, A. Magiera - 10%,

P Kowalczyk - 5%, D. Zimmerman-Rysz - 15%, M. Kowalczyk - 5%;

Please cite as: BiTP Vol. 48 Issue 4, 2017, pp. 110-123, doi: 10.12845/bitp.48.4.2017.8;

This is an open access article under the CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/).

АННОТАЦИЯ

Цель исследования: Цель статьи - описать параметры и состав тела профессиональных пожарных, акцентируя особое внимание на содержании жира в их организме.

Материал и методы: Была обследована группа, состоящая из 178 пожарных. В неё вошли мужчины в возрасте от 19,5 до 53 лет, причем средний метрический возраст ^М) исследуемых составлял почти 32 года. Пожарные были разделены на три возрастные группы. Первую из них составляли спасатели в возрасте до 25 лет (п = 75, 42% всех исследуемых, средний WM - почти 22 года), вторую - спасители в возрасте от 25 до 44 лет (п = 79, 44% всех исследуемых, средний WM - почти 37 лет), а третью - спасатели старше 44 лет (п = 24, 14% всех исследуемых, средний WM - почти 49 лет). У всех исследуемых утром измеряли рост ^С, см) и массу тела (МС, кг). На измерения исследуемые приходили в легкой спортивной одежде, без обуви. Все измерения проводились одной и той же группой исследователей, которая использовала одинаковые устройства. Для измерения WC использовали стадиометр, а для измерения уровня жировой ткани (РМ, кг) - метод электрического биоимпеданса. Для диагностики состава тела использовался анализатор, оборудованный четырьмя электродами (тетраполярная модель). Жировую массу выражали в килограммах и по отношению к массе тела (РМ%, РВР).На основе измерений WC, МС и РМ были рассчитаны индексы массы тела (ИМТ, кг/м2) и индекс жировых отложений (РМ1, кг/м2).

Результаты: Было установлено, что средние нормированные значения массы тела и индекса массы тела в группах профессиональных пожарных в возрасте от 25 до 44 лет и старше 44 лет находятся в верхнем пределе или выше верхнего предела нормы для населения (2,0 SDS). В результате анализа показателя уровня жировой ткани было подтверждено, что большой процент пожарных более 25 лет характеризуется избыточным весом и даже ожирением.

Выводы: Было отмечено, что вместе с возрастом уровень жировой ткани у исследуемых мужчин настолько увеличивался, что У3 пожарных старше 25 лет страдает от лишнего веса. Было установлено, что: 1. оценка способностей выполнения спасательных задач должна проводиться регулярно, а также включать в себя диагностику состава тела с особым учетом измерения содержания жира в организме; 2. с возрастом, особенно после достижения 25 лет, вес пожарных увеличивается из-за чрезмерного увеличения жировых отложений, которые в некоторых случаях приводят даже к ожирению; 3. Независимо от метода оценки уровня жировой ткани, процент людей с избыточным весом и ожирением среди профессиональных пожарных является значительным. Ключевые слова: пожарные, электрический биоимпеданс, жировая масса, индикатор ожирения Вид статьи: обзорная статья

Принята: 28.09.2017; Рецензирована: 23.11.2017; Опубликована: 29.12.2017;

Процентное соотношение вклада в создание статьи: A. Wisniewski - 25%, W. Jarosz - 10%, A. Mroz - 10%, M. Smolarczyk - 10%,

A. Czajkowska - 10%, A. Magiera - 10%, P. Kowalczyk - 5%, D. Zimmerman-Rysz - 15%, M. Kowalczyk - 5%;

Просим ссылаться на статью следующим образом: BiTP Vol. 48 Issue 4, 2017, pp. 110-123, doi: 10.12845/bitp.48.4.2017.8;

Настоящая статья находится в открытом доступе и распространяется в соответствии с лицензией CC BY-NC-SA 4.0 (https://creativecommons.org/ licenses/by-nc-sa/4.0/).

Wprowadzenie

Zdolnosc strazakow do skutecznego wykonywania zadan ra-towniczych, ktore w wielu przypadkach polegajg na ratowaniu zy-cia ludzkiego i mienia, jest scisle powigzana z okreslonymi wtasci -wosci psychofizycznymi ratownikow. Ze wzglçdu na szczegolng rolç spoteczng strazakow postanowiono przeprowadzic badania

Background

The ability of firefighters to effectively perform rescue tasks, which often involve saving human lives and protecting people's property, is closely associated with specific psychological and physical characteristics of the representatives of this professional group. Due to the special role played by firefighters

dotyczqce wymiarow i sktadu ciata zawodowych strazakow, co byto uzasadnione tym, ze dotychczas badacze krajowi stosunkowo rzadko poswiscali uwag? temu zagadnieniu [1-4]. Nalezy podkre-slic, ze zbiory danych antropologicznych sq przydatne do prowa-dzenia prac nad nowymi srodkami ochrony osobistej ratownikow oraz do wtasciwej oceny ich sprawnosci i wydolnosci fizycznej. Uznano, ze wobec globalnego problemu nadmiernego ottuszczania si? ludzi szczegolnie pozqdane jest zbadanie zawartosci ttuszczu w organizmie zawodowych strazakow [5, 6]. Zarowno nadmierne, jaki niedostateczne ottuszczenie moze byc przyczynq pogorsze-nia si? zdolnosci do wykonywania pracy fizycznej, przy czym - jak wielokrotnie wykazano - nadmierne ottuszczenie znacznie zwi?k-sza ryzyko wystqpienia chorob cywilizacyjnych (non-communicable diseases, NCD's) i jest jednym z najpowazniejszych wspotczesnie problemow w ochronie zdrowia [7-9]. Niedobor ttuszczu w organizmie, szczegolnie ttuszczu wewnqtrzbrzusznego (wisceralne-go, trzewnego), moze ograniczac czas w petni efektywnego wykonywania pracy fizycznej, szczegolnie zas czas podejmowania dtugotrwatego wysitku fizycznego [10-11]. W zwiqzku z powyz-szym postanowiono ocenic stan ottuszczenia strazakow, szczegolnie ze - jak juz wspomniano - w pismiennictwie krajowym temu aspektowi oceny ratownikow poswi?cono mato miejsca.

in society, research was undertaken to analyse the measurements and body composition of professional firefighters. These efforts were justified by the fact that Polish researchers so far have rarely focussed on this issue [1-4]. It should be emphasised that anthropological data sets are useful for developing new personal protection means for fire rescuers and for the accurate assessment of their physical fitness and efficiency. It was concluded that in the light of the global problem of excessive fat accumulation in people, it is particularly important to analyse the body fat percentage of professional firefighters [5, 6]. Both excessive and insufficient body fat may decrease the ability to perform physical work, and, as repeatedly demon -strated, excessive body fat increases the risk of non-communicable diseases (NCDs) and is one of the major contemporary healthcare challenges [7-9]. In turn, insufficient body fat, especially visceral, may reduce the time of fully effective physical work, especially long-term physical effort [10-11]. In the context of the above, an analysis of the body fat of firefighters was undertaken, especially that, as already mentioned, in Poland there are few publications focussing on assessing the fitness of fire rescuers.

Materiat i metody badan

Osoby badane

Dobrowolnie zgtaszajqcy si? do udziatu w pomiarach stra-zacy (n = 178) mieli od 19,5 roku do 53 lat (wiek metrykalny, WM, lat). Najmtodsi badani (WM < 25 lat) byli studentami pozarnictwa w Szkole Gtownej Stuzby Pozarniczej w Warszawie (SGSP) lub ratownikami stawiajqcymi pierwsze kroki w zawodzie, pozostali zas - doswiadczonymi ratownikami pracujqcymi w Panstwowej Strazy Pozarnej (PSP).

Materiat

Materiatem do analiz byty wyniki pomiarow wysokosci i masy ciata strazakow ze szczegolnym uwzglçdnieniem zawartosci ttuszczu w organizmie.

Metody badan

Program badan i sposob przeprowadzania pomiarow zaak-ceptowata Komisja Etyczna Opiniujqca Badania Biomedyczne przy Wojskowym Instytucie Medycyny Lotniczej w Warszawie. Wszyscy strazacy dobrowolnie wzi?li udziat w badaniach. Na-bor uczestnikow prowadzili badacze ze SGSP (Wojciech Jarosz, Przemystaw Kowalczyk), rozsytajqc drogq elektronicznq zawia-domienia do terenowych komend PSP. Przed przystqpieniem do pomiarow kazdy strazak byt szczegotowo informowany o ce -lach i przebiegu programu badawczego, a informacji na temat badania udzielata zawsze ta sama osoba (Andrzej Wisniewski). Po zaakceptowaniu celow i sposobu przeprowadzenia pomiarow uczestnicy podpisywali jednolity tekst swiadomej zgody na udziat w badaniach. Nast?pnie przeprowadzano z nimi wywiad lekarski na temat ich stanu zdrowia, przebytych chorob i do-znanych urazow ciata, po czym wykonywano badanie lekarskie (Andrzej Wisniewski) z ostuchiwaniem serca oraz pomiarem

Material and method The analysed individuals

Firefighters who volunteered to participate in the measurements (n = 178) were aged from 19.5 to 53 years (chronological age, CA, years). The youngest of the studied groups (CA < 25 years) consisted of students of firefighting at the Main School of Fire Service (SGSP) or fire rescuers beginning their professional career, and the remaining groups included experienced fire rescuers working for the State Fire Service (SFS).

Material

The material for the analyses were height and body mass measurements results, including in particular body fat percentage.

Methods

The programme of the examinations and the method of con -ducting measurements was accepted by the Ethical Committee for Assessing Biomedical Research at the Military Institute of Aviation Medicine in Warsaw. All the firefigthers participated in the study on a voluntary basis. The recruitment of participants was also carried out by SGSP (Wojciech Jarosz and Przemystaw Kowalczyk) through emails sent to local SFS departments. Before the measurements each firefighter received detailed information on the objectives and course of the research programme, with information on the study always provided by the same person (Andrzej Wisniewski). After accepting the objectives and methods of the measurements, the participants signed a uniform informed consent form for participation in the study. After that, their medical history was taken to gather information on their stage of health, diseases and injuries, followed by a med -ical examination (Andrzej Wisniewski) with heart auscultation

spoczynkowej czçstosci skurczów serca i cisnienia tçtniczego. Do udziatu w badaniu nie kwalifikowano osób, które w czasie wstçpnego badania lekarskiego miaty: 1. spoczynkowg czçstosc skurczów serca wiçkszq niz 100/min; 2. spoczynkowe cisnienie skurczowe wyzsze niz 139 mm Hg i/lub rozkurczowe wyzsze niz 89 mm Hg; 3. rozpoznanq chorobç przewlektq wymagajqcq statego przyjmowania leków albo w okresie trzech miesiçcy po-przedzajqcych zgtoszenie siç do udziatu w badaniach przebyty operaj i/lub doznaty urazu ciata wymagajgcych dtugotrwatego leczenia. Jesli na podstawie wywiadu i badania lekarskiego nie stwierdzono przeciwwskazan do uczestniczenia w pomiarach, to ratownik byt dopuszczany do udziatu w programie badawczym.

Wszystkie pomiary przeprowadzono w godzinach porannych, postugujgc siç tym samym sprzçtem pomiarowym. Wysokosc ciata (WC) mierzono za pomocq stadiometru sciennego z doktadno-sciq do 0,1 cm. Do pomiaru WC badani przystçpowali w strojach sportowych, po zdjçciu obuwia i skarpet, a w czasie pomiaru po-zostawali w pozycji stojqcej, swobodnie wyprostowani, plecami do przedniej powierzchni przymiaru, z konczynami górnymi swobodnie opuszczonymi wzdtuz tutowia, a dolnymi wyprostowanymi i ztqczonymi (pozycja antropometryczna). Kazdemu badanemu polecano równomiernie obciqzyc stopy i ustawic je w ksztatcie litery „V", to jest z piçtami ztqczonymi, a z przednimi czçsciami stóp nieco rozsuniçtymi wzglçdem siebie. Gtowç badanych usta-wiano w ptaszczyznie oczno-usznej, tak aby w czasie przeprowa -dzania pomiarów patrzyli na punkt znajdujgcy siç na przeciwlegtej scianie na wysokosci ich oczu. Miçdzy pierwszym i drugim oraz drugim i trzecim pomiarem WC polecano osobie badanej przejsc swobodnym krokiem przez pracowniç (odcinek o dtugosci prawie 5 m), a za wynik przyjmowano sredniq arytmetycznq z trzech ko-lejnych pomiarów [12]. Masç ciata (MC, kg) i sktad ciata mierzono, wykorzystujqc analizator sktadu ciata marki Tanita, model BC-418 MA. Do pomiaru badani przystçpowali w strojach sporto -wych bez butów i skarpet. Wynik pomiaru masy ciata odnotowy-wano w dokumentacji badania z doktadnosciq do 0,1 kg. Sktad ciata szacowano przy uzyciu zawsze tego samego modelu urzq-dzenia (analizator sktadu ciata) okreslajqcego zawartosc ttusz-czu w organizmie na podstawie pomiaru oporu tkanek dla prqdu elektrycznego (metoda bioimpedancji elektrycznej, bioelectrical impedance analysis, BIA). Postugiwano siç urzqdzeniem wyposa-zonym w cztery elektrody (model tetrapolarny), z których dwie byty przeznaczone dla konczyn górnych (uchwyty dla dtoni), a dwie miaty postac ptyt metalowych, na których badani stawali gotymi stopami. Nalezy podkreslic, ze badanie sktadu ciata w kazdym przypadku poprzedzano pomiarem wysokosci ciata, tak aby do pamiçci analizatora sktadu ciata wprowadzac wiarygodne dane. Niestety, producent umozliwia wpisywanie wartosci WC tylko z doktadnosciq do 1 cm, a nie z - wymaganq w antropologii - do -ktadnosciq do 0,1 cm [12]. Przed dokonaniem pomiaru proszono badanych o opróznienie pçcherza moczowego. Masç catkowitq tkanki ttuszczowej (fat mass, FM, kg) odnotowywano w dokumen-tacji badania z doktadnosciq do 0,1 kg. Po wprowadzeniu wyniku pomiaru FM do komputerowej bazy danych, prowadzonej za po-mocq arkusza kalkulacyjnego programu Excel, obliczano, nieza-leznie od zapisu na wydruku z analizatora, odsetek FM wzglçdem MC ( percentage of body fat, PBF, FM%) oraz wskaznik tkanki ttuszczowej (fat mass index, FMI, catkowita masa tkanki ttuszczowej

and the measurement of resting heart rate and blood pressure. The research did not include individuals who during the initial medical examination had: 1. resting heart rate higher than 100 per minute; 2. resting systolic blood pressure higher than 139 mm Hg and/or diastolic blood pressure higher than 89 mm Hg; 3. been diagnosed with a chronic disease requiring permanent medication or a surgery and/or injury necessitating long-term treatment within the three months preceding the submission to participate in the study. If, based on the medical history and examination, no contra-indications for participating in the measurements were found, the given fire rescuer was accepted into the research programme.

All the measurements were carried out during morning hours using the same measurement equipment. Body height (BH) was measured with a wall-mounted stadiometer with an accuracy of 0.1 cm. BH measurements were taken with the participants in sportswear without shoes or socks, and during the measurements they remained in a standing position, with a loosely straight posture, the back aligned with the measurement surface, hands loosely hanging along the trunk, and straight legs put together (anthropometric position). Each examined individual was instructed to place equal load on the feet and put them in a V shape, i.e. with heels together and the front parts of the feet slightly apart. The partic -ipants' heads were placed in an auriculo-orbital plane so that during the measurements they would look at the point on the opposite wall at the level of their eyes. Between the first and the second, and the second and third BH measurement each participant was asked to take an unconstrained walk through the room (almost 5 meters), and the result was established on the basis of the arithmetical mean of three consecutive measurements [12]. The body mass (BM, kg) and body composition were measured with the Tanita body composition analyser, model BC-418 MA. The measurements were taken in sportswear without shoes or socks. The body mass measurement result was recorded in the study documentation with a 0.1 kg accuracy. Body composition was always estimated with the same model of the body composition analyser determining fat content in the body on the basis of the measurement of tissue resistance to electrical current (bioelectrical impedance analysis, BIA). A device with four electrodes (the tetrapolar model), two for upper limbs (handles) and two in the form of metal plates on which the participants stood with bare feet. It should be emphasised that body composition analysis in each case was preceded by body height measurements so as to feed the body composition analyser with reliable data. Unfortunately, the producer provides the maximum BH value accuracy of 1 cm, while the value required for anthropological studies is 0.1 cm [12]. Before the measurement the participants were asked to empty their bladders. Total fat mass (FM, kg) was recorded in the study documentation with an ac -curacy of 0.1 kg. After entering the FM measurement results in the computer database kept in an Excel spreadsheet, the ratio between FM and MC was calculated regardless of the analyser results (percentage of body fat, BFP, FM%), together with the fat mass index (FMI, the total fat mass in the body in kilograms divided by body height squared, kg/m2). The body

w organizmie wyrazona w kilogramach podzielona przez wyso-kosc ciata podniesiong do kwadratu, kg/m2). Wyniki szacowania sktadu ciata odniesiono do wybranych wartosci referencyjnych [13-16]. Za wskazujgce na nadmierng zawartosc ttuszczu przyjçto wartosci odpowiednio dla PBF wiçksze niz 25%, a dla FMI rowne lub wiçksze od 6,6 kg/m2 [17]. Wyniki pomiaru WC i MC oraz obli-czone na tej podstawie zaleznosci wagowo-wzrostowe (wskaz-nik masy ciata, body mass index, BMI kg/m2) odniesiono do norm populacyjnych opracowanych przez Palczewskg i Niedzwieckg na podstawie badan populacyjnych przeprowadzonych w latach 1996-1999 [18]. Za wskazujgcg na nadwagç przyjmowano kla-sycznie wartosc BMI wiçkszg od 25 kg/m2 , a za wskazujgcg na otytosc - wartosc wiçkszg niz 30 kg/m2 [19].

Analiza statystyczna

Dane na temat wymiarow i sktadu ciata gromadzono i po-rzgdkowano w bazie danych Excel. Na podstawie dat urodze-nia i przeprowadzonych pomiarow obliczono wiek metrykalny kazdego badanego (liczba dni, ktore uptynçty od daty uro-dzenia do daty badania, podzielona przez 365,25 dni). Zacho-wujgc zasady przyjçte w projekcie grantu naukowego numer DOB-BIO6/05/54/2014, finansowanego przez Narodowe Centrum Badan i Rozwoju (NCBiR), badang kohortç strazakow po-dzielono na trzy grupy WM. Pierwszg tworzyli ratownicy do 25 roku zycia (WM < 25 lat), drugg - ratownicy majgcy od 25 do 44 lat, a trzecig - ratownicy, ktorzy przekroczyli 44 rok zycia (WM > 44 lat). Dla kazdej z mierzonych cech obliczono wartosc srednig i wartosc jednego odchylenia standardowego od sred -niej (SD). Wyniki pomiarow WC i MC oraz obliczen wartosci BMI normowano wzglçdem krajowych norm populacyjnych [18]. Nastçpnie zbadano istotnosci roznic miçdzy srednimi warto-sciami poszczegolnych cech w wyodrçbnionych klasach WM. Przyjçto poziom istotnosci p < 0,05 dla roznic miçdzy srednimi wartosciami porownywanych cech. Sitç zwigzkow miçdzy poszczegolnymi wymiarami ciata oraz WM badano za pomo-cg testu Pearsona, przyjmujgc poziom istotnosci p < 0,05 dla wartosci wspotczynnika korelacji.

composition estimation results were set against selected reference values [13-16]. Values pointing to excessive fat content for BFP were above 25% and for FMI - equal to or higher than 6.6 kg/m2 [17]. The BH and BM measurement results and the weight/height ratios calculated on this basis (body mass index, BMI kg/m2) were compared with the population norms developed by Palczewska and Niedzwiecka based on popula -tion studies carried out in the years 1996-1999 [18]. BMI index pointing to overweight was above 25 kg/m2, and that identifying obesity - above 30 kg/m2 [19].

Statistical analysis

Data on body measurements and composition were collected and organised in an Excel database. Based on dates of birth and the measurements, the chronological age of each participant was calculated (the number of days from his/her birth to the examination date divided by 365.25 days). According to the rules of the scientific grant project number DOB-BIO6/05/54/2014 financed by the National Centre for Research and Development (NCBiR) the studied cohort of firefighters was divided into three CA groups. The first consisted of rescuers up to the age of 25 (CA < 25 years), the second - fire rescuers aged 25-44, and the third was composed of firefighters aged more than 44 (CA > 44 years). For each of the measured characteristics, the mean value and the value of one standard deviation from the mean (SD) was calculated. The BH, BM and BMI measurements were standardised against national population norms [18]. After that, the significance of differences between the mean values of particular characteristics were analysed for the identified CA classes. The significance level of p < 0.05 was set for differences between the mean values of the compared characteristics. The correspondences between the respective body and CA measurements were analysed with Pearson's test, with a significance level of p < 0.05 for the correlation coefficient value.

Wyniki

Wartosci srednie WM, WC, MC i BMI badanych strazakow przedstawiono w tabeli 1, natomiast wartosci unormowane - w tabeli 2. Wyniki szacowania zawartosci ttuszczu w organizmie zawarto w tabeli 3. W kazdej z tych tabel podano wartosci mierzonych cech dla wszystkich badanych oraz dla wyodrçb-nionych grup wieku metrykalnego.

Results

The mean values of CA, BH, BM and BMI for the investigated firefighters are presented in Table 1, while standardised values are included in Table 2. The body fat percentage estimation results are included in Table 3. Each of the tables includes the measured properties values for all the participants and for the identified chronological age groups.

Tabela 1. Wiek metrykalny, wysokosc i masa ciata oraz wskaznik masy ciata (srednia ± SD, zakres) strazaköw

Table 1. Chronological age, body height and body mass, Body Mass Index (mean ± SD, range) in professional firefighters

Badani Studied groups Charakterystyka auksologiczna —^^Auxological characteristics WM / CA [lat] [years] WC / BH [cm] MC / BM [kg] BMI [kg/m2]

Wszyscy, n = 178 All cases, n = 178 31,89 ± 9,99 19,46 - 53,26 179,61 ± 5,93 165,0 - 198,0 83,92 ± 10,97 63,9 - 119,6 25,99 ± 3,02 19,91 - 36,71

WM < 25 lat, n = 75 CA < 25 years, n = 75 21,77 ± 1,43 19,46 - 24,92 180,93 ± 6,66 167,2 - 198,0 79,74 ± 8,26 63,0 - 103,6 24,34 ± 1,90 19,91 - 28,96

WM 25 -f 44 lat, n = 79 CA 25 -f 44 years, n = 79 36,94 ± 5,43 25,00 - 43,77 176,68 ± 5,21 165,0 - 192,0 85,72±10,32 64,0 - 117,0 26,82 ± 2,79 20,97 - 34,98

WM > 44 lata, n = 24 CA > 44 years, n = 24 48,88 ± 2,37 44,25 - 53,26 178,57 ± 5,08 167,0 - 187,3 91,04 ± 14,99 67,6 - 119,6 28,44 ± 3,84 22,92 - 36,71

Legenda:

WM - wiek metrykalny WC - wysokosc ciata MC - masa ciata wyrazona BMI - wskaznik masy ciata

Zródto: Opracowanie wtasne. Source: Own elaboration.

Notes:

CA - chronological age BH - body height BM - body mass BMI - Body Mass Index

Tabela 2. Unormowana wysokosc i masa ciata oraz wskaznik masy ciata (srednia ± SD, zakres) strazaköw Table 2. Standardised body height, body mass and Body Mass Index (mean ± SD, range) in professional firefighters

Badani Charakterystyka auksologiczna Auxological characteristics WC / BH [SDS] MC / BM [SDS] BMI [SDS]

Studied groups

Wszyscy, n = 178 0,19 ± 0,93 1,50 ± 1,10 1,62 ± 1,12

All cases, n = 178 -2,02 - 3,07 -0,60 - 5,09 -0,64 - 5,60

WM < 25 lat, n = 75 0,39 ± 1,04aa 1,08 ± 0,83bbb 1,00 ± 0,71ddd

CA < 25 years, n = 75 -1,76 - 3,07 -0,60 - 3,48 -0,64 - 2,72

WM 25 -f 44 lat, n = 79 0,04 ± 0,82 1,68 ± 1,04000 1,93 ± 1,04

CA 25 -f 44 years, n = 79 -2,02 - 2,21 -0,50 - 4,83 -0,25 - 4,96

WM > 44 lata, n = 24 0,02 ± 0,80 2,22 ± 1,51 2,53 ± 1,43

CA > 44 years, n = 24 -1,69 - 1,39 -0,14 - 5,09 0,48 - 5,60

Legenda:

SDS (standard deviation score) - wyniki pomiaru odniesione do opracowanych przez Palczewskg i Niedzwieckg norm populacyjnych poszczegol-nych cech [16]

aa - unormowana WC ratownikow z grupy WM < 25 lat znamiennie wi^ksza niz unormowana WC ratownikow z grupy WM 25-44 lata oraz z grupy WM > 44 lat, p < 0,01

bbb - unormowana MC najmtodszych strazakow znamiennie mniejsza niz unormowana MC strazakow z grupy WM 25-44 lata oraz z grupy WM > 44 lat, dla obu p < 0,001

ccc - unormowana MC ratownikow z grupy WM 25-44 lata znamiennie mniejsza niz unormowana MC ratownikow z klasy WM > 44 lat, p < 0,001 ddd - unormowana wartosc BMI najmtodszych strazakow znamiennie mniejsza niz unormowana wartosc BMI strazakow z grupy WM 25-44 lata oraz z klasy WM > 44 lat, p < 0,001 Notes:

SDS (standard deviation score) - measurement results set against the population standards for individual characteristics prepared by Palczewska and Niedzwiecka [16]

aa - standardised body height (BH) of fire rescuers from the CA < 25 group, statistically significantly greater than for the CA 25-44 group and CA > 44 group, p < 0.01

bbb - standardised body mass (BM) of the youngest fire rescuers significantly lower than in the CA 25-44 group and the oldest firefighters, p < 0.001 ccc - standardised BM of firefighters from CA > 44 group, p < 0.001

ddd - standardised value of Body Mass Index (BMI) of the youngest significantly lower than in firefighters from the CA 25-44 group and CA > 44 group, p < 0.001

Zrodto: Opracowanie wtasne. Source: Own elaboration.

Tabela 3. Ottuszczenie strazakow wyrazone (srednia ± SD, zakres) masg ttuszczu (FM, kg) w organizmie, odsetkiem masy ttuszczu wzgl?dem masy ciata (PBF) oraz wskaznikiem masy ttuszczu (FMI)

Table 3. Body fat percentage in professional firefighters expressed by fat mass (FM, kg), body fat percentage (BFP) and Fat Mass Index (FMI, kg/m) (mean ± SD, range)

—Charakterystyka auksologiczna ^^——^^Auxological characteristics FM [kg] PBF (FM%) FMI [kg/m2] BMI [kg/m2]

Studied groups ^^——^^

Wszyscy, n = 178 14,16 ± 6,83 16,36 ± 6,17 4,40 ± 2,12 25,99 ± 3,02

All cases, n = 178 2,7 - 35,7 3,95 - 30,99 0,88 - 10,98 19,91 - 36,71

WM < 25 lat, n = 75 9,39 ± 3,57aaa 11,62 ± 3,74aaa 2,87 ± 1,08aaa 24,34 ± 1,90

CA < 25 years, n = 75 2,7 - 20,2 3,95 - 20,38 0,88 - 5,90 19,91 - 28,96

WM 25 -f 44 lat, n = 79 16,58 ± 5,97bb 18,96 ± 5,16bb 5,19 ± 1,85bb 26,82 ± 2,79

CA 25 -f 44 years, n = 79 5,6 - 35,7 8,26 - 39,99 2,04 - 10,67 20,97 - 34,98

WM > 44 lata, n = 24 21,12 ± 7,25 22,61 ± 4,57 6,57 ± 2,12 28,44 ± 3,84

CA > 44 years, n = 24 8,1 - 34,8 10,93 - 30,80 2,66 - 10,98 22,92 - 36,71

Legenda:

aaa - srednie wartosci FM, PBF i FMI strazakow z grupy WM < 25 lat znamiennie mniejsze niz strazakow z grupy WM 25-44 lata oraz z grupy WM > 44 lat, p < 0,001

bb - srednie wartosci FM, PBF i FMI ratownikow z grupy WM 25-44 lata znamiennie mniejsze niz ratownikow z grupy WM > 44 lat, p < 0,01 Notes:

aaa - mean values FM, PBF and FMI in the CA < 25 group significantly lower than in the CA 25-44 and CA > 44 groups, p < 0.001 bb - mean values of FM, PBF and FMI in the CA 25-44 group significantly lower than in the CA > 44 group, p < 0.01

Zrodto: Opracowanie wtasne. Source: Own elaboration.

Omowienie wynikow i dyskusja

Ze wzgl?du na struktur? wiekowg zawodowych strazakow do udziatu w pomiarach najtrudniej byto wtgczyc do ba-dania tych, ktorzy ukonczyli 44 lata. Z tego powodu w grupie najstarszych ratownikow znalazto si? zaledwie 13% wszyst-kich badanych. Mimo to uznano, ze wyniki pomiarow prze-prowadzonych wsrod 24 osob w wieku od 44 do nieco ponad 53 lat mogg dostatecznie obrazowac stan fizyczny najstarszych strazakow [20]. Liczebnosc dwu pozostatych grup wie-kowych, z ktorych kazda sktadata si? z ponad 70 osob, uznano za w petni reprezentatywng, by wnioski mozna byto odniesc do populacji krajowej.

Wysokosc ciata

Roznice w wysokosci ciata badanych strazakow oceniano na podstawie wartosci unormowanych wzgl?dem norm popu-lacyjnych opracowanych, jak juz powiedziano, na podstawie po -miarow przeprowadzonych pod koniec XX wieku [18]. Zgodnie z oczekiwaniami stwierdzono, ze wptyw zjawiska trendow seku -larnych ujawnit si? w badanej probce populacji, gdyz najmtodsi ratownicy okazali si? znamiennie wyzsi niz ich starsi koledzy [21]. Zaobserwowano tez, ze wsrod najmtodszych ratownikow (WM < 25 lat) wyst?powata tendencja do wysokorostosci, gdyz blisko co dziesigty m?zczyzna z tej grupy WM byt znamiennie wyzszy od ponad 97% m?zczyzn z populacji generalnej. Zakta-da si?, ze przy klasycznym rozktadzie wartosci cechy w populacji najwi?ksze wartosci wyst?pujg tylko u 3% osob (wielkosc cechy > 97 centyla, ct), a w przypadku wyznaczania granic sze -rokiej normy populacyjnej za pomocg wartosci dwoch odchylen standardowych od sredniej (wielkosc cechy > 2,0 SDS) - nawet

Results and discussion

Due to the age structure of professional firefighters, it was the most difficult to include individuals aged more than 44 in the measurements performed for the study. Thus, the group of oldest fire rescuers accounted for only 13% of all the studied individuals. However, it was concluded that the results of measurements carried out among 24 individuals aged from 44 to 53 may sufficiently reflect the physical condition of the oldest firefighters [20]. The number of people in the two remaining age groups, i.e. more than 70 individuals in each group, was considered fully representative to draw conclusions for the country's population.

Body height

Differences in body height of the analysed firefighters were evaluated on the basis of values standardised against population norms developed based on measurements carried out in the 1990s [18]. As expected, it was found that the impact of sec -ular variation is visible in the studied population sample, as the youngest fire rescuers were considerably higher than their old -er colleagues [21]. It was also observed that among the young -est fire rescuers (CA < 25 years) there was a tendency towards tall stature as almost every tenth man from the CA group was considerably higher from over 97% of men in the total population. It is assumed that with a typical distribution of characteristics in the population, the highest values occur in only 3% of individuals (the value of the characteristic > 97 percentile, pct), and when determining the boundaries of the broad population norm with the value of two standard deviations from the mean (the value of the characteristic > 2.0 SDS) - in even less

u nieco mniej niz 3% osob [20]. Gornq granicç szerokiej normy populacyjnej przy postugiwaniu siç miarq centylowq Palczew-ska i Niedzwiecka wyznaczyty na 190,3 cm (97 ct), a przy postugiwaniu siç miarq odchylenia standardowego - na 191,2 cm (2,0 SDS) [18]. Stwierdzono, ze w grupie najmtodszych ratownikow tak wysokie osoby (WC > 97 ct) stanowity az 8%, przy czym wysokosc ich ciata wynosita od prawie 193 do 198 cm. W zwiqzku z zaobserwowanq tendencjq do wybierania zawodu strazaka przez wysokorostych mçzczyzn uznano, ze w przyszto-sci uzasadnione bytoby podjçcie badan nad zwiqzkami miçdzy wysokosciq ciata i predyspozycjami do wykonywania standar-dowych czynnosci ratowniczych.

Porownawszy najmtodszych badanych (WM < 25 lat, pomia -ry wtasne z lat 2015-2016) oraz studentow pozarnictwa opisa-nych przez Bertranda i wspotpracownikow (pomiary w latach 2009-2010), stwierdzono, ze wysokosc ciata obu kohort jest podobna. Nalezy podkreslic, ze w obu przypadkach pomiarami objçto studentow tej samej uczelni, a mianowicie warszawskiej SGSP [2]. Powyzsza obserwacja moze swiadczyc o tym, ze w po -rownaniu z poprzednimi latami mamy do czynienia z procesem wygasania lub spowalniania oddziatywania trendow sekular-nych na wysokosc ciata mçzczyzn w Polsce [21].

Masa ciata i wskaznik masy ciata

Stwierdzono, ze zarowno wyrazone w kilogramach, jak i unor-mowane wartosci masy ciata wszystkich badanych korelujq do-datnio i znamiennie (r = 0,365, p < 0,001) z ich wiekiem metrykal-nym. Zaskoczeniem byto to, ze wartosc srednia unormowanej MC ratownikow w wieku od 25 do 44 lat byta bliska (MC SDS = 2,0 SDS) gornej granicy szerokiej normy populacyjnej, a ratownikow najstarszych nawet wiçksza (MC SDS > 2,0 SDS). Rownie niepokojqce wnioski sformutowano na podstawie analizy wartosci wskaznika masy ciata, ktory do pewnego stopnia odzwiercie-dla zaleznosc wagowo-wzrostowq osob dorostych [22, 23, 24]. Okazato siç, ze tak jak unormowana MC, tak i srednia wartosc BMI strazakow w wieku od 25 do 44 lat znajdowata siç na gornej granicy szerokiej normy populacyjnej (BMI = 2,0 SDS), a najstarszych strazakow - znacznie powyzej tej granicy (BMI = 2,5 SDS). Przedstawione obserwacje pozwalajq przypuszczac, ze w krot-kim czasie od ukonczeniu studiow lub szkoty aspirantow strazy pozarnej podaz energii w diecie ratownikow systematycznie prze-wyzsza wydatek energii na aktywnosc fizycznq, co nieuchronnie prowadzi do postçpujqcego ottuszczania, a w wyniku tego - do nadmiernego przyrostu masy ciata. Zatem mimo ze strazacy majq formalny obowiqzek systematycznego przeprowadzania trenin-gu fizycznego, okazujq siç osobami, ktorych dotyczy zwiçkszone ryzyko wystçpowania chorob cywilizacyjnych, co moze ograni-czac ich zdolnosc do petnienia stuzby [7, 9]. W pracy postuzono siç terminem „choroby cywilizacyjne", ktory jest nadal rozpo-wszechniony w krajowym pismiennictwie, choc juz niestosowany w pismiennictwie zagranicznym, gdzie zastqpiono go terminem non-communicable diseases (NCS's). Do klasycznych chorob cywilizacyjnych zalicza siç: choroby uktadu krqzenia (m.in. nadci-snienie tçtnicze), zaburzenia tolerancji glukozy i cukrzycç typu II, a takze niektore choroby nerek. Nalezy podkreslic, ze choroby cywilizacyjne sq nastçpstwem przewlektego zaburzenia bilansu energetycznego spowodowanego przewlektym niedostatkiem

than 3% of individuals [20]. The upper limit of the broad population norm was determined by Palczewska and Niedzwiecka with a percentile measurement at 190.3 cm (97 pct), and with the standard deviation method - at 191.2 cm (2.0 SDS) [18]. It was found that in the group of the youngest fire rescuers individuals with a BH > 97 pct accounted for as many as 8%, with their body height amounting from almost 193 to 198 cm. Due to the observed tendency to choose the firefighting profession by men with high posture it was concluded that in the future it would be justified to perform studies on the relationship between body height and predispositions for carrying out standard rescue operations.

As a result of comparing the youngest participants (CA < 25 years, own measurements from the years 2015-2016) and fire rescue students described by Bertrand et al. (measurements from 2009-2010) it was found that the body height of both cohorts is similar. It should be emphasised that in both cases the measurements were performed on students from the same uni -versity. i.e. SGSP in Warsaw [2]. The above may indicate that in comparison with the previous years we are experiencing a decline or deceleration of the impact of secular variation on the body height of men in Poland [21].

Body mass and body mass index

Positive and significant correlations were identified between body mass values of all the participants expressed in kilograms and standardised (r = 0.365, p < 0.001) and their chronological age. It was surprising that the mean value of the standardised BM of firefighters aged 25-44 years was close (MC SDS = 2 .0 S DS) to the upper limit o f t he broad population norm, and for the oldest fire rescuers the value was even above the limit (BH SDS > 2.0 SDS). Alarming conclusions were also formulated on the basis of the analysis of body mass index values, which to a certain degree reflects the weight/height ratio in adults [22, 23, 24]. It turned out that both standardised BH and the mean BMI of firefighters aged 25-44 was at the upper limit of the broad population norm (BMI " 2.0 SDS), and for the oldest firefighters - much above the limit (BMI = 2.5 SDS). The presented observations make it possible to conclude that shortly after graduation from a university or college energy supply in the fire rescuers' diet consistently exceeds energy expenditure on physical activity, which inevitably leads to progressing adiposity and excessive body mass increase. Therefore, despite the fact that firefighters are formally obligated to exercise regularly, they are under an increased risk of non-communicable diseases, which may limit their ability to perform their service [7, 9]. The typical non-communicable diseases include cardiovascular system diseases (including arterial hypertension), glucose tolerance disorders and type 2 diabetes, and also some kidney diseases. It should be emphasised that non-communicable diseases are a consequence of a chronically disturbed energy balance caused by permanently insufficient physical activity, which, as already stated, results in excessive fat tissue depo -sition and leads to overweight, and with time - to obesity. It should be recalled that BMI was developed for estimating the risk of non-communicable diseases and is one of the longest

aktywnosci fizycznej, co, jak juz powiedziano, skutkuje nadmier-nym odktadaniem siç tkanki ttuszczowej i prowadzi do nadwagi, a po pewnym czasie - do otytosci. Trzeba przy tym przypomniec, ze wskaznik BMI opracowano z myslg o szacowaniu ryzyka wy-st?powania w populacji chorob cywilizacyjnych i jest on jednym z najdtuzej stosowanych narz?dzi epidemiologicznych stuzgcych ocenie stanu zdrowia nowoczesnych i postnowoczesnych populacji [19]. Zgodnie z zaleceniami Swiatowej Organizacji Zdrowia (WorldHealth Organization, WHO) osoby, ktorych wartosc BMI wy-nosi lub przekracza 25 kg/m2, zalicza si? do grupy o zwi?kszonym ryzyku wystgpienia chorob cywilizacyjnych [13, 19]. Tymczasem w badanej kohorcie nadmierng wartosc wskaznika masy ciata (BMI > 25) stwierdzono az u blisko 60% badanych, przy czym na podstawie rekomendacji WHO prawie potow? uznano za osoby z nadwagg (n = 31, BMI 25-29,9), a prawie 10% - za osoby otyte. Wsrod otytych przewazat I stopien otytosci (n = 15, BMI 30-34,5), ale u niektorych ratownikow stwierdzono nawet II stopien otytosci (n = 3, BMI 35-39,9). Nalezy przy tym podkreslic, ze od pewnego czasu uzytecznosc wskaznika masy ciata w ocenie zaleznosci wagowo-wzrostowych jest w pismiennictwie dyskutowana, a na -wet podwazana [23, 24, 25]. Wobec tego rodzi si? pytanie, czy na podstawie analizy srednich wartosci BMI tak niekorzystna jak przedstawiona powyzej ocena - przewaga przypadkow nadwagi i otytosci w badanej kohorcie strazakow - jest dostatecznie uzasadniona. Za krytycznym i ostroznym podejsciem do tego, by ogtaszac stan epidemii nadwagi i otytosci w populacji strazakow, mogtoby przemawiac to, ze wielu sposrod badanych deklarowato (wszystkich zapytano o rodzaj i cz?stosc podejmowanej aktyw-nosci fizycznej, co b?dzie przedmiotem odr?bnej publikacji), ze: systematycznie przeprowadza trening fizyczny, ma w koszarach dost?p do instalacji i sprz?tu treningowego (sitownie, sale gim-nastyczne, boiska), a nawet uczestniczy w zawodach sportowo--pozarniczych. Powyzsze wgtpliwosci rozwiata jednak ocena za -wartosci ttuszczu w organizmach osob badanych, na podstawie ktorej jednoznacznie stwierdzono liczne przypadki nadmiernego ottuszczenia ratownikow. Tym samym to masa tkanki ttuszczowej, a nie masa znakomicie rozwini?tych mi?sni szkieletowych, spowodowata, ze srednia wartosc wskaznika masy ciata strazakow powyzej 25 roku zycia okazata si? tak niekorzystna w kon-tekscie stanu zdrowia.

Zawartosc ttuszczu w organizmie

Zagadnienie szacowania zawartosci ttuszczu w organizmie przedstawiano w pismiennictwie juz wielokrotnie, gdyz kwestia ta jest scisle zwigzana z: wyst?powaniem wielu chorob, wzra-stajgcymi kosztami leczenia osob otytych i niedozywionych oraz zdolnoscig do podejmowania wysitku fizycznego [12, 17, 26-33]. Wykazano, ze zarowno nadmierna, jak i niedostateczna zawartosc ttuszczu w organizmie prowadzi do wystgpienia powaznych za-burzen stanu zdrowia oraz zmniejsza zdolnosc do podejmowania wysitku fizycznego, co w przypadku zawodowych strazakow jest szczegolnie istotne [34]. Niedobor ttuszczu w organizmie powo-duje zmniejszenie si? zdolnosci do dtugotrwatego wysitku fizycz -nego, gdyz ogranicza mozliwosci wytwarzania energii z wolnych kwasow ttuszczowych w czasie dtugotrwatej pracy fizycznej [10, 11]. Z kolei nadmierna zawartosc ttuszczu w organizmie, zawsze oznaczajgca nadwag? lub otytosc badanego, nieuchronnie prowa-

applied epidemiological tools for assessing the health condition of modern and post-modern populations [19]. In line with the World Health Organization (WHO) guidelines, individuals whose BMI amounts to 25 kg/m2 or more are in the group of increased risk of non-communicable diseases [13, 19]. In the studied cohort the increased body mass index (BMI > 25) was identified in as many as almost 60%, and based on WHO recommendations nearly half of them would be considered overweight (n = 31, BMI 25-29.9), and almost 10% - obese. Among the obese fire rescuers, 1st degree of obesity was dominant (n = 15, BMI 30-34.5), and in some of them 2nd de -gree of obesity was identified (n = 3, BMI 35-39.9). It should be emphasised that recently the usefulness of the body mass index in assessing correlations between weight and height in literature on the subject has been disputed and questioned [23, 24, 25]. Therefore, a question arises whether on the basis of the mean BMI value the unfavourable assessment presented above pointing to the prevalence of overweight and obesity in the studied cohort of firefighters is plausible. A critical and cautious approach to the issue preventing the authors from announcing the overweight and obesity epidemics in the population of firefighters might be justified by the fact that many participants, when asked about the type and frequency of physical activity practised by them (which is going to be the subject of a separate publication) declared that they performed regular physical training, had access to training equipment at their barracks (gyms, fitness rooms, playing fields), and even participated in sports competitions for firefighters. These doubts were dispelled by the assessment of the fat percentage in the bodies of the participants, on the basis of which numerous cases of adiposity of the fire rescu -ers were confirmed. At the same time, this was not the weight of greatly developed muscles but the weight of the adipose tissue that contributed to the unfavourable mean body mass index among the firefighters above 25 years of age in the context of their health condition.

Body fat percentage

The issue of estimating body fat percentage has been repeatedly raised in the literature on the subject as it is closely associated with many diseases, increased treatment costs of obese and underweight individuals and the ability to perform physical effort [12, 17, 26-33]. It has been demonstrated that both excessive and insufficient body fat percentage leads to serious health disorders and reduces the ability to perform physical effort, which is especially important in the case of professional firefighters [34]. Insufficient body fat percentage reduces the ability to perform physical effort for prolonged pe -riods as it limits the possibility of producing energy from free fatty acids during extended periods of physical work [10, 11]. In turn, excessive body fat percentage, which is always related to overweight or obesity, inevitably leads to a limitation of the ability to perform any type of physical work. Therefore, it

dzi do ograniczenia zdolnosc do wykonywania kazdego rodzaju pracy fizycznej. Wobec tego zasadnicze znaczenie ma wyznacza-nie zakresu zawartosci ttuszczu w organizmie. Niestety, wyniki pomiaru tej cechy rozniq siç znacznie zaleznie od zastosowanej metody, a dotychczas opracowano ich kilkanascie [17, 35]. Okaza -to siç, ze wyniki pomiarow metodq BIA, szeroko rozpowszechnionq ze wzglçdu na tatwosc jej stosowania, rozniq siç w zaleznosci od rodzaju urzqdzenia (m.in. modele bipolarne versus tetrapolarne), producenta, a nawet modelu aparatow tego samego wytworcy. Z tego powodu opracowanie uniwersalnych norm populacyjnych byto i wciqz wydaje siç zadaniem niewykonalnym. Nalezy podkreslic, ze zakresy wartosci referencyjnych zawartosci ttuszczu w organizmie sq czçsto opracowywane przez producentow urzq-dzen do analizy sktadu ciata (np. Tanita; dla mçzczyzn w wieku 20-39 lat i 40-59 lat wartosc PBF w kategorii „zdrowie" [ang. healthy] wynosi odpowiednio 7-20% i 10-22%, a w kategorii „nad-miar" - od 20% i 22%), a jednak w praktyce badawczej i klinicznej najpowszechniej wykorzystywane sq standardy rekomendowane przez WHO [13, 14]. Na przetomie XX i XXI wieku eksperci WHO zalecili, aby za otytych uznawac tych dorostych mçzczyzn, u kto -rych zawartosc ttuszczu w organizmie jest rowna lub wiçksza niz 25% masy ciata [12]. Natomiast Jeukendrup i Gleeson w rozdziale ksiqzki Sport Nutrition: An Introduction to Energy Production and Performance poswiçconej zywieniu w sporcie przedstawili bardziej rygorystyczne - niz propozycje WHO i marki Tanita - normy zawartosci ttuszczu w organizmie [16]. Wymienieni autorzy uwazajq bowiem, ze srednia populacyjna wartosc PBF dla mçzczyzn w wie -ku do 30 lat oraz w wieku 30-50 lat powinna wynosic odpowiednio 9-15% i 11-17%. Jednoczesnie badacze ci za najmniejszq wartosc PBF uznajq 3%, a w przypadku osob aktywnych fizycznie jako wta-sciwq wartosc przyjmujq 5-10%. Uwazajq oni takze, ze zalecana wartosc PBF dla dorostych mçzczyzn to 11-14%, a akceptowalna

- 15-20%, poczqwszy zas od 21% rozpoznajq nadwagç, a od 24%

- otytosc. Wobec powyzej przedstawionych roznic w zalecanych wartosciach rozgraniczajqcych „prawidtowq" zawartosc ttuszczu w organizmie od nadmiernej jego zawartosci dokonanie oceny ottuszczenia badanej kohorty strazakow tylko na podstawie wartosci PBF okazato siç utrudnione. Analizujqc stan ottuszczenia badanych na podstawie stosunku masy ttuszczu do masy ciata (PBF) stwierdzono bowiem, ze bez wzglçdu na zastosowane wartosci referencyjne - zarowno te proponowane przez WHO, markç Tanita, jak i te zalecane przez Jeukendrupa i Gleesona - sredniq wartosc PBF wszystkich badanych nalezy uznac za prawidtowq (PBF = 16%), podobnie jak sredniq wartosc PBF ratownikow w wie -ku od 25 do 44 lat (PBF = 19%). Tylko najstarszych strazakow od razu uznano za grupç obarczonq nadwagq, poniewaz sredni od-setek ttuszczu w ich organizmie okazat siç zbyt duzy wzglçdem zalecanego (PBF = 22,6%). Gdy jednak przeanalizowano zawartosc ttuszczu w organizmie poszczegolnych strazakow, stwierdzono, ze wsrod ratownikow powyzej 25 roku zycia co trzeci ma nadmiar ttuszczu, a kilku jest nawet otytych. Wobec tego dalsze badanie stanu ottuszczenia ratownikow oparto na analizie war-tosci wskaznika ottuszczenia FMI. Okazato siç, ze srednia wartosc FMI w grupie strazakow w wieku od 25 do 44 lat jest bliska, a w grupie strazakow powyzej 44 roku zycia - rowna wartosci uznawanej za miarç otytosci (FMI > 6,6 kg/m2) [15]. Na podstawie oceny wartosci FMI stwierdzono, ze otytosc cechuje az potowç

is of vital importance to develop a scale for body fat percentage. Unfortunately, the results of the measurement differ significantly depending on the method used, with over a dozen methods developed so far [17, 35]. It turned out that the results of measurements made with the BIA method, which is widespread due to the ease of its use, vary depending on the type of equipment (i.a. bipolar versus tetrapolar models), the manufacturer and the model of the device by the same manufacturer). For this reason, developing universal population norms has been impossible. It should be emphasised that reference value ranges for body fat percentage are often developed by the manufacturers of body composition analysers (e.g. Tanita; for men aged 20-39 and 40-59 the BFP in the healthy category amounts to, respectively, 7-20% and 10-22%, and in the "over-fat" category - from 20% and 22%). However, in the research and clinical practice the standards recommended by the WHO are most commonly used [13, 14]. At the turn of the 21st century WHO experts issued a guideline for determining obesity in adult men, stating that body fat percentage in the case of obesity in this group should be 25% of body mass or more [12]. However, Jeukendrup and Gleeson in the chapter of the book Sport Nutrition: An Introduction to Energy Production and Performance focussing on sports nutrition presented more stringent body fat percentage norms than those proposed by the WHO or the Tanita brand [16]. The said authors claim that the mean BFP value for the population of men aged up to 30 and 30-50 years should be 9-15% and 11-17% respectively. At the same time, the researchers assumed 3% as the lowest BFP value, and for physically active individuals they considered the value of 5-10% as normal. They also claimed that the BFP value recommended for adult men is 11-14%, with acceptable BFP at 15-20%, overweight starting from 21% and obesity - from 24%. In the light of the aforementioned differences in recommended values separating normal and excessive body fat percentage, assessing the body fat of the analysed cohort of firefighters only on the basis of BFP values proved to be difficult. The analysis of the adiposity of the participants based on the fat mass to body mass ratio (BFP) made it possible to establish that regardless of the applied reference values proposed by the WHO and the Tanita brand, and recommended by Jeukendrup and Gleeson, the mean BFP value for all the studied individuals should be considered normal (BFP = 16%), similarly to the mean BFP value of fire rescuers aged 25-44 (BFP = 19%). Only the oldest firefighters were initially considered the group with overweight problems, as the mean body fat percentage turned out to be too high as compared to the recommended value (BFP = 22.6%). However, the analysis of body fat percentage of particular firefighters showed that in the group of fire rescuers aged more than 25 every third is overweight and several are obese. Therefore, further examinations of the fire rescuers' body fat were based on the analysis of the FMI. The analysis demonstrated that the mean FMI value in the group of firefighters aged 25-44 is close to, and in the group above 44 years of age, equal to the value considered a measure of obesity (FMI > 6.6 kg/m2) [15]. Based on the assessment of FMI values, obesity was found in as many as half of the firefighters from the oldest age group and almost 1/3 of fire rescuers aged

najstarszych ratownikow oraz blisko '/3 ratownikow w wieku od 25 do 44 lat. Postugujgc si? wartoscig odci?cia FMI > 6,6 kg/m2, rozpoznano wi?cej przypadkow otytosci (16% osob i kolejne 3% osob zagrozonych otytoscig z uwagi na wartosc FMI 6,2-6,5) niz postugujgc si? wartoscig BMI > 25 kg/m2. Nalezy podkreslic, ze wartosci zarowno masy ttuszczu w organizmie, odsetka ttuszczu, jak i wskaznika ottuszczenia wszystkich badanych znamiennie dodatnio korelowaty z wiekiem metrykalnym (dla kazdej z wyzej wymienionych cech znamiennosc korelacji z WM p < 0,001, wartosci r odpowiednio: 0,653, 0,705 i 0,671). W zwigzku z powyzszym nie dziwito, ze przypadki niedoboru ttuszczu w organizmie odno-towano wytgcznie wsrod najmtodszych ratownikow. U zaledwie kilku badanych (n = 4, 5% osob w WM < 25 lat) wartosc PBF oka-zata si? mniejsza niz 5%, co sugeruje, ze ich zdolnosc do wytwa-rzania energii z wolnych kwasow ttuszczowych w czasie dtugo-trwatego wysitku fizycznego moze byc ograniczona [16]. Jednak u zadnego z badanych wartosc PBF nie przekroczyta krytycznej granicy 3% zawartosci ttuszczu w organizmie, a najmniejsza od-notowana wynosita 3,9% [34]. Trzeba podkreslic, ze z powodu otytosci lub zbyt duzego niedoboru ttuszczu w organizmie tgcz-nie 5% wszystkich badanych (n = 8) mozna uznac za osoby o po-tencjalnie zmniejszonej zdolnosci do wykonywania niektorych czynnosci ratowniczych.

Podsumowujgc, stwierdzono nie tylko, ze wraz z wiekiem znamiennie zwi?ksza si? ottuszczenie badanych, ale przede wszystkim, ze '/3 zawodowych strazakow powyzej 25 roku zy-cia jest nadmiernie ottuszczona. Jednoczesnie wykazano, ze badanie sktadu ciata, szczegolnie zawartosci ttuszczu w orga-nizmie, moze byc cennym elementem w przeprowadzaniu oce-ny gotowosci strazaka do wykonywania zadan ratowniczych, gdyz analiza wyniku pomiaru masy ciata (wynik wazenia) i/lub zaleznosci wagowo-wzrostowych ratownikow nie pozwala na obiektywne ustalenie, ktory sktadnik - masa mi?sni szkiele-towych czy masa tkanki ttuszczowej - przewaza. Trzeba podkreslic, ze wynik taniego, tatwego do wykonania i powszechnie zalecanego pomiaru obwodu talii moze w przypadku otytosci wisceralnej (otytosc typu MONW, metabolically obese normal weight) nie prowadzic do wtasciwego zakwalifikowania badane-go. Jest to mozliwe dopiero po uwzgl?dnieniu wyniku badania sktadu ciata [36, 37, 38].

25-44. Using the FMI cut-off value > 6.6 kg/m2, more cases of obesity were identified (16% and a further 3% at risk of obesity with FMI value of 6.2-6.5) than using the BMI value > 25 kg/ m2. It should be emphasised that body fat mass and percentage values as well as the fat mass index of all the individuals under study positively correlated with chronological age (for each of the mentioned characteristics the significance of the correlation with the CA was p < 0.001, with the following values: 0.653, 0.705 and 0.671). Due to the above, it was not surprising that body fat deficiencies were observed only in the group of the youngest fire rescuers. In the case of several participants (n = 4.5% of individuals in CA < 25 years) turned out to be lower than 5%, which suggests that their ability to produce energy from free fatty acids over extended periods of physical effort may be limited [16]. However, in none of the studied firefighters the BFP value exceeded the critical body fat percentage limit of 3%, with the lowest recorded value amounting to 3.9% [34]. It should be emphasised that due to obesity or insufficient body fat percentage a total of 5% of the studied individuals (n = 8) may be considered to have a reduced ability of performing certain rescue operations.

To sum up, it was not only demonstrated that the studied firefighters' body fat increases with age, but also, more importantly, that 1/3 of professional firefighters aged more than 25 are characterised with excessive body fat values. At the same time, it was shown that body composition analysis, especially with regard to body fat percentage, can be a valuable element of evaluating firefighters' preparedness for rescue operations, as the body mass measurement (weighting) and/or weight to height ratios do not make it possible to objectively determine which element dominates - muscle mass or adipose tissue mass. It is necessary to stress that results of the inexpensive, easy to perform and generally recommended waist circumference measurement may not lead to the proper classification of the examined individual in the case of abdominal obesity (metabolically obese normal weight, MONW). This is possible only after taking into consideration body composition in the examination [36, 37, 38].

Wnioski

Na podstawie analizy wynikow pomiaru wysokosci i masy ciata oraz zawartosci ttuszczu w organizmie zawodowych stra -zakow sformutowano nast?pujgce wnioski:

- Ocen? zdolnosci strazakow do wykonywania zadan ratowniczych rutynowo nalezy przeprowadzac z uwzgl?d -nieniem wyniku analizy sktadu ciata, przede wszystkim w wyniku analizy zawartosci ttuszczu w organizmie.

- Wraz z wiekiem, szczegolnie po ukonczeniu 25. roku zy-cia, masa ciata strazakow zwi?ksza si? z powodu nad-miernego ottuszczenia, co u niektorych prowadzi na-wet do otytosci.

Conclusions

On the basis of the analysis of the height, body mass and body fat percentage measurement results for professional fire -fighters, the following conclusions were formulated:

- Assessments of firefighters' ability to perform rescue operations should be routinely performed with the inclusion of the body composition analysis result, in particular the body fat percentage analysis.

- With age, especially after reaching the age of 25, the body mass of some firefighters increases due to excessive body fat, which in some cases leads to obesity.

- Bez wzglçdu na rodzaj wskaznika zastosowanego do oceny stanu ottuszczenia odsetek osob majqcych nad -wagç i osob otytych wsrod zawodowych strazakow jest znaczqcy.

Pomiary umozliwiajqce opisanie wymiarow ciata strazakow przeprowadzono w ramach projektu badawczego numer DOB-BIO6/05/54/2014, finansowanego przez Narodowe Centrum Badan i Rozwoju.

Wykaz stosowanych skrôtôw

NCD's - non-communicable diseases (w polskim pismiennictwie nadal czçsto stosuje siç termin „choroby cywilizacyjne") SGSP - Szkota Gtowna Stuzby Pozarniczej WM - wiek metrykalny WC - wysokosc ciata MC - masa ciata

BIA - bioelectrical impedance analysis, metoda bioimpedancji elektrycznej

FM - fat mass, masa tkanki ttuszczowej w organizmie

PBF - percentage of body fat, odsetek masy ttuszczu wzglçdem

masy ciata (FM%)

FMI - fat mass index, wskaznik tkanki ttuszczowej

BMI - body mass index, wskaznik masy ciata

SD - standard deviation, odchylenie standardowe

SDS - standard deviation score, jednostki odchylenia standar-

dowego

ct - centyl

Literatura/Literature

[1] Sterkowicz S., Wyniki uczestnikow mistrzostw sportu pozarniczego w swietle wskaznikow doswiadczenia i rozwoju fizycznego, w: Wspof-czesne kierunki rozwoju kultury fizycznej w formacjach obronnych, R.M. Kalina, K. Klukowski, K. Jçdrzejak, A. Kaczmarek (red.), Pol-skie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej. Sekcja Kultury Fizycznej w Wojsku, Warszawa 2000, 5, 75-87.

[2] Bertrand J., Ktos A., Szymanska W., Ocena stanu uwapnienia kosci studentow I roku Szkofy Gfownej Stuzby Pozarniczej, „Probl. Hig. Epidemiol." 2011, 92(1), 110-113.

[3] Michnik K., Komponenty ciata pracownikowsfuzb pozarniczych, „Ak-tywnosc Ruchowa Ludzi w Roznym Wieku" 2005, 5, 276-279.

[4] Pawtowski R., Rozwoj i sprawnosc fizyczna kandydatow do Wyz-szej Oficerskiej Szkofy Pozarniczej, „Kultura Fizyczna" 1977, 31(1), 15-18.

[5] Milewicz A., Fenotyp otyfosci a skfad masy ciata i profil metaboliczny, „Endokrynol. Otytosc" 2015, 1(1), 15-19.

[6] Rywik S., Epidemiologia otyfosci na podstawie 17-letnich badan po-pulacji Warszawy w srednim wieku - badanie Pol-MONIKA Warszawa iPol-Monika-BIS, „Med. Metabol." 2002, 4, 16-17.

[7] Dean E., Söderlund A., What is the role of lifestyle behaviour change associated with non-communicable disease risk in managing musculoskeletal health conditions with special reference to chronic pain?, „BMC Musculoskeletal Disord." 2015, 16, 87.

- Regardless of the type of index used to evaluate adiposity, the percentage of overweight and obese people among professional firefighters remains significant.

The examinations enabling the description of the body measurements of firefighters were carried out within research project No. DOB-BIO6/05/54/2014 financed by the National Centre for Research and Development.

List of abbreviations

NCDs - non-communicable diseases SGSP - the Main School of Fire Service CA - chronological age BH - body height BM - body mass

BIA - bioelectrical impedance analysis FM - fat mass

BFP - body fat percentage (FM%)

FMI - fat mass index

BMI - body mass index

SD - standard deviation

SDS - standard deviation score

pct - percentile

[8] Oni T., Unwin N., Why the communicable/non-communicable disease dichotomy is problematic for public health control strategies: implications of multimorbidity for health systems in an era of health transition, „Int. Health" 2015, 7(6), 390-399.

[9] Lee I.M., Shiroma E.J., Lobelo F., Puska P., Blair S.N., Katzmarzyk P.T.; Lancet Physical Activity Series Working Group, Effect of physical inactivity on major non-communicable diseases worldwide: an analysis of burden of disease and life expectancy, „Lancet" 2012, 380(9838), 219-229.

[10] Bratland-Sanda S., Sundgot-Borgen J., Eating disorders in athletes: overview of prevalence, risk factors and recommendations for prevention and treatment, „Eur. J. Sport Sci." 2013, 13(5), 499-508.

[11] Fagerberg P., Negative Consequences of Low Energy Availability in Natural Male Bodybuilding: A Review, „Int. J. Sport Nutr. Exerc. Me-tab." 2017, 2016-0332.

[12] Dzygadto B., tepecka-Klusek C., Pilewski B., Wykorzystanie analizy impedancji bioelektrycznej wprofilaktyce i leczeniu nadwagi i otylosci, „Probl. Hig. Epidem." 2012, 93(2), 274-280.

[13] Obesity: Preventing and Managing the Global Epidemic. Report of a WHO Consultation, WHO Technical Report Series 894, World Health Organization, Geneva 2000.

[14] www, tanitapolska.pl/analizatory-skladu-ciala-tanita html [dost^p: 2.08.2017].

[15] Jaffrin M.Y., Morel H., Body fluid volumes measurements by impedance: A review of bioimpedance spectroscopy (BIS) and bioimpedance analysis (BIA) methods, „Med. Eng. Phys." 2008, 30(10), 1257-1269.

[16] Jeukendrup A., Gleeson M., Normal ranges of body weight and body fat, w: Sport Nutrition: An Introduction to Energy Production and Performance, A. Jeukendrup, M. Gleeson (red.), Second Edition, Human Kinetics, 2010.

[17] Peltz G., Aguirre M.T., Sanderson M., Fadden M.K., The role of fat mass index in determining obesity, „Am. J. Hum. Biol." 2010, 22(5), 639-647.

[18] Palczewska I., Niedzwiecka Z., Wskaznikirozwojusomatycznego dzie-ciimlodziezy warszawskiej, „Med. Wieku Rozwoj." 2001, 5(supp. 1), 19-118.

[19] Ferro-Luzzi A., Sette S., Franklin S., James W.P.T., A simplified approach of assessing adult chronic energy deficiency, „Eur. J. Clin. Nutr." 1992, 46, 173-186.

[20] Stupnicki R., Dobosz J., Tomaszewski P., Milde K., Ilosciowa analiza zmiennych wprzebiegu rozwoju, w: Metody statystyczne wantropologii. J. Charzewska (red.), Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego Jozefa Pitsudskiego w Warszawie, Warszawa 2003, 33-43.

[21] NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC), A century of trends in adult human height, „eLife" 2016, 5, e13410, 1-29.

[22] Flegal K.M., Kit B.K., Graubard B.I., Body mass index categories in observational studies of weight and risk of death, „Am. J. Epidemiol." 2014, 180(3), 288-296.

[23] Friedman G.D., Editorial: body mass index and risk of death, „Am. J. Epidemiol." 2014, 180(3), 233-234.

[24] Stupnicki R., Relacje wagowo-wzrostowe istosowanie wskaznika BMI u dzieci i mlodziezy, e-Wydawnictwo NCBKF, 2014, 33-38.

[25] Ng M., Liu P., Thomson B., Murray C.J., A novel method for estimating distributions of body mass index, „Popul. Health Metr." 2016, 14, 6.

[26] Socha M., Jonak W., Bolanowski M., Chwatczynska A., Assessment of body fat content in young men by using selected somatic indices and skinfolds, „Physical Educ. Sport" 2008, 52, 84-87.

[27] Socha M., Bolanowski M., Jonak W., Lewandowski Z., Otluszczenie ogolne i dystrybucja tkanki tluszczowej u mqzczyzn wstarszym wieku, „Endokrynol. Otytosc" 2007, 3(4), 73-78.

[28] Deurenberg P., Deurenberg-Yap M., Validation of skinfold thickness and hand-held impedance measurements for estimation of body fat percentage among Singaporean Chinese, Malay and Indian subjects, „Asia Pac. J. Clin. Nutr." 2002, 11, 1-7.

[29] Dittmar M., Comparison of bipolar and tetrapolar impedance techniques for assessing fat mass, „Am. J. Hum. Biol." 2004, 16, 593-597.

[30] 30. Vasudev S., Mohan A., Mohan D., Farooq S., Raj D., Mohan V., Validation of body fat measurement by skinfolds and two bioelectric impedance method with DEXA - the Chennai urban rural epidemiology study[CURES-3], „J. Ass. Phys. Ind." 2004, 52, 877-881.

[31] Chin M.K., Kiew O.F., Girandola R.N., A comparison of body fat measurement by BodPod, skinfolds, and three bioelectrical impedance analysis techniques in Chinese college student, „Int. J. Phys. Educ."

2006, 43, 77-85.

[32] Nichols J., Going S., Loftin M., Stewart D., Nowicki E., Pickrel J., Comparison of two bioelectrical impedance analysis instruments for determining body composition in adolescent girls, „Int. J. Body Compos Res." 2006, 4, 153-160.

[33] Dehghan M., Merchant A.T., Is bioelectrical impedance accurate for use in large epidemiological studies?, „Nutr. J." 2008, 7, 26.

[34] Friedl K.E., Moore R.J., Martinez-Lopez L.E., Vogel J.A., Askew E.W., Marchitelli L.J., Hoyt R.W., Gordon C.C., Lower limit of body fat in healthy active men, „J. Appl. Physiol. (1985)" 1994, 77(2), 933-940.

[35] Lewitt A., Mgdro E., Krupienicz., Podstawy teoretyczne izastosowa-nia analizy impedancji bioelektrycznej (BIA), „Endokrnol. Otytosc"

2007, 3(4), 79-84.

[36] Shea J.L., King M.T., Yi Y., Gulliver W., Sun G., Body fat percentage is associated with cardiometabolic dysregulation in BMI-defi-ned normal weight subjects, „Nutr. Metab. Cardiovasc. Dis." 2012, 22(9), 741-747.

[37] Oliveros E., Somers V.K., Sochor O., Goel K., Lopez-Jimenez F., The concept of normal weight obesity, „Prog. Cardiovasc. Dis." 2014, 56(4), 426-433.

[38] Stefan N., Schick F., Haring H.U., Causes, Characteristics, and Consequences of Metabolically Unhealthy Normal Weight in Humans, „Cell Metab." 2017, 26(2), 292-300.

DR HAB. N. MED. ANDRZEJ WISNIEWSKI - ukonczyt Wydziat Le-karski Akademii Medycznej w Warszawie. W latach 1989-2003 byt asystentem, a nast?pnie adiunktem w Klinice Endokrynolo-gii Instytutu „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka". Jest badaczem w Centralnym Laboratorium Badawczym Akademii Wychowania Fizycznego Jozefa Pitsudskiego w Warszawie. Zajmuje si? fizjo-logig wysitku fizycznego oraz rozwojem fizycznym dzieci i mto-dziezy.

ST. BRYG. DR INZ. WOJCIECH JAROSZ - ukonczyt Szkot? Gtowng Stuzby Pozarniczej. Doktoryzowat si? na Wydziale Inzynierii Srodo-wiska Politechniki Warszawskiej. Jest kierownikiem Katedry Techniki Pozarniczej na Wydziale Inzynierii Bezpieczenstwa Pozarowego Szkoty Gtownej Stuzby Pozarniczej.

DR N. O KULTURZE FIZYCZNEJ ANNA MRÖZ - ukonczyta Akademi? Wychowania Fizycznego Jozefa Pitsudskiego w Warszawie. Pracuje w Zaktadzie Fizjologii AWF w Warszawie. Zajmuje si? fizjologig wysitku fizycznego.

ANDRZEJ WISNIEWSKI, MD WITH A POST-DOCTORAL DEGREE

- graduated from the Faculty of Medicine of the Medical Academy in Warsaw. In the years 1989-2003 he was Assistant Lecturer and later Assistant Professor at the Endocrinology Clinic of the Children's Memorial Health Institute. He is a researcher at the Central Research Laboratory of the Jozef Pitsudski University of Physical Education in Warsaw. His research focussed on the physiology of physical exercise and the physical development of children and adolescents.

WOJCIECH JAROSZ, SENIOR BRIG. PH.D. ENG. graduated from the Main School of Fire Service. He obtained his DSc degree from the Faculty of Environmental Engineering of the Warsaw University of Technology. He is the Head of the Fire Technology Department at the Faculty of Fire Safety Engineering of the Main School of Fire Service

ANNA MROZ, PH.D. IN PHYSICAL EDUCATION - A graduate of Jozef Pitsudski University of Physical Education in Warsaw. Currently employed at the Department of Physiology of the University of Physical Education in Warsaw. Her research interests focus on the physiology of physical exercise.

MGR MARCIN SMOLARCZYK - ukonczyt Akademiç Wychowania Fi-zycznego Jozefa Pitsudskiego w Warszawie. Jest asystentem w Za-ktadzie Lekkoatletyki i Gier Sportowych AWF w Warszawie, trenerem pitki rçcznej z tytutem European Handball Federation Master Coach oraz trenerem Klubu Pitki Rçcznej Legionowo i reprezentacji Polski juniorow mtodszych.

DR N. O KULTURZE FIZYCZNEJ ANNA CZAJKOWSKA - ukonczyta Wydziat Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pracuje w Zaktadzie Teorii Rekreacji Wydziatu Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego Jozefa Pitsudskiego w Warszawie. Zajmuje siç fizjologiq wysitku fizycznego.

DR ANDRZEJ MAGIERA - ukonczyt Akademie Wychowania Fizycznego Jozefa Pitsudskiego w Warszawie. Pracuje w Zaktadzie Fizjologii Wydziatu Rehabilitacji AWF w Warszawie. Specjalizuje siç w zagad-nieniach dotyczqcych fizjologicznych uwarunkowan aktywnosci fi-zycznej osob niepetnosprawnych oraz komputerowego wspomagania oceny wydolnosci fizycznej. Jest wspotautorem Systemu Oceny Zdol-nosci Wysitkowej (CAE, sterowanie obciqzeniem wysitkowym przez czçstosc skurczow serca).

MGR PRZEMYSLAW KOWALCZYK - ukonczyt Szkotç Gtownq Stuzby Pozarniczej w Warszawie. Pracuje na Wydziale Inzynierii Bezpieczen-stwa Pozarowego SGSP.

MGR DAGMARA ZIMMERMAN-RYSZ - ukonczyta Wydziat Chemii na Uniwersytecie Marii Curie-Sktodowskiej w Lublinie oraz Wydziat Wychowania Fizycznego w Akademii Wychowania Fizycznego Jozefa Pitsudskiego w Warszawie Filia w Biatej Podlaskiej. Jest doktorant-kq w Akademii Wychowania Fizycznego Jozefa Pitsudskiego w War-szawie.

PLK W ST. SP. PROF. DR HAB. N. MED. MAREK KOWALCZYK - ukonczyt Wojskowq Akademiç Medycznq w todzi. Jest specjalistq w za-kresie neurologii i toksykologii. W latach 1992-2009 byt Naczelnym Specjalistq Wojskowej Stuzby Zdrowia w dziedzinie toksykologii kli-nicznej. Kieruje projektem NCBiR DOB-BIO6/05/54/14. Jest autorem i wspotautorem licznych prac naukowych z zakresu neurofarmakolo-gii, neurotoksykologii i neurofizjologii, w tym ksiqzek: NBC Risks (Klu-wer Academic Publisher Netherlands, 1999), Epidemiologia dziafan wo-jennych i katastrof (Wydawnictwo Medyczne Alfa-Medica Press, 2001), Medycyna katastrof chemicznych (PZWL, 2004), Toksykologia wspofcze-sna (PZWL, 2005), Aktualne problemy immunodiagnostyki i immunotok-sykologii (SPW Edycja, 2007) oraz Mozg a stres (Wydawnictwo Platan, 2009).

MARCIN SMOLARCZYK, M.SC. - graduated from the Józef Pitsudski University of Physical Education in Warsaw. Assistant lecturer at the Department of Athletics and Sports Games of the University of Physical Education in Warsaw, handball coach with the European Handball Federation Master Coach title, training the Legionowo Handball Club and Poland's under-17 national handball team.

ANNA CZAJKOWSKA, PH.D. IN PHYSICAL EDUCATION - graduated from the Faculty of Biology of the University of Warsaw. She is currently employed at the Department of Recreation Theory of the Faculty of Tourism and Recreation, the Józef Pitsudski University of Physical Education in Warsaw. In her research she deals with the physiology of physical exercise.

ANDRZEJ MAGIERA, PH.D. - graduated from the Józef Pitsudski University of Physical Education in Warsaw. Currently employed at the Department of Physiology of the Faculty of Rehabilitation, the University of Physical Education in Warsaw. He specialises in the physiological determinants of physical activity of disabled people and computer-assisted assessment of physical efficiency. A co-author of the Exercise Capacity Assessment System (CAE, heart-rate-regulated physical effort).

PRZEMYSLAW KOWALCZYK, M.SC. - a graduate of the Main School of Fire Service in Warsaw. Works at the Faculty of Fire Safety Engineering of the Main School of Fire Service.

DAGMARA ZIMMERMAN-RYSZ, M.SC. - graduated from the Faculty of Chemistry of the Maria Curie-Sktodowska University in Lublin and the Faculty of Physical Education of the Józef Pitsudski University of Physical Education in Warsaw, Branch in Biata Podlaska. A D. Sc. student at the Józef Pitsudski University of Physical Education in Warsaw.

RET. COL. PROFESSOR MAREK KOWALCZYK, MD WITH A POST-DOCTORAL DEGREE - graduated from the Military Medical Academy in Lódz. A specialist in neurology and toxicology. In 1992-2009 he was the Chief Specialist of the Military Healthcare Service in clinical toxicology. He manages project DOB-BIO6/05/54/14 of the National Centre for Research and Development. He has authored and co-authored a number of scientific studies in neuropharmacology, neurotoxicolo-gy and neurophysiology, including: NBC Risks (Kluwer Academic Publisher Netherlands, 1999), Epidemiologia dziafañ wojennych i katastrof (Epidemiology of military operations and disasters) (Wydawnictwo Medyczne Alfa-Medica Press, 2001), Medycyna katastrof chemicznych (Medicine of chemical disasters) (PZWL, 2004), Toksykologia wspófcz-esna (Modern toxicology) (PZWL, 2005), Aktualne problemy immunodiagnostyki i immunotoksykologii (Current issues in immunodiagnos-tics and immunotoxicology) (SPW Edycja, 2007) and Mózga stres (The brain and stress) (Wydawnictwo Platan, 2009).

Ministerctwo Nauki i Szkolnictwa Wyzszego

Artykut zostat przettumaczony ze srodków MNiSW w ramach zadania: Stworzenie anglojçzycznych wersji oryginalnych ar-tykutów naukowych wydawanych w kwartalniku „BiTP. Bezpieczeñstwo i Technika Pozarnicza" - typ zadania: stworzenie anglojçzycznych wersji wydawanych publikacji finansowane w ramach umowy 935/P-DUN/2016 ze srodków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyzszego przeznaczonych na dziatalnosc upowszechniaj^c^ naukç.