CC BY
122"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
BO'LAJAK O'QITUVCHILARNING KASBIY TAYYORGARLIGINI RIVOJLANTIRISH JARAYONIDA "INVERTED" O'QUV RESURSLARIDAN FOYDALANISHNING AFZALLIKLARI Jo'rayev Muzaffarjon Mansurjonovich
Qo'qon davlat pedagogika instituti, "Informatika" kafedrasi dotsenti, pedagogika fanlari
bo'yicha falsafa doktori (PhD) Elektron pochta manzili: juraevmuzaffar.kspi@gmail.com Telefon: +998975571013 Qo'qon shaxar, Turon ko'chasi, №23-uy https://doi.org/10.5281/zenodo.10035504
Annotatsiya. Ushbu maqolada raqamli ta'lim muhitida bo'lajak matematika va informatika o'qituvchilarining o'quv-uslubiy tayyorgarligini rivojlantirish jarayoniga "inverted" ta'lim resurslarini tadbiq etishning o'ziga hos hususiyatlari bayon qilingan. "inverted" ta'lim resurslarini loyihalash, ishlab chiqish, foydalanish va eksperimental baholash bo'yicha vazifalarni kiritish imkoniyatlarining nazariy asoslangan yondashuvlarini umumiy tahlili bayon qilingan.
Kalit so 'zlar: "inverted" ta'lim resurslari, bo'lajak o'qituvchilarning kasbiy tayyorgarligi, o'quv-uslubiy tayyorgarlik, professor-o'qituvchilar tarkibi, ta'limni raqamlashtirish.
Аннотация. В данной статье описывается специфика применения «перевернутых» образовательных ресурсов в процессе развития учебно-методической подготовки будущих учителей математики и информатики в цифровой образовательной среде. Описан общий анализ теоретически обоснованных подходов к возможностям введения задач на проектирование, разработку, использование и экспериментальную оценку «перевернутых» образовательных ресурсов.
Ключевые слова: «перевернутые» образовательные ресурсы, профессиональная подготовка будущих учителей, учебно-методическая подготовка, педагогический состав, цифровизация образования.
Abstract. This article describes the specific features of the application of "inverted" educational resources in the process of developing the educational and methodological preparation of future mathematics and informatics teachers in the digital educational environment. A general analysis of theoretically based approaches to the possibilities of introducing tasks for the design, development, use and experimental evaluation of "inverted" educational resources is described.
Keywords: "inverted" educational resources, professional training of future teachers, educational and methodological training, teaching staff, digitization of education.
KIRISH
Respublikamizda ta'lim tizimini raqamli transformatsiyalashning zamonaviy sharoitida pedagogika oliy ta'lim muassasalarida ta'lim tizimini tashkil etish jarayonini bo'lajak o'qituvchining barcha turdagi raqamli muhitda o'quvchilarning turli xil o'quv va kognitiv faoliyatini tashkil etish, raqamli didaktik vositalar bilan o'quv jarayonini s amarali tashkil etishga oid kasbiy tayyorgarligini rivojlantirishga qaratilgan salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. Bu jarayonlar ta'limni raqamlashtirish sharoitida bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlash sohasidagi ko'plab tadqiqotlar bilan tasdiqlangan, xususan, M.Mamarajabov, S.Tursunov, A.Abduqodirov, M.Fayziyeva va boshqalarning ilmiy tadqiqot ishlarida ushbu masalalar tadqiq qilingan. Zamonaviy axborot makonida kitoblar, maqolalar, videolar, simulyatorlar, testlarni
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
avtomatlashtirish tizimlari, anketalar va hattoki tematik onlayn kurslarni o'z ichiga olgan juda ko'p raqamli ta'lim resurslari mavjud. Ammo, [4] da keltirilgan o'qituvchilarning fikrlarini tahlil qilish natijalari shuni ko'rsatadiki, ushbu vositalarning aksariyati asosiy va qo'shimcha ta'lim jarayonida muayyan ta'lim dasturini amalga oshirishda talabalar sonidan kelib chiqib o'qituvchilar muammolarini hal qilish uchun mos emas. Ko'pincha, nazariy materiallarni o'z ichiga olgan raqamli resurslar, olingan bilimlarni mashq qilish uchun simulyatorlar va natijalarni baholash uchun topshiriqlar turli joylarda mahalliylashtiriladi, ya'ni ular o'quv jarayonini tizimli ravishda qurishga imkon bermaydi. Shuningdek, bu omil talabalarning individual o'qitish jarayonida raqamli resurslar bilan ishlashga bo'lgan motivatsiyasini sezilarli darajada pasaytiradi [5, 6].
Tadqiqotning metodologiyasi va obyekti. Maqolada nazariy va uslubiy manbalarni tahlil qilish asosida ta'limni raqamlashtirish sharoitida bo'lajak o'qituvchilar uchun matematika va informatika bo'yicha qo'shimcha fanlarni o'qitishning yangi yo'llari va vositalarini izlash muammosining dolzarbligi asoslanadi. Qo'qon davlat pedagogika instituti bakalavriat talabalari tomonidan loyiha topshiriqlarini bajarish natijalari bo'lgan "inverted" ta'lim resurs lari misollari tahlili keltirilgan. Nazariy va uslubiy asoslash orqali pedagogika oliygohlarida bo'lajak matematika va informatika o'qituvchilarini kasbiy tayyorlashning turli bosqichlarida bunday resurslar bilan ishlash vazifalarini kiritishning asosiy imkoniyatlari sintezlanadi.
Ilmiy-pedagogik doiralarda yangi raqamli o'qitish vositalarini izlash va yaratishning nazariy va amaliy jihatlari bir necha bor ko'rib chiqilgan. Shunday qilib, xususan, N.V. G'ofurova, V.V. Grinshkun, M.P. Lapchik, S.V. Panyukova, N.I. Pak, I.V. Robert, O.G. Smolyaninova, A.Yu. Uvarov, I.S. Frumin [7] kabi mualliflarning asarlarid bugungi kunda raqamli ta'lim vositalarini loyihalash, ishlab chiqish va malakali foydalanish uchun zarur bo'lgan uslubiy asoslarni aniqlashga imkon beradi. Bundan tashqari, umumiy ta'limning davlat ta'lim standartlari talablarini amalga oshirish zarurati tufayli zamonaviy avlod o'quvchilarini savol-topshiriq yondashuvi nuqtai nazaridan 'qitish uchun yangi ta'lim resurslarini ishlab chiqish, bu haqda batafsilroq tavsiflangan. [8, 9]. Savol-topshiriq yondashuvi doirasida ishlagan holda, o'qituvchi o'quvchilarni oldindan o'qituvchi tomonidan aytilgan, lekin ayni paytda tayyor usuli mavjud bo'lmagan muammoni mustaqil ravishda hal qilish yo'llarini izlash zarurati bilan duch keladi. Bu vaziyatda o'quvchilar yetarlicha bilimga ega bo'lib, ularni nostandart vaziyatlarda qo'llash orqali o'quvchilar to'g'ri xulosalar chiqarishlari mumkin. O'rganish tabiati kashfiyotga aylanadi: yangi narsalarni o'zlashtirish o'qituvchi tomonidan taklif qilinganidan tashqari, harakat usullarini o'zgartirish, yangilarini qurish orqali o'quv vazifasini (muammosini) hal qilish asosida sodir bo'ladi. Savol-topshiriq yondashuvi maxsus tashkil etilgan va tizimli ravishda olib boriladigan turli xil o'quv muammolarini yo'naltiruvchi savollar yordamida hal qilish shaklida o'qitishni o'z ichiga oladi. Ko'rinib turibdiki, bu yondashuv asosida o'quvchilarini turli olimpiada va tanlovlarga tayyorlash, davlat imtihonlarini topshirish uchun "inverted" ta'lim resurslarini ishlab chiqish mumkin. Shu bilan birga, an'anaviy qarashda ta'lim mazmuni quyidagi ketma-ketlikda taqdim etilishini aniqlashtirish kerak: nazariy material, savol va topshiriqlar, test topshiriqlari. "inverted" resurslarda formativ interaktiv baholash mexanizmlari va raqamli muhitda tizimlashtirilgan navigatsiya tizimi orqali o'quv va kognitiv faoliyatning traektoriyalarini qurish, nazorat vazifalaridan boshlab, ta'lim mazmunini taqdim etish taklif etiladi. Shu bilan birga, "inverted" ta'lim resurslarini yaratish jarayoni ularning muallifidan juda jiddiy mavzu va uslubiy tayyorgarlikni talab qiladi. Chunki, bir tomondan, bunday didaktik vositalarda ta'lim mazmuni
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2G23-yil
tizimlashtirilgan va tuzilgan holda taqdim etilishi, mantiqiy va ierarxik bog'lanishlarga ega bo'lishi kerak. Boshqa tomondan, resurslarga kiritilgan muammoli masalalar taksonomik modelga muvofiq aniq fanga oid ta'lim natijalarini aks ettirishi kerak. Shuning uchun ishning maqsadi bo'lajak matematika va informatika o'qituvchilarining o'quv-uslubiy tayyorgarligini rivojlantirish uchun kasbiy tayyorgarligiga "inverted" ta'lim resurslarini loyihalash, ishlab chiqish, foydalanish va eksperimental baholash bo'yicha vazifalarni kiritish imkoniyatlarini tavsiflashdan iborat.
Tadqiqot natijalari va muhokamasi. Bugungi kunda "ta'limni raqamlashtirish" atamasi "elektron ta'lim tizimiga o'tish jarayoni", ya'ni axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda tashkil etilgan o'quv tizimi sifatida tushuniladi. (keyingi o'rinlarda AKT deb yuritiladi). Ta'limning ushbu shakli ushbu treningning keng ko'lamli shakllarini o'z ichiga oladi. Shunday qilib, tadqiqotchilar V.V. Godin va A.E.Terexova "Ta'limni raqamlashtirishning zamonaviy tajribasi" qo'shma maqolasida ular quyidagi shakllarni aniqladilar:
-I- "videomateriallardan foydalangan holda elektron o'z-o'zini o'qitish;
-I- ijtimoiy professional tarmoqlarda mutaxassislarni tayyorlash;
-I- o'rganilayotgan ob'ektning faoliyat muhitini taqlid qiluvchi virtual muhitlardan foydalangan holda o'qitish;
-I- AKTdan foydalangan holda masofaviy ta'limni amalga oshirishning turli xil variantlari;
-I- ta'limni boshqarish tizimi va virtual ta'lim muhitiga ega virtual ta'lim muassasalaridagi elektron ta'lim muhitlari;
-I- individual ta'lim traektoriyalari bilan moslashtirilgan ta'limga elektron ta'lim kontseptsiyasini ishlab chiqadigan aqlli ta'lim.
Yuqorida batafsil tavsiflanganidek, "inverted" ta'lim resursi deganda mazmuni ierarxik daraxt yoki semantik savollar tarmog'i shaklida taqdim etilgan murakkab raqamli o'quv vositasi tushuniladi, ularning har biri qisqacha vizuallashtirilgan nazariy ma'lumotlar va induktiv deduktiv bog'lanishlarni amalga oshiradigan tushuntiruvchi amaliy misollar (spetsifikatsiya -umumlashtirish) bilan ta'minlangan.
Oxirgi 15 yil davomida ta'limni raqamlashtirishning ijobiy va salbiy tomonlari masalasi ilmiy jamoatchilik tomonidan faol muhokama qilinmoqda. Ba'zi tadqiqotchilar ta'lim tizimining bunday o'zgarishini ma'qullaydilar, boshqalari esa bunga qarshi, ta'lim jarayoniga raqamli ommaviy axborot vositalarini joriy etishning ijobiy xususiyatlari haqidagi har qanday ma'lumotni rad etadilar. Maktab ta'limi bilan bog'liq tadqiqotlarda raqamlashtirish muxoliflarining asosiy e'tibori raqamli vositalarning bolaning jismoniy salomatligini buzuvchi sifatiga qaratiladi. Masalan, E.V.Molchanova raqamli o'qitishda yozishga tobora kam e'tibor qaratilayotganiga e'tibor qaratadi, bu esa o'quvchilarning o'qish sifati, ularning harakat ko'nikmalari va muvofiqlashtirish, nutq sifati, o'z nutqining pasayishiga hamda imlo, grammatika va tinish belgilarini bilishiga ta'sir qilishi mumkin. Shuningdek, elektron ta'lim bilan o'quvchilarning ko'rish qobiliyati va holati yomonlashadi. Bundan tashqari, tadqiqotchining ta'kidlashicha, ota-onalar tomonidan elektron jurnallardan foydalangan holda doimiy monitoring o'tkazilsa, o'quvchilarning mustaqillik darajasi pasayadi. Haqiqatan ham, raqamli ta'lim shunga o'xshash oqibatlarga olib kelishi mumkin, agar talaba uzoq vaqt davomida kompyuter yoki smartfonda ishlasa. Raqamli texnologiyalar yordamida o'qiyotgan talabalarning aqliy rivojlanish darajasini pasaytirish masalasi bugungi kunda ochiq qolmoqda, chunki mavjud statistik ma'lumotlar sezilarli darajada farq qiladi. Shu sababli, "inverted" ta'lim resurslari ko'rinishidagi raqamli didaktik
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
vositalardan mustaqil ish rejimida qo'shimcha fanlarni o'qitishni qo'llab-quvvatlash uchun foydalanish taklif etiladi. Qanday bo'lmasin, bo'lajak matematika va informatika o'qituvchilari raqamli o'qitish vositalarini, shu jumladan "inverted" o'quv resurslarini ishlab chiqish va ulardan foydalanish bo'yicha uslubiy va fan kompetentsiyalariga ega bo'lishi kerak.
Kasbiy ta'limda "inverted" ta'lim resurslari
Bo'lajak matematika va informatika o'qituvchilarini tayyorlash ularning o'quv-uslubiy tayyorgarligini rivojlantirish uchun yuqori imkoniyatlarga ega. Shu o'rinda ta'kidlab o'tish kerakki, o'quv-uslubiy tayyorgarlikni shakllantirish va rivojlantirish pedagogika oliy o'quv yurtida bo'lajak o'qituvchilarni kasbiy tayyorlashning asosiy maqsadi hisoblanadi. N.V.Dryannyx pozitsiyasiga asoslanib. va T.V.Lodkina, shuningdek, L.M.Bubnova va V.M. Miniyarovaning ta'kidlashicha, pedagogik toifa sifatida tayyorgarlik deganda kasbiy faoliyatni amalga oshirish uchun motivlar, bilimlar, harakat usullari, tajriba va testlarni aks ettirish majmuiga ega bo'lish tushuniladi. Oliy pedagogik ta'lim daraj asidagi har bir ta'lim dasturi uchun ushbu xususiyatlarning barchasi davlat ta'lim standartiga muvofiq universal, umumiy kasbiy va kasbiy kompetentsiyalarning deterministik to'plami orqali aniqlanadi. Shu bilan birga, mavzu va uslubiy tayyorgarlik kasbiy tayyorgarlikning muhim qismidir. N.L.Stefanovaning ta'kidlashicha, bo'lajak matematika va informatika o'qituvchisining fan-uslubiy tayyorgarligi - bu matematika va informatika sohasidagi fan muammolarini hal qilish usullari va vositalariga ega bo'lish orqali aniqlanadigan kasbiy tayyorgarlikning bir qismi. Informatika fan yo'nalishi dasturlari bo'yicha maktabda o'quv jarayonini loyihalash va amalga oshirishda yuzaga keladigan muammolar bilan bevosita bog'liq.
XULOSA
Xulosa sifatida bo'lajak matematika va informatika o'qituvchilari uchun o'quv dasturlariga raqamli didaktik vositalar sifatida "inverted" ta'lim resurslarini kiritish imkoniyati bilan bog'liq muammolar yangilandi. Ta'limni raqamlashtirish jarayonlari kontekstida ushbu turdagi o'quv vositalarining maqsadi masalasi bo'yicha muallifning pozitsiyasi taqdim etildi va asoslandi. Shu bilan birga, bunday resurslardan talabalarning masofaviy mustaqil ishi rejimida qo'shimcha o'qitishni tashkil etish uchun foydalanish taklif etiladi. Amaliyot shuni ko'rsatdiki, bo'lajak matematika va informatika o'qituvchilari berilgan vazifalarni muvaffaqiyatli bajarib, onlayn xizmatlardan foydalangan holda matematika va informatika fanlaridan "inverted" o'quv resurslarining ko'rgazmali to'plamlarini mustaqil ravishda ishlab chiqishga muvaffaq bo'lishdi. "Inverted" ta'lim resurslarini yaratish jarayonida mavjud fan bilimlarini vizual tarzda aniq ko'rsatish, uslubiy ko'nikmalarni qo'llash va kasbiy faoliyat sohasidagi muayyan muammoni hal qilish qobiliyatini refleksli baholash zarurligi bilan asoslanadi. "Inverted" ta'lim resurslarini kiritish bo'yicha taklif etilayotgan imkoniyatlar, bo'lajak matematika va informatika o'qituvchilarining o'quv-uslubiy tayyorgarligi darajasini qay darajada oshirishga qodirligi haqidagi savollar ochiqligicha qolmoqda. Buni faqat uzoq muddatli pedagogik eksperiment davomida o'rganish mumkin bo'ladi, albatta bu jarayon bitiruvchilar uchun butun to'rt yillik o'quv davrini qamrab olishi kerak.
REFERENCES
1. Барахсанова Е.А., Никифоров И.И. Формирование информационной компетентности будущих учителей средствами цифровой образовательной среды [Электрон. ресурс] // Проблемы современного педагогического образования. 2018. № 61(2).
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
2. Жигалова О.П. Формирование образовательной среды в условиях цифровой трансформации общества // Ученые записки Забайкальского государственного университета. 2019. Т. 14. № 2. С. 69-74.
3. Каракозов С.Д., Уваров А.Ю. Успешная информатизация = трансформация учебного процесса в цифровой образовательной среде [Электрон. ресурс] // Проблемы современного образования. 2016. № 2.
4. Бархатова Д.А., Ломаско П.С., Симонова А.Л., Хегай Л.Б. Проектирование платформы дополнительной предметной подготовки школьников на основе профессиональных запросов педагогов // Открытое образование. 2021. Т. 25. № 5. С. 15-30.
5. Осмоловская И.М., Ускова И.В. Домашняя работа школьников: уроки дистанционного обучения // Школьные технологии. 2020. № 3. С. 52-58.
6. Орлова А.В. Проблемы мотивации дистанционного обучения на примере анализа онлайн-ресурсов для обучения школьников математике // Герценовские чтения: психологические исследования в образовании. 2018. С. 326-333.
7. П.С. Ломаско, А.Л. Симонова, А.М. // Лисман. Возможности включения «перевернутых» учебных ресурсов в профессиональную подготовку будущих учителей математики и информатики // Открытое образование //Т. 26. № 5. 2022
8. Уваров А. Ю., Гейбл Э., Дворецкая И.В. и др. Трудности и перспективы цифровой трансформации образования. Под ред. А.Ю. Уварова, И.Д. Фрумина. М.: Издательский дом ВШЭ, 2019. 342 с.
9. Mansurjonovich, J. M., & Botirov, M. M. (2023). Characteristics Of Teaching Programming Based On Different Principles. Eurasian Journal of Engineering and Technology, 17, 85-90.
10. Mansurjonovich, J. M., & Sattorovich, Y. S. (2023). IMPORTANT ADVANTAGES OF ORGANIZING THE EDUCATIONAL PROCESS USING SPECIAL APPLICATIONS. Open Access Repository, 4(3), 126-133.
11. Mansurjonovich, J. M. (2023). DESIGNING THE STRATEGY OF STUDENT INDIVIDUALITY IN INDEPENDENT RESEARCH ACTIVITY. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 11(4), 1048-1055.
12. Mansurjonovich, J. M., & Sattorovich, Y. S. (2023). MAXSUS IZLAMALARDAN FOYDALANISH TA'LIM JARAYONINI TASHKIL ETISHNING MUHIM AVTOZYATLARI. Ochiq kirish ombori, 4(3), 126-133.
13. Juraev, M. M. (2021). Pedagogical conditions for the development of vocational education through interdisciplinary integration into the vocational education system. In НАУКА, ОБРАЗОВАНИЕ, ОБЩЕСТВО: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, ДОСТИЖЕНИЯ И ИННОВАЦИИ (pp. 110-112).
14. Mansurjonovich, J. M. (2022). Methodological foundations for improving the content of training future ict teachers in the conditions of digital transformation of education. Актуальные вопросы современной науки и образования, 9.
