CC BY
9BIOESTETIKANI BILISH EVOLUTSIYASI
Gulchehra Bahodirjonovna Umaraliyeva
O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti
ANNOTATSIYA
Maqolada bioestetikani rivojlantirish, madaniyat, biologik xilma-xillik va sun'iy go'zallik, jamiyatdagi o'zgarishlar, tabiat va inson ko'payishi, yangi landshaft tuzilmalari, plastik jarrohlik, odamning yuz harakatlari bilan bog'liq masalalar keltirilgan. Bundan tashqari, asarda globallashuvning turli madaniyatlar uchun oqibatlari va ularning kattalar va yoshlarga ta'sirini o'rganishga alohida e'tibor qaratilgan bo'lib, bu butun jamiyatga ijobiy va salbiy ta'sir ko'rsatmoqda.
Kalit so'zlar: bioestetik, sivilizatsiya, tabiat, jamiyat, taraqqiyot, biopolitika, estetik tarbiya.
EVOLUTION OF KNOWLEDGE OF BIOESTETICS
Gulchehra Bahodirjonovna Umaralieva
Uzbek State Institute of Arts and Culture
ABSTRACT
The thesis includes issues related to the development of bio-esthetics, biodiversity culture and artificial beauty, changes in society, nature and reproduction of man, new landscape designs, plastic surgery, human face movements. In addition, the work focuses on studying the effects of globalization on different cultures and their impact on adults and young people, which have a positive and negative impact on society. The thesis was not previously a scientific study.
Keywords: bioesthetics, civilization, nature, society, development, biopolitics, value aesthetic education.
KIRISH
Estetika - bu falsafaning san'at va go'zallikning mohiyatini va ular haqidagi tajribamizning xususiyatlarini tekshiradigan bo'limi. Go'zallik va san'atni anglash - bu qadimiy Yunonistondan to hozirgi kungacha G'arb falsafasi tarixini qamrab olgan nazariyalar va fikrlar bilan keng qamrovli tadqiqot sohasi. Estetikada "go'zallik" - ideal yoki qiymat, masalan, "haqiqat" yoki "yaxshilik" haqida hukmlar chiqariladi.
Maqolada idrok etish masalalarini ko'rib chiqadigan yangi avlod fani tasvirlangan:hayot va yashash. Evolyutsiyasi masalalari madaniy, biosferadagi insoniy
mavqei, talqin ta'sir mexanizmlari insonning fiziologiyasi, idroki to'g'risida sezgi orqali olingan ma'lumotlar narsalar va hodisalar.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Demak, estetika, axloq kabi, me'yoriy izlanishdir. Go'zallik tabiatini ko'rib chiqishda estetika metafizika bilan kesishadi va go'zallikni qanday bilishimiz va tan olishimiz to'g'risida berilgan savollar epistemologikdir. Estetikani ushbu kirish o'rganishida biz ba'zi bir hukmron nazariyalarga misol keltiramiz: go'zallik va san'atning tabiati, estetik tajriba xarakteri va san'atshunoslikdagi estetik hukm. Estetika - bu falsafaning san'at va go'zallikning mohiyatini va ular haqidagi tajribamizning xususiyatlarini tekshiradigan bo'limi. Go'zallik va san'atni anglash - bu qadimiy Yunonistondan to hozirgi kungacha G'arb falsafasi tarixini qamrab olgan nazariyalar va fikrlar bilan keng qamrovli tadqiqot sohasi.
Ijtimoiy taraqqiyot jarayonining tez suratlar bilan borishida globallashuv barcha millatlar uchun estetik jihatdan yangi talablar qo'yib bormoqda. Globallashuvinsoniyat tarihiy taraqqiyot bosqichida barcha sohalarda jiddiy o'zgarishlarni talab qilmoqda. Globallashuvning yangi talablati talim tizimida ham sezilmoqda:yangi fanlarning payd bo'lishi bunga yaqqol misol bo'la oladi.Mana shunday yangi fanlardan biri bu bioestetika ilmidir.
MUHOKAMA
Imom Gazzoliyning "Ihyo ulum ad din" ('Din haqidagi ilmlaming tirilishi") va "Kimyoi saodat" asarlarida estetikaga keng o'rin berilgan. G'azzoliy zohiriy va botiniy go'zallik xususida fikr yuritar ekan,tug'ma nafosat tuyg'usining mavjudligi haqidagi g'oyani go'daklar va hayvonlarning ham nafosat tuyg'usiga egaligi bilan isbotlashga intiladi. Go'zallikni idrok etish tuyg'usining tug'maligi,tabiiyligi va uni anglab yetish orqali his qilish borasida hozir ham baxsli qarashlarning mavjudligi G'azzoliy o'rtaga tashlagan estetika muammolari hanuz dolzarb ekanini tasdiqlaydi.
Bioestetika ilmini bugungi kunda barcha sohalarda uchratish mumkin, inson qiyofasini o'zgartirishda, tabiatdagi o'zgarishlarda va san'atning boshqa turlaridagi yangilanishlarda.
Biyoestetik rejalashtirishni mamlakatni obodonlashtirish maqsadida flora (o'simliklar) va hayvonot dunyosining (hayvonlarning) ongli rejasi deb ta'riflash mumkin. Bunga shahar yo'llari bo'ylab, bog'larda, jamoat joylarida va shahar va qishloqlardagi majmualar va uylarda manzarali gullarni ekish kiradi.1
"Biyoestetika, estetikaning hayajonli yangi sohasi, odamlarda va boshqa hayvonlarda estetikaning evolyutsion kelib chiqishini o'rganadi. Biz estetikani
1 Маритен, Ж. Избранное: Величие и нищета метафизики / Ж. Маритен. - Москва: РОССПЭН, 2004. - С. 55.
ko'pkomponentli fakultet deb taklif qilamiz va boshqa turlar bilan bo'lishadigan ba'zi xususiyatlarni muhokama qilamiz. Biz Richard Prumning estetik signal va auditoriya koevolyutsion tsiklda birlashishi haqidagi nazariyasini muhokama qilamiz: biri ikkinchisini shakllantirish zarurati bilan. Biz uning estetik hodisalarga ta'sirini jinsiy selektsiya, xonadoshlik va oshxona kabi xilma-xilligini muhokama qilamiz. Biologik rivojlangan estetika bilan bir qatorda, biz odamlar madaniy jihatdan birgalikda estetikaga ega ekanliklarini ta'kidlaymiz, bu esa inson madaniyati bo'ylab estetik sohalarning g'ayrioddiy o'zgaruvchanligini tushuntirishga yordam beradi. Biz ushbu rivojlanishni rag'batlantirishi mumkin bo'lgan ijtimoiy va kognitiv omillarni tahlil qilamiz, xususan rassomning rolini o'rganib chiqamiz, u badiiy asar ishlab chiqarishda tomoshabinlarning pozitsiyasini aqliy ravishda egallashi kerak, deb ta'kidlaymiz, bu individual darajadagi uchinchi koevolyutsion tsiklni yaratadi."2
NATIJA
Bioestetik - bu yangi avlod fani, hayot va yashashni idrok etish masalalarini ko'rib chiqadigan mustaqil ravishda ajralib biologiya, falsafa va tibbiyotning birlashishi natijasidir. Qo'llanish doirasi va tadqiqotlar yangi va hisobga olingan holda global
"5
haqiqatlarda baholanadi va tavsiflanadi. Qadimgi Yunonistonda pneuma so'zi ruh va hayotni anglatardi. Muhim evolyutsion jihat,insoniyat jamiyat tarkibidagi biosning axloqiy yadrosini shakllantirgan ruhning go'zallikka bo'lgan istagidir,bundan tashqari go'zallik hamdardlikka aylanadi - bu bilan maxsus ruhiy bog'liqlik atrofdagi tirik dunyo, uning aholisi (bios - hayot, Yunoncha - urf-odatlar), birlamchi ma'noga ko'ra, -yashash odatlari va xulq-atvori maxluqot degan tushunchalar orqali belgilanadi. Bioetika bioestetikada namoyon bo'ladi. Go'zallikni idrok etish qobiliyati - ko'rish, eshitish qobiliyati biologik jihatlarga, ya'ni ,hislar mavjudligi idrok qilish uchun zarur bo'lgan ikkinchi komponentob'ektni u bilan har qanday o'zaro ta'siridan keyin talqin qilish -, hidlash, miya ishi orqali ko'rish yoki eshitish mujassam bo'lgan maxsus o'ziga xos xususiyat. Pifagor maktabi go'zallikning asosiy qonunini sonlarda ko'rib chiqdilar ularning talqiniga ko'ra, raqamlar dunyoning tamoyillari, va raqamli munosabatlar, mutanosibliklar uning uyg'unligining aksidir.
Koinot va dunyo - bu Pifagorning so'zlariga ko'ra, "kosmik" (dmos -kosmik, qadimgi yunoncha. - buyurtma). Pifagorchilar koinotning tanasini ikkita tamoyil deb hisoblashgan. Platonning tabiat va kosmosdagi uchlik timsoli haqidagi ta'limotini tizimlashtirgan faylasuf, go'zallikni narsalarning ichki ilohiy-ma'naviy uyg'unligi deb atagan.
2 Берк, Э. Философское исследование о происхождении наших идей возвышенного и прекрасного / Э. Берк. -Москва: Наука, 1979. - С. 138.
3 Красота и мозг. Биологические аспекты эстетики: пер. с англ. / под ред. И. Ренчлера, Б. Херцбергера, Д. Эпстайна. - Москва: Мир, 1995. - 335 с.
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021
ISSN: 2181-1601
Bioaestetik idrok hozirgi paytda ko'plab omillarga asoslangan, ijtimoiy muhit, diniy madaniyat, ta'lim darajasi va boshqalarni o'z ichiga oladi.
Bioestetikaning falsafiy tomoni, fanning analitik mexanizmlariga asoslanib, qadim zamonlardan beri ma'lum bo'lgan, evolyutsiyaning ikki usulini ko'rib chiqadi: biologik,chunki inson nasl berishdan iborat va kulturologik, ya'ni evolyutsiya almashinishdan keyingi hayotning mumkin bo'lgan ma'nosi sifatida individual ravishda madaniy o'z turlarining vakili bo'lgan genlar. Ushbu jihat madaniy merosni o'z ichiga oladi, bu shaxslarning global madaniyat va san'atga ta'siri, o'zgarishi, insonning biosferadagi o'rni haqidagi g'oyalar, abadiy izlanish orqali o'z-o'zini rivojlantirish va jamiyatni rivojlantirish uchun asos bo'ladi.
XULOSA
Hozirgi kunda estetika sohasida juda ko'plab ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda, bu borada ta'lim tizimida yangi avlod o'quv-uslubiy adabiyotlar bazasi yaratilmoqda. Ayniqsa ta'limni tarbiya bilan uzviyligini ta'minlanishida estetika fanining o'rni beqiyos bo'lib, yangi tadqiq qilinishi lozim bo'lgan ilmi ishlar soha faylasuflari tomonidan amalga oshirilmoqda. Bu borada ustozlarimizdan G.Mahmudova, Abdulla SHer, B. Husanov, M.Nurmatova, L.Muhammajonova, N.Abdullayeva, N.Agzamova kabi olimlarning ilmiy ishlarini alohida e'tirof etish kerak.
REFERENCES
1. Маритен, Ж. Избранное: Величие и нищета метафизики / Ж. Маритен. -Москва: РОССПЭН, 2004. - С. 55.
2. Берк, Э. Философское исследование о происхождении наших идей возвышенного и прекрасного / Э. Берк. - Москва: Наука, 1979. - С. 138.
3. Красота и мозг. Биологические аспекты эстетики: пер. с англ. / под ред. И. Ренчлера, Б. Херцбергера, Д. Эпстайна. - Москва: Мир, 1995. - 335 с.
