CC BY
25УДК 94(476)1921/1939
А. С. Горны
Гродзенсю дзяржауны ушверсгот 1мя Янкi Купалы
БЕЛАРУСК1 СЯЛЯНСК1 САЮЗ У М1ЖВАЕННАЙ ЗАХОДНЯЙ БЕЛАРУС1:
СТРУКТУРА I ДЗЕЙНАСЦЬ
У артыкуле на аснове здабыткау айчынай i замежнай пстарыяграфп, апублшаваных i apxiy-ных кpынiц aнaлiзуеццa дзейнасць малавядомай палггычнай структуры у мiжвaеннaй Заходняй Белapусi - Беларускага сялянскага саюза. Аутар разглядае дзейнасць гэтай apгaнiзaцыi у кан-тэксце агульнаеурапейсшх працэсау pосквiту аграрных партый i iдэaлогii аграрызму у м1ж-ваенны перыяд. Беларуск1 сялянск1 саюз быу утвораны у 1925 г. у вышку расколу у Беларусшм пасольск1м клубе. Аргашзацыя аб'ядноувала вакол сябе прьгальшкау нацыянальна-дэмакратыч-най плыш беларускага руху i разглядалася як альтэрнатыва леварадыкальнай Беларускай сялянскa-paботнiцкaй грамадзе. Экaнaмiчны блок праграмы Беларускага сялянскага саюза меу дастаткова левы наюрунак, аднак у палггычным плане партыя выступала за утварэнне незалеж-най беларускай дзяржавы па узоры Беларускай народнай рэспублЫ. У артыкуле таксама рас-крываюцца магчымы колькасны склад партый, геaгpaфiчны арэал яе дзейнасщ, тыя асноуныя палггычныя праекты, у яшх aктывiсты пapтыi пpынялi значны удзел.
У зaключэннi pобiццa выснова, што Беларуск1 сялянск1 саюз меу дастаткова сцшлую коль-касць сва1х пpыхiльнiкaу, нягледзячы на арыентацыю у сялянскае асяроддзе Заходняй Белapусi. Партыя не змагла канкурыраваць з разгалшаванай сеткай aктывiстaу Беларускай сялянска-работнщкай грамады i яе леварадыкальнай рыторыкай.
Ключавыя словы: Заходняя Беларусь, Польшча, мiжвaенны перыяд, беларуск1 нацыяналь-ны рух, палиычная партыя, Беларуск1 сялянсш саюз.
Для цытавання: Горны А. С. Беларуси сялянсш саюз у м1жваеннай Заходняй Белapусi: структура i дзейнасць // Труды БГТУ. Сер. 6, История, философия. 2021. № 1 (245). С. 79-84.
A. S. Gorny
Yanka Kupala State University of Grodno
THE BELARUSIAN PEASANTS' UNION IN THE INTERWAR WESTERN BELARUS: STRUCTURE AND ACTIVITY
The article analyzes the activities of a little-known political structure in interwar Western Belarus -the Belarusian Peasants' Union, based on the achievements of domestic and foreign historiography, archival sources. The author considers the activities of this organization in the context of European processes of prosperity of agrarian parties and the ideology of agrarianism in the interwar period. The Union was formed in 1925 as a result of a split in the Belarusian Deputates' Club. The organization united supporters of the national-democracy current of the Belarusian movement and was seen as an alternative to the left-wing Belarusian Peasants' and Workers' Hramada. The economic bloc of the program of the Belarusian Peasants' and Workers' Union was left-wing political spectrum, but stand up for the formation of an independent Belarusian state on the model of the Belarusian People's Republic. The article reveals the possible number of its members, the geographical area of its activities, the main political projects in which party activists took a significant part.
In conclusion, it is concluded that the Belarusian Peasants' Union had a small number of supporters, despite the orientation to the peasant environment of Western Belarus. The Union could not compete with the branched structure of activists of the Belarusian Peasants' and Workers' Hramada and its left-wing political spectrum.
Key words: Western Belarus, Poland, the interwar period, the Belarusian national movement, the political party, the Belarusian Peasants' Union.
For citation: Gorny A. S. The Belarusian Peasants' Union in the interwar Western Belarus: structure and activity. Proceedings of BSTU, issue 6, History, Philosophy, 2021, no. 1 (245), pp. 79-84 (In Belarusian).
Уводзшы. Беларуси сялянсю саюз (БСС) у псторып Заходняй Беларус м1жваеннага перыяду - сапрауднае terra incognita, нягледзячы на дастаткова добрую распрацаванасць
праблемы партыйнай псторып у гэты перыяд. На сённяшш час у беларускай пстарыяграфп увогуле няма асобнага даследавання, прысве-чанага дзейнасщ гэтай пал1тычнай структуры.
Дадзены артыкул - першая спроба комплексна асэнсаваць ролю БСС у грамадска-палпычным жыцщ м1жваеннай Заходняй Беларус 1 вызна-чыць ступень яго уплыву на беларускае насель-нщтва тагачаснай Польшчы.
У савецюм пстарычным дыскурсе БСС як нацыянальна-дэмакратычная I «непралетарс-кая» аргашзацыя мела апрыёры негатыуную ацэнку. Пачатак такога стаулення можна знайсщ ужо у анал1тычных працах аб грамадска-палпычным жыцщ Заходняй Беларуси яюя вы-ходзш у БССР у м1жваенны перыяд. У прыват-насщ, савецю беларусю публщыст Сянкев1ч А. у 1928 г. называу БСС «аргашзацыяй з чыста кулацюм тварам» [1, с. 16]. Падобныя негатыу-ныя характарыстыю перайшл1 1 у пасляваенную савецкую пстарыяграф1ю па псторып Заходняй Беларуси дзе асноуная увага надавалася левара-дыкальным пал1тычным сшам [2, с. 107]. Той факт, што аргашзацыя дастаткова паслядоуна крытыкавала пал1тыку польсюх улад у Заходняй Беларуси а некаторыя з яе актывютау пера-следвалюя гэтым1 уладам1, цалкам ^наравауся савецюм1 псторыкам1. Адным з галоуных пунк-тау крытыю была «аграрная» сутнасць партый, якая не адпавядала некаторым «пралетарсюм» прынцыпам маркс1зму-лешшзму.
Адным з першых псторыкау, хто паспраба-вау аб'ектыуна ахарактарызаваць дзейнасць БСС, быу польсю даследчык Ежы Хольцер. У манаграфи «Пал1тычная мазаша Другой Рэчы Паспал1тай», выдадзенай у 1974 г. у сацыялю-тычнай Польшчы, аутар, нягледзячы на марк-сюцкую метадалопю, указау на падабенства БСС да шшых еурапейсюх сялянсюх партый, падкрэсл1у яго апазщыйнасць да польсюх улад { вызначыу некаторыя агульныя рысы праграмы саюза з праграмай Беларускай сялянска-ра-ботнщкай грамады (БСРГ) [3, 8. 260]. У працах сучасных беларусюх I замежных даследчыкау БСС разглядаецца толью фрагментарна, у агуль-ным кантэксце дзейнасщ беларусюх пал1тыч-ных аргашзацый м1жваеннай Польшчы або увогуле 1гнаруецца [4, 8. 84].
Асноуная частка. М1жваеннае дваццащ-годдзе было перыядам роскв1ту дзейнасщ аграрных партый у Цэнтральна-Усходняй Еуропе I щэалоги аграрызму у цэлым. Правядзенне шыроюх аграрных рэформ у гэтым рэпёне, распад трох ¡мперый пасля Першай сусветнай вайны выкткал1 неабходнасць штэграцып ся-лянства у сферу пал1тычнага жыцця { спалу-чэння нацыянальных, дэмакратычных шстыту-тау з патрабаванням1 вёсю. Таму ад Эстонп да Югаславп сялянсюя партый у м1жваенны перыяд стал1 часткай урадавых каалщый щ адыгрывал1 ютотную ролю у дзяржаунай пал1тыцы. Паво-дле псторыкау Мюлера Д. 1 Харр А., сялянская
щэалопя у Цэнтральна-Усходняй Еуропе уяуляла сабой своеасабл1вы «трэщ шлях» пам1ж нарастаючым фашызмам { калектыв1змам у выглядзе камунютычнай дактрыны. Пры гэтым прадстаушю аграрызму не был1 простым1 рамантыкам1-традыцыяналютам1. Яны выс-тупал1 за захаванне вёсю { сялянскай сямЧ як важнага элемента нацыянальнай будучыш { дзяржаунай структуры, папярэджвал1 гра-мадства аб небяспецы татальнай урбашзацып, бачыл1 эканам1чную перавагу у захаванш пры-ватнай уласнасщ 1 пашырэнш кааператыунай вытворчасщ [5, р. 8-9]. З агульнаеурапейсюм1 працэсам1 таго часу была звязана I заходне-беларуская вёска, дзе щэалопя аграрызму так-сама знаходзша сва1х прыхшьшкау.
Утварэнне БСС стала магчымым дзякуючы расколу, яю адбыуся у беларускай фракцып польскага парламента (Беларусю пасольсю клуб) у чэрвеш 1925 г. У гэты перыяд з клуба выйшл1 4 дэпутаты - Тарашкев1ч Б., Рак-М1хай-лоусю С., Мятла П., Валошын П., яюя утварыл1 асобную пасольскую фракцыю - Беларускую сялянска-работнщкую грамаду. Дадзеная фрак-цыя прытрымл1валася леварадыкальнай щэалогп у сваёй дзейнасщ I дзеля гэтага мела моцную падтрымку з боку савецюх структур. У 1926 г. на аснове фракцып пачалося фарм1раванне пар-тыйнай сеткi БСРГ у Заходняй Беларуа [4, 8. 82]. Частка дэпутатау Беларускага пасольскага клуба, у прыватнасщ Ярэм1ч Ф. { Рагуля В., яюя был1 нязгодныя на збл1жэнне з камун1стам1, вырашыл1 утварыць уласны пал1тычны праект цэнтрысцкай арыентацы1. Так1м чынам, у лю-тападзе 1925 г. узн1кла аргашзацыя Беларусю сялянсю саюз, якая разглядалася у шмат чым як альтэрнатыва прасавецкаму БСРГ [6, с. 277].
Спачатку дзейнасць новай структуры была наюравана на пошук патэнцыйных саюзшкау у барацьбе з прадстаун1кам1 леварадыкальнай плыш беларускага нацыянальнага руху у Польшчы. У прыватнасц1, у студзеш 1926 г. была заключана дамова з лщарам беларуск1х хрысц1янск1х дэмакратау кс. Станкев1чам А. [6, с. 279]. Был1 устаноулены кантакты з прад-стаун1кам1 беларускай эм1грацы1, у першую чаргу з беларусюм1 эсэрам1 1 дзеячам1 БНР у Празе. Паступова вакол БСС фарм1равауся адзш з першых антыкамун1стычных беларуск1х блокау у м1жваеннай Заходняй Беларус1, яю прэтэндавау на значнае месца у грамадска-пал1тычным ж^1цц1 { арыентавауся на парла-менцк1я формы дзейнасц1. Каб мець моцны 1нфармацыйны фон, у снежш 1925 г. пачау вы-ходз1ць друкаваны орган БСС - газета «Сялянская Шва». У першым рэдакцыйным артыкуле был1 падкрэслены не тольк1 памкненн1 пад-трымл1ваць аграрызм у беларуск1м грамадстве,
aлe i y зaвyaлiявaнaй фopмe нeзaлeжнiцкiя гог-ляды [7].
Ka6 кaнчaткoвa выбyдaвaць cвaю apгaнiзa-цыйную crpyR^py, лiдapы БCC 24 caкaвiкa 1926 г. apгaнiзaвaлi y Вiльнi кaнфepэнцыю cвaix пpыxiльнiкay, якaя пaвiннa 6brna aдыгpывaць poлю «ycтaнoвaчнaй» пapтыйнaй кaнфepэнцыi. Ha мepaпpыeмcтвe пpыcyтнiчaлi 24 yдзeльнiкi з poзныx зaxoднeбeлapycкix мяcцoвacцeй. Поля дaклaдay В. Рaгyлi a6 зямeльным пытaннi i Ф. Яpэмiчa a6 пaлiтычнaй ciтyaцыi былi aбpaны CTU^bM кipayнiчыя opгaны apгaнiзaцыi. У Цэнт-paльны кaмiтэт БCC yвaйшлi В. Рaгyля (crap-шыня), Ф. Яpэмiч (вiцэ-cтapшыня), I. Кyнiцкi (вiцэ-cтapшыня), А. Бiльдзюкeвiч (caкpaтap), Б. Typoнaк (caкpaтap) [8]. Aкpaмя выбapay кipayнiцтвa, яшчэ aдным пытaннeм, штo cтaялa m пapaдкy дня вiлeнcкaй кaнфepэнцыi, 6brna pacпpaцoyкa пapтыйнaй пpaгpaмы i apгaнiзa-цыйнaгa cтaтyтa БCC. Пacля нeпpaцяглaй дыcкycii aбoдвa дaкyмeнтa былi nphi^^^ бoльшacцю пpыcyтныx [9].
У cвaёй пpaгpaмe БCC выpaзнa nasi^rnm-вay cябe як нaцыянaльнa-дэмaкpaтычнyю nap-тыю з aгpapнaй iдэaлoгiяй. У paмкax дзяpжay-нaгa бyдayнiцтвa caюз выcтyпay зa нeзaлeжнacць aб'яднaныx бeлapycкix зямeль, нe aдмayляю-чыcя npbi гэтым aд гiпaтэтычнaй фeдэpaцыi з cyceднiмi нapoдaмi [10, c. 1]. Пaдoбны пункт пpaгpaмы вeльмi ^cra зблiжay apгaнiзaцыю з БХД i iншымi бeлapycкiмi нaцыянaльнa-дэмa-кpaтычнымi cтpyктypaмi y Зaxoдняй Бeлapyci.
Адным з гaлoУныx пpaгpaмныx пacтyлaтay БCC 6brna aбapoнa iнтapэcay cялянcтвa як дaмiнyючaй чacткi бeлapycкaгa нaceльнiцтвa. Пpaдcтayнiкi rnpraii cыxoдзiлi з тoй дyмкi, што кaля 90% бeлapycay cклaдaюць cялянe, якiя пpaктычнa нiяк нe пpaдcтayлeны y гpaмaдcкiм жыццi, у aдpoзнeннe, нaпpыклaд, aд paбoчыx. Aпoшнiя, пaвoдлe пpaгpaмы БCC, мaюць у rapa4ax cвae пpaфecшныя caюзы, caцыялicтычныя mpraii, якiя зaбяcпeчвaюць aбapoнy ix caцыяль-ныx i пaлiтычныx iнтapэcay [10, c. 8]. У гэтым raara пpaгpaмa БCC знaчнa paзыxoдзiлacя з пpaгpaмнымi ycтaнoyкaмi БCРГ цi шшьк лeвa-paдыкaльныx apгaнiзaцый Зaxoдняй Бeлapyci, якiя пpытpымлiвaлicя лeнiнcкix пoглядaУ m caюз cялян i paбoчыx у 6apa^6e з кaпiтaлiзмaм. Кaлi БCC бaчылa cябe выключнa як cялянcкyю пapтыю, тo БCРГ iмкнyлacя дзeйнiчaць нe толь-кi y cялянcкiм acяpoддзi, aлe выxoдзiць i m гapaдcкi yзpoвeнь. Рaзaм з гэтым у тaгaчacныx гapaдax мiжвaeннaй ^льшчы пaлiтычны pэй вялi aгyльнaпoльcкiя i яypэйcкiя пaлiтычныя пapтыi, штo пpымyшaлa нeкaтopыя бeлapycкiя лeвыя cтpyктypы «вяpтaццa» y вяcкoвyю мяcцo-вacць. Пapaдaкcaльнa, aлe БCC i БCРГ кpыты-кaвaлi aдзiн aднaгo зa iдэaлaгiчныя paзыxo-
джaннi нaкoнт paбoчыx, aднaк aбeдзвe пapтыi дзeйнiчaлi y aдным i тым жa cялянcкiм acя-poддзi. У цэлым пpaгpaмa Б^ пa шмaт якix пyнктax aдпaвядaлa пpaгpaмe БCРГ. У ёй ^ы-cyтнiчaлi пaтpaбaвaннi пepaдзeлy aбшapнiцкix, дзяpжayныx, цapкoУныx зямeль i пepaдaчы ix cялянaм бeз выкупу, cкacaвaння acaднiцтвa, пepaдaчы ляcныx зямeль i пpыpoдныx бaгaццяy у кapыcтaннe бeлapycкaгa нaceльнiцтвa, aд-дзялeння pэлiгii aд дзяpжaвы i iнш. [10, c. 1-7].
Ha «ycтaнoyчaй» кaнфepэнцыi 24 caкaвiкa 1926 г. 6ыу тaкcaмa зaцвepджaны cтaтyт rnp-тыi, у яюм 6ЫУ pacпpaцaвaны яe apгaнiзaцыйны лaд. Hiзaвoй cтpyктypнaй aдзiнкaй БCC лiчыycя гypтoк, якi cклaдaycя мiнiмyм з тpox cябpoУ пapтыi. Heкaлькi Typraoy нa пэyнaй тэpытopыi aб'яднoУвaюццa i cтвapaюць aкpyжны mprarn-ны тампэт. Ha з'eздзe aкpyжныx кaмiтэтay бы-лo пpaдyглeджaнa yтвapыць Цэнтpaльны тэт БCC з cямi чaлaвeк. Вышэйшым пapтыйным opгaнaм кipayцiцтвa лiчыycя Кaнгpэc, якi тв> нeн 6ыу пpaxoдзiць штoгoд. Ha cпpaвe, aднaк, ycя гэтaя cтpyктypa нe фyнкцыянaвaлa y roy-ным aб'ёмe - зa yвecь пepыяд дзeйнacцi mpraii, нaпpыклaд, тaк i нe 6ыу cклiкaны Кaнгpэc БCC a6o з^зд aкpyжныx кaмiтэтay [10, c. 9-16].
Haйвышэйшaй фopмaй apгaнiзaцыйнaй дзeйнacцi БCC былi тoлькi пapтыйныя кaнфe-pэнцыi, якix зa yeecb пepыяд icнaвaння пapтыi aдбылocя ycягo дзвe. ^утая пapтыйнaя кaнфe-pэнцыя былa apгaнiзaвaнa 24 лiпeня 1927 г. у Вшьш. Ha ёй пpыcyтнiчaлi 27 aR^m^'ay з poз-ныx пaвeтay Зaxoдняй Бeлapyci. Ha мepaпpыeм-crae 6ыу пepaaбpaны Цэнтpaльны кaмiтэт apra-нiзaцыi, якi cтay cклaдaццa з нacтyпныx aco6: В. Рaгyля (cтapшыня), Ф. Яpэмiч (вiцэ-cтapшы-ня), К. Юxнeвiч (вiцэ-cтapшыня), А. Бшьдзю-кeвiч (caкpaтap), Б. Typoнaк (caкpaтap). Былi пpыняты pэзaлюцыi пa пaлiтычным, зямeльным i acвeтнiцкiм пытaнняx, дзe, cяpoд iншaгa, rnp-тыя пaдкpэcлiвaлa cвaю aпaзiцыйнacць дa icнyючaгa пoльcкaгa Уpaдy [11, c. 2].
Aднoй з пepшыx знaчныx пaлiтычныx там-тнш, у якoй пpыняy yдзeл БCC, былi выбapы y opгaны мяcцoвaгa caмaкipaвaння 1927 г. Ki-payнiцтвa пapтыi apгaнiзaвaлa выбapчyю кaмпaнiю y двyx знaчныx гapaдcкix acяpoдкax Зaxoдняй Бeлapyci - Вiльнi i Гpoднa. Былa зpoблeнa cтayкa нa пepaмoвы з iншымi шцыя-нaльнымi мeншacцямi i y вынiкy БCC змaглo знaйcцi пapaзyмeннe тoлькi з pycкiмi. У ^ы-вaтнacцi, у Вшьш 22 мaя 1927 г. 6ыу cтвopaны aб'яднaны pycкa-бeлapycкi выбapчы тамгот, у якiмi дзeйнiчaлi aктывicты БCC Яpэмiч Ф. i Бiльдзюкeвiч А. [12, ap^ 53]. Пaдoбнaя crpa-тэгiя былa pэaлiзaвaнa i y Гpoднa: тaм тaкcaмa 6by yтвopaны aб'яднaны pycкa-бeлapycкi блoк, a та пepшым мecцы y выбapчым cmce блoкa
стаяу прыхшьшк БСС настаушк Федарук У. Тым не менш вышю выбарау для партып ака-залюя больш чым сцшлыя. У Вшьш агульным1 намаганням1 руска-беларусю кампэт правёу у гарадскую Раду толью аднаго дэпутата, а па ус1м Вшенсюм ваяводстве у органы самаюра-вання прайшл1 10 прыхшьшкау БСС [13].
Другой палпычнай кампашяй, у якой БСС прыняу значны удзел, был1 парламенцюя вы-бары у Польшчы у 1928 г. Адзш з лщарау партыи Ярэм1ч Ф. прапанавау утварыць адзшы беларусю выбарчы фронт, аднак цэнтрабеж-нщюя тэндэнцып у беларусюм руху на той час был1 настолью моцным1, што гэтая щэя не атрымала падтрымю. На заклш Ярэм1ча адгук-нулюя толью щэалапчна бл1зюя да БСС аргаш-зацык БХД 1 Праваслаунае беларускае дэмакра-тычнае аб'яднанне на чале з В. Багданов1чам. У снежт 1927 г. яны утварыл1 Беларуси цэнтраль-ны аб'яднаны выбарчы кампэт, яю неузабаве пачау весщ перамовы з шшым1 нацыянальным1 меншасцям1 Польшчы. У вышку быу утвораны Блок нацыянальных меншасцей, куды, акрамя беларусау, увайшл1 прадстаушю некаторых украшсюх, нямецюх { яурэйсюх аргашзацый. Дзякуючы добрай агнацыйнай кампани, удзел у блоку дапамог БСС правесщ у польсю парламент 3 сва1х сяброу: у сейм Ф. Ярэм1ча 1 К. Юх-нев1ча, у сенат - В. Рагулю [14, с. 71, 72, 79].
Асобным аспектам псторып Беларускага ся-лянскага саюза з' яуляецца вызначэнне коль-касщ яго актыву { прыхшьшкау. Фактычна можна абатрацца толью на другасныя даныя, яюя дазваляюць скласщ, прынамс1, прыбл1зную карщну колькаснага складу БСС у 1920-я гг. Так, у лшеш 1927 г. на канферэнцып БСС прысутшчал1 27 удзельшкау: 5 - з Вшьш, 22 - з розных паветау Заходняй Беларус [11, с. 1]. Падчас мунщыпальных выбарау 1927 г. юрау-нщтва БСС разл1чвала прыцягнуць да выбар-чых урнау у Вшьш каля 100 сва1х прыхшьшкау [12, арк. 53]. Увогуле у 1927 г. колькасць сяброу партып павял1чылася за кошт пераходу у структуры БСС былых актывютау БСРГ. Пасля лшвщацып Грамады польсюм1 уладам1 частка яе сяброу хутка далучылася да легальных беларус-юх аргашзацый, каб пазбегнуць пераследа-вання з боку палщыи [15, арк. 1]. У цэлым тэарэтычна можна вызначыць, што колькасць партыйнага актыву БСС у Заходняй Беларуа магла даходз1ць да 100 чалавек, агульная колькасць сябрау партыи магла дасягаць л1чбы 1000 чалавек. Яшчэ каля 1000 чалавек з'яулялюя пашуным1 прыхшьшкам БСС - уся 1х пры-хiльнасць выяулялася у вышсванш { распаусюдж-ванш партыйнай газеты «Сялянская шва».
Цяжка таксама вызначыць тыя мясцовасщ у Заходняй Беларуси дзе БСС стварала сталыя
ачап сваёй актыунасщ. Ёсць сведчанш, што пэуны асяродак прыхшьшкау партып быу у Браслаусюм павеце, дзе нават юнавау акружны кампэт БСС на чале з беларусюм актывютам { дэпутатам польскага сейма у 1928-1930 гг. К. Юхнев1чам [16, с. 214]. Як узгадвалася вы-шэй, каля 10 прадстаушкоу БСС прайшл1 у органы мясцовага самаюравання у Дзюненсюм павеце падчас выбарау 1927 г. [13]. Значны асяродак прыхшьшкау БСС сфарм1равауся у Нягневщкай гмше Навагрудскага павета, дзе праводз1у частыя агнацыйныя кампани стар-шыня партып Рагуля В. [17].
Крытыка, якой падвяргауся БСС з розных бакоу, а таксама немагчымасць лщарау партып выпрацаваць моцныя рухавш юравання пар-тыйным1 структурам^ выкткал1 унутраныя супярэчнасщ 1 цэнтрабежнщюя тэндэнцып. У прыватнасщ, у чэрвеш 1927 г. у БСС адбыуся раскол I з яго складу выйшла частка дзеячау на чале з доктарам фшалоги Я. Станкев1чам. Неузабаве была утворана новая палпычная структура з той жа самай назвай - Беларусю сялянсю саюз (пасля - Беларуская сялянская партыя), на чале якой знаходз1уся Часовы кампэт пад юраунщтвам Я. Станкев1ча [18, 8. 284]. У праграмным плане гэтая партыя цалкам 1мкнулася адпавядаць 1дэалаг1чным устаноукам былых беларусюх эсэрау з 1х левым радыкал1змам, але насамрэч ёй належала дас-таткова марг1нальнае месца на палнычнай сцэне Заходняй Беларус1, займалася фактычна тольк1 выданнем сваёй газеты «Народ». Аднак дзякуючы польсюм палщэйсюм крын1цам можна усталяваць, што за расколам у БСС стаяла 1ншая асоба - Антон Луцкев1ч. Ён л1чыу адным1 са сва1х галоуных пал1тычных апанен-тау Ф. Ярэм1ча 1 В. Рагулю, таму 1 раб1у захады па расколу 1х арган1зацы1. Выхад групы Стан-кев1ча быу ш чым 1ншым як добра падрыхтава-най акцыяй пад к1раун1цтвам Луцкев1ча [19, арк. 44].
1стотным1 праблемам1 у дзейнасц1 БСС, як1я урэшце I прывял1 да заняпаду партып, был1 адсутнасць сталых ф1нансавых сродкау I немагчымасць к1раун1цтва партыи выбудаваць моцную арган1зацыйную структуру згодна са статутам. Заходнебеларуская вёска была разаптавана структурам! БСРГ або камушстам1 { леварады-кальная рыторыка набывала першае месца у заходнебеларуск1м пал1тычным дыскурсе. Ф1-нансаванне арган1зацы1, якое складалася з асаб1стых ахвяраваняу л1дарау партып - дэпута-тау польскага сейма Ярэм1ча Ф. 1 Рагул1 В., было адносна невял1к1м, бо яго хапала фактычна толью на выданне партыйнай газеты «Сялянская шва» [20, арк. 53]. У канцы 1920-х гг. БСС як палпычная аргашзацыя паступова
3HiKna 3 naniTbiHHaM c^Hbi 3axogHaM Eenapyci, agHaK a^^biMHaM iH^apMa^ii a6 ae niKBiga^ii naKynb He BbiayneHa.
3aKnro^HHe. TaKiM HbrnaM, y 1925-1929 rr. y 3axogHaM Eenapyci g3eMmHana naniTbiHHaa napTbia EenapycKi canaHcK caro3, aKaa y3HiKna y кaнтэксцe eypaneMcKix npa^cay pa3B^^ arpa-pH3My i arpapHaM i^anorii y MrnBaeHHbi nepbiag. TaKcaMa aHa pa3rnaganaca aK aпbтэpнaтbIвa npa-caBe^aM ECPr, aKaa 3 1926 r. nanana pa6iццa HaM6onbm MacaBaM naniTbiHHaM cinaM y 3axogHe-6enapycKaM Bec^i. Harneg3anbi Ha HeKaTopbia naga6eHCTBH nparpaMbi, ECC 3aMMay npbrn^i-noByro aHTbiKaMymcTbiHHyro na3^biro i ariTaBay 3a cтвapэннe He3ane^HaM 6enapycKaM g3ap^aBbi,
mTO Ha6ni^ana aro ga iHmbix apram3a^iM Ha-^iaHanbHa^MaKpaTbiHHaM nnbrni 6enapycKara Ha^iaHanbHara pyxy. 3a nepbiag cBaMro icHa-BaHHa caro3 Mey gacTaTKOBa c^nnyro кonbкacцb cBaix npbxinbHiKay, Harneg3anbi Ha apbiema^iro y canaHcKae acapogg3e, aKoe y MrnBaeHHbi nepbiag y 3axogHaM Eenapyci Bbinynanaca cBaeM naniTbi3aBaHa^ro. Apram3a^ia He 3Marna y nani-TbiHHaM roH^i a6bic^ ECPr i ae neBapagbi-KanbHH gbcKypc, aKi 6biy BenbMi npbixinbHa cyc^Tbi y 3axogHe6enapycKaM Bec^i, mTO npbi-Bano ga nacTynoBara ae 3aHanagy. Аgcyтнacцb cranaM Kpbrn^bi ^rnaHcaBaHHa nacTaBina KaHnaT-KoByro KponKy y ricTopbi EenapycKara canaHc-Kara caro3a.
Cnic ^iTapaTypw
1. CaHKeBin A. naniTbiHHbia rpynoyK y 3axogHaM Eenapyci nepag Bbi6apaMi y nonbcKi comm // EanbmaBiK Eenapyci. 1928. № 1. C. 15-19.
2. nonyaH B., nonyaH H. Peвonroцнoннoe h нaцнoнanbнo-ocвo6ogнтenbнoe gBH^eHHe b 3anagHoM EenopyccHH b 1920-1939 rr. Mhhck: rocu3gaT ECCP, 1962. 224 c.
3. Holzer J. Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: Ksi^zka i Wiedza, 1974. 664 s.
4. Gomolka K. Bialorusini w II Rzeczypospolitej // Zeszyty naukowe Politechniki Gdanskiej. Ekonomia. 1992. Nr. XXXI. S. 3-179.
5. Muller D., Harre A. Introduction: Agrarianism as Third Way // Transforming rural societies / ed.: Dietmar Muller, Angela Harre. Innsbruck: Studienverlag, 2011. P. 7-13.
6. KapoTKi Hapbic 6enapycKara nbrraHbHa. MiHcK: HoraiHay, 2009. 396 c.
7. Ag pэgaкцнi // CanaHcKaa HiBa. 1925. № 1. C. 1.
8. 3 apram3a^iMHara ^uu^ua EenapycKara canaHcKara caro3a // CanaHcKaa HiBa. 1926. № 11. C. 2.
9. Einbg3roKeBin A. Кoн^эpэнцнa Eenapara canaHcKara caro3a // CanaHcKaa HiBa. 1926. № 14. C. 2.
10. nparpaMa i craTyr EenapycKara canaHcKara caro3a. BinbHa: ^yKapHa H. HeBiHa, 1926. 16 c.
11. CnpaBa3gana 3 кaн^эpэнцнi EenapycKara canaHcKara caro3a // CanaHcKaa HiBa. 1927. № 58. C. 1-2.
12. Lietuvos centrinis valstybes archyvas (LCVA). F. 15. Ap. 2. B. 386.
13. Pa3rpoM nonbcKaM naniTbiKi y 3axogHaM Eenapyci (BbiHiK Bbi6apay y BineHcKiM BaaBog3TBe) // Caвeцкaa Eenapycb. 1927. № 183. C. 2.
14. namKeBin A. B. napnaMeH^ia ^opMbi 3MaraHHa 3a Ha^iaHanbHbia i ca^ianbHbia npaBbi 6enapycKara Hapoga y Mi^BaeHHaM nonbmnbi (1921-1930 rr.): gbic. ... KaHg. ricT. HaByK: 07.00.02. MiHcK, 2006. 162 c.
15. ^3ap^ayHbi apxiy rpog3eHcKaM вo6nacцi (^ArB). O. 551. Bon. 1. Cnp. 1028.
16. Eaзapэвiн r. X. EenapycKi KynbTypHa-acBerai^i pyx Ha Epacnaymnbme y 1925-1930 rr. // EpacnaycKia HbiTaHHi / HaByK. pэg. B. M. HayKo. MiHcK: EenapycKaa HaByKa, 2016. C. 208-217.
17. HagHeMaHe^ ^3ean CanaHcKara caro3a // Ham ronac. 1927. № 3. C. 4.
18. Bialorusini // Sprawy Narodowosciowe. 1927. Nr. 3. S. 283-288.
19. LCVA. F. 53. Ap. 23. B. 1784.
20. ^3ap^ayHbi apxiy EpэcцкaM Bo6nac^ (flAEB). O. 67. Bon. 1. Cnp. 1232.
References
1. Siankievich A. Political groups in Western Belarus before the elections to the Polish Sejm. Bal'shavikBelarusi [The Bolshevik of Belarus], 1928, no. 1, pp. 15-19 (In Belarusian).
2. Poluyan V., Poluyan I. Revolutsionnoye i natsional'no-osvoboditel'noye dvizheniye v Zapadnoy Belorussii v 1920-1939 gg. [The revolutionary and national liberation movement in Western Belarus in 1920-1939]. Minsk, Gosizdat BSSR Publ., 1962. 224 p.
3. Holzer J. Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej [Political mosaic of the Second Polish Republic]. Warszawa, Ksi^zka i Wiedza Publ., 1974. 664 p.
4. Gomolka K. Belarusians in the Second Polish Republic. Zeszyty naukowe Politechniki Gdanskiej. Ekonomia [Scientific journals of the Gdansk University of Technology. Economy], 1992, no. XXXI, pp. 3-179 (In Poland).
5. Muller D., Harre A. Introduction: Agrarianism as Third Way. Transforming rural societies. Innsbruck, Studienverlag, 2011, pp. 7-13 (In English).
6. Karotki narys belaruskaga pytannya [A short essay on the Belarusian question]. Minsk, Logvinau Publ., 2009. 396 p.
7. From the editors. Syalyanskaya niva [Peasant field], 1925, no. 1. P. 1.
8. From the organizational life of the Belarusian Peasants' Union. Syalyanskaya niva [Peasant field], 1926, no. 11. P. 2 (In Belarusian).
9. Bildziukievich A. Conference of the Belarusian Peasants' Union. Syalyanskaya niva [Peasant field],
1926, no. 14. P. 2 (In Belarusian).
10. Pragrama i statut Belaruskaga syalyanskaga sayuza [Program and charter of the Belarusian Peasants' Union]. Vil'nya, N. Levin Publ., 1926. 16 p.
11. Report from the conference of the Belarusian Peasants' Union. Syalyanskaya niva [Peasant field],
1927, no. 58. pp. 1-2 (In Belarusian).
12. Central State Archives of Lithuania (CSAL). Fund 15. Ap. 2. B. 386.
13. Defeat of Polish policy in Western Belarus (election results in Vilnius voivodeship). Savetskaya Belarus' [Soviet Belarus], 1927, no. 183. P. 2 (In Belarusian).
14. Pashkievich A. V. Parlamentskiya formy zmagannya za natsyyanal'nyya i satsyyal'nyya pravy belaruskaga naroda u mizhvayennay Pol'shchy (1921-1930 gg.). Dys. kand. gist. navuk [Parliamentary forms of struggle for national and social rights of the Belarusian people in interwar Poland (1921-1930). PhD Diss.]. Minsk, 2006. 162 p.
15. State Archives of Hrodna Region (SAHR). Fund 551. L. 1. F. 1028.
16. Bazarevich G. Kh. Belarusian cultural and educational movement in the Braslav region in 1925-1930. Braslauskiya chytanni [Braslav readings]. Minsk, Belaruskaya navuka Publ., 2016, pp. 208-217 (In Belarusian).
17. Nadniomaniec. An activist of the Peasants' Union. Nash golas [Our voice], 1927, no. 3. P. 4 (In Belarusian).
18. Belarusians. Sprawy Narodowosciowe [National Affairs], 1927, no. 3, pp. 283-288 (In Poland).
19. CSAL. Fund 53. Ap. 23. B. 1784.
20. State Archives of Brest Region (SABR). Fund 67. L. 1. F. 1232.
1нфармацыя пра аутара
Горны Аляксандр Сяргеевiч - кандыдат пстарычных навук, дацэнт, дацэнт кафедры псторьп Беларуси археалогп i спецыяльных пстарычных дысцыплш. Гродзенсю дзяржауны ушверсггэт iмя Яню Купалы (230023, г. Гродна, вул. Ажэшка, 22, Рэспублша Беларусь). E-mail: litvin.gorny@gmail.com
Information about the author
Gorny Aliaksandr Syargeyevich - PhD (History), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus, Archeology and Special Historical Disciplines. Yanka Kupala State University of Grodno (22, Azheshka str., 230023, Grodno, Republic of Belarus). Email: litvin.gorny@gmail.com
Пастуту 15.02.2021
