CC BY
27БАУЫРЖАН МОМЫШ¥ЛЫ - ¥ЛЫ ЖАУЫНГЕР
Шолпан Кумисбековна Алимбаева
Ташкент облысы Шыршык мемлекеттiк педагогика институты 3-курс студентi
Гылыми жетекшга: Жандос Абдазимович Байзаков
АННОТАЦИЯ
Елдш пен ерлштщ киесiндей, батырлык пен батылдыктыц иесшдей, асылдык пен жасындыктыц Yлгiсiндей аты ацызга айналган ба^Ьадур батыр Бауыржан Момышулы -тау тулга.
Кiлттi сездер: ер журек, батыр, жауынгер, жазушы, колбасшы
Bauyrzhan Momyshuly is a mountain hero, whose name has become a legend, a robe of country and heroism, a master of heroism and bravery, an example of nobility and youth.
Keywords: brave, hero, warrior, writer, commander
1941 жылдагы сурапыл согыста казактыц ер журек, батыр улы Бауыржан Момышулыда ерлшпен кезге тYCкен. Батыр атамыз Жамбыл облысыныц Жуалы ауданындагы Келбастау ауылында 1910 жылы 24 желтоксан кYнi дуниеге келген. Жастайынан есюше хат таныган. Бауыржан Момышулы Кецес Одагыныц Батыры, жазушы, колбасшы. Лакап аты Шац тимес. 1932 жылы эскерге, алынып мергендiк енерiн игередг Немiс фашистерi Кецес Yкiметiне согыс ашады деген кауесет бар ед1 Бiрак накты уакытта ашары белiсiз едi. 1941 жылы 21 маусымда тацгы сагат 4 те туткиылдан шабуыл жасады. Осы уакытка дешн Еуропа елдерiн басып алды.
НЕГ1ЗГ1 БОЛ1М
¥лы Отан согысы басталысымен генерал майор И.Панфиловтыц басшылыгымен Алматыда жасакталган 316-аткыштар дивизиясы курамында майданга аттанады. Согыстыц алгашкы шебiнде фашисттер былай деген едi «ецдерi коцыркай келген, кездерi кысык, кара касты, iрi денелi эскерлер бiзбен табан пресе катты шайкасты. Эздерi еш нэрседен корыкпайды, тым сустты ед^
BAUYRZHAN MOMYSHULY - GREAT WARRIOR
ABSTRACT
К1Р1СПЕ
Бiздi де шыгынга ушыратты, eздерi де шыгынга ушырады. Кейiннен казак деген улт екен»- фашисттер осылай деп бага берген.
Бауыржан Момышулы согыста эскерге техника мен кару-жарак емес ец алдымен акылмен ыкпал ету керектiгiн айтады, баска сезбен айтканда урыс дегенiмiз акыл мен акылдыц шайкасы болмак. Оныц курган жоспары, эскерлерге каталдыгы ете жогары дэрежеде едi. Опасызда Отан жок демекшi елiн сатып кеткен эскердердi аяусыз жазалаган. Мiнезi карым - катынаста тiк эрi дeрекiлеу Бауыржан Момышулы эскерлерiне «Менщ солдаттарым крыска елу Yшiн емес, eмiр суру Yшiн баруы керек тiрi кайтуларыцды буйырамын» - деп, буйрык беретш болган. Ол 35 рет жау коршауында калып, шептi бузып шыгып 5 рет контузия алган. Киындыктыц бэрi элi алдында едi. Соган карамастан екi жылдыц iшiнде полк 18 мыц жау салдаты мен офицерш жойды, 84 елдi мекендi жаудан азат еттi, душпанныц 58 танюсш, 180 автомашинасын, 26 эр тYрлi калибри зецбiрегiн, 137 пулеметш, 40 минометiн, 13 самолетi мен баска да эскери мYлкi мен кару-жарактарын колга тYсiрiп, жойып жiбередi. Комондаваниенiц жауынгерлiк тапсырмаларын Yлгiлi орындап, ерлiк пен батылдык кeрсеткенi Yшiн 590 жауынгер Yкiмет наградаларымен марапатталады. Олар: Ленин орденi - 4, Кызыл Ту ордеш - 39, Отан согысы орденi -2, Кызыл Жулдыз орденi -68, «Ерлт Yшш» медалiмен - 137, «Жауынгенлш ерлт Yшiн» медалiмен - 157, Монгол Халык Республикасыныц «Кызыл Ту» ордешмен - 2, Монгол Халык Республикасыныц «Ерлт Yшiн» медалiмен - 1 жауынгер мараптталды. «Жауынгер ерлiгi Yшiн» берiлген марапатты Бауыржан Момышулы Монгол Халык Республикасыныц Президент Бума-Цэндэден 1942 жылы 13 декабрьде ез колымен алды. Согыстыц екi жылыныц шщде кептеген карулас жолдастарынан айрылды. Каза тапкан батырлардыц кайгысы ауыр. Каза тапкан жолдастарына теккен кез жастарына уялмай, кас душпанга деген ашу ыза мен eшпендiлiк кегi бойларын билеп, жер бетiнен фашизмдi аластау Yшiн кайтадан майданга аттанатын. Совет Социалисттж Республикалар одагы Президентiнiц жарлыгы бойынша полковникке Совет Одагыныц Батыры атагы берiлген.
1943 жылы желтоксан айында майданда жаракаттанып Алматыга оралган гвардия полковнигi Бауыржан Момышулын халык Yлкен курметпен карсы алады. Кешннен академик КСэтбаев пен М.Эуезовтiц етш^ бойынша гылым, эдебиет жэне енер кызметкерлер1 алдында эцгiме eткiзедi. Бул эцгiмеде майданда eткiзген ауыр кYндерiне, катардагы эскерлердiц психологиясына, eзi жинаган урыс тэжiрибелерiне токталады. Ешкандай даяр жазба тексшз суырып салма тYрiнде ауызша баяндаган. Бул эцгiме-лекция алты кYн бойы жалгасады. КYнi бойы окылып, бiр аптага созылган осы эцпмеш М.Эуезов ерiнбей - жалыкпай калыц дэптерiн орыс тiлiнде толтырып белсене катысады. М.Эуезовтiц бул
колжазбалары «Баурджан, его беседы, лекции читанные в течение 6 дней января 44 г.» Деген такырыппен жазушыныц эдеби - мемориалдык музей ушнщ архившде № 409 папюде сактаулы тур. 2010 жылы кыркуйектщ 14^ кYнi Алматыда «Казактыц Бауыржаны» атты деректi фильм кепшiлiкке таныстырылды. Фильмдi Yкiмет тапсырысымен Бауыржан Момышулыныц 100 жылдык мерейтойына арнап режиссер Калила Омаров тYсiрдi.
Екi жыл канды майданда Отан коргаумен катар ез Yстiнде iстеп, бастан кешкен, кезбен керген окигаларга толы шыгармалар жазган. Бауыржанныц туцгыш туындысы «¥шуан уя». Бул окиганыц тYп езегш эже бейнесi аркылы ербiтедi. Шыгармада мейiрiмдiлiк, адалдык, уят-намысшылдык, жомарттык бейнеленген. 1942 «Жауынгерлж касиеттердi тэрбиелеу туралы ойлар» ецбегiн жазуга эрекет етедг «Мен езiмнiц урыстагы тэжiрибемнен солдаттыц бойындагы жауынгерлiк касиеттi тэрбиелеуде, халыктыц басынан еткен жауынгерлiк жолдары мен улттык дэстYрлердiц зор екендiгiне кезiм жеттi» - деп жазады. Бауыржан Момышулы: «Согыста шындыкты табу ете киын, ал оны жинактау, корыту одан да кYрделi» - дейдг Сондыктан да Бауыржан Момышулы ез шыгармаларында согыстыц шындыгын, акикатын айтуга адал болды. Осындай шыгармалардыц бiрi «Мэскеу Yшiн шайкас кiтабы» бул шыгармасы терт белiмнен туратын, согыстыц ащы шындыгы бейнеленген туынды. Жазушы шыгармаларыныц басты ерекшелiктерi орыс тш мен казак тiлiнде жаза алуымен катар эр шыгарманыц басты кейiпкерi де, авторы да езi екендтнде. Оныц шыгармаларында бостандык пен тэуелшзджт бэрiнен жогары коятындыгы анык байкалады.
Тiлге жYЙрiк Бауыржан Момышулыныц накыл сездерiн, макал мэтелдерiн халык кещнен колданып жYр. Накыл сездерiнiц магынасыныц терецдiгi соншалыкты жан баласы бiррет окыганныц езiнде ак мыгынасы шагылып, жYректе калады.
1. Ана Yшiн аянба - ант урады. Бала Yшiн аянба - бетiц кYЙедi. Ел Yшiн аянба - ерлтце сын, Журт Yшiн аянба - жштлгще сын.
2. Ежелден ел тшеп - ер тiлегi, Адал ул ер боп туса - ел прегг
3. Сабырлык алдында душпан сасады, Сабырсыздан береке кашады.
деген сиякты кептеген макалмэтелдерi бар. Бул ойларды жинактап, макал - мэтел децгешне дейiн кетерiп, болашакка есиет ретiнде жазып калдыру - тек Бауыржан Момышулы сиякты талантты тулганыц гана колынан келетiн ю.
КОРЫТЫНДЫ
Корыта айт;анда Бауыржан Момышулы ел Ymrn жанын аямаган батыр адам болган. Кандай енер болса да тез мецгерш алатын кырьщ eнерлi жан. Бiлiмсiз 6ip жасайды, бiлiмдi мыц жасайды дегендей Бауыржан Момышулы халыщтыц жадында мэцп eмiр CYредi. ¥лтымызга уран болган улы тулгамызды улы;тай бiлейiк.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1 (REFERENCES)
1. Бауыржан Момышулы "Канмен жазылган кiтапм Алматы 1991,
2. Зейнеп Ахметова "Шуа;ты кYндер" Алматы 1987,
3. Б.Момышулы "¥ш;ан уя" - Алматы 2003.
