Научная статья на тему 'БАРҚАРОР РИВОЖЛАНИШ ВА ИНСОН КАПИТАЛИ МОҲИЯТИ ВА УЛАРНИНГ ЎЗАРО АЛОҚАСИ'

БАРҚАРОР РИВОЖЛАНИШ ВА ИНСОН КАПИТАЛИ МОҲИЯТИ ВА УЛАРНИНГ ЎЗАРО АЛОҚАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
112
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
барқарор ривожланиш / инсон капитали / фаровонлиги / таълим стратегияси. / sustainable development / human capital / well-being / education strategy.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Назарова Г.И.

Ўзбекистон барқарор ривожланишни таъминлашга катта аҳамият берамоқда. Бунга эришиш учун, ҳозирги шароитда инсон капиталининг ўрни, шунингдек, унинг ривожланиши, ижтимоий инфратузилмаси, таълим ва соғлиқни сақлаш тизимлари даражасини акс эттирувчи сифат кўрсаткичлари ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Uzbekistan attaches great importance to ensuring sustainable development. To achieve this, the role of human capital in the current context, as well as quality indicators reflecting the level of its development, social infrastructure, education and health systems were studied.

Текст научной работы на тему «БАРҚАРОР РИВОЖЛАНИШ ВА ИНСОН КАПИТАЛИ МОҲИЯТИ ВА УЛАРНИНГ ЎЗАРО АЛОҚАСИ»

барцарор ривожланиш ва ИНСОН КАПИТАЛИ МОХИЯТИ ВА

УЛАРНИНГ УЗАРО АЛОЦАСИ

Назарова Г.И.

ТДИУ, "Макроиктисодий тахлил ва прогнозлаштириш" кафедраси магистри

Аннотация. Узбекистан баркарор ривожланишни таъминлашга катта ахамият берамокда. Бунга эришиш учун, хозирги шароитда инсон капиталининг урни, шунингдек, унинг ривожланиши, ижтимоий инфратузилмаси, таълим ва согликни саклаш тизимлари даражасини акс эттирувчи сифат курсаткичлари урганилди.

Калит сузлар: баркарор ривожланиш, инсон капитали, фаровонлиги, таълим стратегияси.

Abstract. Uzbekistan attaches great importance to ensuring sustainable development. To achieve this, the role of human capital in the current context, as well as quality indicators reflecting the level of its development, social infrastructure, education and health systems were studied.

Keywords: sustainable development, human capital, well-being, education strategy.

Кириш. Баркарор ривожланиш концепцияси биринчи марта замонавий маънода 1987 йилда Атроф-мухит ва ривожланиш буйича халкаро комиссиянинг "Бизнинг умумий келажагимиз" хисоботида шакллантирилган. Баркарор ривожланишга куйидаги таъриф берилди: "Кишиларнинг хозирги ва келажак авлодлари эхтиёжларини кондириш максадида ижтимоий-иктисодий вазифалар ва кулай атроф-мухитни, табиий ресурс салохиятини мухоаза килиш муаммоларини мутаносиб хал этишни таъминловчи ривожланишдир".

Адабиётлар шар^и. Сунгги йилларда Ёханнесбургда булиб утган Баркарор ривожланиш буйича Бутунжахон саммити карорига асосан Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ) Бош Ассамблеяси 2002 йил декабрь ойида 2005-2014 йилларда Баркарор ривожланиш учун таълим ун йиллиги (БРТУИ) утказилади. Унинг асосий максади баркарор ривожланиш сохасидаги тамойиллар, кадриятлар ва тажрибани таълим ва маърифатнинг барча жабхаларига интеграция килишдир.

БМТ Европа Иктисодий Комиссиясининг Баркарор ривожланиш учун таълим стратегияси бевосита миллий хукуматларга каратилган.У педагоглар ва барча манфаатдор томонлар иштирокида баркарор ривожланишни таълим ва дарс бериш сохасига жорий этиш буйича сиёсат ва тадбирларни ишлаб чикиш учун мантикий асослар ва тавсияларни такдим этади. БРТ стратегиясининг вазифаси куйидагилардан иборат: БРТни ривожлантиришда халкаро даражада келишиш мумкин булган максадлар ва умумий вазифаларни белгилаш; мазкур халкаро хужжатни амалга оширишда муваффакиятга эришиш учун инновацион

ëHgarnyB Ba HynnapHH TaKnu^ Kunurn; ÖapKapop puBo^naHurn Ba EPThh gaBnar/cHëCHH KyH TapTHÖura KyñHm; EPT gacTypnapuHH urnnaö HHKurn Ba aManra ornupurn ynyH xa^Kapo ëpgaMHH TaKCHMnarn Ba TaKgHM этнffl ynyH acoc aparara.

Ta^^H^ Ba HaTH^a^ap. KeñHHru ypuHnapga ÖapKapop puBo^naHuraHH TatMHHnaraga raaxcHHHr y3H MyxuMnurHHH ypraHaMH3, Öy epga yHH TaBCH^nara ynyH Öup KaTop TyrnyHHanap: HKTHcogHñ raaxc, uranu KyHH, raaxcuñ uranaö HHKapnm OMHHH, MexHaT pecypcnapu, hhcoh pecypcnapu, hhcoh KanuTanu (hhcoh omhhh), TagÖHpKop TyrayHHanapu Ky.raaHHnagH. Hhcoh pecypcnapu th3hmhh TamKHH этyвнн cucarra эгa, öoraKa Öapna pecypcnapgaH ^oñganaHura caMapagopnuru ynapra öof^hk. 3aMoHaBHñ HKTHcoguëTga hhcoh pecypcnapu Mexpar pecypcnapu, MyañaH ëra nerapanapu öunaH HeKnaHraH MexHaira naëKarau axpnu cu^araga urnTupoK этagн. h^thmohh uranaö HHKapura pHBO^naHHfflHHHHr 3apyprnapTH, acocuñ uranaö HHKapyBHH KyH cu^araga axpnu, yHHHr Mexpar KH^urn HMKOHHHH öepyBHH ^hcmohhh Ba MatHaBHñ KoÖHnH^raap yHFyHnurura эгa KHCMHHaMoëH Öynagu.

Hhcoh pecypcnapu cu^ar Ba MHKgop xycycutfraapura эгa öynuö, ynapHHHr yMyMHHnuruga ^aMu^THUHr Mexpar canoxuflTHHH ongHHgaH öenrunaö öepyBHH MyTnaK ynnoBHH TaraKun этagн, Öy эсa y3 HaBÖaraga, MHKgop Ba cu^ar ^uxaraapura эгa. EyHgañ ^uxaraapra KupuranraH KypcaTKunnap (1-pacM) "hhcoh KanuTanu" KareropuacH hkkhhhh (cu^ar) ^Hx,ara cu^araga rooxnaHraHnuruHH Kypcaragu. Y TatnuM gapa^acu, xoguMnapHHHr gapoMagnapu Ba yHyMgopnuruHH oraupura, öapKapop puBo^naHurara xucca KyMurn KoöunuaTH öunaH TaBCH^naHagu.

Arap hhcoh pecypcnapu Mexpar ^aonu^raga Ky^^aHunyBHu ^hcmohhh Ba aKguH KoöunuaTnapHHHr HHFHHgucH Öynca, hhcoh KanuTanu MexHar Öo3opuga xapa^ar Ba Hapxra эгa KHHMar KaTeropuacugup.

EapKapop puBo^naHurnra эpнfflнfflga hhcoh MyxuM axaMHtfira эгa. X,o3Hpru BoKenuKga ÖapKapop puBo^naHura geraHga KuraunapHura эxтнё^пapн Kena^aK aBnognapra 3apap eTKa3MacgaH KoHgupunaguraH puBo^naHura TyrayHunagu. Ey HHcoHHHHr arpo^-MyxuTra Kyn 3apap KemupMacnuru, aKCHHHa, yHH canÖHH TatcupnapgaH xhmoa Kunurau öunaH öenrunaHagu.

1-pacM. Hhcoh pecypc^apHHH öaxo^am TH3HMHgarH hhcoh KanHTa^H

MaH6a: Myan^H^ ToMoHHgaH Ty3H.nraH.

BapKapop pHBO^naHHmHHHr acocuH Foacu x,o3Hpru aBnog ^apoBoHnuru Ba Kena^aK aBnognap ^apoBoHnuru ypTacugaru öofhhk^hk xuco6naHagH. Ynap ypTacuga anoKa ypHaTum ynyH 6h3 "KanuTan ëHgamyB" gaH $oñganaHaMH3. By öapKapop puBo^naHumHH öaxonarn ynyH acoc 6ynu6, BaKT yTumu 6unaH ^apoBoHHHKHH caKga6 Konum ynyH ôohhhkhh yHHHr Typnu TapKuôuH KUCMnapuga anMarnTupum ëKH caKga6 KonumHH TatMHHnam Tanaö этнпagн.

3aMoHaBHH HKTucoguëT mapouTuga hhcoh KanuTanuHH puBo^naHTupum guaneKTHKacu KynugarunapgaH u6opaT: a) 6apKapop puBo^naHum кoнцenцнaсннн aManra omupumHH энr MyxuM omhhh cu^araga ypraHum; 6) hhcoh KanuTanuHHHr öapKapop puBo^naHum mapraapu Ba KypcaTKH^napuHH 6apKapop KanuTanHUHr TapKu6uH эпeмeнтн cu^araga aHHKgam; b) yHHHr cubara KaHgañ mapouraapga omumuHH aHHKgam.

Hhcoh KanuTanuHHHr 6up HenTa: Top MatHonu, KeHrañTpunraH Ba KeHrMatHonu Tatpu^napu MaB^yg. "hhcoh KanuTanuHHHr H^THMouH-uKTHcoguH KaTeropuacu 6ocKHHMa-6ocKUH maKrnaHgu. BupuHHu 6ocKunga y ^aKaT Maxcyc TatnuMra ннвeстнцнaпapнн y3 unura ongu (Top MatHonu Tatpu^). Bat3aH Top MatHonu Tatpu^ga hhcoh KanuTanu TatnuM ge6 aTanagu.

HKKHHHH 6ocKunga HHCOH KanuTanu (KeHraHTupunraH Tatpu^) 6ocKHHMa-6ockhh Tap6ua, TatnuM, $aH, Kumunap canoMarauru, ax6opoT xroMaraapu, MagaHuaT Ba caHtaTra HyHanTupunraH ннвeстнцнaпapнн y3 unura ongu.HHcoH KanuTanuHHHr H^THMoHH-uKTucoguH KaTeropuacuHu pHBo^naHTHpHmHHHr ynuHHH 6ocKHHuga Kumunap xaB^cronuruHH TatMHHnoBHu TapKH6uH KUCMnap, caMapanu эпнтaнн (Hy$y3nu KumunapHu) Tanëpnam, ^yKaponuK ^aMuaraapuHH maKnnaHTupum Ba puBo^narnupum, caMapagopnuKHH omupum, myHHHrgeK, ннстнтyцнoнaп xroMaraapra ннвeстнцнaпap, myHHHrgeK, axonuHUHr TypMym

сифaтини яхшилaш Ba тaшк;aридaн Ma^^M бир мaмлaкaт ёки минта^та кaпитaд окдмига инвестициялaр кушилди.

Хулоса. Юкоридaги излaнишлaримиз Ba тaхлиллaримиз нaтижaсидa бaркaрор ривождaниш Ba инсон ^пит^и мохияти Ba yлaрнинг y3apo мок^сини мyстaхкaмлaш учун кyйидaги хyлосaдaргa келинди Ba тaклифлaр ишлaб чикилди:

1. Инсон ^пит^и сифaтини ошириш Ba унта инвестициялaр киритиш дaрaжaсини ошириш орк&ли бaркaрор ривожлaнишни тaъминлaшгa кaрaтилгaн тaвсия Ba тaкдифлaрдa Янги Узбекистонни 2022-2026-йиллaрдa ривождaнтириш стрaтегиясидa белгилaнгaн yстyвор йyнaдишлaр хисобга олиниши керaк.

2. Бaркaрор ривожлaнишгa эришиш учун инсон кaпитaлидaн фойдaдaниш сaмaрaдорлигини ошириш инновaцион ривождaниш стрaтегияси Ba тaктикaсини миллий мик;ёсдa yзгaртириш билaн xaM боFлик. Унинг мохияти ишлaб чикдришнинг янги технологик yсyллaрини жорий этиш мехaнизмлaрини ишлaб чикиш Ba фaн-техникa сохaсини ^ama тyзишдaн иборaт.

3. Бaркaрор ривождaнишни тaъминлaшдa мyтaносиб мехтат бозори, aхолининг мaмлaкaт икктисодиёти тaдaби дaрaжaсидa тaълим олишини рaFбaтлaнтиришнинг сaмaрaди мехaнизмлaри мухим aхaмият кaсб этади. Умyмaн, инсон кaпитaди бaркaрор ривожлaнишни тaъминловчи энг мухим ресурс, дегaн хyлосaгa келиш мумкин. Инсон к^ит^и сифaтини ошириш учун хaр бир киши билим, тaълим, мaдaният, тиббиёт, спорт, миллий Ba жaхон мaънaвий кaдриятлaридaн тенг фойдaдaниши учун шaроит ярaтиш; швхснинг тизимли ривожлaниши Ba инсон ^пит^ини^ инновaцион хyсyсиятлaрини шaкдлaнтиришгa ёрдaм берyвчи институцион^ мухитни тaкомиллaштириш зaрyр.

4. Бaркaрор ривожлaнишни тaъминлaш учун тaълим сифaтини ошириш Ba унинг тизимини ривожлaнтиришнинг aсосий йyллaри кyйидaгилaрдaн иборaт. Тaълим сифaтини ошириш тaълим тизимининг aсослaрини модернизадия килишни тaлaб этaди. Бyндa yстyвор вaзифaдaр кyйидaгилaрдaн иборaт: укитиш Ba тaълимнинг инновaцион yсyллaрини жорий этишни рaFбaтлaнтириш; aсосий кyникмaдaрни шaкдлaнтиришгa эътибор бериш; кичик ёшдaги болaдaр тaълимигa инвестициялaр киритиш; тaълим мухити Ba жихозлaрини модернизaция килиш; тaълим мyaссaсaдaрини бошкдришни тaкомиллaштириш.

Фойдаланилган адабиётлар рущати:

1. Узбекистон Респyбликaси Президентининг Фaрмони 2022 — 2026 йиллaргa мyлжaдлaнгaн «Янги Узбекистоннинг тaрaккиёт стрaтегияси тyFрисидa», 2022 йил 28 янвaрдaги ПФ-60-сон.

2. Aкрoмoвa Ш. Инсoн кaпитaди мoхияти Ba уни урганишга ёндaшyвлaр. И^и^д Ba мoлия. 2011.- № 10. - б.1-5.

3. TynaMoB C.C, ^yMaeB H.X., PaxMoHoB ^.A., Tomxog^aeB M.M. h^thmohh co^aga ннвeстнцнaпapнннr caMapagopnuru. MoHorpa^ua. -T: HKTucoguëT, 2019. -342.

4. ycmohob B.ffl., KpgupoB M.^., 3nTa3apoB hhcoh KanuTanuHHHr maKnnaHumuga TatnuM Ba unM-^aHHHHr ponu (unMHH-oMMa6on pucona). -CaMapKaHg: CaM^Y, 2015. - 83 B.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.