CC BY
0«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
BANK MAJBURIYATLARI TAHLILI VA AUDITI
1Obidjonov Olimjon Olmos o'g'li, 2Omonov A.A.
1O'zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi magistratura tinglovchisi 2Ilmiy rahbar, i.f.d., prof., Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti https://doi.org/10.5281/zenodo.11422488
Annotatsiya. Ushbu maqolada bank majburiyatlarini tahlil qilish jarayonida, bank resurslarini tashkil etish bilan bog'liq bo'lgan operatsiyalarni, jalb qilingan mablag'lar manbalarini, shuningdek, depozitlar, qarzlar va boshqa majburiyatlarni baholashda zarur bo'lgan ma'lumotlar berilgan.
Kalit so'zlar: bank, majburiyatlar, passiv operatsiyalar, jalb qilingan mablag'lar, audit, depozitlar, jamg'arma, kapital, likvidlik, hisobot, auditor.
Abstract. This article provides information necessary for the analysis of bank liabilities, operations related to the organization of bank resources, sources of funds, as well as deposits, debts and other liabilities.
Keywords: bank, liabilities, passive operations, funds involved, audit, deposits, savings, capital, liquidity, report, auditor.
Kirish
Bank majburiyatlarini tahlil qilish bankning o'z kreditorlari, omonatchilari va boshqa manfaatdor tomonlari oldidagi turli moliyaviy majburiyatlarini har tomonlama tekshirishni o'z ichiga oladi.
Bank majburiyatlarining tahlili va auditi bankning moliyaviy majburiyatlari va qarzlarini baholashni talab etadi. Bu bankning moliyaviy hisobotida qayd etilgan majburiyatlarining to'g'riligi, to'liqligi va ishonchliligini ta'minlashning muhim jarayonidir. Audit bankning passiv hisobvaraqlaridagi har qanday mumkin bo'lgan noto'g'ri ma'lumotlar, xatolar yoki qoidabuzarliklarni aniqlashga yordam beradi.
Bank majburiyatlarini chuqur tahlil qilish orqali manfaatdor tomonlar bankning moliyaviy risklari, likvidlikni boshqarish amaliyoti, moliyalashtirish manbalari va umumiy barqarorlik haqida qimmatli ma'lumotlarga ega bo'lishadi. Ushbu ma'lumotlar investorlar va boshqaruv organlari uchun asosli qarorlar qabul qilish, hamda turli bozor sharoitlarida bankning barqarorligini baholash uchun juda muhimdir.
Bank majburiyatlarining tahlili va auditi moliyaviy ma'lumotlarning ishonchliligini ta'minlash va manfaatdor tomonlarning bank faoliyatiga ishonchini saqlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili
Mahalliy olimlarimizdan Z.Mamadiyarov, M.Maxmudova, M.Kurbonbekovalar fikriga ko'ra, "resurs tushunchasi fransuzcha «ressourse» so'zidan olingan bo'lib, pul mablag'lari, yordamchi mablag', imkoniyat, zaxira, mablag' va imkoniyatlar manbayi, daromadlar manbayi, xom ashyo degan ma'nolarni o'zida mujassamlashtiradi" - deya etrof etishgan.
A.J.Abdullaev, Z.A.Qayimova, Sh.Sh.Boltaev, D.M.Narzievalar o'z tadqiqotlari natijasida, "passiv operatsiyalar bu bank resurslarini shakllantirilishi bilan bog'liq operatsiyalardir. Passiv operatsiyalar aylanmadagi bo'lgan, yangi resurslar jalb qilish (orqali) natijasida banklarning aktiv operatsiyalarini amalga oshirishga imkoniyat yaratiladi" - deb takidlab o'tishgan.
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
A.A.Omonov, T.M.Qoraliyevlar fikriga ko'ra, "tijorat banklari passiv operatsiyalari natijasida moliyaviy resurslami shakllantiradi. Resurslar ikkita yirik manba: jalb qilingan mablag'lar va o'z mablag'laridan iborat. Resurslar bank balansining passivida hisobga olib boriladi. Tijorat banklari balansi passivining asosiy ulushini majburiyatlar (jalb qilingan mablag'lar) tashkil etib, ular jami bank resurslari tarkibida 85-90 foizdan iborat bo'ladi" - deb qarashgan.
Sh.Z.Abdullayeva o'z ilmiy tadqiqotlarida "bankning passiv operatsiyasi - banklaming vaqtinchalik bo'sh pul mablag'larini jalb qilish bilan bog'liq operatsiyalari passiv operatsiyalar hisoblanadi. Bankning asosiy vazifalaridan biri bo'sh pul mablag'larini mumkin qadar ko'proq jalb qilish va ulami boshqa foyda keltiruvchi optimal aktivlarga joylashtirishdan iborat" - deb ta'kidlaydi.
M.G'.Kenjayev, N.S.Ernazarovlar tomonidan quyidagi fikrlar bildirib o'tilgan, "bank resurslarini tashkil etish bilan bog'liq bo'lgan operatsiyalari - passiv operatsiyalar deyiladi. Passiv operatsiyalar bank oborotiga chetdan mablag'lar jalb etish va o'z mablag'larini tashkil etish bilan bog'liq operatsiyalardan iboratdir. Bank resurslari uning majburiyatlari va o'zining kapitalidan tashkil topadi. Bank faoliyatining yana bir asosiy o'ziga xos xususiyatlaridan biri shundan iboratki, uning resurslari asosan chetdan jalb etilgan majburiyatlaridan tashkil topadi" .
A.J.Abdullaev, Z.A.Qayimova, Sh.Sh.Boltaev, D.M.Narzievalar tomonidan quyidagicha fikr bildirib o'tilgan, "depozit operatsiyalar - banklarning depozitorlar bilan tuzgan shartnomalari asosida depozit maqsadlariga ko'ra muayyan muddatga jalb etish hamda saqlashga doir operatsiyalardir" .
Z.Mamadiyarov, M.Maxmudova, M.Kurbonbekovalar o'z ilmiy tadqiqotlarida, "majburiyatlar - bank tomonidan jalb etilgan mablag'lar hisobidan, kapital - bankning o'z mablag'lari hisobidan shakllanadi. Ushbu mablag'larning barqaror manbalar hisobidan shakllantirilishi tijorat banklarining samarali ishlashini va iqtisodiy jihatdan baquvvatligini ta'minlaydi. Tijorat banklari balansi passivining asosiy ulushini majburiyatlar tashkil etib, ular 8090 foizdan iborat bo'ladi. Majburiyatlarni muddati va vujudga kelish manbasiga qarab barqaror va nobarqaror, ular uchun to'lanadigan xarajatlar qiymatidan kelib chiqib, arzon va qimmat mablag'larga ajratish mumkin" - deb fikr bildirib o'tishgan.
Tadqiqot metodologiyasi
Mazkur maqolada Respublikamiz hududida faoliyat yuritib kelayotgan tijorat banklaridan biri tanlab olindi va bankning moliyaviy hisobotlaridan foydalangan holda uning majburiyatlari tahlil qilindi. Tahlil jarayonida ilmiy baholash, induksiya va deduksiya, taqqoslash, ma'lumotlar tahlili usullaridan foydalanilgan.
Tahlil va natijalar
Bank majburiyatlarini tahlil qilish odatda bank mablag'lari manbalarini, shuningdek, depozitlar, qarzlar va boshqa majburiyatlarni baholashni o'z ichiga oladi. Ushbu tahlil natijalari bankning moliyalashtirish tuzilmasi, likvidlik holati va risklarni boshqarish amaliyoti haqida tushuncha berishi mumkin. Bankning majburiyatlarini tahlil qilishda quyidagi asosiy jihatlar va natijalarni ko'rib chiqish mumkin:
Banklar mablag' manbai sifatida asosan depozitlarga tayanadi. Depozitlar tarkibini tahlil qilish mijozlarning turlarini (chakana, korporativ, institutsional) va ushbu mablag'larning barqarorligini (masalan, talab qilib olingunch depozitlar va muddatli depozitlarga nisbatan) aniqlash mumkin.
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
Banklar, shuningdek, boshqa moliya institutlaridan qarz olish, obligatsiyalar chiqarish yoki boshqa qarz vositalari orqali mablag' jalb qilishlari mumkin. Ushbu ssudalar shartlari, stavkalari va muddatlarini tahlil qilish bankning mablag'lar qiymatini va qayta moliyalash risklarini baholash uchun muhimdir.
Bank kapitalini tahlil qilishda shuningdek, bank kapitali tarkibini, jumladan, o'z kapitali, taqsimlanmagan foyda va kapitalning boshqa shakllarini baholashni ham o'z ichiga olishi mumkin. Bu bankning yo'qotishlarni o'zlashtirish va tartibga soluvchi kapital talablarini qondirish qobiliyatini tushunishga yordam beradi.
Majburiyatlarni to'lash muddatini tahlil qilish bankning likvidlik holatini baholashga yordam beradi. Banklar o'zgaruvchan moliyalashtirish manbalariga tayanmasdan, qisqa muddatli majburiyatlarni bajarish uchun yetarli likvid aktivlarga ega bo'lishini ta'minlashi kerak.
Bankning majburiyatlarini tahlil qilish natijalari odatda moliyaviy hisobotlarda, normativ hujjatlarda va investor taqdimotlarida taqdim etiladi. Ushbu tahlildan olingan asosiy ko'rsatkichlar quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:
- Depozitlar tarkibi (masalan, talab qilib olinguncha depozitlar, muddatli depozitlar, jamg'arma depozitlar va omonat depozitlari nisbati).
- Mablag'lar qiymati (depozitlar va qarzlar bo'yicha to'lanadigan o'rtacha foiz stavkasi).
- Likvidlik koeffitsientlari (kreditning depozitga nisbati, likvidlikni qoplash koeffitsienti).
- Kapitalning yetarlilik koeffitsientlari (1-darajali kapital nisbati, umumiy kapital nisbati).
Ushbu natijalar manfaatdor tomonlarga, shu jumladan investorlar, tartibga soluvchilar
hamda, bankning moliyaviy sog'lig'iga va majburiyatlarni boshqarish samaradorligini baholashda yordam beradi. Shuningdek, banklar faoliyati mustahkamligi va barqarorligini ta'minlash uchun eng avvalo ular faoliyatini ichki va tashqi audit tekshiruvlari orqali doimiy nazorat qilib borish talab etiladi.
Depozit operatsiyalari ichki auditining asosiy maqsadlari quyidagilardan iboratdir.
- omonatchilar manfaatlarini himoya qilish, bank o'z faoliyati davomida erishgan va maqsad qilgan natijalarni saqlab qolish;
- taqdim etilayotgan hisobotlarni haqqoniyligi, to'liqligi va ishonchliligini aniqlash;
- taqdim etilgan hisobotlar amaldagi qonunchilik, buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotlarga qo'yilgan talablarga muvofigligini tekshirishdan iboratdir.
Bank majburiyatlarini tahlil qilish orqali bankning moliyaviy salomatligi va barqarorligi hamda, o'z majburiyatlarini bajarish qobilyatini baholash imkoni bo'ladi.
Bank majburiyatlarini tahlil qilish tavakkalchilikni baholash, likvidlikni boshqarish, qoidalarga rioya qilish, investor ishonchini uyg'otish va moliyaviy hisobotlarni har tomonlama tahlil qilish uchun juda muhimdir. U manfaatdor tomonlarga bankning moliyaviy ahvoli, faoliyati va o'z majburiyatlarini bajarish qobiliyatini tushunishga yordam beradi, risklarni samarali boshqarish va qarorlar qabul qilishga hissa qo'shadi.
1-jadvalda 2022 va 2023 yil 3 chorak yakunlari bo'yicha moliyaviy hisobotlarga asosalangan "O'zsanoatqurilishbanki" ATBning majburiyatlari tarkibi haqidagi statistik ma'lumotlar aks etgan.
1-jadval
«O'zsanoatqurilishbanki» majburiyatlari tarkibi
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
T/r Majburiyatlar
2022 - yil 2023 - yil 3 chorak O'zgarishi (+, -)
qoldiq, ming so'm iiliish, % qoldiq, ming so'm ulush, % qoldiq, ming so'm iiliish, %
2
3
4
5
14 883 528 848 26,37% 14 972 053 978 23,36%
MB va boshqa
1 banklardagi 4 878 813 544 8,65% 6 082 545 666 9,50% 1 203 732 122 24,67% depozitlar
Mijozlarning mablag'lari Chiqarilgan qarz qimmatli
qog'ozlar Boshqa qarz mablag'lari
Boshqa majburiyatlar Jami majburiyatlar
3 353 868 512
5,94%
4 897 870 822
7,64%
32 151 929 691 56,97% 36 723 771 597 57,30%
525 130
1 544 002 310
4 571 841 906
0,60%
46%
14,22%
1 167 509 561 56 435 650 156
2,07% 1 412 806 664 2,20% 245 297 103 21%
100% 64 089 048 727 100% 7 653 398 571 13,56%
"O'zsanoatqurilishbanki" Aksiyadorlik tijorat bankining jami majburiyatlari 2022-yil yakunlari bo'yicha 56,4 trln. so'mni tashkil etib, ushbu ko'rsatkich 2023-yil 3 chorak yakunida 7,6 trln. so'mga ortdi va 64 trln. so'mni tashkil etdi. Bunda, Markaziy bank va boshqa banklardagi depozitlar 1,2 trln. so'mga, mijozlarning mablag'lari 88,5 mlrd. so'mga, chiqarilgan qimmatli qog'ozlar 1,5 trln. so'mga, boshqa qarz mablag'lari 4,5 trln. so'mga va boshqa majburiyatlar esa 245 mlrd. so'mga ko'paydi. Natijada, bankning jami majburiyatlari 2022-yilga nisbatan 13,56 foizga ortishiga sabab bo'ldi.
2-jadvalda 2022 va 2023 yil 3 chorak yakunlari bo'yicha moliyaviy hisobotlarning statistik ko'rsatkichlariga asosalangan "O'zsanoatqurilishbanki" ATBning jami majburiyatlari tahlili aks etgan.
2-jadval
«O'zsanoatqurilishbanki»ning jami majburiyatlari tahlili I | 2022 - yil 2023 - yil 3 chorak
qoldiq, ming ulushi, qoldiq, ming ulushi,
Ko'rsatkichlar nomi
Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar Muddatli depozitlar
Markaziy bankning vakillik hisobvarag'i Boshqa banklarning mablag'lari Olingan kreditlar va lizing operatsiyalari Chiqarilgan qimmatli qog'ozlar Subordinar qarzlar
To'lanishi lozim bo'lgan hisoblangan foizlar Boshqa majburiyatlar Jami majburiyatlar
"O'zsanoatqurilishbanki
so'm foizda
Majburiyatlar
7 543 943 072 13,37% 7 339 585 776
809 040 4 878 004 504 31 319 508 990 3 353 868 512 832 420 701 692 265 172 475 244 389 56 435 650 156
O'zgarishi (+, -) qoldiq, ming ulushi, foizda so'm foizda
13% 0,006% 8,644% 55,50% 5,94% 1,47% 1,23% 0,84% 100%
6 105 319 227 8 866 734 751 18 811 6 082 526 855 34 764 661 930 4 897 870 822 1 959 109 667 938 316 018 474 490 646 64 089 048 727
-97,67% 24,70% 11% 46% 135% 35,50% -0,16% 13,56%
Aksiyadorlik tijorat bankining jami majburiyatlari 2022-yil
9,53% 13,83% 0,001% 9,499% 54,24% 7,64% 3,06% 1,46% 0,74%
100%
-1 438 623 845 -19,07% 1 527 148 975 20,80%
-790 229 1 204 522 351 3 445 152 940 1 544 002 310 1 126 688 966 246 050 846 -753 743
7 653 398 571
yakunlari bo'yicha 56,4 trln. so'mni tashkil etib, ushbu ko'rsatkich 2023-yil 3 chorak yakunida 7,6 trln. so'mga ortdi ya'ni bu ko'rsatkich o'tgan yilga nisbatan 13.56 fizga ko'payib, 64 trln. so'mni tashkil etdi. Bunda, muddatli depozitlar 20,70 foizga, boshqa banklarning mablag'lari 24,70 foizga, olingan kreditlar va lizing operatsiyalari 11 foizga, chiqarilgan qimmatli qog'ozlar 46 foizga, subordinar qarzlar 135 foizga va to'lanishi lozim bo'lgan hisoblangan foizlar esa 35,50 foizga yetarli darajada oshgan. Lekin, talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar 19,07 foizga, Markaziy bankning vakillik hisobvarag'dagi mablag'lar 97,67 foizga va boshqa majburiyatlari esa
som
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
0,16 foizga kamaygan. Ushbu ko'rsatkichlar 2023 - yil 3 chorak yakulari bo'yicha 2022 -yilga nisbatan biroz kamaygan bo'lsa, bankning jami majburiyatlari esa o'tgan yilga nisbatan biroz oshgan.
Xulosa va takliflar
Bank majburiyatlarining tahlili va auditi bankning moliyaviy majburiyatlari va qarzlarini baholashni o'z ichiga oladi. Bu bankning moliyaviy hisobotida qayd etilgan majburiyatlarining to'g'riligi, to'liqligi va ishonchliligini ta'minlashning muhim jarayonidir. Tahlil va audit bankning passiv hisobvaraqlaridagi har qanday mumkin bo'lgan noto'g'ri ma'lumotlar, xatolar yoki qoidabuzarliklarni aniqlashga yordam beradi.
Bankning majburiyatlari bank operatsiyalarini moliyalashtirishda asosiy rol o'ynaydi. Majburiyatlarning muddati va barqarorligini tahlil qilish banklarga ularning likvidligini samarali boshqarishga yordam beradi. Mijozlarning omonatlari va banklararo qarzlar kabi qisqa muddatli majburiyatlar bankning bevosita majburiyatlarini bajarish uchun yetarli mablag'ga ega bo'lishini ta'minlash uchun qattiq nazorat qilinishi kerak. Majburiyat tuzilmasini tahlil qilish orqali banklar o'zlarining likvidlikka bo'lgan ehtiyojlarini rejalashtirishlari, qisqa muddatli va uzoq muddatli moliyalashtirish manbalari o'rtasida tegishli muvozanatni saqlashlari va likvidlik risklarini kamaytirishlari mumkin.
Quyida bank majburiyatlarini tahlil qilish va tekshirishning asosiy bosqichlari keltirilgan:
Auditor turli hujjatlarni, jumladan, bankning moliyaviy hisobotlarini, kredit shartnomalarini, qarz shartnomalarini, obligatsiyalarni chiqarish va majburiyatlar bilan bog'liq boshqa tegishli yozuvlarni to'playdi.
Auditor bankning majburiyatlari tuzilishini, jumladan, majburiyatlarning turlari, muddatlari va shartlari, foiz stavkalari, to'lash muddatlari va ular bilan bog'liq har qanday shartlar yoki cheklovlar haqida to'liq tushunchaga ega bo'lishi kerak.
Auditor majburiyatlarni hisobga olish va hisobot berish ustidan bankning ichki nazoratini baholaydi. Bu javobgarlik bilan bog'liq operatsiyalarning aniqligi va yaxlitligini ta'minlash uchun mavjud jarayonlar, protseduralar va tizimlarni tushunishni o'z ichiga oladi.
Auditor ro'yxatga olingan majburiyatlarning mavjudligi va to'g'riligini tekshirish uchun mohiyatan protseduralarni amalga oshiradi. Bu tashqi tomonlar bilan muvozanatni tasdiqlash, tasdiqlovchi hujjatlarni tekshirish va asoslilikni baholash uchun tahliliy protseduralarni bajarishni o'z ichiga olishi mumkin.
Auditor tegishli buxgalteriya standartlariga muvofiqligini ta'minlash uchun bank majburiyatlarini baholash va tasniflashni ko'rib chiqadi. Bunga buxgalteriya hisobi usullarining muvofiqligini baholash, adolatli qiymatni o'lchash va har qanday nosozliklar yoki hisobdan chiqarish kiradi.
Auditor bankning moliyaviy hisobotdagi majburiyatlarga oid oshkoraliklarni tekshiradi. Bu moliyaviy hisobot foydalanuvchilariga taqdim etilgan ma'lumotlarning to'liqligi va muvofiqligini tekshirishni o'z ichiga oladi.
Tahlil va audit jarayonida auditor bank majburiyatlari bilan bog'liq har qanday tavakkalchilik, mumkin bo'lgan xatolar yoki tashvishli sohalarni aniqlaydi. Bu qoidalarga rioya qilmaslik, noto'g'ri nazorat yoki odatiy bo'lmagan operatsiyalarni o'z ichiga olishi mumkin.
Umuman olganda, bank majburiyatlarini tahlil qilish moliyaviy hisobot tahlilining ajralmas qismi hisoblanadi. Bank majburiyatlarining tahlili va auditi moliyaviy ma'lumotlarning ishonchliligini ta'minlash va manfaatdor tomonlarning bank faoliyatiga ishonchini saqlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Bu bankning moliyaviy sog'lig'iga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan har qanday
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
potentsial majburiyatlarni aniqlashga yordam beradi, risklarni boshqarish va moliyaviy hisobotlar bo'yicha asosli qarorlar qabul qilishga yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda, bank majburiyatlarini tahlil qilish tavakkalchilikni baholash, likvidlikni boshqarish, qoidalarga rioya qilish, investor ishonchini uyg'otish va moliyaviy hisobotlarni har tomonlama tahlil qilish uchun juda muhimdir. U manfaatdor tomonlarga bankning moliyaviy ahvoli, faoliyati va o'z majburiyatlarini bajarish qobiliyatini tushunishga yordam beradi, risklarni samarali boshqarish va qarorlar qabul qilishga hissa qo'shadi.
REFERENCES
1. Abdullaev A.J, Qayimova Z.A, Boltaev Sh.Sh, Narzieva D.M. (2021). Pul va banklar. O'quv qo'llanma. - Buxoro, "Durdona" nashriyoti, 2021 - 360 b.
2. A.A.Omonov, T.M.Qoraliyev (2019). Pul va banklar. Darslik. - T.: "Iqtisod-Moliya", 2019 -448 b.
3. M.G'.Kenjayev, N.S.Ernazarov (2022). Bank hisobi, tahlil va audit (1-qism). Darslik. - T.: "Nihol print" OK, 2022 - 208 b.
4. M.Yadgarova, R.Qurbonov. Bank auditi. Darslik. - T.: "Iqtisod-Moliya", 2019.
5. Meliev I.I, Qo'shmatov O.Q. Audit fanidan o'quv-uslubiy majmua. Toshkent - 2019.
6. Z.Mamadiyarov, M.Maxmudova, M.Kurbonbekova (2021). Bank ishi. Darslik. - T.: «Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi», 2021 - 160 b.
7. Sh.Z.Abdullayeva (2018). Pul va banklar. O'quv qo'llanma. - T.: "Iqtisod-Moliya", 2018 -756 b.
8. U.Ganiyeva, 2021. Bank resurslarini shakllantirish va foydalanish. Jurnal of new century innovations, Tashkent.
9. https://sqb.uz/uz/for-investors/reports-and-presentations-uz/
