CC BY
5BALETMEYSTERNING KO'P QIRRALI ISTE'DODI
Akmaljon Abdixamidov
O'zbekiston davlat san'at va madaniyat institutining Farg'ona mintaqaviy filiali
Annotatsiya: Ushbu maqolada o'zbek milliy raqs va milliy baletini rivojlanishi, davlat ansambllarini ijodiy izlanishlari, Yulduz Ismatovaning ommaviy raqslar, ochiq maydondagi teatrlashtirilgan tomoshalar taraqqiyotiga qo'shgan ulkan hissalari, bir qator o'zbek milliy balet spektakllari yaratgani, milliy raqs san'atining rivojlanishiga qo'shgan hissalari, nodir sahna asarlari va bugungi kun ijodiy jarayonlaridagi ahamiyati bayon etilgan.
Kalit so'zlar: xoreograf, ommaviy, balet, teatr, baletmeyster, spektakl, folklor-etnografik
THE VERSATILE TALENT OF THE BALLET MASTER
Akmaljon Abdikhamidov Fergana regional branch of Uzbekistan State Institute of Arts and Culture
Abstract: In this article, the development of the Uzbek national dance and national ballet, the creative research of state ensembles, Yulduz Ismatova's great contributions to the development of mass dances, open-air theatrical performances, the creation of a number of Uzbek national ballet performances, the national dance art contributions to its development, rare stage works and their importance in today's creative processes are described.
Keywords: choreographer, public, ballet, theater, ballet master, performance, folklore-ethnographic
Mamlakatimiz davlat mustaqilligini qo'lga kiritib, teatr va ko'ngilochar san'atda ommaviy namoyishlar san'ati tubdan yangi yo'nalish shakllandi. Ma'lumki, xalq sayllari va festivallari "sayllar" deb atalgan. Mustaqillik davrida hozirgi O'zbekiston hududida yashagan xalqlarni madaniy hayotida muhim o'rin tutgan ommaviy vakillik san'ati yangi mazmunga ega bo'ldi. Teatr tomoshalari ochiq osmon ostidagi katta sahna maydonlarida ijro etilayotgani jamiyat ma'naviy xayotining ajralmas qismiga aylandi. Shuncha yillar davomida mamlakatimiz muhim sanalariga bag'ishlangan o'nlab ommaviy teatr tomoshalari namoyish etildi.
O'zbekiston Respublikasining mustaqillik kuni, "Navro'z" umumxalq bayrami, atoqli davlat arboblari, mutafakkir va sarkardalarning hayoti va faoliyati bilan bog'liq muhim va unitilmas sanalarni nishonlashga bag'ishlangan har yilgi ommaviy bayram
tantanalari eng muhim spektakllar qatoriga kiradi. Jumladan: Amir Temurning 660 yilligi, Mirzo Ulug'bek, al-Buxoriy, al-Farg'oniy, Jaloliddin Manguberdi tavalludining 600 yilligi, Toshkentning 2200 yilligi, Xiva, Buxoroning 2500 yilligi hamda "Alpomish" dostonining 1000 yilligi keng nishonlandi. Har ikki yilda o'tkaziladigan "Sharq taronalari" xalqaro musiqa festivali keng e'tirof etiladi.
Ommaviy spektsllarni yaratishda O'zbekiston madaniyatining yetakchi ustalari-shoirlar, dramaturglar, ssenariynavislar, bastakorlar, rejissorlar, baletmeysterlar, rassom-dizaynerlar, ovozli dizaynerlar va boshqalar ishtirok etib kelmoqda. Turli yillarda badiiy sahnalar rejissyorlari Eduard Kolosovskiy, Nosir Otaboyev, Rustam Magdiyev, Marat Azimov, Rustam Hamidov, Baxodir Yo'ldoshevlar faoliyat olib borgan.
Bayram direktorlari maydonning umumiy ko'rinishi, dekorativ dizayni, ishtirokchilarning sahna liboslari va hatto ularning makiyajlari, turli sahna janrlarining kombinatsiyasi va almashinishini o'z ichiga olgan sahna makonini tarkibini ishlab chiqadilar. Shuningdek, teatr tomoshasini namoyish etishda ommaviy spektallarni tashkil qilishda "K.S.Stanisloviskiy tizimlari" ning asosiy tushunchalari hurmat qilinadi.
Ommaviy teatr tomoshasini tayyorlashda xoreografiyaning asosiy roli ommaviy tadbirning raqs qismini tashkil etishdan iborat, har doim keng ko'lamli teatr tomoshasi yaratilganda, erkin raqs kompozisiyalari qo'yiladi. Bu mafkuraviy va badiiy vazifalar, ko'plab jamoalarni namoyish etishning tashkiliy zarurati bilan bog'liq. Hatto ssenariyda ham, keyin rejissorlik rejasida ham raqs kompozisiyasining katta erkinligi ko'rsatilgan1. Ularning mafkuraviy va sematik vazifasini, maqsadli yo'nalishini, spektakl-konsertining umumiy o'rnatilish tizimidagi rolini aniq bilish majoziy plastik yechimdir.
Bosh baletmeyster balet ustalari va xoreograflar guruhini boshqaradi - ular orasida turli tematik bloklar - klassik, pop, sport, folklor-etnografik, bolalar tomomonidan ijro etiladigan raqs raqamlari va kompozisiyalarni yaratish vazifalarini taqsimlaydi.
Shuni ta'qidlash joizki, Yulduz Ismatova ommaviy spektakllar rejissorlari bilan birgalikda ommaviy raqs raqamlari, ommaviy spektakllarning, xoreografik va plastik yechimlarini sahnalashtirish ishlarining barchasida bevosita ishtirok etdi.
Ommaviy harakatda rejissor va sahnalashtiruvchi baletmeysterning ommaviy faoliyati har doim spektaklning plastik yechimi bo'yicha muhim ishlarni o'z ichiga oladi. Ommaviy spektakllarning yagona plastik qiyofasini yaratish - bu har bir element mustaqil, samarali, to'liq mos keladigan va boshqa elementlar bilan o'zaro ta'sir qiladigan dizaynni yaratish demakdir. Rejissor baletmeyster bilan birgalikda montaj usulidan foydalanib, alohida raqslar va epizodlardan sahna asarini yaratadilar.
1 Шароев И.Я. Режиссура эстрады и массовых представлений. М.: ГИТИС. 2012
Rejissomi montaji - bu kompozision yaxlit ommaviy spektaklni yaratish, kelajakdagi spektakl turli xil tarkibiy qismlardan tuzilgan holda organik birlashishi kerak. Va bu jarayonda, albatta baletmeyster ishtirok etadi. Ommaviy harakatlarning bo'shliqlari rejissor tomonidan o'z vaqtida montaj qilinadi, chunki bir vaqtning o'zida turli xil "harakatlar markazlari" bir epizodning "oqimlari" ommaviy harakatlar yaratuvchilariga cheksiz ifodali vositalarni taqdim etadi.
Ommaviy harakatda, shubhasiz, teatr ajoyib elementlari yetuk san'atning janrlari xukmronlik qiladi. Janr - plastik tomoshaning asosiy samarali tarkibiy qismidir. Ommaviy festival va tomoshalar janrida ommaviy harakat yoki spektaklning tuzilishi, tasviri, ijodiy intilishlarini belgilovchi, hal qiluvchi kuchdir.
Ommaviy harakatni yaratish - bu dramaturgiya va rejissorlikning ko'plab tarkibiy qismlarga ega bo'lishini talab qiladigan murakkab jarayon. Ommaviy harakatlar jarayonida bu ikkala soha ham bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, ular ko'pincha bir-biridan ajratish qiyin: ssenariy ustida ish olib borish rejissor qarori.
Qaror - ko'p va turli xil tarkibiy qismlardan ulkan, nozik dizaynni yaratish, uni dramatik ravishda rivojlanayotgan harakatlar bilan to'ldirish juda qiziqarli, garchi rejissor va baletmeyster uchun juda murakkab va vaqt talab qiladigan jarayon.
Ommaviy tomoshalarni sahnalashtiruvchi rejissor-baletmeyster sahna asarining katta qismini sahnalashtirishda odamlarning hissiy jihatlarini hisobga olish kerak.
Shunday qilib, biz baletmeysterning ommaviy teatr tomoshasining kompozision yahlitligi va plastik ifodaviyligini yaratishda muhim rol o'ynashini ko'ramiz.
Ommaviy teatr tomoshalarini o'tkazishga tayyorgarlik ko'rishda O'zbekistonning yetakchi baletmeysterlari ishtirok etishdi. Ular orasida O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan san'at arbobi Shokir Ahmedov, O'zbekiston xalq artistlari Ma'mura Ergasheva, Qodir Mo'minov, Ibragim Yusupov, Gavhar Matyoqubova, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan artistlar Narziddin Shermatov, Zuxra G'iyosova, Nasiba Madrahimova, Muyassar Sotvoldiyeva va boshqalar bor.
Yulduz Ismatova ham ommaviy bayram tomoshalari san'atining shakllanishi va rivojlanishiga salmoqli hissa qo'shdi. Yulduz Ismatovaning "Mukumiy" nomidagi teatrda, turli raqs ansambllarida, "Tanovar" raqs teatrida ko'p yillar davomida to'plagan ulkan tajribasi o'zining ijodiy qobiliyatlarini ommaviy namoyishlar san'atida ham amalga oshira olishiga xizmat qildi.
Ommaviy namoyishlar san'ati - teatr yoki konsert sahnasidagi spektakllardan farqli o'laroq, ulkan ochiq maydonda raqs raqamlarining ijrosi o'ziga xos xususiyatlarga ega. Ushbu xususiyatlar ommaviy vakillik ko'lami, uning mavkuraviy mazmunini va tematik yo'nalishi, rejissorlik rejasini ochishda raqs kompozisiyalarining roli va ahamiyati bilan bog' liq.
O'zbekiston Respublikasi mustaqilligini nishonlashga bag'ishlangan bolalar badiiy jamoalari ishtirok etadigan ommaviy chiqishlarini "bolalar bloki" deb
nomlagan. Bolalar raqslari, qo'shiqlari, diologlari, she'rlari, ochiq o'yinlarining elementlari montajlari va teatrlashtirilgan har bir ommaviy epizodlar "bolalar bloki" da birlashtiriladi.
Yulduz Ismatova mamlakatimizning mustaqillikka erishgandan keying dastlabki besh yil ichida, ya'ni 1992 yildan 1996 yilgacha "bolalar bloki" ni tayyorlash ishlarini olib bordi. Har yili "bolalar bloki" da yetakchi bolalar ijodiy jamoalari ishtirok etishdi. Bu asosan "Tomosha" bolalar folklor teatri studiyasi va "Bulbulcha" qo'shiq va raqs bolalar ansambli. "Bulbulcha" ansamblini tashkil topgan kunidan boshlab, O'zbekiston xalq artisti, "Sog'lom avlod" ordeni sohibi, xalqaro tanlov va festivallar lauriati Shermat Yormatov rahbarlik qilib keladi, bosh baletmeysteri Yulduz Ismatovaning shogirdi Noila Ortiqova2. "Tomosha" teatr studiyasining rahbari Nodira Qurbonovadir.
Bu yerda baletmeysterning ajoyib ijodiy iste'do dining yana bir tomoni paydo bo'ladi. Biroq, bolalar ishining murakkabligi shundan iborat ediki, sof kasbiy fazilatlardan tashqari, baletmeysterdan o'qituvchilik va psixologlik mahoratlari talab qilinadi. Ushbu ko'nikmalarga ega bo'lish har bir yosh ijrochiga omma oldidagi roli va o'rnini tushuntirish, uning harakatlarini umumiy rejissorlik rejasini ochishga yo'naltirish uchun zarur.
Shuni ta'kidlash kerakki, bolalar badiiy jamoalari ishtirokchilarning Yoshi odatda besh yoshdan, o'n to'rt yoshgacha. Shu bois Yulduz Ismatova har bir bola bilan alohida-alohida ishlashi, uning oldiga muayyan vazifa qo'yishi va uning bajarilishiga erishishi tabiiy hol edi. Baletmeyster o'ziga yuklatilgan vazifani a'lo darajada bajardi va natijada "bolalar blok" larining har birida kompazision yahlitlik va to'liqlikka erishdi.
Yulduz Ismatova har safar "bolalar bloki" da ishlashni boshlaganida sahna makonining kompozision yechimiga alohida e'tibor qaratdi. Raqslar, o'yinlar, teatrlashtirilgan sahnalar butun sahna maydonidagi musobaqalarni qamrab oladi.
O'zbekiston Respublikasining mustaqillik kuni, "Navro'z" umumxalq bayrami va boshqa bayram tantanalarida Yulduz Ismatova "xalq ijodiyoti" bloklarini sahnalashtirdi, unda har xil og'zaki folklor san'ati, marosim qo'shiqlari va raqslari, milliy tomoshalar, o'yinlar va musobaqalar keng namoyish etildi.
Keling YUNESKO tashkiloti mamlakatimizda tayyorlagan eng yirik ommaviy teatr tomoshalarida Yulduz Ismatova sahnalashtiruvchi baletmeyster sifatida ishtirok etgan tadbirlarni sanab o'tamiz.
1994 yil Samarqanddagi Registon maydonida Mirzo Ulug'bek tavalludining 600 yilligiga bag'ishlangan bayram tantanalari bo'lib o'tdi va ikki yildan so'ng, 1996 yilda buyuk sohibqiron Amir Temurning 660 yilligi nishonlandi.
1994 yilda Samarqand viloyatida Movaraunnahrning yirik diniy va davlat arbobi Xo'ja Axror Valiy tavalludining 590 yilligi keng nishonlandi.
2 "Булбулча" подарит очарование праздника. Газета «Голос Узбекистана» 4 январь 2013 г.
ПТТТВ^^Н] 55 ISSN 2181-063X / Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)
1997 yilda Buxoroning 2500 yilligi nishonlandi, 1998 yilda olim al-Farg'oniyning 1200 yilligi nishonlandi. Xuddi shu yili Nukus shahrida qoraqalpoq atoqli shoiri Berdax tavalludining 100 yilligi, Urganchda esa taniqli davlat arbobi va Xorazm hukmdori Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800 yilligi nishonlandi.
2001 yili Xorazmda jahon sivilizatsiyaning eng qadimiy yodgorligi, zardushtilarning muqaddas kitobi to'plami "Avesto" ning 2700 yiligiga bag'ishlangan bayram tantanalari bo'lib o' tdi.
1995 yili Toshkentning "Paxtakor" o'yingohida tantanali uchrashuv Birinchi Markaziy Osiyo o'yinlarining ochilishi va yopilishiga bag'ishlangan tantali marosimlar o'tkazildi. Bu tadbirlar san'at va sport, nafosat va inoyat, mardlik va jasorat bayramiga aylandi.
Ushbu tantanalarda O'zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Abdug'aniyevich Karimov, ko'plab xorijiy mehmonlar, diplomatik korpus vakillari ishtirok etdi. Bayram tadbirlari dasturiga O'zbekistoning barcha yetakchi san'at ustalari, professional, havaskor va folklor etnografik jamoalari raqslarining chiqishlari kiritilgan.
Yulduz Ismatova tomonidan yuqori sanab o'tilgan ommaviy spektakilarda sahnaviy raqs kompozitsiyalarining o'ziga xosligi nimada? Usbu o'ziga xoslik birinchi navbatda, ommaviy spektaklning mustaqil teatr va ko'ngilochar san'at turi sifatidagi talablari bilan belgilanadi.
Yulduz Ismatovaning xoreografik kompozitsiyalari nafaqat o'ziga xos bezak, balki ma'lum bir muayyan ma'no yukini ko'rsatishga va badiiy - majoziy ifoda etishning muhim vositalaridan biriga aylanishga intildi. Ular rejissor tomonidan belgilangan asosiy g'oyani ochib berishga, ssenariyda ommaviy taqdimotning dramatik asosi sifatida ochilgan asosiy hikoyaning ochishga hissa qo'shdilar. Baletmeyster sahna asarining barcha tarkibiy qismlariga e'tibor qaratdi. U ssenariy yaratish bosqichini boshladi. Yulduz Ismatova sahna liboslarini kelib chiqishi tarixini o'rganib ularga milliy uslub va dizayn berib, tasvirlangan tarixiy muhitni qayta tiklamishiga hissa qo'shgan. Muayyan tarixiy davrga xos bo'lgan libos madaniyatini aks ettirgan. Shu bilan birga liboslar va bezaklar xoreografik kompozitsiyalarini ijro etish paytida raqqosalarning harakatlariga to'sqinlik qilmasligi kerak edi.
Xalqimizning qadimiy tarixidagi voqealarni aks ettiruvchi teatr tomosholariga raqs kompozitsiyalarini olib kirgan. Hikoyaga muvofiq ular milliy marosimlar, xalq o'yinlari va o'yin-kulgu elementlari, harbiy janrlarni sahnalashtirish, sport turlarini o'z ichiga olgan.
Yulduz Ismatova ommaviy sahna ijodiy guruhining a'zosi sifatida ommaviy spektakilarni yaratishda ishtirok etib, sahna maydonini raqs bilan to'ldirishga intildi.
Yulduz Ismatova ijodiy-sahna ishlaridan tashqari O'zbekistonda milliy raqs va xoreografiya san'atini yanada rivojlantirishga qaratilgan tashkiliy masalalarini ishlab chiqarish va hal etishda faol ishtirok etgan.
O'zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentinig 1997 yil yanvardagi PF-1695 sonli "O'zbekistonda milliy raqs va xoreorafiya san'atini rivojlantirish to'g'risida" gi farmoni O'zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Abdug'aniyevich Karimovning san'at madaniyatini rivojlantirish, shu o'rinda raqs san'atini rivojlantirish borasidagi e'tiborinig yana bur ifodasi bo'ldi.
Mazkur farmonga muvofiq, O'zbekiston Respublikasi madaniyat ishlari vazirligi huzuridagi Mukarrama Turg'unboyeva nomidagi "O'zbekraqs" milliy raqs respublika birlashmasi tashkil etildi. O'zbekiston Respublikasi madaniyat ishlari vazirligini "O'zbeknavo" gastrol-konsert uyushmasi huzurida faoliyat yurutayotgan "Bahor", "Lazgi", "Zarafshon", "Tanovar" ansambillari yangi birlashma tarkibiga kiritildi. "O'zbeknavo" gastrol-konsert birlashmasi qoshida faoliyat ko'rsatgan "Shodlik", "Chen-chun" va "Uyg'ur" ansambllari negizida "O'zbekiston" ashula va raqs ansambli tashkil etildi.
Farmonga muvofiq "O'zbekraqs" Qoraqalpog'iston Respublikasi va viloyatlarda hududiy vakolatxonalarga ega bo'lgan mustaqil ijodiy-ishlab chiqarish, uning tarkibi mulkchilik shakli va idoraviy mansubligidan qat'iy nazar, barcha raqs jamoalarini o'z ichiga olishi mumkin bo'lgan birlashmasi maqomiga ega bo'ldi.
"O'zbekraqs" birlashmasi tarkibiga kiruvchi korxona va tshkilotlar 5 yil muddatga barcha turdagi to'lovlardan ozod etildi. Soliqlardan ozod qilish hisobidan shakllantirilgan mablag'larni respublika raqs san'atini yanada rivojlantirishga, birlashmaning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash uchun maqsadli foydalanishga yo'naltirish ko'zda tutilgan edi. Farmonda xoreografik ta'lim muassasalariga alohida e'tibor qaratildi. O'zbek xoreografiya bilim yurti va Toshkent davlat madaniyat institutining "xoreografiya" bo'limida yangi ijodiy oliy oquv yurti Toshkent davlat milliy raqs va xoreografiya oliy maktabi tashkil etildi. Oliy maktab ixtisoslashtirilgan maktab-internat va xoreografiya kollejini boshlang'ich o'rta maxsus ta'lim bosqichi sifatida saqlab turadi. Oliy maktab uchun o'quv binosini qurish ko'zda tutilgan edi.
Oliy maktab faoliyatining asosiy yo'nalishlari quyidagilardan iborat: bakalavriyat dasturi bo'yicha - baletmeysterlar, milliy raqs va balet bo'yicha rejissor-baletmeyster, xoreografiya jamoalari rahbarlari, xoreograf o'qituvchilarni tayyorlash.
- magistratura dasturi bo'yicha milliy raqs va xoreografiya san'ati bo'yicha ilmiy-pedagogik va ilmiy kadrlar tayyorlash, milliy raqs va xoreografiya san'ati bo'yicha mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish;
- madaniyat va san'at o'quv yurtlari, raqs jamoalariga uslubiy ijodiy yordam ko'rsatish, ularning faoliyatlarini ilmiy nazariy muvofiqlashtirish.
Shunday qilib, O'zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti I.A.Karimov 1997 yil 8 yanvarda "O'zbekistonda milliy raqs va xoreografiya san'atini rivojlantirish to'g'risida" gi qarori milliy raqs san'atining yaqin tarixida yangi davrni boshlab beradi.
Mukarrama Turg'unboyeva nomidagi "O'zbekraqs" respublika milliy raqs birlashmasi bosh direktori etib Yulduz Ismatova tayinlandi. O'zbekiston Respublikasi madaniyat ishlari vazirligi tasodifan uning tanlovini to'xtatmadi. Bu yerda u nafaqat tajribali baletmeyster, balki ajoyib tashkilotchi sifatida ham namoyon bo'ldi.
So'zma-so'z aytganda "O'zbekraqs" respublika birlashmasi faoliyatini noldan boshlaydi. Ijodiy ishning strategik rejasini ishlab chiqish va uyushma faoliyatini muvofiqlashtirish uchun Yulduz Ismatova rahbariyat tomonidan badiiy kengash tashkil etdi. Unda O'zbekiston milliy raqs va balet san'atining yetakchi nomoyondalari, taniqli baletmeysterlar, xoreograflar, raqs ansambllari rahbarlari, sahna faxriylari ishtirok etdi.
O'zbek raqs san'atini yanada rivojlantirish va targ'ib qilish, uzliksiz an'analarni davom ettirish, yangi nomlarni, yosh ijodkor ijrochilarni yaratish maqsadida Mukarrama Turg'unboyeva nomidagi respublika raqs ko'rik- tanlovi tashkil etildi. Yulduz Ismatova asos solgan mazkur ko'rik-tanlov bugungi kunda raqs tanlovlari orasida eng nufuzli hisoblanadi va O'zbekistonda haqiqiy raqs san'ati bayrami sifatida o'tkaziladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. L. Avdeyeva. O'zbek milliy raqs tarixidan. Toshkent. 2001y.
2. O'. Shokirov. O'zbek san'atkorlari. Toshkent. 2010y.
3. P. Karimova, D. Sayfullayeva. O'zbek ayollar yakka raqslari. Toshkent. 2007y.
4. G. Hamrayeva. Raqsning milliy qiyofasi. Toshkent. 2012y.
5. Turatov Sobirjon Turdibekovich. "Yosh dirijorlarni tarbiyalashda pedagogik tavsiyalar" Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), vol. 1, no. Conference DSMI, 2022, pp. 31-34.
8. Elbek A. S., Turatov S. T. Afg 'on rubob cholg 'usining genezisi //World scientific research journal. - 2023. - T. 14. - №. 1. - C. 49-52.
9. Komilova, M. G. O. Q., O'G, K. M. M. A., & Usmonov, S. (2023). AKTYORNING OBRAZ USTIDA ISHLASHI (QO'QON SHAHAR MUSIQALI DRAMA TEATRI AKTYORI, MARHUM USTOZ SAN'ATKOR, RAXMANJON PO'LATOV ROLLARI TALQINIDA). Oriental Art and Culture, 4(3), 262-269.
10. Komilova, M. G. O. Q., & Usmonov, S. (2022). USTOZ SAN'ATKOR, O'ZBEKISTONDA XIZMAT KO'RSATGAN ARTIST HURSANOY UMAROVANING IJRO MAHORATI. Oriental Art and Culture, 3(2), 341-347.
11. Turg'Unova, M., & Akmal, A. (2023). RAQS. Oriental Art and Culture, 4(4), 85-88.
12. Фазлиева, Л. (2023). СПЕЦИФИКА УЧЕБНО-ПРАКТИЧЕСКОГО ПРОЦЕССА В ХОРЕОГРАФИЧЕСКОМ ОБРАЗОВАНИИ УЗБЕКИСТАНА. Oriental Art and Culture, 4(1), 386-390.
13. Fazliyeva, L. (2023, May). CHOREOGRAPHY AS AN IMPORTANT COMPONENT OF THE PERFORMANCE. In International Conference on Research Identity, Value and Ethics (pp. 121-123).
