BADIIY ASARLARNI O‟ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVISTIK MUAMMOLARI (ODIL YOQUBOVNING “ULUG‟BEK XAZINASI” ROMANI MISOLIDA)

Juraali Kamoljonovich Solijonov; Aziza Zafar Qizi Murodova

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-416-420

BADIIY ASARLARNI O'ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVISTIK MUAMMOLARI (ODIL YOQUBOVNING "ULUG'BEK XAZINASI" ROMANI MISOLIDA)

Juraali Kamoljonovich Solijonov

Termiz davlat universiteti E-mail: solijonov94@gmail.com

Aziza Zafar qizi Murodova

Termiz davlat universiteti E-mail: azizamurodova06@gmail.com ANNOTATSIYA

Mazkur maqola o'zbek adabiyoti durdonolaridan biri Odil Yoqubov qalamiga mansub "Ulug'bek Xazinasi" (ULUGBEK'S TREASURE) o'zbek tilidan ingliz tiliga tarjima qilishdagi lingvistik va grammatik transformatsiyalar tahlilini muhokama qiladi.

Kalit so'zlar: tarjima, badiiy tarjima, orfografik transformatsiya, punktuatsion transformatsiya, leksikologik transformatsiya, morfologik transformatsiya, sintaktik transformatsiya.

LINGUISTIC PROBLEMS OF TRANSLATING ARTISTIC WORKS FROM UZBEK TO ENGLISH (IN THE EXAMPLE OF THE NOVEL "ULUGBEK'S

TREASURE" BY ODIL YAKUBOV)

ABSTRACT

This article discusses the analysis of linguistic and grammatical transformations in the translation from Uzbek to English of "Ulugbek's Treasure" by one of the masterpieces of Uzbek literature, Odil Yaqubov.

Keywords: translation, artistic translation, orthographic transformation, punctuation transformation, lexicological transformation, morphological transformation, syntactic transformation.

KIRISH

Tilshunoslik yoki lingvistika tillarni o'rganuvchi fandir. Tilshunoslikning amaliy va nazariy turlari mavjud bo'lib, nazariy tilshunoslik tilning strukturasi

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-416-420

(grammatikasi) va uning ma'nosi (semantikasini) o'rganadi. Grammatika — morfologiya(so'zlarning tuzilishi va o'zgarishi), sintaksis (so'zlarning iboralarga va gaplarga biriktrilish qoidalari) va fonologiya (tilni abstrakt tovushlar yordamida o'rganish) fanlarini qamrab oladi. Amaliy tilshunoslik, asosan, tilshunoslikda o'rganilgan nazariy bilimlarni amaliyotda qo'llash bilan shug'ullanadi.

Odil Yoqubov—o'zbek sovet adabiyoting yirik vakili, 1926-yili Qozog'istonning Turkiston tumanidagi Qarnoq qishlog'ida ziyoli oilada tug'ilgan.Ikkinchi jahon urushi boshlangach, urushda qatnashish uchun yoshini katta ko'rsatib, Yaponiya frontiga jo'nagan. 1945-yildan 1950-yilgacha haqiqiy harbiy xizmatda bo'ldi. 1951—1956-yillar mobaynida O'rta Osiyo Davlat Universiteti (hozirgi Milliy universitet)da ta'lim olgan.„Literaturnaya gazeta"ning O'zbekiston bo'yicha muxbiri, O'zbekiston yozuvchilari uyushmasi raisi, „O'zbekiston adabiyoti va san'ati" gazetasi bosh muharriri va boshqa mas'ul vazifalarda ishlagan. Yoqubov 1985-yil O'zbekiston xalq yozuvchisi ordeni bilan taqdirlangan. Dastlabki asari - „Tengdoshlar" qissasi 1951 yilda e'lon qilingan. „Dastlabki qadam" (1953), „Ikki muhabbat" (1955) hikoyalar to'plami, „Tilla uzuk" (1961) qissa va hikoyalar to'plamida muhabbatni insonga xos ulug', muqaddas hislat sifatida tasvirlaydi. „Muqaddas" qissasida (1960). Yozuvchining chinakam yozuvchiga xos uslubi va yo'li namoyon bo'ldi.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

„Ulug'bek xazinasi" — o'zbek yozuvchisi Odil Yoqubov qalamiga mansub roman. Asarda temuriy hukmdor va olim Mirzo Ulug'bek shaxsiy hayoti va fojiaviy qismati yoritilgan. Asar Yoqubovning eng sara asari hamda o'zbek adabiyotidagi eng muhim romanlarning biri hisoblanadi. Roman ilk marotabada 1973-yil Toshkent shahrida G'afur G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyotida chop etilgan. O'n martadan oshiq, jumladan, 1980-1986- (Yoqubovning uch jildi tanlangan asarlar to'plamida) va 1994-yillarda qayta nashr qilingan. Shuningdek, roman bir necha tilga tarjima qilingan. 1976-yil romanning Yu Surovsev muallif bilan hamkorlikda o'girgan ruscha tarjimasi Moskva shahrida „Sovetskiy pisatel" nashriyotida chop etilgan. Ayni tarjima 1979-yil Toshkent shahrida G'afur G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti qayta chop etilgan.[4] Ruscha tarjima, shuningdek, 1981- va 1982- yillarda „Progress" nashriyotida chop etilgan. Bundan tashqari, ruscha tarjima 1986-yil Moskva shahrida „Xudojestvennaya literatura" nashriyotida Yoqubovning povestlari bilan to'plam o'laroq chop etilgan.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-416-420

K. Seydxanov romanni rus tilidan qozoq tiliga tarjima qilgan, qozoqcha tarjima 1983-yil Olmaota shahrida „Jazushi" nashriyotida chop etilgan. Ayni yilda Toshkent shahrida „Raduga" nashriyotida romanning rus tilidan hind tiliga o'girilgan tarjimasi chop etilgan.1984-yil Riga sharida „Liyesma" nashriyotida A. Rudzgor o'zbek tilidan o'girgan latischa tarjimasi chop etilgan. 1987-yil Vilnyus sharida „Mintis" nashriyotida romanning G. Kobeskayte o'zbek tilidan o'girgan litvacha tarjimasi chop etilgan.

NATIJALAR

Xulosa qilib aytganda, mazkur maqola yozilishidan maqsad kitoblar olamiga ilk qadam qo'yayotganlar va kiton mutola qilishda erinmaydigan kitobxonlarga asar haqida oz bo'lsa-da malumot berish va asarning asil mazmun-mohiyatini kitobxonlarga to'g'ri malumot yetkazib berishdan iborat.

MUHOKAMA

Semantik transformatsiya usuli: ushbu asar ichida semantikaga misol bo'la oladigan ko'plab so'zlar mavjud. Masalan ' my word' - so'z birikmasini 'mening so'zim shuki ' deb tarjima qilsa tarjimadan ko'nglim to'lmadi, va yonidagi yana bir so'zni qoshib olib ya'ni the oldidagi gap manosiga qarab , mening qatiy qarorim , deb keltirib o'tilsa tarjimada g'alizlik keltirib chiqarmaydi.

'to think queer thoughts ' bu birikmani ' uzini his qilish ' deb to'gridan to'gri tarjima qilib ketsak tarjimadagi ma'no yuzaga chiqmay qoladi, ya'ni „uzini yolg'zi his qilish bilan birga g'alati fikrlarni ham miyasida olib yurar edi. deb yonidagi so'zlarga bog'lab ketsak tarjimada rang baranglik yuzaga keladi.

Leksikologik transformatsiya uslubi: ushbu asada ko'plab joy nomlari shaxslar keltirib o'tilgan taabiiyki bularni o'zbek tiliga to'g'ridan - to'g'ri yozib bo'lmaydi.

Misol uchun

1. Kesh

2. Shahrisabz

3. Movarounnahr

so'zlari to'g'ridan to'g'ri o'zbek tiliga moslashadi.

Joy nomlarini ham misol qilib oladigan bo'lsak Bungalov - qasrga tutashib ketgan hona , va ko'plab shunga o'hshash tahlillar bor tarjima davomida keltirib o'taman.

Yuqoridagi so'zlarga keladigan bo'lsak 1 - tahlil da havsiramoq ikkinchi

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-416-420

tahlilda esa, tavakkaldan qo'rqmaslik deb keltrib o'tdim. Perhaps so'zi hech qanday mano o'zgartirmaydi.

Sintaktik trasnformatsiya usuli: har bir sintaktik belgilarni o'z joyiga qo'yib chiqdim hech qanday o'zgarishlarsiz. Hattoki bitta undov yoki tutuq belgisi o'zgarib ketsa ham butun boshli matn mazmuni o'zgarib ketadi.

Misol uchun 'Common fine bonnet' ushbu birikma gapning asosiy mazmuni hisoblanib, umumiy odamlarning qoldiqlari degan manoda yani umumiy nozik kaputcha ekan asl manosi tarjimada.

'don't let anyone know that you took out the outside' ushbu birikmasini unga aslo yuqoriga chiqishiga izn bermang. manosini beradi, aslida ham va to'gridan to'gri tarjimada ham shunday.

Panic - stricken ushbu so'z tarjimada semantik transformatsiyaga sintaktik transformatsiyaga uchragan va tarjimada o'z ma'no jihatidan boshqa bir mano hosil qilgan.

Asarning 2 - bo'limida esa ko'plab leksikologik va sintaktik transformatsiyaga uchragan. Masalan 'every body goo right!'. Ushbu so'zni o'zbek tiliga tarjima qilganda ko'plab tinish belgilari qo'shilgan. „let goo !' - dedi Ali kushchi va 'who can help meee'- dedi-da baqirdi!.

( - ) ushbu belgi o'zbek tilidan ingliz tiliga to'g'ridan to'g'ri qilganda bevosita qo'shiladi. Yuqoridagi gapda ham ko'rishimiz mumkin.

Morfologik tahlilga ko'p misollar keltirib o'tish qiyin chunki gapning ot o'z o'rnida sifat o'z o'rnida va Grammatik jihatdan tahlil qilish qiyin bo'lgan asar ammo, misollar keltirib o'tildi. Masalan 'I have expressed my wisk I know to cinsider my tree wealth not but the services ' ushbu so'z birikma o'zbek tilida ikkinchi kunning hayrati deb tarjima qilinadi ammo, tarjimada g'alizlik keltirib chiqaradi. Beautiful woman with black eyebrow and eyes a coored nose she had no angel and cold face. deb tarjima qilsak maqsadga muvofiq bo'ladi.

Navkar - ushbu so'zni togridan togri ingliz tiliga tarjima qilganda umumiy manoga ega bolib qoladi. Ushbu novice deb tarjimada keltirib o'tildi.

1. Kuksaray

2. Chin

3. Oksaray

4. Ali Kushchi

ushbu shaxs va joy nomlari ingliz tiliga tarjima qilganda tovushlarda o'zgarish paydo bo'ladi va leksikologik transformatsiyaga uchraydi. 'don't let him' ushbu so'z

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-416-420

o'zbek tilida ravish ammo ingliz tiliga tarjima qilganda esa buyruq gapga aylanib ketgan.

XULOSA

Mazkur maqolada tarjima obyekti sifatida tanlab olingan asarda berilgan gaplarda leksikologik, morfologik, sintaktik, transformatsiyalardan foydalanib tarjima tiliga o'girishda duch kelingan muammolar ko'rib chiqilgan.

REFERENCES

1. Odil Yoqubov. "Ulugbek Xazinasi." Nodirabegim nashriyoti. Toshkent - 2019, 137-bet.

2. Solijonov Juraali Kamoljnovich. (2022). Lingua-perspective Problems and Solutions of Translating the Plant and Food Names in the "Harry Potter" books from English into Uzbek. ASEAN Journal on Science & Technology for Development, Vol 39(No 4,), 221-229. doi: 10.5281/zenodo.6607317 https://doi.org/10.5281/zenodo.6607317

3. Kamoljnovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING FANTASTIK ASARLARIDAGI ANTROPONIMLARNING LINGVO-PERSPEKTIV MUAMMOLARI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(1), 334-343. https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-1-334-343

4. Kamoljonovich, S. J., & O'G, Y. N. U. B. (2022). BADIIY TARJIMA UCHUN TARJIMA USULLARI TAHLILI (IAN TUHOVISKIY ASARLARI MISOLIDA). Ta'lmfidoyilari, 18(5), 32-37.

5. Jo'ramurodova, Z., &Solijonov, J. (2022, April). JK ROULINGNING "BIDL QISSANAVIS ERTAKLARI"("THE TALES OF BEEDLE THE BARD") ASARIDAGI ANTROPONIMLARNING O'ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMA QILISHDAGI MUAMMOLARI. In МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ:" СОВРЕМЕННЫЕ ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ ПАРАДИГМЫ: ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ ТРАДИЦИЙ И ИННОВАЦИЙ II" (Vol. 2, No. 18.03, pp. 554560). https://doi.org/10.47100/nuu.v2i18.03.115

6. Qodirovna, A. Z., &Kamoljonovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING, GARRI POTTER VA AFSUNGARLAR TOSHI''ROMANIDAGI SEHRGARLAR OBRAZINI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVO-PERSPEKTIV TAHLILI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(3), 176-180. https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-3-176-180

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Juraali Kamoljonovich Solijonov, Aziza Zafar Qizi Murodova

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Juraali Kamoljonovich Solijonov, Aziza Zafar Qizi Murodova

Текст научной работы на тему «BADIIY ASARLARNI O‟ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVISTIK MUAMMOLARI (ODIL YOQUBOVNING “ULUG‟BEK XAZINASI” ROMANI MISOLIDA)»