BADIIY ASARLARDAGI TOPONIMLAR VA ANTROPONIMLARNI O’ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMASIDAGI MUAMMOLAR TAHLILI (ODIL YOQUBOVNING “ULUG’BEK XAZINASI” ROMANI MISOLIDA)

Vohidjon Sobitjonovich Abdusalimov

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-4-8

BADIIY ASARLARDAGI TOPONIMLAR VA ANTROPONIMLARNI O'ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMASIDAGI MUAMMOLAR TAHLILI (ODIL YOQUBOVNING "ULUG'BEK XAZINASI" ROMANI

MISOLIDA)

Vohidjon Sobitjonovich Abdusalimov

Termiz davlat Universiteti talabasi E-mail: vohidabdusalimov01 @gmail .com

ANNOTATSIYA

Mazkur maqola Odil Yoqubov tomonidan yozilgan- "Ulug'bek Xazinasi" romanida qo'llanilgan transformatsiyalarni ingliz tilidan o'zbek tiliga tarjimasi va ularning mohiyatiga lingvistik nuqta'i nazardan o'quvchi uni anglashi uchun ta'sir qiluvchi omillarni hisobga olgan holda tahlil qilingan. Obyekt sifatida tanlangan misollar va asardagi aksariyat tarixiy bo'lganligi tufayli maqolada tarjimon ularni o'zbek tiliga o'girishdan oldin etimologik, leksikologik,semantik va fonetik tahlil qilishi uchun qoliplar taklif qilgan.

Kalit so'zlar: Antroponimlar, transformatsiya, tarixiy asar, lingvo-perpektiv, leksikologiya,transliteratsiya.

THE ANALYSIS OF THE PROBLEMS IN THE TRANSLATION OF "ULUG'BEKS TREASURE" WORK FROM UZBEK INTO ENGLISH BY

ODIL YOKUBOV

ABSTRACT

This article, written by Odil Yoqubov, is a translation of the transformations used in "Ulug'beks Treasure" from English into Uzbek and analyzes their essence from a linguistic point of view, taking into account the factors influencing the reader's understanding. Due to the fact that the selected examples and anthroponyms in the work are historical, in the article the translator suggested templates for etymological, lexical, semantic and phonetic analysis before translating them into Uzbek.

Keywords: Anthroponyms, transformation, detective work, linguistic perspective, lexicology.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-4-8

АНАЛИЗ ПЕРЕВОДА ПРОИЗВЕДЕНИЯ ОДИЛ ЁКУБОВ (ULUG'BEK XAZINASI) С ЯЗЫКА УЗБЕКСКИЙ НА АНГЛИЙСКОГО

АННОТАТЦИЯ

Данная статья написана Адилем Якубовым - перевод с английского на узбекский язык трансформаций, использованных в романе "Улугбек хазинаси", и проанализирована их сущность с лингвистической точки зрения с учетом факторов, влияющих на восприятие читателем. Из-за примеров, выбранных в качестве объектов,и того факта, что большинство антропонимов в работе являются текстурами, в статье предлагаются шаблоны для переводчика, чтобы он мог этимологически, лексикологически, семантически и фонетически проанализировать их, прежде чем переводить их на узбекский язык.

Ключевые слова: антропонимы, трансформация, историческое произведение, лингвоперспектива, лексикология,транслитерация.

KIRISH

„Ulug'bek xazinasi" — o'zbek yozuvchisi Odil Yoqubov qalamiga mansub roman. Asarda temuriy hukmdor va olim Mirzo Ulug'bek shaxsiy hayoti va fojiaviy qismati yoritilgan. Asar 432 betdan iborat. Roman ilk marotaba 1973-yil Toshkent hshrida G'afur G'ulom nomidagi Adabiyot va San'at nashriyotida chop etilgan.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI

O'zbek adabiyoti durdonalaridan biri bo'lmish Odil Yoqubovning "Ulug'bek Xazinasi" asarini o'zbek tilidan ingliz tiliga o'girish jarayonida bir nechta muammolarga duch keldik. Masalan, ismlarni tarjima qilishda. "Transliteratsiya" usuli orqali biz ushbu ismlarni ingliz tiliga tarjima qildik:

Toponimlar:

Hirot-Khirat; Xuroson-Khurasan; Shoxizinda-Shokhizinda; Amudaryo-Amyrydarya

Ushbu toponimlar eski bo'lganligi va hozirgi zamonaviy joy bilan almashtirilganligi sababli, biz ularni pastga yulduzcha bilan belgilab tushuntirib ketishni ma'qul ko'rdik. Masalan

Amrydarya* - (toponim) the longest river in central Asia. Greeks call it as a Oks.

Hirat*- A city which was situated in the north-west part of Afganistan.

Khurasan*- A historical region which was situated in the north-east part of Iran.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-4-8

NATIJA

Ushbu asarning birinchi qismida 12dan ortiq ta harakter va 20 ga yaqin antroponimlar qatnashgan. Mirzo Ulug'bek tragediyasi markazida shoh va olim Ulug'bek taqdiri turadi. Romandagi barcha voqealar, kurash va olishuvlar shu muqaddas ma'naviy xazinaga munosabatda ochiladi, davr ziddiyatlari, tarixiy voqealar ham shu fon asosida ifoda etiladi.Qisqasi asarda ma'naviy-ahloqiy muammolar birinchi planga chiqadi.

MUHOKAMA

Bundan tashqari asarda bir nechta g'azallar uchraydi va ular asosan ishqiy mavzuda.Ularni to'g'ridan to'gri semantik ma'nosini ochib berishdan ko'ra ingliz tiliga tarjima qilib ko'rishga harakat qildik va bu o'z o'zidan ba'zi bir muammolarni keltirib chiqardi.

Nigohim yo'ldadur, kelgaymi deb, zinhor bilmaysen,

Ko'ngil ohin bilurmi deb kutarmen, yor bilmaysen.

Topib yolg'iz dilim rozin, bayon etmoqqa ojizmen,

Uzun tunlar xayolingda o'tar bedor, bilmaysen.

Ushbu g'azal a-a-b-a shaklida yozilgan va darveshning o'z yoriga bo'lgan muhabbatini ifodalab kelgan. Bunda g'azal 15 bo'g'indan iborat. Ingliz tilida tarjima qilishda "Semantik transformatsiya"ni ishlatishga to'g'ri keldi.

My eyes in your road, as you come, never you know,

I'm waiting, can you behold my heartache, never you love.

I'm helpless to state my pure amour

Prolonged nights were spend thinking of you, I can't show.

2-qatordagi "ko'ngil ohin" so'zini ingliz tiliga tarjima qilish biroz murakkablik tug'dirdi, shu sababli so'z almashtirish uslubidan foydalanishimizga to'gri keldi. Ya'ni "heartache" yurak og'rig'i so'zini ishlatdik. Yuqoridagi g'azal 15-15-16-15 bo'g'inda tuzilgan. Tarjima qilganda esa 12-14-10-12 shaklida bo'lib qoldi. Bu esa g'azalga hali o'zgartirishlar kiritilishi kerakligini bildiradi. Biroq, biz she'rning vaznini saqlab qola oldik, Ya'ni a-a-b-a shaklida ingliz tiliga o'girishga muvaffaq bo'ldik.

Quyidagi gapda esa konteksdan kelib chiqib "so'z tushirib qoldirish" usulidan foydalandik:

"Ali qushchi xonada yolg 'iz qolishi bilan, ko 'ngli g 'alati bo 'lib ketdi". Ya'ni:

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-4-8

"As soon as Ali Kushchi remained alone, he helt wondrous himself". Bu gapda "xona" so'zi avvalgi gaplar konteksidan kelib chiqib tushirilib qoldirildi. Ushbu gapda 3ta ot, 2ta sifat, 2ta ko'makchi fe'l qatnashgan. Tarjima qilinganda bu 1ta ot, 2ta sifat, 1ta bog'lovchi, 2ta olmosh va 2ta fe'lga o'zgargan.

-Odatdagiday kechasi samoviy holatlarni kuzatib o 'tirgan Mavlono Alouddin Ali Ibn Muhammad Qushchi bir payt vujudida hiyol noxushlik sezib o 'rnidan turdi.

-As usual Maulana Alouddin Ali Ibn Mukhammad Kushchi was observing celestical events at night, suddenly he felt displeasing in his body and stood up.

Ushbu gapni tarima qilishda leksikologik transformatsiyadan foydalandik. Ya'ni asliyat tilidan tarjima tiliga o'girishda gapdagi so'zlar va so'z birikmalari o'rni o'zgardi va tarjima tilida qo'shma gapga aylandi.

Asliyat tilida otlar soni 4 ta. Ular: "Holatlar"; "Ali Qushchi(ism), "Noxushlik", "vujud".

Ravishlar 4ta : Odatdagiday; kechasi; bir payt; hiyol

Sifat 1ta; samoviy

Fellar 1ta: Kuzatib o'tirgan; o'rnidan turdi.

Tarjima qilinganda esa:

Ravish 3ta: As usual; at night; suddenly

Ot 3ta: Ali Kushchi; event; body.

Sifat 2ta: celestical, displeasing.

Fe'l 3ta: observing, felt, stand up. Olmosh 2ta: he; his.

Ko'rib turganimizdek tarjima qilganimizda sifatlar soni bittaga ortgan. Asliyat tilida birorta ham ravish qo'llanilmagan ammo tarjima qilinganda ingliz tilida 2ta ravish paydo bo'lgan.

Aliyat tilidagi so'zlar soni 15 ta tarjima qilinganda unga ba'zi artikllar va bog'lovchilar qo'shilgan.

XULOSA

Odil Yoqubovning Ulug'bek xazinasi (Ulug'bek's Treasure) asaridagi transformatsiyalarni va antroponimlarni ko'rib chiqdik. Transformatsiya uning turlari va semantika haqida ma'lumotlar, shuningdek morfologik tahlil haqida ham izoh berilgan. Shu bilan bir qatorda g'azal va she'r tarjimalari haqida tegishlicha ta'rif berilgan.

REFERENCES

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-4-8

1. Solijonov J.K Harry Poter and the Sorcerer's Stone. -Termiz: Surkhan-Nashr 2.Salomov G„ «Tarjimon mahorati»,T., «Fan».1979

3. Solijonov Juraali Kamoljnovich. (2022). Lingua-perspective Problems and Solutions of Translating the Plant and Food Names in the "Harry Potter" books from English into Uzbek. ASEAN Journal on Science & Technology for Development, Vol 39(No 4,), 221-229. doi: 10.5281/zenodo.6607317

https://doi.org/10.5281/zenodo.6607317

3.https://fayllar.org/olij-va-rta-mahsus-talim-vazirligi-buhoro-davlat-universiteti. 4 .https: //cyberleninka.ru/article/n/tarj imada-konversiv-transformatsiyalar-interpretatsiya-talqin-turlari

5. https://uz.rn.wikipedia.org/wiki/Ulug%CA%BBbek xazinasi

6.https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Ingliz tili

7.https://cyberleninka.ru/article/n/i-k-roulingning-fantastik-asarlaridagi-antroponimlarning-lingvo-perspektiv-muammolari/viewer

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Vohidjon Sobitjonovich Abdusalimov

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — Vohidjon Sobitjonovich Abdusalimov

THE ANALYSIS OF THE PROBLEMS IN THE TRANSLATION OF “ULUG’BEKS TREASURE” WORK FROM UZBEK INTO ENGLISH BY ODIL YOKUBOV

Текст научной работы на тему «BADIIY ASARLARDAGI TOPONIMLAR VA ANTROPONIMLARNI O’ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMASIDAGI MUAMMOLAR TAHLILI (ODIL YOQUBOVNING “ULUG’BEK XAZINASI” ROMANI MISOLIDA)»