Научная статья на тему 'БАҲОРИСТОН АСАРИДА ДЎСТЛИК ТИМСОЛИ ВА ИНСОН ФАЗИЛАТЛАРИ'

БАҲОРИСТОН АСАРИДА ДЎСТЛИК ТИМСОЛИ ВА ИНСОН ФАЗИЛАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

77
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Дўстлик / инсон омили / “Комил инсон” ғояси / Жомий / Баҳористон / ошиқ / меҳр

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Лутфилло Ахатов

Бугунги тараққиѐтнинг муҳим омилларидан бири бу инсон капитали саналади. Инсон омилининг жамиятдаги ўрни доимо ўзгариб боради, баъзан тубанлашиб борса баъзан юксалиб боради. Бундай омиллар мутафаккирлар илмий меросларида ифодаланиб туради. Шайх Абдураҳмон Жомий асарларидаги образ-омиллар шулар жумласидан. Инсоний фазилатлардан бири бу – дўстлик. Дўстлик ҳақида доим мавзу-ҳикоялар яратилган ва давом этажак.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БАҲОРИСТОН АСАРИДА ДЎСТЛИК ТИМСОЛИ ВА ИНСОН ФАЗИЛАТЛАРИ»

БАХОРИСТОН АСАРИДА ДУСТЛИК ТИМСОЛИ ВА ИНСОН

ФАЗИЛАТЛАРИ

Лутфилло Ахатов

Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Бугунги тараккиётнинг мухим омилларидан бири бу инсон капитали саналади. Инсон омилининг жамиятдаги урни доимо узгариб боради, баъзан тубанлашиб борса баъзан юксалиб боради. Бундай омиллар мутафаккирлар илмий меросларида ифодаланиб туради. Шайх Абдурахмон Жомий асарларидаги образ-омиллар шулар жумласидан. Инсоний фазилатлардан бири бу - дустлик. Дустлик хакида доим мавзу-хикоялар яратилган ва давом этажак.

Калит суз: Дустлик, инсон омили, "Комил инсон" гояси, Жомий, Бахористон, ошик, мехр.

"Бахористон" асарини мазмун - мохияти бу "Инсон омили"га каратилган панднома асар эканлигини инобатга оладиган булсак, унинг бугунги кундаги (нафакат бугунги кундаги, балки, келажакда хам) уз ахамиятини тахлил килмасдан туриб, баркамол авлод (мукаммалрок талкинда "Комил инсон" гояси)ни шакиллантириб боришлик "елкансиз кайик'ка ухшайди гуё. Зеро, максад аник, манзил олисми, демакки, биз уз олдимизга куйган уша олис манзилдаги максадимизга эришмоклигимиз учун "Бахористон" ва бунга ухшаш панднома асарларни тахлил килишга хар доим ихтиёжга мухтожлик сезамиз.

Панднома асарларни тахлил килмасак, асл мазмун ва мохиятини нималар ташкил килишлигини билмасак биз уз максадимизга (баркамол авлодни тарбиялаш) эришишимиз мушкул албатта. Мисол учун: асардаги хар бир равзаларни куздан кечирар эканмиз, ундаги биргина "Дустлик" иборасини оладиган булсак, "Бахористон" асари 1 - равза "Дарвишлар хакида хикоят" бобидан:

Абдулхасан Кушанжи айтган эди: -Дунёда бир нарса эвазига ёки бирор нарса гаразига дустлик килган кишидан кура хунукрок нарса йук.

Дуст хажридан Ошик кутар адолат, Ё васл эшигида тутар бир холат.

Дустликдан узга бир максади булса, Оламда борми хеч бундан разолат.

June, 2022

Дустлик тушунчаси бу нафис туйгу ва манфаатсиз (манфаат факат Аллох ризоси учун булиши керак) максад устига курилиши керак булган бирлик рамзи саналади. Юкоридаги мисраларни тахлил киладиган булсак:

Дуст хажридан Ошиц кутар адолат, бунда Ошиц - деб Аллохни назарда тутганлигини курамиз. Дуст булишлик бу шунчаки ошно - огайни булиб, ёхуд кушни булиб яшашлик эмас, балки, тенгликни мустахкам тутиб, Аллох (Ошиц)га етишиш хажрида адолатни унутмаслик лозим.

Ё васл эшигида тутар бир холат, бу мисрада хам Дустнинг уз Ошиги (Аллох) васлига эришмоклик учун асл холати (дустлик мохияти)ни доимо ёдда тутиб, узини У (Аллох)нинг наздида камтар - хоксор, ожиз хисоблаб, Унинг барча синовларига мардона туришлиги лозимлиги баён этилган.

Дустликдан узга бир мацсади булса, бу иборани тахлилидан эса Дуст булиш учун уз Ошигидан кандайдир бошка бир (гараз) мацсадида манфаатдорлик кузланган булса, Оламда борми хеч бундан разолат, яъни, Дунё (Олам)да бунданда разолат (кабихлик) - вайронкорлик борми, деб баён этмокда.

Дустлик хакида суз кетганда Мавлоно Жомийнинг "Бахористон" асаридаги куплаб боб - равзалари дустлик, адолат, тенглик, фаровон жамият хакида баён этилганлигини курамиз. Дустлик хакидаги яна бир мисрани тахлил килсак, Жомийнинг "Бахористон" асаридаги 1 - равза "Дарвишлар хакида хикоят" бобидан:

Шиблининг бошига девоналик тушди, уни жиннихонага элтиб куйишди. Сунг бир неча киши уни кургани боришди.

- Кимсизлар? - деб суради жинни улардан.

- Биз сенинг дустларингмиз, - дейишди.

У кулига тош олиб хамла килди. Хдммалари кочиб кетишди.

-Кайтинглар, эй даъвогарлар, - деди у, - дуст дустдан кочмайди ва унинг жафо

тошидан сакланишга шошмайди.

Чин дуст ул - дустлиги ошаверса гар, Дустидан ёмонлик курганида хам. Бошига минг жафо тоши ёгилса, Мехр уйи у тошдан булур мустахкам

Маълумки Шайх Шибли уз даврининг тарикат пешволари каторида фаолият олиб борган. Мансур Х,алложни осишга хукм килган уламолар, у (Шибли)ни жиннихона - шифохонага элтиб куйган деб айтилади баъзи манбаларда. Ушбу мисраларни шиблига тахлид килиб баён этилиши эса дустларнинг узаро бир -

June, 2022

453

бирига, яхши ва ёмон кунларда хам ёрдам кулини узатиш кераклиги хакида боради. Мисрадаги Чин дуст ул - дустлиги ошаверса гар, деб айтилишидаги маъно дустнинг Чин дуст булишлиги бу унинг хар доим (машаккатларда хам) ёнида туришлиги лозимлиги, дустлиги ошаверса гар - дустлиги мустахкамланишилиги бу Дустидан ёмонлик курганида хам, дуст билан хамнафас булиб туриш, яхши ва ёмон кунларида хам тиргак булишлиги, Бошига минг жафо тоши ёгилса, яъни, дустининг бошига тушган жафо тоши (машаккатлар)да хам дустини тарк этмаслиги лозим. Зеро, Мехр уйи у тошдан булур мустахкам, яъни дустининг Бошига минг жафо тоши ёгилса, демакки, бундай жафо тошидан химояланиш йулларини излаб топиши, унга карши маърифатни шакиллантириш йулларини бунёд этишлигини кашф этиб боради.

"Бахористон" асаридаги биргина "Дустлик хакида"ги мисрасини тахлил килганимизда канчалик маъно ва мазмум мужассамлашганлигини курдек. Демакки, биз баркамол авлодни вояга етказишни максад килдекми, унинг тарбияси ва таълимига дахилдорлик хисси билан яшашимиз шарт. Бугунги тахликали шиддат билан утиб бораётган бир даврда "Бахористон"га ухшаш панднома асарларни купрок тахлил килиб, унинг замонавий ахамиятини, яъни, бугунги кундаги мавкийи хакида уз муносабатимизни баён килган холда, ёшларимиз тарбиясига купрок вакт сарфлашлигимиз лозим.

Дустликнинг хам узига хос меъёрий ришталари борки, у ришта факатгина дустларга хос боглов вазифасини утайди. Инсонлар жамиятдаги ижтимоий жараёнларга баъзан дустлик ва "таниш" - кариндошликни хам бир биридан фаркламай коладилар. Инсон "Одам" булиб дунёга келдими, демакки, "Одам"ийликка хос яшамоглиги лозим. Зеро, "Одам" Аллох томонидан (барча махлукотлар ичида) азиз ва мукаррам килиб яратилган зотдир. Шундай экан, борликни ихтиёр этган Зот унинг бошкарувини хам Уз зиммасига олганлиги унутмаслик керак.

Бундай дустлик узининг масъулиятлилиги билан бошка "Таниш - билиш, ошна - огайни"гарчиликлардан фаркланиб туради. Аслида инсоният яратилибтики, узаро, бир - бирининг "аъзо" - булакларидан иборатдир. Буни биз Саъдийнинг "Гулистон"ида хам уз ифодасини топганлигини куришимиз мумкин:

Бани одам аъзои якдигаранд, Ки дар офариниш зи як гавхаранд.

Чу узве ба дард оварад рузгор, Дигар узвхоро намонад карор.

June, 2022

Ma3MyHu: «OgaM Sonanapu uSTugoga Sup raBxapgaH Shho SynraHnapu Ty^añnu axnuT Sup By^yg KaSugupnap. EuHoSapuH, 3aMOH yHHHr Sup at3ocura ®:apoxaT eTKa3ca, SomKa at3onapu xaM y3 thhhhhh HyKoTagu».

Eu3 Sy MHcpanapHH Supo3 SomKanapoK, TymyHapnupoK Ma3MyHga mapxnamHH no3HM TonguK:

EaHU odam arb3úu RKduzapaHd, atHH, EaHU odaM - HHcoHnap(HHHr) xaMMacu, ab3ou RKduzapaHd - (y3apo) Sup - SupnapuHHHr at3onapu xucoSnaHagunap. MatnyMKH, hhcoh TaHacuHHHr SupoH Sup at3ocu (®;oHH)ra 030p eTca, SyTyH By^yg yHHHr orpurugaH a3HAT neKagu. fflyHHHr ynyH hhcohhat Tapuxura Ha3ap conaguraH SyncaK, ynap (uHcoHnap)HHHr Tunu, upKH, h^thmohh KenuS HHKHmugaH KaTtHH Ha3ap xaMKopnuK (SyryHru KyHgaru HHBec^ua Macanacugaru xaMKopnuK)ga y3apo Supnamagunap Ba ^aMHATHHHr h^thmohh TapaKKueTura MyHOCuS ypuH Tyragunap. Eupnamum Ba xaMKopnuK xaKuga cy3 KeTraHga, HcnoM guHHHr MyKaggac KhtoSh SynMum KyptoHH KapuMga xaM Sy Sopaga oath KapuMa MaB^ygnuruHH anoxuga TatKugnaMoFHMH3 no3HM.

Annox Taono myHgañ MapxaMaT Kunagu: "flxma^HK Ba TaKBO Hy^uga xaMKop^HK KH^HHr. ryHO^ Ba gymMaH^HK Hy^Hga x,aMKop^HK KH^MaHr" (Mouda cypacu 2 - onm )

EyHgaH KypuHuS TypuSTHKH, axmunuK ñynuga KyñunraH KagaM ynyH xaMuma xaMKopnuK Kunum Ba aKCHHna, eMoHnuK Hynugaru xaMKopnuKKa xapru3 SupnamMacnuK no3HMnuruHH anoxuga HHoSarra onMoFHMH3 no3HMgup.

Y3H MaHTHKaH, HHcoHnap Sup - SupnapuHHHr at3onapu xucoSnaHap экaн, y3ura paBo KypMaraH Hapcanap anSarra SomKanapra xaM paBo KypMacnuru no3HM.

Ku dap ofyapuHUw 3U rk zaex;apaHd - apa(TH)numga xaM (TapuxaH) aroHa (Sup) raBxap - HacngaH maKunnaHraHnap. OuKp wpuTaguraH SyncaK, hhcoh Sup raBxap - HacngaH aparanraHH Sy SywK Sup xaKUKaTKH, xyggu aKa Ba yKanapHHHr Sup KopuHgaH TanamuS HHKKaHnapu ynyH y3apo hhok Ba Sup - Supnapura MexpySoH Synumnapu KaSu, EaHU odaM - HHcoHnap(HHHr) xaMMacu y3apo THHHnuKga, hhok amamnapu no3HMnuru KepaKnuru no3HM.

Hy y3ee 6a dapd oeapad pfaop, atHH xaeT (gaBoMu)garu MatnyM Sup ^aSxacuga SupoH at3o (uHcoH)ra MaSogo ofphk (a3oS - a3HAT) TeraguraH Synca, fluzap y36x<opo HaMoHad Kjapop - SomKa (at3o - HHcoH)nap yHgaH xonu (ofphkch3) KonMac, geS coggapoK KunuS, mapxnacaK MaKcagra MyBo^HKgup. 3epo, HHcoHnapHHHr amam mapouTra, y(uHcoH)HHHr HMKoHHATura KapaS, ToKaTugaH TamKapu SynMaraH Hapcanapra HyHanTHpunraHnHruHH yHyTMacnuK no3HM.

Annox Taono KyptoHH KapuMga MapxaMaT Kunagu:

June, 2022

455

"Аллох хеч бир жонга имкониятидан ташкари нарса юкламас" (Бакара сураси 286 - оят)

Демак, хар бир инсон чин дуст учун мухтожлигида Ундан келадиган масъулият (машаккат) вактида хам сабр билан кабул килиши керак. Ва доим хамнафас булиши лозим. Бунга ушбу ояти Карим хам далилдир!

REFERENCES

1. Абдурахмон Жомй (мухаррир Мубашшир Акбарзод) "Бахористон". -Душанбе: "Адиб", 2014.

2. Ш.Шомухамедов таржимаси асосида. 1971 ^^ jjal£- ¡y^jtt

3. Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф. Олам ва одам Дин ва илм. -Тошкент: "Hilol - nashr", 2021.

4. Шарк ренессанси даври алломалари ва мутафаккирларининг илмий-фалсафий мероси. (А.Маврулов ва бошка...) - Т.: "Sino-standart", 2017.

5. Madalimov, T., Akhatov, L., Xaytmetov, R., & Ibrohimov, F. (2020). A Symbol of Tolerance and Friendship in Jamiy's Work "Bahoriston". International Journal of Current Science Research and Review, 1(1), 29-32.

6. Madalimov, T., Khaytmetov, R., & Akhatov, L. (2020). THE PROBLEM OF TOLERANCE IN ORIENTAL PHILOSOPHY. JournalNX - A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal, 6(7), 130-133.

7. Madalimov, T., Khaytmetov, R., & Akhatov, L. (2020). the PROBLEM of HUMAN PSYCHOLOGICAL CRISES in the VIEWS of EMIL DURKHEIM.

НАУКА ОБРАЗОВАНИЕ И КУЛЬТУРА, 50(6), 50-57.

8. Xaytmetov, R., Akhatov, L., & Madalimov, T. (2020). Капитализм ва инсон психологияси. Педагогика ва психологияда инновациялар, 2(1), 53-61.

9. Xaytmetov, R., Madalimov, T., & Akhatov, L. (2020). The spiritual connection of Sufism and Tolerance in the works of Jami. International Journal of Multidisciplinary Research and Publications, 1(2), 1-4.

10. Akhatov, Lutfillo, Timur Madalimov, and Raimberdi Xaytmetov. "The Spiritual Connection of Sufism and Tolerance in the Works of Jami." International Journal of Multidisciplinary Research and Publications 2 (2020): 1-4. Web. Apr. 2020.

11. Akhatov, Lutfullo, Timur Madalimov, Raimberdi Xaytmetov, and Farxod Ibrohimov. "A Symbol of Tolerance and Friendship in Jamiy's Work "Bahoriston"." International Journal of Current Science Research and Review

3 (2020): 29-32. Web. Apr. 2020.

June, 2022

12. Khaytmetov, R., T. Madalimov, and L. Akhatov. "The Problem of Human Psychological Crises in the Views of Emil Durkheim." Наука, образование и культура 6.50 (2020): 50-57. Web.

13. Khaytmetov, R., T. Madalimov, and L. Akhatov. "The Problem of Tolerance in Oriental Philosophy." Multidisciplinary Peer Reviewed Journal 6.7 (2020): 130-133.

14. Хайтметов, Раимберди, Тимур Мадалимов, and Лутфулло Ахатов. "Капитализм ва инсон психологияси." Педагогика ва психологияда инновациялар 2 (2020): 53-61. Web. Apr. 2020.

Web.

June, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.