Научная статья на тему 'МУТАФАККИРЛАР ИЛМИЙ МЕРОСИДА ИНСОН ВА ИЛМ ҲАҚИДА (ЖОМИЙ АСАРЛАРИ АСОСИДА)'

МУТАФАККИРЛАР ИЛМИЙ МЕРОСИДА ИНСОН ВА ИЛМ ҲАҚИДА (ЖОМИЙ АСАРЛАРИ АСОСИДА) Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

67
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Илм / илмий мерос / инсон омили / Абдураҳмон Жомий / Баҳористон / равза / ҳаѐт / жамият

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Лутфилло Ахатов

Мутафаккирлар илмий мероси ва ундаги инсонпарварлик тимсоли ѐритилган. Илм ва унинг нажоткорлиги ҳақида сўз боради. Инсон омили ва унинг умри, моҳияти ва эзгуликлари ѐритилган. Жамиятдаги иллатлар ва уларни бартараф этиш ҳақида фикрлар баѐн этилган. Илм ўрганишда эътиқод ва фаннинг узвийлиги берилган. Илмнинг юкалиш босқичлари таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МУТАФАККИРЛАР ИЛМИЙ МЕРОСИДА ИНСОН ВА ИЛМ ҲАҚИДА (ЖОМИЙ АСАРЛАРИ АСОСИДА)»

МУТАФАККИРЛАР ИЛМИЙ МЕРОСИДА ИНСОН ВА ИЛМ ХДКВДА

(ЖОМИЙ АСАРЛАРИ АСОСИДА)

Лутфилло Ахатов

Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Мутафаккирлар илмий мероси ва ундаги инсонпарварлик тимсоли ёритилган. Илм ва унинг нажоткорлиги хакида суз боради. Инсон омили ва унинг умри, мохияти ва эзгуликлари ёритилган. Жамиятдаги иллатлар ва уларни бартараф этиш хакида фикрлар баён этилган. Илм урганишда эътикод ва фаннинг узвийлиги берилган. Илмнинг юкалиш боскичлари тахлил килинган.

Калит суз: Илм, илмий мерос, инсон омили, Абдурахмон Жомий, Бахористон, равза, хаёт, жамият.

КИРИШ

Илм ва унинг мохиятини уни урганган, унга амал килган ва бошкага етказган инсонлар англайди. Илмда сохтакорлик, ёлгон ва зарар асло булмайди. Илм-акл оркали инсон юксак марраларга чикади. Инсон омилининг жавхари хам илм оркали сайкалланади. Ислом динида илм урганишлик фарз (бажарилиши мажбурий) деб аталган. Шунинг учун биладиганлар билан билмайдиганларнинг фарки хакида оят келган. "Аллох Куръони Каримнинг Зумар сурасида шундай дейди: "Биладиганлар билан билмайдиганлартенг булармиди?!" деб айт. Албатта, акл эгаларигина эслатма олурлар" (Зумар сураси 9-оят) [1]

АДАБИЕТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мутафаккирлар илмий меросини урганишда, илм ва у оркали инсон омилининг шаклланиши хакида куплаб маълумотлар мавжуд. Абдурахмон Жомий илмий мероси шулар жумласидан. Унинг илмий мероси хар бир даврда урганилган, жумладан, китоблар ва турли масалаларга багишланган рисолаларининг номи: "Тавсири каломулло", фотиха сурасидан то "Фаайа фархабун" оятигача, "Шавохидун - нубувват", "Нафа хотул - унс", "Максадул - фусус", "Рисолаи тарикайи суфийя", " Шархи миот", "Шархи нусуси лавомеъ", "Шархи абёти форизия", "Шархи рубоиёт", "Лавойих", "Шархи матни мавлонойи Рум",

June, 2022

405

"Шархи матни Амир Хусрав Дехлавий", "Шархи хадиси Абузар Укаймий", "Шархи суханони хожа Мухаммад порсо", "Таржумайи арбаин", "Манокиби хазрати Мавлавий Румий", "Манокиби хожа Абдуллох Ансорий", "Рисолаи тахкики мазхаби суфийя", "Рисола дар исботи вужуд", "Рисола дар суоли Х,инустон", "Рисолаи дар Ло Илохи Иллоллох", "Рисолаи дар маносики хаж", "Х,афт авранг" (Х,атфт авранг) тарзида берилади. Х,афт авранг куйдуаги тартибда: "Силсилатуз - захаб", "Саломон ва Абсол", "Тухфатул - ахрор", "Сабхатул - аброр", "Юсуф ва Зулайхо", "Лайли ва Мажнун", "Хирадномаи Искандарий", "Девони аввал", "Девони сони", "Девони солис", "Бахористон", "Рисолаи кабир дар муаммо", "Рисолаи мутавассит дар муаммо", "Рисолаи сагир дар муаммо", "Рисолаи манзума дар муаммо", "Рисолаи аруз", "Рисолаи кофия", "Рисолаи мусики", "Муншоот", "Шархи мулло бар кофия", "Шархи мифтох ул - гайб" каби илм урганишга асос буладиган илмий маъно касб этган асарлардир.

Асарларидан "Бахористон" асарининг иккинчи равзаси Донолар уикмати уацида деб номланиб унга битилган хар бир хикоятнинг замирида инсонпарварлик гоясини мужассам:

Фаридунки шавкат заминига насихат тухмин икди, фарзанди учун когозга куйдаги сузларни чекди: "Х,аёт вараклари киши амалининг сахифаларидир. Унга энг яхши ишларгина ёзиб колдирилади"

Замон сахифалари - инсон умрин дафтари, Шундайин сузни демиш уйга толган бир доно: Кимки бу пок китобда яхши амали билан Яхши номин колдирса, ушанинг бахти аъло.[2] Мисранинг шархи: Замон сахифалари - яъни утаётган хар бир кунимиз, сониямиз - вактимиз (тарих сифатида) замон сахифаси сифатида мухирланиб боради ва инсон умрин дафтари, яъни яшаган умримизни мазмуни акс итилган хаёт дафтари (китоби)миз тарзида шакилланиб боришлигига ургу берилмокда. Бу дафтарни безаш учун Шундайин сузни демиш уйга толган бир доно: хаёлага толиб бутун - "Бахористон" богларининг хар бир равзаси (асардаги боглар жаннатдаги равзаларга тенглаштирилмокда)ни сайр этиш максадида Кимки бу пок китобда яхши амали билан ошно булса, яъни бу китобни укиб у китода акс этилган боглардаги ахлок билан хулкланса, унинг хушбуй муаттар гулу - райхонлар оркали узини жаннатдаги равзаларда хис килган булади ва Яхши номин цолдирса, ушанинг бахти аъло эканлигига ишора берилиши эса, бу ("Бахористон") боглардаги ахлокий фазилатларга амал килиб, шу ахлок

June, 2022

406

opKagu myxpar Ko3oHca, axmu axgoK coxuSu geraH MatHoga ^aMuaTga y3 ypHHHH Tonca, geMaKKH, ywaHUHZ 6axmu a^no, geS энг ygyr MaKoMra gofiuKguruHu эtтнpo$ этмoкga. By Ma^OMHH 6h3 Kyfigaruna mapxgamuMro MyMKHH:

fflaputar - HcnoM KoHyH Kougacu, Sa^apugumu mapT SygraH KoHyH Ba Kougagap.

TapuKar - Tyrpu fiyg SyguS, 6yHga fflaputarnu MyKaMMag SugMacgaH TapuKarra эpнmмafigн.

Matpu^ar - MyKaMMaggamraH ugM, atHuKu, yHna - MyHnara xaM y3rapMañgHraH ugM

X,aKuKar - энг SyroK MapTaSara эpнmгaнgнгнгa umopa Oxupgaru X,aKuKar MaKOMH Sy 6axmu a^no geS aragagu. 3epo, X,aKuKaTra эpнmнm Sy энг WKcaK - ogufi MaKOM cu^araga SaxogaHagu. ByHgaHga ogufi SaxT SomKa SygMacguruHu yHymacguK KepaK. fflyHgafi экaн, ogufi - 6axmu avnora эpнm ynyH xap Sup uhcoh Sy Sorgaru axgoKgaH MocyBo SygMacguru KepaK geS afiTugMoKga.

3ap TagaSgap эmнк KaSu xagKa tokuS KygoKKa, EtuS Keggu, Sy opaga MeH fiyKgupMaH, myKypgap. Bory poruM SygMaca xaM, MatHu HuxoggapuM Kyn, By HuxonHuHr moxy Sapru KagaM эpyp Ba ga^Tap. BafiTy metpgapgaH SygaK, MeHuHr MygKuM, yfiuM fiyK, BomKa MygKuM Ko^ua - Sy SygogMac MygKy 3ap. [3] fflapx: 3ap mana6nap эwик Ka6u x^anKfl moKju6 Kyno^Kfl, geS ^aMuaTgaru Sat3u "Homyg" KuMcagap - gyHe Marocura, 3eSy - 3eHHaraapura SypKaHraHguru (Sat3u эpкaкgapнннг KygoKgapura Saggor TaKumgapuHu эca SupoH cy3 SugaH Tatpu^gaS SepogMafiMu3)Hu Bac$ этнS, Emu6 Kendu, 6y opada MeH üyKfiupMaH, wyKypnap, atHu SyHgafi ^apaeHnap W3 SepraHga xaM napBo KugMaguM, ygap ("Homyg" KuMcagap - gyHe Marocura, 3eSy - 3eHHaTnapura SypKaHraH)gaH SygMaraHuMra myKpgap KugaMaH. Eozy pozuM 6ynMaca %aM, Ma^HU HuqonnapuM Kyn, atHu ygap ("Homyg" KuMcagap - gyHe MaTocura, 3eSy - 3eñHaTgapura SypKaHraHgap) KaSu Sory poruM (SofiguruM) SygMacaga xaM, MatHora Sofi (MatHaBun xa3uHa) SygraH Huxog (acap)gapuM Kyngup. Ey HU^onHUHZ woxy 6apzu KjanaM эpyp ea dafimap, geS MatHora Sofi (MatHaBufi xa3uHa) SygraH Huxog (acap)gapuMHuHr moxgapu KagaM SugaH Se3arugraH Ba ga^Tap (kutoS) SyguS maKuggaHraH. X,aMga Eaümy we^pnapdaH 6ynaK, MeHUHZ MynKUM, yüuM üyK, geS SyHeg этгaн MatHora Sofi SygraH Huxog (acap)gapuMHuHr moxgapu KagaM SugaH Se3arugraH Ba ga^Tap (KuToS)gapgaru metpgapgaH SygaK, MeHuMHr SofiguKgapuM - MygKuM ("Homyg"

June, 2022

407

кимсалар - дунё матосига, зебу - зейнатларига бурканганлар) каби богу рогиларим хам йук булса-да, Бошщ мулким цофия - бу булолмас мулку зар, яъни улар ("ношуд" кимсалар - дунё матосига, зебу - зейнатларига бурканганлар) каби богу рогларидан устун турувчи мулким - бойлигам бу маънога бой (маънавий хазина) булган нихол (асар)ларимдаги кофия -байтларим булиб, гарчи бу мулк - бойлик ва зар - олтин булмаса хам, киммати бу унинг маърифатга илтувчи маънавий нихол (дафтар - китоб)лигидадир.

REFERENCES

1. Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф. Олам ва одам Дин ва илм. - Т.: "Hilol - nashr", 2021 й.

2. 313 : 1л ¿JU -1962. ¿¿^J(cjt-**j>): t&Jj ¿)>JLJ ¿It

3. Акрам Б. Фасохат мулкининг сохибкирони. - Т: "O'zbekiston" 2016 й.

4. Шомухамедов Ш. Абдурахмон Жомий. - Т: Е.Еулом, 1971й.

5. Комилов Н. Тасаввуф. - Т: "Movarounnahr" - "O'zbekiston", 2009й.

6. jl^l I t^U'lS lJI^ iLuJ pZLuil iLuJ fJAjl* J ijj&jj&j l—UJJJ ¿JIAJ JJutA JA<al ¿Л ("т^л jl

4 1973 - LjljlL iltJu

7. Комилов Н. Тафаккур карвонлари (Шарку Еарбнинг цивилизациявий алокалари). - Т: "Sharq", 2011й .

8. Ислом Каримов Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т: "Маънавият", 2008й.

9. Madalimov, T., Akhatov, L., Xaytmetov, R., & Ibrohimov, F. (2020). A Symbol of Tolerance and Friendship in Jamiy's Work "Bahoriston". International Journal of Current Science Research and Review, 1(1), 29-32.

10. Madalimov, T., Khaytmetov, R., & Akhatov, L. (2020). THE PROBLEM OF TOLERANCE IN ORIENTAL PHILOSOPHY. JournalNX - A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal, 6(7), 130-133.

11. Madalimov, T., Khaytmetov, R., & Akhatov, L. (2020). the PROBLEM of HUMAN PSYCHOLOGICAL CRISES in the VIEWS of EMIL DURKHEIM.

НАУКА ОБРАЗОВАНИЕ И КУЛЬТУРА, 50(6), 50-57.

12. Xaytmetov, R., Akhatov, L., & Madalimov, T. (2020). Капитализм ва инсон психологияси. Педагогика ва психологияда инновациялар, 2(1), 53-61.

13. Xaytmetov, R., Madalimov, T., & Akhatov, L. (2020). The spiritual connection of Sufism and Tolerance in the works of Jami. International Journal of Multidisciplinary Research and Publications, 1(2), 1-4.

14. Akhatov, Lutfillo, Timur Madalimov, and Raimberdi

Xaytmetov. "The Spiritual Connection of Sufism and Tolerance in

June, 2022

the Works of Jami." International Journal of Multidisciplinary Research and Publications 2 (2020): 1-4. Web. Apr. 2020.

15. Akhatov, Lutfullo, Timur Madalimov, Raimberdi Xaytmetov, and Farxod Ibrohimov. "A Symbol of Tolerance and Friendship in Jamiy's Work "Bahoriston"."

International Journal of Current Science Research and Review 3 (2020): 29-32. Web. Apr. 2020.

16. Khaytmetov, R., T. Madalimov, and L. Akhatov. "The Problem of Human Psychological Crises in the Views of Emil Durkheim." Наука, образование и культура 6.50 (2020): 50-57. Web.

17. Khaytmetov, R., T. Madalimov, and L. Akhatov. "The Problem of Tolerance in Oriental Philosophy." Multidisciplinary Peer Reviewed Journal 6.7 (2020): 130-133.

18. Хайтметов, Раимберди, Тимур Мадалимов, and Лутфулло Ахатов. "Капитализм ва инсон психологияси." Педагогика ва психологияда инновациялар 2 (2020): 53-61. Web. Apr. 2020.

Web.

June, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.