Научная статья на тему 'Бўйлама ариқчали бешинчи синф айланма кинематик жуфтликдаги ишқаланиш кучи моменти ҳисоби'

Бўйлама ариқчали бешинчи синф айланма кинематик жуфтликдаги ишқаланиш кучи моменти ҳисоби Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
36
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Кинематик жуфт / ишқаланиш кучи / бўйлама ариқча / цапфа / цилиндр / момент / рекация кучи / мой / механизм / машина / оғиш бурчаги / Кинематическая пара / сила трения / продольная канавка / цапфа / цилиндр / крутящий момент / возвратная сила / масло / механизм / машина / угол отклонения

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Жўраев Анвар Жўраевич, Кенжабоев Шукуржон Шарипович, Акбаров Алишер Норматжонович, Муйдинова Нилуфар Қахрамон Қизи

Мақолада технологик машиналарда мавжуд бешинчи синф айланма кинематик жуфтлик конструкциясидаги ишқаланиш кучи ва моментини камайтириш ҳисобига ушбу кинематик жуфтликнинг ишлаш муддатини ошириш бўйича олиб борилган назарий тадқиқотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по механике и машиностроению , автор научной работы — Жўраев Анвар Жўраевич, Кенжабоев Шукуржон Шарипович, Акбаров Алишер Норматжонович, Муйдинова Нилуфар Қахрамон Қизи

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Расчет момента силы трения во вращательной кинематической паре пятого класса с продольной канавкой

В статье представлены теоретические исследования по увеличению срока службы этой кинематической пары за счет снижения силы трения и крутящего момента в существующей конструкции вращающейся кинематической пары пятого класса в технологических машинах.

Текст научной работы на тему «Бўйлама ариқчали бешинчи синф айланма кинематик жуфтликдаги ишқаланиш кучи моменти ҳисоби»

УДК: 531.8; 621.01.

БУЙЛАМА АРЩЧАЛИ БЕШИНЧИ СИНФ АЙЛАНМА КИНЕМАТИК ЖУФТЛИКДАГИ ИШКАЛАНИШ КУЧИ МОМЕНТИ ^ИСОБИ

Жураев Анвар Жураевич

НамМКД т.ф.д, профессор anvardjuravev 1948@mail.ru+998931813 804

Кенжабоев Шукуржон Шарипович

Наманган му^андислик-курилиш института, техника фанлари доктори.

E-mail: kenj aboev@gmail. com

Акбаров Алишер Норматжонович

Наманган му^андислик-курилиш институти докторанти.

E-mail: alisher lion90@ mail.ru, тел. +998935898883

Муйдинова Нилуфар ^ахрамон кизи

Наманган му^андислик-курилиш институти укитувчиси.

Аннотация. Маколада технологик машиналарда мавжуд бешинчи синф айланма кинематик жуфтлик конструкциясидаги ишкаланиш кучи ва моментини камайтириш х,исобига ушбу кинематик жуфтликнинг ишлаш муддатини ошириш буйича олиб борилган назарий тадкикотлар келтирилган.

Аннотация. В статье представлены теоретические исследования по увеличению срока службы этой кинематической пары за счет снижения силы трения и крутящего момента в существующей конструкции вращающейся кинематической пары пятого класса в технологических машинах.

Abstract. The article presents theoretical studies on increasing the service life of this kinematic pair by reducing the friction force and torque in the existing design of a rotating kinematic pair of the fifth class in technological machines

Калит сузи. Кинематик жуфт, ишкаланиш кучи, буйлама арикча, цапфа, цилиндр, момент, рекация кучи, мой, механизм, машина, огиш бурчаги.

Ключевое слово. Кинематическая пара, сила трения, продольная канавка, цапфа, цилиндр, крутящий момент, возвратная сила, масло, механизм, машина, угол отклонения.

Keyword. Kinematic pair, friction force, longitudinal groove, trunnion, cylinder, torque, return force, oil, mechanism, machine, deflection angle.

Технологик машиналар ва жих,озларнинг эксплуатация жараёнида юритгичлар томонидан сарф буладиган барча механик энергияларнинг хдммаси фойдали ишларни бажариш учун сарф булмаслиги уз исботини топган. Сарф булаётган энергиянинг карийб 33 фоизи технологик машиналар иш бажариш жараёнида ишчи органлар орасидаги ишкаланишни енгиш учун сарф булади [1].

Бешинчи синф айланма кинематик жуфтда ишкаланиш моментини х,исоблашнинг кенг таркалган усулида иккита гипотезадан фойдаланилади[2]. 1- расмда келтирилган х,исоблаш схемаси буйича биринчи гипотезадан фойдаланиб, босим кучининг мувозанат шарти Рк ва ишкаланиш кучининг ОУ укидаги элементар контакт зонадаги проексиясини х,исобга олиб, ифодани аниклаш мумкин булади.

Х,ар бир арикча тортиб турган бурчак киймати:

Б1Паа = —;

ь

г

(1)

Олинган (1) ифодадан: барча арикчалар сонини эътиборга олсак:

аа = агоэт—;

. ь

у—, г

п ■ ь

Таа1 = аа =1 ^т- ; I=1

г

(2)

Мос равишда х,ар бир арикча эгаллаб турган юзани инобатга олсак:

п

I ^а = 1Ь ;

I=1

Шунингдек, огма арикчалар ишлатилганда

1а = 1008¡5;

бу ерда, / - цапфа узунлиги, в - огма арикчали ук билан х,осил килувчи бурчаги. Юкорида таъкидланган мувозанат шартини олсак:

ь 2

(3)

Р = 2д! ооэ5

г 81П

V

л I . Ь

---агоэт—

2 2 г

у

(4)

бу ерда, ^-босим кучи, /-кинематик жуфтнинг узунлиги, г-цилиндрнинг радиуси, I-арикчалар сони ва ¿-арикчалар кенглиги.

Шуни таъкидлаш керакки, босим кучи Р жисмнинг огирлик кучига боглик булиб, ук (цилиндр) даги цапфа асосан п айлана зонада хдракат килади [3].

Цапфанинг ук (цилиндр) буйича реакция кучини х,исобга олиб, ишкаланиш кучидан момент куйидаги ифодадан х,исобланади [3]:

Миш = !Рг'

л I . Ь

---Э1П

2 2 г

Э1П

л I . Ь

---Э1П

2 2 г

л

(5)

а)

б)

в

1-ук (цилиндр), 2-цапфа (корпус) а) буйлама кесим; б) кундаланг кесим(арикчалар укга паралеел х,олати);

в) арикчалар огма х,олати 1-расм. Ишкаланиш моментини аниклаш учун хисоблаш схемаси

. ь ь

Бу х,олда Б1П— « — ни, шунингдек (5) ва мойлаш даражасини х,исобга олган х,олда

г г

"а" коэффициентини инобатга олган х,олда оламиз:

ж 1Ь

миш = 2/Ча1

г б1п

V 2

1ь_ 2г у

1ь 2

2 2г

БШ

ж 2

(6)

бу ерда, /-пулатнинг пулатга ишкаланиш коеффициенти.

Демак, олинган (6) формула умумий булиб, хусусий х,олида, Р=0 булганда [3] келтирилган формулага мос келади.

Математик моделнинг сонли ечими ва тадкики.

Бешинчи синф айланма кинематик жуфт параметрларининг дастлабки маълумотлари озик овкат саноатининг усимлик мойини ишлаб чикариш учун кулланиладиган мой сикиш машинаси механизмлари ва машиналари учун танланади [3]: Р=(5,0-9,0>102Н; /=(2,0-11>10-2 м; г=(10-40>10-2 м; f=0,05-0,1; /=6,0-12,0; а=0,4-0,7; Ь=(0,6-1,8>10-3 м;

Айланма кинематик жуфтнинг тавсия этилган конструкцияси ишкаланиш кучларидан моментни сезиларли даражада камайтиради ва шу билан механизм ва машинанинг хизмат муддатини ортирадии. Бунда айникса арикчаларни арикчаларнинг айланиш укига нисбатан х,осил килган бурчаги мух,им урин тутади. Айланма кинематик жуфтлик конструкциясининг тавсия этилаётган параметрлари ташки юк ишкаланиш кучларидан моментнинг камайишига таъсир килади. 2-расмда кинематик жуфт цилиндр (ук) сиртидаги буйлама арикчаларнинг улчамлари узгариши билан ишкаланиш кучларининг моменти узгаришига богликлик графиклари курсатилган [3].

Графикдан куринадики, кинематик жуфтлик ички цилиндрига очилган буйлама арикча кенглигини ошириш билан ишкаланиш кучи моменти Миш чизиксиз конуният буйича камайганлигини куриш мумкин. Буни буйлама арикча эни "Ь" улчами ортиши сабабли кинематик жуфтликдаги контакт юзалари майдонининг камайиши билан асослаш мукин экан. Шу билан бирга, буйлама арикчалар сонининг ортиши билан х,ам ишкаланиш моменти камаяр экан. Масалан: арикча кенглигини 0,5-10"3м дан 3,040-3м га ортиши билан ва арикчалар сони 1=6 та булганда ишкаланиш моменти 30 Нм дан 9,9 Нм га камаяр экан; арикчалар эни юкоридаги микдорга тенг булганда ва арикчалар сони /=12 та булганда ишкаланиш моменти микдори 14,5 Нм дан 2,9 Нм га камаяр экан. Ёг-мой саноатининг курилаётга машина ва механизмлари учун кинематик жуфтлик шу ресурсини 25-30% га ошириш учун арикчалар сони ва кенглигини куйидаги кийматларда олиш тавсия этилади: /=9 Ь=(0,8-2,0>10-3 м [3].

Таъкидлаш мумкинки, арикчаларнинг айланиш укига нисбатан огиш бурчагининг ортиши ишкаланиш юзасини камайишига олиб келади. Шунинг учун кинематик жуфтда ишкаланиш моменти кийматлари х,ам мос равишда камаяди. Огиш бурчаги 10° килиб олинганда ишкаланиш моментлари узгариш конуниятлари (2-расм, 4,5,6 графиклар) кийматлари Р=0 х,олатида (2-расм, 1,2,3 графиклар) нисбатан (8.0^10) % гача камайганини куриш мумкин.

маж,

10Н-м|

3,0

2:5 2=0 1:5 1:0

0:5

0 1,0 2:0 ' 3:0 10"3м

1,4- да /=6,0; 2,5-да /=9,0; 3,6-да /=12,0 1,2,3- тугри буйлама арикчалар; 4,5,6- огма арикчалар. Р=10°. 2-расм Ишкаланиш моменти узгаришини кинематик жуфтлик цилиндри (вали) сиртидаги арикчалар энига боFлик узгариш графиги

Ишкаланиш моментини узгариш жараёнига кинематик жуфтлик укининг радиуси (г) ва кенглиги (I) ни кандай таъсир этувчини урганиш х,ам мух,им х,исобланади (3-расм). г ва I ни орттириш билан Миш киймати х,ам пропорционал равишда чизикли конуният

буйича ошар экан. Шунинг учун кинематик жуфтликдаги ишкаланишни камайтириш учун г ва I ни мумкин кадар кичик кийматларда олиш максадга мувофик булар экан [3]. Миш, Ю Н-ш

0 2 4 6 8 I Ю"2м

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1,3,5,6- таклиф килинаётган; 2,4-мавжуд 1,3- арикчалар укка паралел булганда; 5,6- арикчалар огма жойлашганда. 1,2,5- да г=4,0-10-2 м; 3,4,6-да г=3,040-2 м

3-расм. Ишкаланиш кучи моментини айланма кинематик жуфтлик узунлигининг

узгаришига боFлик х,олдаги графиги

Таъкидлаш керакки, юклама Р асосан цилиндр сиртининг пастки кисмига таъсир килади, айникса юклама Р цапфанинг огирлигидан х,осил буладиган булса, юклама Р канча куп булса, ишкаланиш моменти Миш киймати шунча юкори булади. Бундай х,олатда цилиндр юзасидаги буйлама арикчалар булиши нафакат цапфа ва цилиндрнинг контакт юзалар майдонини камайтиради, балки улар мойловчи материални саклаш ва ишкаланиш циртларга узатиш учун манба булиб хизмат килади [3].

Бу ерда х,ам, таъкидлаш керакки, буйлама арикчалар огиш бурчаги мос равишда ишкаланиш моментини камайтиришга олиб келади. (3-расм, 5,6 графиклар).

Мойлаш даражаси коэффициенти "а" оркали х,исобга олинади. 4-расмда ишкаланувчи сиртларни турли даражадаги мойлашда юклама Р ни узгаришига боглик х,олда ишкаланиш моменти Миш нинг узгариш графиги тасвирланган. Унда куринадики, ташки юклама (1,0-8,0)402 Н хдмда мойлаш даражаси а=0,70 булганда ишкаланиш моменти 40,5 Нм гача чизикли конуният буйича ошар экан; а=0,40 булганда эса ишкаланиш моменти 15,4 Нм гача ошар экан. Шунинг учун мойлаш кийматини макбул киймати а<(0,4-0,5) ораликда олиш тавсия этилади [3].

^айд этиш керакки мойлаш коэффиценти Миш таъсири пропорционал булса-да, огиш бурчаги в ни узгариш кийматида х,ам ушбу пропорционаллик сакланиб колади. Бунда в=10° булгандаги таъсири Миш ни (8.0-10) % гача камайишига олиб келади.

1,5-да а=0,4; 2,6-да а=0,5; 3,7-да а=0,6; 4,8-да а=0,7 4-расм. Ички цилиндр (вали)да арикчалари булган кинематик жуфтликдаги ишкаланиш кучи моментини цапфа огирлигидан хосил буладиган юкланишга

боглик; узгариш графиги

1) Ь=0,640-3 м; 2) Ь=1,2-10 м; 3) Ь=1,8^0-

м

5 - расм. Арикчалар айланиш укига огма жойлашиш бурчагини ишкаланиш кучи моментининг узгаришига богликлик графиклари

5-расмда арикчалар айланиш укига огма жойлашиш бурчагини ишкаланиш кучи моментининг узгаришига богликлик графикларида келтирилган. Графиклар тах,лили шуни курсатадики, арикчаларнинг айланиш укига нисбатан огиш бурчаги в нинг кийматлари 2,5° дан 15° гача купайганда ишкаланиш моменти кийматлари Ь=0,6-10-3 м булганда 38 Нм дан 15,2 Нм гача ночизикли кийматларда камаяди (5-расм, 1-график). Мос равишда арикчалар эни 1,840-3 м гача купайганда ишкаланиш моментининг 16,3 Нм дан 5,9 Нм гача камайишини куриш мумкин. (5- расм, 3- график).

Демак, ишкаланиш моментини камайтириш учун арикчалар огиш бурчагини (8°^10°) оралигида олиш максадга мувофикдир.

АДАБИЁТЛАР

1. Жураев А.Ж. ва бош;. Машина ва механизмлар назарияси. -Т.: Гофур Гулом, 2004. -408-б.

2. Артоболевский И.И. Теория механизмов и машин.- М.: Наука, 1988. -640 с.

3. Кенжабоев Ш.Ш. Разработка конструктивных схем и методы расчета рычажных механизмов с упругими элементами и гибкими звеньями приводов технологических машин: Дис. ... док. тех. наук - Ташкент: ТГТУ, 2019 - 233 с.

4. Мухамедов Жобирхон, Турдалиев Вохиджон Махсудович, Косимов Аьзамжон Адихамжонович, & Кучкоров Собиржон Каримович (2017). РАСЧЕТ МОЩНОСТИ КОМБИНИРОВАННОГО АГРЕГАТА ДЛЯ ПРЕДПОСЕВНОЙ ОБРАБОТКИ ПОЧВЫ И ПОСЕВА МЕЛЬКОСЕМЕННЫХ ОВОЩНЫХ КУЛЬТУР. Вестник Науки и Творчества, (3 (15)), 93-98.

5. Меликулов Нормат, кучкоров Собиржон Каримжонович Одновременное действие изгиба и сжатия в пластинах, подкрепленных по контуру упругими тонкостенными стержнями // Механика и технология. 2022. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/odnovremennoe-deystvie-izgiba-i-szhatiya-v-plastinah-podkreplenyh-po-konturu-uprugimi-tonkostennymi-sterzhnyami (дата обращения: 01.02.2023).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.