Научная статья на тему 'Ўқлараро масофаси ўзгарувчан занжирли узатма етакланувчи юлдузчасининг вертикал тебранишини тадқиқ этиш'

Ўқлараро масофаси ўзгарувчан занжирли узатма етакланувчи юлдузчасининг вертикал тебранишини тадқиқ этиш Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
43
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўқлараро масофа / занжирли узатма / юлдузча / конструкция / ҳаракат / тебраниш / қонуният / график / боғланиш / Межосевая расстояния / цепная передача / звездочка / конструкция / движения / колебания / закономерность / график / зависимость

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Турдалиев Вохиджон Махсудович, Комилов Саҳоб Расулжонович, Саидюсупов Маруфжон Баходиржон Ўғли, Акбаралиев Хусниддин Хурсанали Ўғли, Рахимбердиев Давронбек Тўлқинбой Ўғли

Ушбу мақолада ўқлараро масофаси ўзгарувчан занжирли узатманинг етакланувчи юлдузчасининг вертикал тебранишини ўрганиш бўйича ўтказилган назарий тадқиқотлар натижалари келтирилган. Тадқиқотлар натижасида вертикал йўналишдаги чизиқли ва оғма тебранишдларини ифодаловчи ҳаракат тенгламалари ҳамда қонуниятлари олинган. Олинган ҳаракат қонуниятларини таҳлили асосида параметрларни боғлиқлик графиклари қўрилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по механике и машиностроению , автор научной работы — Турдалиев Вохиджон Махсудович, Комилов Саҳоб Расулжонович, Саидюсупов Маруфжон Баходиржон Ўғли, Акбаралиев Хусниддин Хурсанали Ўғли, Рахимбердиев Давронбек Тўлқинбой Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Исследования вертикальных колебаний ведомой звездочки цепной передачи с переменным межосевым расстоянием

В данной статье приведены результаты теоретических исследований вертикальных колебаний ведомой звездочки цепной передачи с переменным межосевым расстоянием. В результате исследования были получены уравнения и законы движения, представляющие собой линейные и угловые колебания в вертикальном направлении. На основе анализа полученных законов движения построены графические зависимости параметров.

Текст научной работы на тему «Ўқлараро масофаси ўзгарувчан занжирли узатма етакланувчи юлдузчасининг вертикал тебранишини тадқиқ этиш»

УДК 621.855.2

УКЛАРАРО МАСОФАСИ УЗГАРУВЧАН ЗАНЖИРЛИ УЗАТМА ЕТАКЛАНУВЧИ ЮЛДУЗЧАСИНИНГ ВЕРТИКАЛ ТЕБРАНИШИНИ ТАДЦЩ ЭТИШ

Турдалиев Вохиджон Махсудович НамМКИ т.ф.д., профессор, vox111781@mail.ru. +998 97 335 93 39

Комилов Сах,об Расулжонович НамМКИ докторант, sahob.komilov@gmail.com. +998 90 215 49 90

Саидюсупов Маруфжон Баходиржон угли

+998 99 919 42 42

Акбаралиев Хусниддин Хурсанали угли НамМКИ стажёр-укитувчи. xakbaraliyev94@mail.ru. +998 93 778 37 17

Рахимбердиев Давронбек Тулкинбой угли Тадкикотчи +998993959494

Аннотация. Ушбу маколада уклараро масофаси узгарувчан занжирли узатманинг етакланувчи юлдузчасининг вертикал тебранишини урганиш буйича утказилган назарий тадкикотлар натижалари келтирилган. Тадкикотлар натижасида вертикал йуналишдаги чизикли ва огма тебранишдларини ифодаловчи хдракат тенгламалари хдмда конуниятлари олинган. Олинган хдракат конуниятларини тах,лили асосида параметрларни богликлик графиклари курилган.

Аннотация. В данной статье приведены результаты теоретических исследований вертикальных колебаний ведомой звездочки цепной передачи с переменным межосевым расстоянием. В результате исследования были получены уравнения и законы движения, представляющие собой линейные и угловые колебания в вертикальном направлении. На основе анализа полученных законов движения построены графические зависимости параметров.

Annotation. This article presents the results of theoretical studies of vertical oscillations of a chain drive driven sprocket with a variable center distance. As a result of the study. equations and laws of motion were obtained. which are linear and angular oscillations in the vertical direction. Based on the analysis of the obtained laws of motion. graphical dependences of the parameters are constructed.

Калит сузлар. Уклараро масофа, занжирли узатма, юлдузча, конструкция, хдракат, тебраниш, конуният, график, богланиш.

Ключевые слова. Межосевая расстояния, цепная передача, звездочка, конструкция, движения, колебания, закономерность, график, зависимость.

Keywords. Center distance. chain transmission. sprocket. design. movement. fluctuations. regularity. graph. dependence.

Илм-фан олдида турган асосий вазифа бу, ишлаб чикариш жараёнини мувофиклаштириш билан бир каторда ишончли ишлайдиган, иш унуми ва фойдали иш коэффициенти юкори машина ва механизмлар билан таъминлашдир. Чунки, ишлаб чикариш жараёни катта машиналар комплексидир. Албатта, бу комплексда машиналарнинг ишчи деталлари, узеллари ва узатиш механизмлари алохида урин тутади.

Маълумки, машиналарда ишчи органларнинг асосий кисми маълум бир турдаги харакатни амалга оширади. Бунда, ишчи органлар ушбу харакатларни керакли конуният ва талаблар асосида амалга ошириши учун узатиш механизмларининг рационал конструкцияларини танлаш, яратиш ва мавжудларини такомиллаштириш мухим ахамиятга эгадир [1, 2].

Х,озирги кунда бутун дунё буйича параметрлари созланадиган, бошкариладиган ва автоматлашган механизм ва машиналарга булган талаб ортиб бормокда. Бу эса уз-узидан машина ва механизмларнинг янги авлодларини яратишга ундовчи асосий омилдир [3].

Юкоридагилардан келиб чикиб, ишчи органлари кушимча харакатни амалга оширадиган технологик машиналарнинг узатиш механизмлари учун уклараро масофаси узгарувчан занжирли узатманинг конструкцияси тавсия этилган (1-расм) [4].

1-расм. Уклараро масофаси узгарувчан занжирли узатма

Ушбу занжирли узатманинг кузгалувчанлик даражаси иккига тенг булиб, улардан биринчиси юлдузчаларнинг уз уки атрофидаги айланма харакатини ифодаласа, иккинчи харакати етакланувчи юлдузчанинг вертикал йуналишдаги тебранма харакатини ифодалайди. Етакланувчи юлдузчанинг уз уки атрофидаги айланма харакати етакчи юлдузчанинг харакат конунига боглик булади. Вертикал йуналишдаги тебранма хдракати эса, технологик каршиликнинг таъсир этиш конуниятига боглик булади. Етакланувчи юлдузчанинг вертикал йуналишдаги харакатини тадкик этишда бир массали механик тизим сифатига караймиз, (2-расм)

////////

в„ I Cf1

т

А

FT

2-расм. Етакланувчи юлдузчани вертикал йуналишда тебранма х,аракатини тадкик

этишга доир х,исоб схема

Курилаётган бир массали механик тизим таркибига уклараро масофаси узгарувчан занжирли узатманинг етакланувчи юлдузчаси, ишчи орган ва коромисло киради. Ушбу тебранма харакатда ташки куч FT асосан ишчи орган ишлов бераётган махсулот ёки мухитдан келаётган таъсир кучи хисобланади. ^айтарувчи куч сифатида икки елкали ричаклардаги босим пружинлардаги деформацияловчи кучлар ва ишчи кисмларнинг огирликлари киради.

Вертикал йуналишдаги тебранма харакатни ифодоловчи дифференциал тенгламани [5] га кура куйидагича ёзамиз

тУ+Ку+спУ = ft , (1)

бунда да-коромисло, ишчи орган ва уклараро масофаси узгарувчан занжирли узатма етакланувчи юлдузчаларининг биргаликдаги умумий массаси, kg; ¿„-босим пружинасининг диссипация коэффициенти, Ns/m; с„-босим пружинасининг бикирлик коэффициенти, N/m.

Тадкикотларда ишчи орган иш жараёнида бир текис ишлаши учун ишлов берилаётган мухитдан келаётган каршилик кучи ишчи орган огирлиги ва босим пружинасининг деформацияловчи кучлари билан узаро тенг булиши керак.

Масса вертикал йуналишдаги тебранишни асосан мухитдан келаётган каршилик кучи FT нинг киймати ортиб кетсагина амалга оширади хамда бу таъсирни киска муддатли деб фараз килиб (1) тенгламани куйидагича ёзамиз

тУ + КпУ + спУ = 0. (2)

Ушбу тенгламани хар икки томонини т га булиб юбориб, куйидагини хосил киламиз

b c

y + Кп y + = 0 . (3)

mm w

(3) тенглама узгармас коэффициентли иккинчи тартибли бир жинсли тенглама булганлиги учун [6] га кура куйидагича куринишда ёзиб оламиз

b c

к2 + к^к + = 0 (4)

mm ()

Бу ерда к2 = У, к = У , 1 = У .

(4) характеристик тенглама икки илдизли квадрат тенгламадир, унинг илдизларини k1 ва k2 лар билан белгилаймиз. У холда

b.

ki =

m

b2

m

4

m

b.

2

k„

m

bl _ 4

m2 m

~2

b

4

< 0

m m

ечими куйидагича булади

булиш эхтимоли юкори булганлиги учун [6] га кура масаланинг

y = Ae 2m (cos(

c„

b2

m 4m

t)

b

sin(^

c

b2

m 4m

t))

, (5)

/4mc _ b2

бунда А-массанинг тебраниш амлитудаси; е-натурал логорифм асоси; /-вакт, s.

Вертикал йуналишдаги тебраниш конуниятини аниклаш учун (5) тенгламани сонли ечимини параметрларнинг куйидаги кийматларида амалга оширамиз: m=50 kg, А=(8+10) sm, с„=30000+40000 N/m, ¿„=500-2500 Ns/m, /=(0+1) s.

(5) тенгламани сонли ечимини амалга ошириш натижасида ишчи орган вертикал йуналишдаги тебранишини ифодоловчи конуниятлар олинди (3-расм).

3-расмда келтирилган конуниятлардан куринадики, етакланувчи юлдузчанинг вертикал йуналишдаги тебранма хдракати маълум вакт утиши билан сунар экан. Бунда максимал тебраниш амплитудаси 8 sm, босим пружинасининг бикирлик коэффициенти 30000 N/m ва диссипация коэффициенти 500 Ns/m дан 2000 Ns/m гача ортса тебранишларнинг суниш вакти 1,5 s дан 0,35 s гача, с„=35000 N/m, с„=40000 N/m булганда тебранишларнинг суниш вакти 1,5 s дан 0,4 s гача камаяр экан. Юкоридаги параметрларда максимал тебраниш амплитудаси 10 sm булса тебранишларнинг суниш вакти 1,5 s дан 0,45 s гача камайиши аникланди.

а (А=8 sm)

у, sm |

12 10 8 6 4 2 0 _2 -4 -6

б (А=10 sm)

3-расм. Етакланувчи юлдузчани вертикал йуналишдаги тебранишини вактга боFлик

равишда узгариш конунияти

Тебранишларни дастлабки суниш вактини урганиш максадида етакланувчи юлдузчанинг вертикал йуналишдаги тебраниш вактини босим пружинасининг бикирлик коэффициентига богликлик графиги курилди (4-расм). Графиклардан куринадики, босим пружинасининг бикирлик коэффициентини ортиб бориши билан тебранишларни дастлабки суниш вакти эгри чизикли конуниятда камаяр экан.

4а-расмдаги графикдан, bn=2000 Ns/m ва сп=30000+40000 N/m ораликда булганда тебранишларнинг дастлабки суниш вакти 0,102 s дан 0,097 s гача, bn=500 Ns/m ва сп=30000+40000 N/m ораликда булганда тебранишларнинг дастлабки суниш вакти 0,06 s дан 0,057 s гача камайишини куриш мукмин.

4б-расмдаги графикдан эса, bn=2000 Ns/m ва сп=30000+40000 N/m ораликда булганда тебранишларнинг дастлабки суниш вакти 0,103 s дан 0,096 s гача, bn=500 Ns/m ва сп=30000+40000 N/m ораликда булганда тебранишларнинг дастлабки суниш вакти 0,06 s дан 0,058 s гача камайишини куриш мукмин.

4-расмдаги графикларни тах,лили асосида шуни айтиш мумкинки, каршилик кучини ортиб кетиши натижасидаги тебранишни тез суниши учун босим пружинасининг бикирлик коэффициенти 35000+40000 N/m ва диссипация коэффициенти 1500+2000 Ns/m орал и кл ар да булиши тавсия этилади.

t, s | 0.11 -

0.07

0.06

0.05 Н-,-I-►

30000 35000 40000 с„, N/m

а (А=8 sm)

б (А=10 бш)

¡-¿„=2000 кб/ш; 2-Ь„=1500 кб/ш; 3-Ь„=1000 кб/ш; 4-Ь„=500 кб/ш

4-расм. Етакланувчи юлдузчанинг вертикал йуналишдаги тебраниш вактини босим пружинасининг бикирлик коэффициентига богликлик графиги

Тадкикотларда вертикал йуналишдаги чизикли тебранишни огма тебранишга утказиш учун куйидаги ифода инобатга олинди

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

У

рк = аг^

I,

(6)

бунда ^-етакланувчи юлдузчани вертикал йуналишдаги кучиши, т; /к-коромисло узунлиги, т.

Агар (5) ифодани инобатга оладиган булсак етакланувчи юлдузчанинг вертикал йуналишдаги огиш бурчагини куйидагича ёзиш мумкин

4т2' »■ (7)

А -—г с Ь2 Ь с Ь2

рк = аг^( е 2т (ообС —--v) - ^ бшС —---

1к \1 т 4т \j4mc - Ь2 V т

(7) тенгликни сонли ечимини олиш оркали коромислони огиш бурчагини узгариш конунияти олинди (5-расм). Олинган конуниятларни кайта ишлаш натижасида

параметрларнинг богликлик графиги курилди (6-расм).

1-/к=0,5 ш; 2-/к=0,6 ш; 3-/к=0,7 ш 5-расм. Коромислонинг бурилиш бурчагининг вактга боглик узгариш

конунияти

срк, си!11 12 -

11 -

10 -

9 -

8 -

7 -

6 -I-т-т-I-,-►

0.5 0.55 0.6 0.65 0.7 к т

6-расм. Коромислонинг бурилиш бурчагининг вактга боFлик узгариш

конунияти

6-расмдаги богликлик графигидан куринади, коромислонинг бурилиш бурчаги унинг узунлигини ортиши билан эгри чизикли конуният буйича камаяр экан. Яъни коромислонинг узунлиги 0,5 т дан 0,7 т гача ортганда бурилиш бурчаги 11,30 дан 8,130 гача камайишини куриш мумкин.

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, агар уклараро масофаси узгарувчан занжирли узатма билан харакатга келадиган ишчи органлар ишчи мух,итдан келадиган доимий каршилик кучи таъсирида бир текис ва равон ишлаши учун огирлик куч ва босим пружинасининг эластиклик кучлари йигиндиси каршилик кучдан кичик булмаслиги лозим экан.

АДАБИЁТЛАР

1. В.М.Турдалиев, А.А.Косимов, С.Р.Комилов М.Г.Абдухалилова. Структурный и геометрические анализы цепной передачи с переменным межосевым расстоянием // Технический журнал «Вестник машиностроения», 2022. - №4. - С. 20-24.

2. Косимов, А. А. Кинематическое исследование зубчато-ременной передачи. //1п Вклад университетской аграрной науки в инновационное развитие агропромышленного комплекса. - 2019. - С. 193-198.

3. А.Джураев, Ш.Кенжабоев, М.Мансурова. Кинематика четырехзвенного механизма с учетом предельных деформаций упругого элемента в шарнире // Сборник тезисов МНПК «Актуальные проблемы информатики, механики и робототехники. Цифровые технологии в машиностроении». - Алмата, 2018. - С. 64-65.

4. М.Ганиев, Ш.Кенжабоев, В.Турдалиев, С.Комилов, А.Умурзаков. Цепная передача // Патент РФ № 2753367, Бюлл. №23, 2021.

5. Вульфсон И.И. Колебания машин с механизмами циклового действия. - Л.: Машиностроение, 1990. - 309 с.

6. Пискунов Н.С. Дифференциал ва интеграл хисоби. - М.: Наука, 1970. - 606 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.