CC BY
17Мединаева Ацерке Аманцызы,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне халыцаралыц шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц ага гылыми цызметкерг
КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ АЗАМАТТЬЩ КОДЕКС1НДЕ КЕЗДЕСЕТ1Н КЕЙБ1Р КЕМШ1Л1КТЕР
Кодекс - бiртектес аса мацызды когамдык катынастарды реттейтiн кукыктык нормалар бiрiктiрiлiп, жYЙеге келтiрiлген зац. Сондыктан да Казакстан Республикасыныц Азаматтык кодексшщ орыс жэне казак тiлiндегi мэпндершщ тещупнускалы болуы улттык зацнамамыздыц сапасыныц кврсеткiшi болып табылады.
Алайда, кврсетiлген кодекстщ ею тiлдегi нускасын салыстыру барысында онда кемшiлiктер орын алганын байкауга болады.
Кодекстi талдау барысында казак тш мен орыс тшнщ ережелерiн салыстыруга тура келедi.
Каза^ жэне орыс тшдершде свздщ морфологиялык курамында ортак уксастыктар квп. Eкi тшде де морфология свздщ магыналары мен кызметтерш талдайды, свздщ тYрлi взгерюке тYсiп, эр тYрлi кызмет аткаратынын зерттейдi. Орыс тiлiндегi квп магыналы косымша морфемалардыц шыгуымен сипатталады. Олар грамматикалык квп магыналы косымшалар аркылы орыс тiлiндегi квп тYрлiлiк шыгу тегiмен ажыратылады. Казак тiлiндегi барлык косымша морфемалар взшщ к¥рамына байланысты: бiр тYрлi, стандартты фонетикалык нускада болады. Косымша морфема тек кана iлiк септiгiнде болады. Орыс тшндеп тYбiр морфемаларга Yш неме-се одан да квп журнактардыц жалгануы мYмкiн.
Казак жэне орыс тшнде свздщ жасалу жол-дары:
I. Ею тiлде де журнак аркылы жасалу тэсiлдерi жиi кездеседi.
II. Орыс тшнде жаца свздер приставка аркылы да жасалады. Казак тшнде приставка болмагандьщтан, бул свздердi казак тiлiне аударган баска свздер немесе косымшалар колданылады.
III. Орыс тшнде свздер тYбiрдiц взгерiлуi аркылы жасалады. Казак тшнде мундай взгеру тэсш жок.
IV. Аналитикалык-синтетикалык тэсшдщ грамматикалык формасына жалгау орыс
тшнде жэне казак тшндеп сешгк жалгауы, квмeкшi свздер аркылы жасалады. Ал орыс тшнде жалгаулар аркылы, казак тшнде сешгк жалгаулары жэне квмeкшi свздер аркылы жасалады.
Свздер морфологиялык, лексикалык-морфо-логиялык, морфологиялык-cинтакcиcтiк, лек-сикалык-семантикалык жолдар аркылы жасала-ды. Ею тiлдe де свздщ морфологиялык жасалу жолдары жиi кездеседь
Казак тiлiнe караганда орыс тшнде журнак косылу аркылы жасалатын свздер жш кeздeceдi.
Лексикалык-морфологиялык эдic аркылы жасалатын свздер, бiр свз табынан eкiншi свз табы-на енед1
Mорфологиялык-cинтакcиcтiк тэciл орыс тшнде -о, -е косалкылар аркылы косарланып, ал казак тшнде ею свздщ косылуы аркылы жасалады.
Орыс тшндеп косарланып жасалган свздер казак тiлiндe eкi свз аркылы бершедь
Лексикалык-семантикалык тэciл аркылы жасалатын свздер квп магыналы болып келедь Квп магыналык казак свздерше де тэн [1, 48-51-6.].
Осындай eрeжeлeрдi нeгiзгe ала отырып, улттык зацнаманыц казак жэне орыс тшндеп нускаларын олардыц бiрiздiлiriнiн сакталуына салыстыру, ягни оган лингвистикалык сараптама жYргiзу аркылы бiрнeшe жыл бурын жiбeрiлгeн кeмшiлiктeрдi айкындау бiздiн басты мiндeтiмiз болып табылады. Эрине, мундай жумыс бeлгiлi бiр зeрттeудi журпзущ талап eтeдi. Мунымен бiз сол уакыттагы аудармашыларды кiнэлайын деп отырганымыз жок. Сол кезде жiбeрiлгeн кeмшiлiктeрдi уакыттын тыгыздыгымен, аударма-шылар саныньщ аздыгымен немесе аударылган мэтiндi кайта карап, тeкceрiп шыгуга мYмкiндiктiн болмауымен жэне тагы да баска алуан тYрлi се-бептермен тYciндiругe болатын шыгар.
Зацнамалык актiлeрдi казак жэне орыс ттлдерше тентупнускалылыгына тексеру кезшде улттык зацнаманыц казак жэне орыс тшндеп мазмунынын арасында айырмашылык бар екенше квз жeткiзeмiз.
№ 2 (26) 2012 г Вестник Института законодательства Республики Казахстан
6
Оган дэлел бупнгл макаламыздын объекгiсi Казахстан Республикасынын Азаматтык кодексшщ Ерекше бвлiмiндегi 614-бап бола алады.
Азаматтык кодекстщ 614-бабынын орыс тшндеп мэтiнiнде былай делiнген:
«Статья 614. Изменение сторон в договоре
1. Ссудодатель вправе произвести отчуждение имущества или передать его в возмездное пользование третьему лицу. При этом к новому собственнику или пользователю переходят права из ранее заключенного договора безвозмездного пользования, а его права в отношении имущества обременяются правами ссудополучателя.
2. В случае смерти гражданина-ссудодателя либо реорганизации или ликвидации юридического лица-ссудодателя права и обязанности ссудодателя по договору безвозмездного пользования переходят к наследнику (правопреемнику) или к другому лицу, к которому перешло право собственности на имущество или иное право, на основании которого имущество было передано в безвозмездное пользование.
В случае реорганизации юридического лица-ссудополучателя его права и обязанности по договору переходят к юридическому лицу, являющемуся его правопреемником, если иное не предусмотрено договором.»
Ал ендi осы баптыц казак тшндеп нускасына назар аударайы;:
«614-бап. Шарттагы тараптардыц взгеруi
1. Несие берушi мулшке иелштен айыруды журпзуге немесе оны Yшiншi тулгага тегiн пай-далану Yшiн беруге кукылы. Бул орайда жаца меншiк иесiне немесе пайдаланушыга бурын жасалган тегiн пайдалану шартынан кукыктар ауысады, ал онын мYлiкке катысты кукыктарына несие алушыныц кукыктары косылады.
2. Несие берушi азамат кайтыс болган не несие берушi занды тулга кайта уйымдастырылган немесе таратылган жагдайда несие берушшщ кукыктары мен мiндегтерi тегш пайдалану шар-ты бойынша мурагерге (кукык мираскорына) немесе мYлiкке меншiк кукыгы немесе мYлiк тегш пайдалануга берiлген деп негiзге алынган взге кукык ауыскан баска тулгага квшедi.
Несие алушы - занды тулга кайта уйымдастырылган жагдайда, егер шартта взгеше квзделмесе, онын кукыктары мен мiндегтерi шарт бойынша онын кукык мираскоры болып табылатын занды тулгага квшедо» [2].
Кврсетiлген 614-баптын 1-тармагындагы бiрiншi свйлемiнiн орыс тшндеп «возмездное пользование» тркеа казак тiлiне «тегш пайдалану» деп, осы тармактын екiншi свйлемiндегi «безвозмездного пользования» т1ркес де «тегiн пайдалану» деп аударылган. Егер орыс тшндеп свздер «возмезд-
ное - безвозмездное» деп бiр-бiрiне карама-карсы магынаны бщщрш турса, казак тiлiнде олар нелiктен бiр магынаны, ягни «тегiн» екешн бiлдiрiп турганы тYсiнiксiз. Сонымен катар, осы 1-тармактын екiншi свйлемiнде «переходят» жэне «обременяются» деген свздерге назар аударайык. Олар казактiлiнде тиiсiнше «ауысады» жэне «косылады» деп берiлген. «Переходят» свзi бул жерде «ауысады» деп аударылган да, ал 2-тармактын екiншi свйлемiнде «квшедi» деп аударылган. Айта кететш, дэл осы тармакта «переходят» свзiнiн грамматикалык формасы взгертiлген «перешло» деген свз кездесед1 Оны «ауыскан» деп дурыс аударган. Онын Yстiне, «квшедi» свзi 2-тармактын екшш бвлiгiнде де кездеседi. «КвшедЬ> свзiн карапайым кукык колданушы баска магынада гYсiнуi мумкш. Сонда, аудармашынын синоним свздердi колдангандагы максаты не? Будан баптын мазмуны взгерш, магынасы бурмаланады, ал ол белгш бiр киындыктар тугызатыны айкыын. Ал «обременяются» деген свзге келетiн болсак, оны «косылады» деп аударылганына квз жеткiземiз. Бул свздi «ауыртпалык салынады» деп аудару кажет.
Оданбаска,осыбаптыцорыстiлiндегiнускасында «гражданина-ссудодателя» жэне «юридического лица-ссудополучателя» деген свздер кездесед1 Осы свздердщ казак тiлiндегi баламасына квщл бвлсещз, онда олар: «Несие берушi азамат» жэне «Несие алушы - занды тулга» деп ею тYрлi жолмен жазылганын ан^аруга болады. Орыс тшндеп нускасында олар орыс тшнщ грамматикасындагы «одиночное приложение» рвлш аткарып тур, ол казак тшндеп косарлы айккындауышты бiлдiрiп тур, ал косарлы айккындауыш дегенiмiз взiмен катар турган свздщ мэн1н, мазмунын, сол заттыц екiншi, косалккы аты арккылы айккындап кврсететш свз немесе свз тркеа. Косарлы айкындауыш кос свздер сиякты сызыкша арк^1лы жазылады. Демек, «несие алушы - занды тулга» дурыс жазылган, ал «несие берушi азамат» кате жазылган.
Кврсетшген бапты талдау бiрiздiлiктщ сакталмаганын дэлелдейдi.
Жогарыда кврсеткенiмiздей, казак тiлi мен орыс тшнщ арасында уксастыктар квп, сондыктан зацнамалык актiлердi казак тiлiне аудару кезвде олардын ортак ережелерiн сактай отырып аудару, осындай олкылыктардын орын алуына жол бермейдi. Онын Yстiне, улттык заннамамыздын казак тiлiнде сауатты жазылуы-на да септiгiн типзедь
Макалада квтерiлген осыган уксас лингвистикалык сипаттагы кемшiлiктер бiрнеше макаланын объекта болган, келе-шекте аныкталган олкылыктар мен карама-кайшылыктарды жою Yшiн кодекске взгерiстер мен толыктырулар енпзетш уакыт та келедi деген сенiмдемiз.
ПайдаланылFан эдебиеттер Ti3iMi
1. Шалкарова Г.И., Сатыбаева А.Т. Салыстырмалы грамматика. - Астана: Фолиант, 2007. - 148 б.
2. Казахстан Республикасыньщ 1999 жылгы 1 шiлдедегi N 409 Азаматтык кодека // «Зац» ДК.
Мацалада Казацстан Республикасыньщ Азаматтыц кодексШц цазац ттндегг редакциясыныц кейб1р баптарына талдау ЖYргiзiлген. Талдау барысында кемшмктер аныцталып, олардыц тYзетiлген нусцасы усынылган.
ТYйiн свздер: Казацстан Республикасыныц Азаматтыц кодека, редакция, лингвистикалыц са-раптама.
В настоящей статье проведен анализ некоторых статей казахского варианта Гражданского кодекса. В ходе анализа были выявлены некоторые несоответствия перевода и предложены исправленные варианты.
Ключевые слова: Гражданский кодекс Республики Казахстан, редакция, лингвистическая экспертиза.
In this paper we analyze some of the articles of kazakh version of the Civil Code. The analysis revealed some inconsistencies of translation and then corrected versions are suggested.
Key words: The Civil Code of the Republic of Kazakhstan, version, linguistic expertise.
А.А. Мединаева,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне халыкаралык шарттар жобала-рына гылыми лингвистикалык сараптама секторыныц ага гылыми кызметкерi
^азакстан Республикасыныц Азаматтык кодексшде кездесетш H^6ip кемшшжтер
Мединаева А.А.,
старший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Института законодательства РК Некоторые недоработки в Гражданском кодексе Республики Казахстан
Medinayeva A.A.,
Research officer of sector of research linguistic expertise of drafts of laws and regulations and international agreements of SI Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan Some gaps in the Civil code of the Republic of Kazakhstan
