Научная статья на тему 'AYRIM MAISHIY, SANOAT OQAVA SUVLARI SANITAR HOLATI VA TOZALASH TAVSIYALARI'

AYRIM MAISHIY, SANOAT OQAVA SUVLARI SANITAR HOLATI VA TOZALASH TAVSIYALARI Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
42
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
oqova suv / maishiy suvlar / mikrobiologik peyzaj / sanitar-gigiyenik holatlari / bakteriyalar / zamburug’lar / aktinomitsetlar / patogenlar / ko’rinishlari / tozalash tavsiyalari

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Sh.T. Rashidov, М. А.Yaxyayeva, Z. R. Axmedova

Maqolada Toshkent shahri va viloyati suv manbaalaridan keltirilgan 7-xil turli suvlarning ( maishiy, oqava, buloq, ishlab chiqarish korxonalari oqava suvlari) tozalik darajalarini baholashda ularning tarkibidagi turli sinf mikroorganizmlarini aniqlash orqali birlamchi sanitar-gigiyenik holatlari va ularni tozalash borasida ma’lumotlar keltirilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «AYRIM MAISHIY, SANOAT OQAVA SUVLARI SANITAR HOLATI VA TOZALASH TAVSIYALARI»

ИММОБИЛИЗАЦИЯ СТРЕССИ ОСТИДА ЭКСПЕРИМЕНТАЛ КАЛАМУШЛАРДА

КОРТИЗОЛ ДАРАЖАСИ 1 2

Косимова Д.С., Турсунхoджаева Ф.М.

' Бухоро давлат тиббиёт институти https://doi.org/10.5281/zenodo.8372318 Аннотация. Ушбу мацолада каламушларнинг стрессга реакцияси уларнинг асаб тизимининг цузгалувчанлик даражаси билан урганилди. Бу тадцицот маълум бир вазиятда зарур булган миссий цузгалиш даражасини шакллантиришни назарда тутган. Оптимал миссий барцарорлик даражасига эга уайвонларда адекват жавоб реакцияси тез-тез шаклланди. Тажриба уайвонларининг индивидуал типологик курсаткичлари стресс реакциясининг боришига ва уларнинг стрессга чидамлилигига сезиларли таъсир курсатди. Юцори ва паст уиссий уайвонлар стресс омилларига турли хил реакцияларни намоён этди. Олинган натижалар катта назарий ва амалий ауамиятга эга, чунки улар организмнинг турли хил стресс цузгатувчилари таъсирига индивидуал сезгирлиги ва царшилик курсатиш механизмларини ёритишга царатилган.

Калит сузлар: стресс, иммобилизация, кортизол, цон плазмаси, гормон Abstract. The stress response of rats was studied by the level of excitability of their nervous system is given in this article. This study aimed to establish the level of emotional arousal needed in a given situation. In animals with an optimal level of emotional stability, an adequate response reaction was formed more often. Individual typological indicators of experimental animals had a significant impact on the course of the stress reaction and their resistance to stress. High and low emotional animals showed different reactions to stressors. The obtained results are of great theoretical and practical importance, as they are aimed at elucidating the mechanisms of individual sensitivity and resistance of the organism to the effects of various stressors.

Keywords: stress, immobilization, cortisol, blood plasma, hormone

Иммобилизация стресси - бу уткир стрессли вазиятнинг анъанавий модели булиб, унда харакатни чеклашдан ташкари, тахдидли вазиятдан кочишнинг иложи йуклиги билан боглик ани; хиссий компонент хам мавжуд. Х,ар хил давомийликдаги иммобилизацияни куллаш турли хил кучларнинг стресс омиллари таъсирида танадаги узгаришларни бахолашга имкон беради. Стресс реакциясининг биологик белгилари кон плазмасидаги, шунингдек, мия суюклиги, сийдик, соч, жун, катехоламинлар, адренокортикотропик гормон (АКТГ) ва кортизол даражасининг ошиши, симпатоадренал (СА) фаоллашиши билан боглик [1,2,3,4].

Жисмоний стресс кон плазмасида кортизол концентрациясининг ошишига олиб келади. Аммо психологик стресс (изоляция хайвонлар) кортизол микдорини купрок оширади, аммо 30 дакикадан сунг у жисмоний стрессдан кейинги кийматлар билан таккосланади, буйрак усти безлари массаси сезиларли даражада узгармайди киназининг стресс, депрессия ва глюкокортикоид таъсирида узгариши баъзи муаллифларга кура шикастланишдан кейинги стресс бузилиши хам кузатилади [5,6,7]. Асосан, кортизол, жарохатдан кейинги стресс белгилари ва уткир боскичда ва 9 ойлик кузатувда умумий саломатлик стресс реакцияларининг ривожланиши билан эрталаб сулакда кортизолнинг таркиби камаяди ва кечкурун ортади. Механик стресс омили таъсирида кон плазмасидаги

АКТГ ва вазопрессиннинг таркиби лаборатория хайвонларининг ёшига караб узгаради: етти кунгача уларнинг кон плазмасида камайиши, кейинги ёшда эса купайиши кузатилади. Сурункали стресснинг олдинги тарихи эркак каламуш гиппокампусининг тишли гирус худудида глюкокортикоид чакирувига транскрипциявий жавобни узгартиради [7,8]. 2-боскич сурункали мия ярим ишемияси булган беморларда когнитив функцияларга стресс таъсирининг патогенетик омиллари аникланди, жумладан: гиперкортизолемия, дислипидемия ва тестостерон даражасининг пасайиши [9,10,11].

Барча хайвонлардаги тадкикотларимизда кортизол даражаси иммобилизация стрессидан олдин ва кейин аникланган (жадвал).

Иккала гурухдаги каламушларда иммобилизация стрессидан сунг кортизол даражаси назорат билан солиштирганда уртача 10-11% га ошди. Ушбу усул турли хил биологик фаол моддаларнинг адренал кортексдаги стресс реакцияси жараёнига таъсирини урганиш учун ишлатилиши мумкин.

Стресс вактида турли хил стрессга жавоб берадиган хайвонларда стресс гормонлари (кортизол, адреналин) даражасини акс эттирувчи гипоталамус-гипофиз тизими (ГГТ) ва симпатоадренал тизим (СА) турли хил фаолликка эга.

Жадвал

Иммобилизация стресси остида экспериментал каламушларда кортизол даражаси (Н = 10, п)

Гурух Кортизол даражаси, пмол/л

Бузилмаган Стресс

ЭПД 59,288 +0,125 65,583 +0,244

ЭЮД 59,844 +0,096 66,743 +0,210

ЭЮД - эмоционалликнинг юкори даражаси, ЭПД - эмоционалликнинг паст даражаси

Нокулай вазиятда стресс реакциясининг фаол туридаги хайвонларда симпатоадренал тизимнинг (СА) устунлиги ифодаланади, унинг фаоллашиши билан адреналин чикарилади. Айнан шу гормон, тадкикот шуни курсатдики, ГГТ кортикостероннинг чикиши билан фаоллашади, бу уларга "яшириш" реакциясини беради, яъни каламушлар харакатсиз утиришади [12].

Бизнинг тадкикотларимизда, иккала урганилган гурухнинг каламушларида иммобилизация стрессидан сунг, кортизол даражаси назорат билан солиштирганда уртача 10-11% га ошди. Эмоционаллик даражаси паст булган хайвонларда (ЭПД), узок вакт иммобилизацияси булган хайвонларда, бузилмаган хайвонлар билан солиштирганда, коннинг биокимёвий курсаткичлари АЛТ (11% га), АСТ (3,6 марта), ЛДХ (19% га) ва холестерин даражаси (47%) ва глюкоза (52% га) ва ишкорий фосфатаза даражаси каби параметрлар 24% га ошди. Эмоционаллик даражаси юкори (ЭЮД) булган хайвонларда АЛТ 34% га, АСТ эса 2,5 мартага, глюкоза даражаси 65% га, ишкорий фосфатаза 26% га, ЛДХ, 83% га камайди. Иккала гурухда хам холестерин даражаси мос равишда 47% ва 26% га ошиши кутилган эди. Креатинин ва умумий протеин даражасидаги узгаришлар сезиларли эмас эди.

Биз олинган маълумотлардан хулоса килишимиз мумкинки, каламушларда иммобилизация стресси микросиркуляция ва жигар метаболизмининг бузилишига,

холестазга олиб келади, бу биринчи навбатда жигар ферментларини ингибитор килишда, гликолиз жараёнининг бузилишида, глюкоза ва ёгларни истеъмол килишнинг купайишида намоён булади. Бу жараёнлар хайвонларнинг миссий лабиллигига караб узгаради, энг катта тебранишлар гидроксид фосфатаза ва холестерин даражасида кузатилади.

Стресс шароитида (мажбурий сузиш тестида) ЭЮД билан бузилмаган хайвонларнинг мотор фаоллигини урганиш ЭПД билан солиштирганда мажбурий сузиш вактини 32% га кам курсатди. ЭЮД билан бузилмаган каламушларда мажбурий сузишнинг дастлабки вакти хам ЭПД билан солиштирганда юкорирок эди. Фарки 31% эди. "Югуриш гилдираги" тестида ЭЮД булган бузилмаган каламушларнинг умумий жисмоний фаоллиги ЭПД булган каламушларга караганда 34% юкори эди. Стрессдан сунг, иккала гурухда хам жисмоний фаоллик даражаси бироз пасайиб, гурухлар орасидаги фарк 37% ни ташкил этди.

Шундай килиб, каламушларнинг стрессга реакцияси уларнинг асаб тизимининг кузгалувчанлик даражаси билан аникланди. Х,иссий баркарорлик стрессга жавоб турини белгиловчи энг мухим омил эди. Бу маълум бир вазиятда зарур булган хиссий кузгалиш даражасини шакллантиришни назарда тутган. Оптимал хиссий баркарорлик даражасига эга хайвонларда адекват жавоб реакцияси тез-тез шаклланган.

Бундан ташкари, тажриба хайвонларининг индивидуал типологик курсаткичлари стресс реакциясининг боришига ва уларнинг стрессга чидамлилигига сезиларли таъсир курсатади. Юкори ва паст хиссий хайвонлар стресс омилларига турли хил реакцияларни курсатади. Олинган натижалар катта назарий ва амалий ахамиятга эга, чунки улар организмнинг турли хил стресс кузгатувчилари таъсирига индивидуал сезгирлиги ва каршилик курсатиш механизмларини ёритишга каратилган. Хулк-атвор фаолияти турларини ва уларнинг юкори интеграл жараёнларга таъсир килиш хусусиятини тушуниш бизга касбий танлов пайтида одамларни синовдан утказиш ва уларнинг касбий яроклилигини бахолаш, шунингдек, мослашув кобилиятини ошириш учун янги фармакологик, физиотерапевтик усулларни ишлаб чикиш буйича тегишли тавсияларни ишлаб чикишга имкон беради.

REFERENCES

1. Анти-Агиг Мед 2011; 8:23-29; Аляутдин Р.Н., М.Д. Гусейнов, И.Н. Зильфикаров, Б.К.Романов. Стресс-протекторная фитотерапия. Биомедицина, № 3, 2011, C. 115119).

2. Марреиро, ДДН; Сруз, КЖС; Мораис, ЖБС; Бесерра, ЖБ; Северо, Ж.С.; Де Оливейра, АРС синк ва оксидловчи стресс: жорий механизмлар. Антиоксидантлар 2017, 6 , 24. Cunningham-Rundles S., McNeeley D.F., Moon A. Механизмы пищевой модуляции иммунный ответ. Дж. Чистка от аллергии. Иммунол.2005; 115:1119-1129.

3. Darzynkiewicz Z., Bedner E., Smolewski P. Flow cytometry in analysis of cell cycle and apoptosis. Semin. Hematol. 2001;38:179-193. doi: 10.1016/S0037-1963(01)90051-4. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

4. Guilbert J.J. The world health report 2002—reducing risks, promoting healthy life. Educ. Health (Abingdon) 2003;16:230. doi: 10.1080/1357628031000116808. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

5. (Анажер C., CaTTaHeo А., Мусаелян К. ва бошкалар. СГК1 киназининг стресс, депрессия ва глюкокортикоид таъсирида хипокампал нейрогенездаги роли // npoc Натл Аcaд Сcи УС А. - 2013. - Вол. 110.-Исс. 21. - Б. 8708-8713].Sharon J. Basic Immunology. Williams & Wilkins; Baltimore, MD, USA. [Google Scholar]

6. К.В. Судаков, Х,иссий стресснинг тизимли асослари, ГЕОТАР-Медиа, 2010/Klatenberg J., Plum L.M., Ober-Blobaum J.L., Honscheid A., Rink L., Haase H. Zinc signals promote IL-2-dependent proliferation of T cells. Eur. J. Immunol. 2010;40:1496-1503. doi: 10.1002/eji.200939574.

7. Шуикин, Н.Н. ^оронги ёруглик камерасида каламушларнинг хатти-харакати: жой танлаш вазифаси / Н.Н. Шуикин, И.П. Левшина, э.В. Липеровская // Журн. юкори нерв. фаолияти - 2003. - Т .53. - Но 6. - Б. 746-753; Руссе, ПА Тадкикот харакати ва куркув уртасидаги муносабатлар: куриб чикиш / ПА Руссе // Брит. Ж. Психол. - В. 64. - П. 417-433.

8. Галлуззи , Л. Уланиш уяли стресс жавоблар учун тизимли гомеостаз . - Тугридан-тугри матн / Л. _ Галлуззи , Т. _ Ямазаки , Г. _ Кроемер // Табиат Шархлар Молекуляр хужайра Биология__Нашриёт гурух . - 2018. - жилд. 19 (11). - Р. 731 - 745. ]

9. Киричек Л.Т., Перепелитса А.В., Калчук Р.О.Тажрибада доривор антистресс (иммобилизация, травма, яллигланиш). Монография. - Харков: ИПТ "Контраст", 2015, 94 ^].Dardenne M., Pleau J.M., Nabarra B., Lefrancier P., Derrien M., Choay J., Bach J.F. Contribution of zinc and other metals to the biological activity of the serum thymic factor. Proc. Natl. Acad. Sci. USA.79:5370-5373. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

10. Торшин И.Ю., Громова О.А. Фармакология буйича эксперт маълумотларини тахлил килиш. Москва: МНТсМНО; 2012]. Turner J.M., Brodsky M.H., Irving B.A., Levin S.D., Perlmutter R.M., Littman D.R. Interaction of the unique N-terminal region of tyrosine kinase p56lck with cytoplasmic domains of CD4 and CD8 is mediated by cysteine motifs. Cell. 1990;60:755-765. doi: 10.1016/0092-8674(90)90090-2. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

11. Ошчепкова О.М., Семинский И.Ж., Малйшев В.В. Глисин аналогларининг стрессга жавоб бериш механизмларига таъсири. Сибир тиббиёт журнали, 2003 йил ).

12. Pernelle J.J., Creuzet C., Loeb J., Gacon G. Phosphorylation of the lymphoid cell kinase p56lck is stimulated by micromolar concentrations of Zn2+ FEBS Lett. 1991;281:278-282. doi: 10.1016/0014-5793(91)80411-U. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.