CC BY
0AYOLLAR TA'LIMINI RIVOJLANTIRISH: TARIXI, MUAMMOLARI VA
ISTIQBOLLARI Xadjimetova Dilnoza Rahimovna
Nizomiy nomidagi TDPU I bosqich tayanch doktoranti https://doi.org/10.5281/zenodo.10664138
Annotatsiya. Jamiyatda ilmfanning taraqqiy etishida qiz va ayollarning ta'lim olish masalasi hamma vaqt dolzarbdir. Ayollar ta'limini rivojlantirishda uning tarixi, muammolari va istiqbollariga e 'tibor qaratish muhim. Ayni shu masala mazkur maqolaning mazmunini boyitishda xizmat qildi.
Kalit so'zlar: Ayollar ta'limi, ayollar ta'limi rivojlantirish, gender tenglik, qizlar ta'limi, ta'lim tizimi, Islom mamlakatlarida ayollar.
Ma'lumki, joriy asr boshlarida iqtisodiyot, ta'lim, sog'liqni saqlash va boshqa ko'plab sohalarni rivojlantirishda ayollarning o'rni erkaklarning o'rni kabi muhim ahamiyat kasb etdi. Xotin-qizlar oliy ta'lim olish imkoniyatiga ega bo'lgan paytdan boshlab, ular nafaqat uy yumushlarini muvaffaqiyatli bajara olishlarini, balki erkaklar bilan teng ravishda boshqara olishlarini, loyihalashtirib, ilmiy kashfiyotlar qilishlarini bir necha bor isbotladilar.
Ayollar ta'limi — bu qizlar va ayollar ta'limi ( boshlang'ich ta'lim, o'rta ta'lim, oliy ta'lim va sog'liqni saqlash ta'limi ) bilan bog'liq murakkab masalalar va munozaralar to'plamining umumiy atamasidir. Bu atama ba'zan qizlar ta'limi deb ham ataladi. U gender tengligi va ta'lim olish imkoniyatlarini o'z ichiga oladi. Ayollar va qizlarning ta'lim olishi qashshoqlikni bartaraf etishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, bu mavzu bir jinsli ta'lim va ayollar uchun diniy ta'lim mavzulari bilan ham bog'liq, bunda ta'lim gender chiziqlariga bo'lingan (ayollar alohida ajratib olingan) holda o'qitiladi.
Dastlab, ayollarning ta'lim olishi asosan diniy ta'limga asoslangan bo'lib, tabiiy fanlar ta'qiqlangan. Ko'pgina ilmiy tadqiqotlar shuni ma'lum qiladiki, ayniqsa, uy xo'jaligi bilan cheklangan ayollar uchun ta'lim olish xavfli va ma'nosiz deb hisoblangan.
Xotin-qizlar ta'limining rivojlanishiga hissa qo'shgan eng muhim shartlardan biri xotin-qizlarning mamlakat iqtisodiy hayotidagi ishtiroki edi. Sanoat ishlab chiqarishining takomillashuvi, ularning avtomatlashtirilishi, aqliy mehnatga nisbatan jismoniy mehnat rolining pasayishi ularni kasbiy sohada rivojlanishga, malakasini oshirishga va daromadlarini oshirishga turtki bo'ldi.
Shunga qaramay, hozirgi bosqichda ayrim holatlarda ayollarning ko'plab yutuqlari e'tiborga olinmasligini ham kuzatish mumkin. Aksariyat rahbarlik va yuqori maoshli lavozimlarni hali ham erkaklar egallab turishadi, ba'zan esa qarama-qarshi jinsdagi hamkasblarni jiddiy qabul qilmaydi. Ko'pgina kompaniyalarda, suhbat uchun nomzodlarni tanlashda, ko'pincha erkaklarga ustunlik beriladi, bu tanlovni ayolning uy ishlariga ko'proq e'tibor berishi bilan izohlaydi.
Ijtimoiy-siyosiy va ilmiy sohalarda sezilarli ta'sirga ega bo'lgan ayollar soni kamligicha qolmoqda. Muhim, strategik ahamiyatga ega qarorlar qabul qilishda ham, ular o'xshash maqomdagi erkak hamkasblarining soyasida bo'lishadi.
Ko'pgina qizlar yoshligidan ilm-fan, texnika va amaliy san'atga qiziqish bildiradilar. Zamonaviy o'quv markazlari, studiyalar, ijodiy ustaxonalarda o'quvchilarning jinsidan qat'iy nazar turli yo'nalishlarda mashg'ulotlar olib borilmoqda, ularning qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qilmoqda. Bu esa o'zbek xotin-qizlarining jamiyatda munosib jabhada bo'lishlariga ham yordam beryapti.
O'zbek ayollari ijtimoiy va siyosiy hayotda ishtirok etishda, tadbirkorlik bilan shug'ullanishda, o'zlarining ixtirolari va tadqiqotlari bilan hayratda qoldirishda davom etmoqdalar, shuning uchun bugungi kunda ayollar ta'limi muammosi ko'plab ommaviy axborot vositalarida yoritilmoqda va tobora dolzarb bo'lib bormoqda. Buni chuqurroq tushunish uchun tarixga sho'ng'ish arziydi.
Diniy muhitda paydo bo'lgan ayollar ta'limi vaqt o'tishi bilan dunyoviy bo'lib, yangi fanlar va yangi muhim shaxslar bilan to'ldirildi. Ko'pgina davlatlarda ayollar ta'limini rivojlantirishning eng muhim bosqichlari sodir bo'ldi.
Qizlarning ta'lim darajasini oshirish ularning o'z salomatligi va iqtisodiy kelajagiga ijobiy ta'sir ko'rsatishi, bu esa o'z navbatida ular yashayotgan jamiyat istiqbollarini yaxshilashi isbotlangan. Onalari boshlang'ich ma'lumotga ega bo'lgan chaqaloqlarning o'lim darajasi onalari savodsiz bo'lgan bolalar o'lim darajasining yarmini tashkil qiladi. Dunyoning eng qashshoq mamlakatlarida qizlarning 50 foizi o'rta maktabga bormagan va bu holat hanuzgacha davom etib kelayotgan mamlakatlar ham yo'q emas. Shunga qaramay, bir necha tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, qizlarning qo'shimcha ta'limi ularning shaxsiy daromadini 15 foizga oshiradi. Ayollar ta'limini yaxshilash va shu bilan birga, ayollarning daromad olish salohiyatini yaxshilash o'z farzandlarining turmush darajasini yaxshilaydi, chunki ayollar o'z daromadlarini erkaklarnikiga qaraganda ko'proq o'z oilalariga sarflaydilar.
Ta'lim ayolning o'z salomatligi, shuningdek, uning hamrohi va oilasining sog'lig'i haqida xabardorligini oshiradi. Bundan tashqari, erta turmush qurish, erta tug'ish yoki umuman turmush qurmaslik, farzand ko'rmaslik, rasmiy nikohga ega bo'lmaslik kabi holatlarni kamaytiradi, oilaviy munosabatlarni esa mustahkamlaydi. Shuningdek, ta'lim ayollarning hamkorlar va ish beruvchilar bilan muloqotini va fuqarolik ishtiroki darajasini yaxshilaydi.
Ta'lim tizimi va maktab qizlarning turli fanlarga, jumladan, STEM (inglizcha, Fan, texnologiya, muhandislik va matematika-akademik fanlarni birlashtirish uchun ishlatiladigan keng atama) fanlariga qiziqishini aniqlashda muhim rol o'ynaydi, bu esa STEM bo'yicha sifatli ta'limdan foydalanish va undan foyda olish uchun keng imkoniyatlarni taqdim etish orqali ayollarning imkoniyatlarini kengaytirishga hissa qo'shishi mumkin.
Past va o'rta daromadli mamlakatlarda ayollar uchun kasbiy ta'lim va biznes ta'limi bo'yicha tahlil va tadqiqotning dalillarini o'rganish natijasida aytish mumkinki, ayollar ta'limi mamlakat ijtimoiy-iqtisodiyotiga sezilarli darajada ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
Ilmiy yutuqlar haqida so'z borganda shuni aytish kerakki, FAWE konferensiyasiga ko'ra, Sahroi Kabir mintaqasi atrofida ta'lim olgan qizlar matematika va ilmiy fanlari bo'yicha chuqur bilimga ega bo'lishmagan. Maktabni tugatgandan so'ng qizlarni ruhoniylik lavozimlariga olish tendensiyasi ham keng o'rganilgan. Shunga qaramay, rasmiy ta'lim xalqaro miqyosda tan olingan ko'plab imtiyozlarni beradi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollar bo'yicha to'rtinchi Butunjahon konferensiyasi Afrikada ayollarning ta'lim olishi butun jamiyat uchun foydali bo'lishini targ'ib qiluvchi qarorlarni qabul qildi. Bular oila salomatligini yaxshilash, ayollar uchun mavjud bo'lgan yuqori maoshli ish joylari tashkil etish, ona va bola rivojlanishini nazoratga olish kabi mazmundagi qarorlar edi.
1950-1960-yillarda G'arbiy Afrikaning aksariyat mamlakatlarida ayollarning ta'limdagi ishtiroki kamayganiga qaramay, ayollarning ta'lim darajasi asta-sekinlik bilan oshib bormoqda. Biroq YuNESKO statistik ma'lumotlariga ko'ra, ayollarning o'qishga kirishi va bitiruv ko'rsatkichlari bo'yicha statistik gender nomutanosibligi hali ham mavjud.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda qizlarni o'qitish va umuman ayollarning imkoniyatlarini kengaytirish tezroq rivojlanishga va aholi o'sishining pasayishiga olib keladi. Bu bilan iqlim o'zgarishi kabi ekologik muammolarga ijobiy ta'sir o'tkazish mumkin. Maxsus tadqiqot tarmog'i hisob-kitoblariga ko'ra, qizlarni o'qitish iqlim o'zgarishiga qarshi eng samarali oltinchi choradir (quyosh fermalari, atom energetikasi, o'rmonzorlar va boshqa ko'plab harakatlardan oldin).
Islom dinida ayollar ko'plab ta'lim muassasalarining tashkil etilishida muhim rol o'ynagan, masalan, Fotima al-Fihriy Al Karauin masjidiga asos solgan. Keyingi asrlarda bu masjid ta'lim muassasiga aylantirilgan va qadimdan mavjud bo'lgan va doimiy faoliyat yuritadigan muassasa sifatida Ginnesning rekordlar kitobiga kiritilgan.
XII-XIII asrlarda Ayyubiylar sulolasi davrida Damashqda 160 ta masjid (ibodatxona) va madrasa (ta'lim maskanlari) tashkil etilgan bo'lib, ulardan 26 tasi vaqf (xayriya vasiylik yoki vasiylik qonuni) orqali ayollar tomonidan moliyalashtirilgan.
Ayollarning rasmiy sinflarda talaba sifatida qatnashishi noodatiy hol bo'lsa-da, ayollar masjid, madrasa va boshqa jamoat joylarida norasmiy ma'ruzalar va o'quv mashg'ulotlariga ishtirok etishi odatiy hol edi. Ayollarning ta'lim olishida qonuniy cheklovlar bo'lmasa-da, Muhammad ibn al-Haj (vafoti — 1336) kabi ba'zi erkaklar bu amaliyotni ma'qullamagan va uning davrida ma'ruzalarni norasmiy ravishda tekshirilgan. XII asrgacha ayollar islom ulamolarining bir foizini tashkil etgan bo'lsa, undan keyin davrlarda ayol olimalarning ko'payishi kuzatilgan. XV asrda as-Saxaviy o'zining 12 jildlik biografik lug'ati al-Daw' al-lämi' butun bir jildini ayol olimlarga bag'ishlagan va ulardan 1075 tasi haqida ma'lumot bergan.
Bu ma'lumotlardan ko'rinadiki, Islom hamma vaqt va hamma davrda ayollar va qizlarni ardoqlagan, e'zozlagan. Ularning jamiyatda o'z o'rinlariga ega bo'lishlarini juda xohlabgina qolmay, buni amalda ham isbot eta olgan dindir.
So'zimizning so'nggida xulosa qilib shuni aytishni joiz bildikki, butun dunyoda ayollar ta'limi doimiy ravishda e'tiborga muhtojdir. Sababi ayollar kelajak avlod vakillarini tarbiya qiladi. Shunday ekan, dastavval, xotin-qizlarning bilimli, ziyoli bo'lishlari uchun shart-sharoitlar yaratib bermoqlik darkor. Bu bilan kelajakda o'zining mustaqil fikriga ega, dunyoqarashi keng va har qanday jabhada ilg'or bo'la oladigan kelajak vakillarini tarbiya qilishda muvaffaqqiyatsizlikka uchramaymiz.
REFERENCES
1. Alimova Madinaxon Iskanqar qizi, Egamberdiev N.B, UZBEK WOMEN IN DEVELOPMENT OF SCIENCE. SCIENCE AND INNOVATION INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 2 ISSUE 1 JANUARY 2023. 17-25-p.
2. Dilshoda Jalilova Ural qizi, Shahzoda Jamilova. BO'LAJAK BOSHLANG'ICH SINF O'QITUVCHILARINI INNOVATSION FAOLIYATGA TAYYORLASHNING E'TIBORLI JIHATLARI. YANGILANAYOTGAN O'ZBEKISTON TARAQQIYOTIDA IQTISODIY FANLARNI O'QITISHNING DOLZARB MASALALARI mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi. 2023-yil 16-iyun. https://scholar.google.com/scholar?hl=en&as_sdt=0%2C5&q=%222181-3337
3. Madinakhon Alimova Iskandar qizi, Egamberdiev N.B. WOMEN IN THE DEVELOPMENT OF SCIENCE AND EDUCATION IN UZBEKISTAN: OPPORTUNITIES AND PROSPECTS. SCIENCE AND INNOVATION INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 2 ISSUE 4 APRIL 2023. 451-452-453p.
4. Ибн Сино. "Тадбири манозил". - Душанбе: Ирфон, 1983, 154. - Б. 13-28.
5. Гуревич Д., Рапсат-Шарле М. -Т. Повседневная жизн женщин в Древнем Риме. -Москва, 2006. - С. 239-240.
6. Qur'oni karim "Tavba surasi" 71-oyat. "Hilol nashr", 2017. - 630 b.
