Научная статья на тему 'АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИ ДАВЛАТ КАДАСТРИНИ ЮРИТИШ ВА ЛОЙИҲАЛАШДА ГЕОАХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ ЎРНИ'

АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИ ДАВЛАТ КАДАСТРИНИ ЮРИТИШ ВА ЛОЙИҲАЛАШДА ГЕОАХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
3
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Геоахборот тизими (ГАТ) / дастурий таъминотлар / ArcGIS / Agisoft MetaShape / мавзули қатламлар / маълумотлар базаси / атрибутлар / давлат геодезик тармоқлари / планли баландлик тамоқлари. / Geoinformation System (GAT) / software / ArcGIS / Agisoft MetaShape / thematic layers / database / attributes / state geodetic networks / planned elevation feeds

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Инамов А.Н, Эргашев М.М., Назирқулова.М.Б., Saydazimov N.T

Автомобиль йўллари давлат кадастрини юритишга асос бўлувчи Ўзбекистон Республикаси ҳукуматининг Фармон ва Қарорлари, унинг ижроси, юритилиш ва тақдим этиш тартиби ҳамда таркиби, қўлланиладиган техника ва технологиялар, инновацион усулларда тадқиқ этиш методологияси, масофадан зондлаш материалларидан фойдаланиб лойиҳалаш, геомаълумотлар базасини шакллантириш каби муаммоли масалаларин ечими ва таклифлар мазур мақолада ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Инамов А.Н, Эргашев М.М., Назирқулова.М.Б., Saydazimov N.T

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The role of geoinformation technologies in management and design of the state cadastre of roads

Resolutions and decisions of the Government of the Republic of Uzbekistan, which are the basis for maintaining the state cadastre of roads, its implementation, procedure and composition, application techniques and technologies, research methodology in innovative methods, remote sensing design, geospatial database The suggestions are covered in the article.

Текст научной работы на тему «АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИ ДАВЛАТ КАДАСТРИНИ ЮРИТИШ ВА ЛОЙИҲАЛАШДА ГЕОАХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ ЎРНИ»

автотранспорт воситалари конструкцион даражасини, албатта, хисобга олиши шарт. Бу амалдаги талабларини кайта куриб чикишни талаб килади.

Шундай килиб, автотранспорт воситалар экологик назоратини дифференцияланган нормативлар билан утказиш автомобилларнинг моделлар, кулланилган кушимча жихозлар ва бош;а конструктив узгартиришлар буйича аник синфлашни такозо этади. Уз урнида юкоридаги ечимлар оркали экологик хавфсизликни таъминлашга эришишимиз оркали гузал диёримиз мусаффо хавосини яхшилашга эришамиз.

АДАБИЁТЛАР.

1. Базаров Б.И. Научные основы энерго экологической эффективности использования альтернативных моторных топлива: Дисс.. .док техн. Наук.- Ташкент: ТАДИ, 2006-.. .с.

2. Узбекистон Республикасида атроф-мухит мухофазаси ва табиий ресурслардан фойдаланишнинг полати тугрисида миллий маъруза:- Тошкент, 2006-15 бет.

3. Т.Абдуазизов " Автотранспорт экологияси" 2010 йил.

4. О.К.Адилов, Ф.И.Исроилов, Ж.А.Адилов "Автомобил транспортининг харакат таркибини экцплуатация килиш жараёнида ажралиб чикадиган ифлослантирувчи моддалар микдорини хисоблаш" ТАЙИ Республика илмий - амалий анжуман материаллари. 2013 йил.133 б

Механика ва технология илмий журнали кабул килинди 07.11.2020

УДК: 528.856.044.1

АВТОМОБИЛЬ ЙУЛЛАРИ ДАВЛАТ КАДАСТРИНИ ЮРИТИШ ВА ЛОЙЩАЛАШДА ГЕОАХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ УРНИ

Инамов А.Н. Эргашев М.М. Назиркулова.М.Б. Saydazimov N.T.

Аннотация: Автомобиль йуллари давлат кадастрини юритишга асос булувчи Узбекистон Республикаси хукуматининг Фармон ва Карорлари, унинг ижроси, юритилиш ва такдим этиш тартиби хамда таркиби, кулланиладиган техника ва технологиялар, инновацион усулларда тадкик этиш методологияси, масофадан зондлаш материалларидан фойдаланиб лойихалаш, геомаълумотлар базасини шакллантириш каби муаммоли масалаларин ечими ва таклифлар мазур маколада ёритилган.

Аннотации: Постановления и Указы Правительства Республики Узбекистан, являющиеся основой ведения государственного кадастра дорог, его реализация, порядок и состав, методы и технологии применения, методология исследования инновационными методами, дистанционное проектирование, геопространственная база данных Предложения изложены в статье.

Annotation: Resolutions and decisions of the Government of the Republic of Uzbekistan, which are the basis for maintaining the state cadastre of roads, its implementation, procedure and composition, application techniques and technologies, research methodology in innovative methods, remote sensing design, geospatial database The suggestions are covered in the article.

Калит сузлари: Геоахборот тизими (ГАТ), дастурий таъминотлар, ArcGIS, Agisoft MetaShape, мавзули катламлар, маълумотлар базаси, атрибутлар, давлат геодезик тармоклари, планли баландлик тамоклари.

Ключевые слова: геоинформационная система (GAT), программное обеспечение, ArcGIS, Agisoft MetaShape, тематические слои, база данных, атрибуты, государственные геодезические сети, каналы плановых высот.

Keywords: Geoinformation System (GAT), software, ArcGIS, Agisoft MetaShape, thematic layers, database, attributes, state geodetic networks, planned elevation feeds.

Кириш. Республикамизда автомобиль йуллари давлат кадастрини юритиш ва шу асосида лойиха ишларини олиб бориш учун "Давлат кадастрлари тугрисида"ги Конун, Вазирлар Махкамасининг 2005 йил 16 февралдаги 66-сонли карори хамда "Давергеодезкадастр" кумитасининг 2014 йил № 2618-сон билан Адлия вазирлиги руйхатидан утган "Давлат кадастрлари ягона тизимига тегишли давлат кадастрлари маълумотларининг таркиби ва уларни такдим этиш тартиби" номли низоми каби бир катор конун хужжатлари асос булиб хизмат килмокда.

Автомобиль йуллари давлат кадастрини юритиш ва лойихавий ишланмаларни амалга ошириш учун автомобиль йуллари тугрисидаги атрибутив ва географик жойлашув тугрисидаги статистик маълумотлар талаб этилади. Республикамизда мавжуд автомобиль йуллари халкаро, давлат ва махаллий ахамиятга молик булган йул турларига булинади. Халкаро ахамиятга молик автомобиль йулларига М34, М37, М39, М41, А373, А376, А377, А378, А379, А380 ва А381 йуллари кириб, умумий узунлиги 3979 км.ни ташкил килади. Давлат ахамиятига молик автомобиль йулларининг умумий узунлиги эса 14069 км.ни ташкил этади хамда махдллий ахдмиятга молик булган автомобиль йуллари 24606 км.ни ташкил этади. Умумий хисобда халкаро, давлат ва махаллий ахамияти буйича классланган автомобиль йулларнинг узунлиги 42654 км.ни ташкил этади.

Материаллар ва методлар. Маколани тайёрлашда киёсий тахлил, чет давлатлар тажрибаларини урганиш ва миллийлаштириш, комьпютер дастурларининг имкониятларини урганиш ва сохага йуналтириш, тарихийлик, мантикийлик ва умумлаштириш методлари кулланилди.

Муаммо. Республикамиз худудидаги барча турдаги автомобиль йулларининг кадастр паспорти мавжуд ва бир канча турдаги дастурий таъминотларда йулнинг жойлашуви тугрисидаги чизмалари шакллантирилган. Когоз куринишидаги кадастр паспортлари ва бир канча ташкилотлар томонидан турлича форматларда шакллантирилган чизмалар тизимлаштирилмаган. Бундан ташкари ягона давлат координаталар тизимига проекция килинмаган. Барча автомобиль йулларининг электрон куринишдаги географик жойлашувига эга булган топографик планлари мавжуд булсада хукуматга интерактив хизмат курсатиш учун талаб даражасида эмас.

Таклиф. Республиканинг географик жойлашувини хисобга олган холда замонавий автомобиль йуллари тармогини ривожлантириш мамлакатимиз иктисодиётининг ракобатбардошлигини оширишда, республика транспорт салохиятини ривожлантиришда ва экспорт имкониятларини кенгайтиришда биринчи даражали вазифа хисобланади. Юкоридаги урганилган муаммолардан келиб чикиб, дастлаб майда масштаб (1:50000) да автомобиль йулларининг республика микёсида умумлаштирилган геомаълумотлар базасини шакллантириш максадга мувофикдир. Сунгра боскичма-боскич 1:2000 масштабдаги йирик булган автомобиль йулларининг геомаълумотлар базасига янгилаб бориш таклиф этилади. Умумий холда шакллантирилган автомобиль йуллари талаб этилган тахлилий натижаларни тезкорлик билан олиш ва тегишли ташкилотларга ахборотларни узатиш имконини беради.

Механизм. Ишни максадли ташкил килиш ва юкори натижаларга эришиш учун куйидаги 1-жадвалда келтирилган кетма-кетликлар тавсия этилади.

1-жадвал

^адамлар

Изо^нома

Aвтомобиль йyлларининг умумлашган геомаълумотлар базасини яратиш

Республикадаги мавжуд автомобиль йyлларининг космосурат асосларини юклаб олиш

Aвтомобиль йyлларини 1:50000 масштабда векторлаш ва атрибутларни киритиш

Йирик бyлган 1:2000 масштабдаги топографик планларни геомаълумотлар базасига трансформация килиш

1

2

з

4

Худудларда бажарилаётган барча топографик-геодезик ишларни геомаълумотлар базасига интеграцион келиб тушишини таъминлаш

5

Юкори турувчи ташкилот томонидан механизмни максадли ташкил этиш ва худудлардаги барча олиб борилаётган топографик-геодезик дала тадкикот ишлари натижалари геомаълумотлар базасига интеграциялашуви йул тугрисидаги ахборотларни бир тизимда шакллантирилишига замин яратади. Юкорида келтирилган тартиблар асосида хозирда ишлаб чикариш ташкилотлари томонидан маълумотлар базаси шакллантирилиши зарур. Бу жараённи хар мавсумда янгилаш механик усулда амалга оширилади (1-расм).

1-расм. Космосурат ва топографик карта интеграцияси

Бундан ташкари, автомобиль йуллари давлат кадастри объектлари факатгина йулнинг узидан ташкил топмаганлиги учун визуал маълумотлар тулик булмайди. Автомобиль йуллари куйидаги мавзули катламлардан ташкил топади[6]:

- автомобиль йулларининг умумий куриниши;

- автомобиль йуллари;

- сунъий иншоотлар;

- тартибга келтириш ва жихозлаш объектлари;

- йуллар чоррахалари ва туташувлари;

- химоя иншоотлари;

- бино ва иншоотлар.

Натижалар. Мазкур жараённи автомотлаштириш ва модуллаштириш натижасида юкори самарадорликка эришиш мумкин. Бунинг учун дала тадкикот ишларини GPS курилмаси ёки электрон тахеометрлар ёрдамида бажарилиб, ArcGIS дастурида кодлаш

ишларини амалга ошириш талаб этилади. Механизм ишга тушгач геомаълумотлар базасидан кенг куламда фойдаланиш имконияти яратилади. Мисол учун, Сардоба сув омборидаги талофатни олайлик. Сув тошкини хакидаги хабар таркалгач 5 дакика ичида геомаълумотлар базасидаги автомобиль йуллари конструктив тури, харакат интенсивлиги ва реконструкция килинган санасига асосланиб тахлилий натижаларни чикариш мумкин булади. Тахлил натижаларга кура ахолини хавфсиз жойга кучириш учун энг макбул булган йул ва хавфни бартараф этиш учун махсус гурухларни вокеа жойига кириб келиши учун энг макбул булган йул каби тахлилларни амалга оширади ва юкори аникликдаги маълумотларни такдим этади (2-расм).

т

Чаюнуывш * '

Ро|удоп Чиноз т^манн

159,091729 у

536,673835

и "Узавтойул"ДД{

1965-68 йип. Союздорпроект Тбил филиал МО-13 ТошкевтаилоятмЧинсз Гумани 870+300 км =

М-34 за М-39 йугларининг кесиш^еи :ами -<Ми11> чрннчарли Каш

Турлм сатагарда (У стдан) Беда баргли (/сто йул б план кесиитан)

Тем ир бетон

featurei

+ - Ш lü Л ñdd FeaturestoTffJ... CreateTTN FromFeatures... Featuresto 3D... TINtoFeatures... TIN 1»Ráster... W\ -

2-расм. ArcGIS дастурида атрибутлари тулдирилган автомобиль йули

Асфальт а

Асфальт

SHftPE Pgiygon

Ñame Асфальт

Semantka

нами 'Олмата-Бишкек-Тоиявнт-Термиз'

Ранами М-39

Килемегри 817-87Т км {846 дан 871 км гача)

Идораеий_мане$лит Узбекистан Реслувликаси Узагтойул" ДАК "Автомагистрап" ИАЙКТБ ТХйЙ" ФБ

Кдеилган_саиаси

АОМЯТЛИЛИГИ Халtapo

кпасси Ааюмагистрал

Идентафмкацион_раками

Солинган_жойи паст-Саланд жойда

Тоифаси 1а

Харакат интенсивлиги 7000даи юкори

№собий_тезлик

Харакат_полосалари 2та

Ер_полошсининг_тури кутармавауйик

Йул_копланао1нинг_ тоифаси капитал

копламанинг_тури цементе-бетон асосларупидат асфальтобетон копла

Коплама_констрц<цияси Асфальтобетон

Коплама_катпанлари Кол лама

Кайга_таъмнрланган_сана

Кайта.таъмирланганпикларажаси -

1_|1чалсоШИ - | р)В I б~П 4 ¡^

SHAPE

Ñame

Serranil ка

SHAPE.Lenglti

SHAPE_Area

Номи

Идоравий_мансубпиг1 Кдеилиш_слнпси Жайпаиган_жойи Максади

Идентификационна* Кадастр .раками

Жнем о ннй_эски риши Т)ри

Кесишшн Кес»1шиш_тури Киймати Материал и

Фото

/ Point at end oflin

|¡¡]Ateihu-es|(0'Creii1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Истицболлари. Геомаълумотлар базасидаги автомобиль йуллари мавзули катламларининг атрибутив маълумотларига асосланиб реконструкция килиш санаси ёки йул лойихаларини амалга оширишда керак буладиган йул тугрисидаги маълумотларни тахлил килишимиз мумкин булади. Бундан ташкари ер хажм ишлари картограммасини тузиш ва худудни уч улчамли куринишда визуаллаштириш имконияти мавжуд булади. Тадкикот худуди учун яратилган геомаълумотлар базасидаги мавзули катламлар ёрдамид автомобиль йулларини уч улчамли домели куратилди ва йул лойиха ишларини амалга оширишда мутахассислар томонидан кенг фойдаланилди. Жумладан, автомобиль йулининг мухофаза зонаси ва автомобиль йулига тегишли булган мухофаза зонада курилган турар хамда нотурар жойларни аниклаш, давлат геодезик тармоклари ёки планли баландлик тармокларига ориентирлаш каби масалаларни ечишда кенг фойдаланилмокда (3-расм).

3-расм. Автомобиль йулининг уч улчамли модели

Хусусан нафакат космосуратларда таджик этиш балки юкори аникликдаги мета маълумотларга эга булиш учун дрон курилмасидан олинган маълумотлар асосида худудни тадкик этиш мумкин булади. Дрон ёрдамида олинган аэросуратлар ёрдамида худудни топографик-геодезик жихатдан урганишда ва уч улчамли модел яратишда фойдаланиш мумкин булади (4-расм).

4-расм. Автомобиль йулининг уч улчам (3D) ли модели

Хулосалар. Автомобиль йуллари хисобини электрон ракамли куринишда юритиш, йулларни курилиши ва хозирди хукуматимиз томонидан тендерда эълон килинган замонавий пуллик йулларни яратилишида чет эллик инвесторларга визуал тасаввурга эга булиш имкониятини яратади. Бундан ташкари автомобиль йуллари туризминихам ривожланган мамлакатлар сингари кучайтиришга замин яратади. Энг асосийси хар хил табиий офатлар чогида олдиндан башоратлаш йули оркали ахолини хавфсиз жойга кучириш каби масалаларида ортодромия ва локсодромия назариясига асосланиб тахлилий хулосаларни такдим этади.

Миннатдочилик. Тадкикот директори А.Инамовга ва инглиз тилига таржима килишда берган ёрдамлари учун Н.Эргашевага миннатдорчилик билдирамиз.

АДАБИЁТЛАР.

1. Ergashev M.M., Inoyatov Q.M., Inamov A.N. "Avtomobil yo'llarida geoaxborot tizimlari", Training Guide, Namangan-2019, 146 page.

2. Toshpo'latov S.A., Islomov O'.P., Inamov A.N., Pardaboyev A.P. "Zamonaviy geodezik asboblar", Textbook, Toshkent-2020, 257 page.

3. Muxtorov O'.B., Inamov A.N., Lapasov J.O. "Geoaxborot tizim va texnologiyalari:, O'quv qo'llanma, Toshkent-2017, 220 page.

4. Inamov A.N., Lapasov J.O., Xikmatullayev S.I. "Injenerlik geodeziyasi", Training Guide, Toshkent-2017, 200 page.

5. Ergashev M., Mamajonov M., Kholmirzayev M "Automation and modulation of highways in gis software", https://www.modern-j.ru/5-59-2020 журнал "Теория и практика современной науки" №5(59) 2020.

6. Ergashev M., Abdurakhimov V "The use of basic gps stations, which are situated in Namangan, in the field of automobile roads", https://www.iupr.ru/5-72-2020 журнал "Экономика и социум" №5(72) 2020.

УДК 631.512.013

ТУПРОВДА АСОСИЙ ИШЛОВ БЕРИШДА ЧУЦУР ЮМШАТКИЧЛАРНИ УРНИ

ВА АХДМИЯТИ

Умурзаков А. Х., Абдувахобов Д. А., Мамадалиев И. Р.

АННОТАЦИЯ. Маколада тупрокка асосий ишлов беришда кулланиладиган чукур юмшаткичларнинг тупрокни майдаланиш сифатини ошириш ва тортишга каршилиги хамда энергия-ресурстежамкорлигини камайтириш буйича утказилган илмий-техник адабиётлар ва патент информацион манбалар тахлиллари келтирилган.

АННОТАЦИЯ. В статье проведен анализ научно-технической литературы и источников патентной информации по повышения качества измельчения почвы, уменьшения тягового сопротивления и энергоэффективности глубокорыхлителя, применяемых при основной обработке почвы.

ABSTRACT. The article analyzes the scientific and technical literature and sources of patent information to improve the quality of soil compaction, traction resistance and energy efficiency of the subsoiler used in the main tillage.

Калит сузлар: Тупрокка ишлов бериш, хайдов ости катлам, тупрок унумдорлиги, тупрок зичлиги, чукур юмшатгич, энергия сарфи, титраш, мажбурий тебраниш.

Ключевые слова: Обработка почвы, алой похоты, плодородие почвы, плотность почвы, глубокое рыхление, энергозатраты, вибрация, вынужденная колебания.

Keywords. Tillage, layer of lust, soil fertility, soil density, deep loosening, energy consumption, vibration, forced vibration.

Х,озирги кунда Республикамизда 3,2 млн гектардан ортик сугориладиган экин майдонларида ахолининг эхтиёжи учун озик-овкат махсулотлари, иктисодиёт тармоклари учун зарур хом-ашё етиштириб келинмокда. Сугориладиган майдонларнинг унумдорлигини ошириш, мелиоратив холати ва сув таъминотини яхшилаш максадида Давлат дастурлари доирасида кенг куламли ирригация ва мелиорация тадбирлари амалга ошириб келинмокда [1].

Кишлок хужалиги ишлаб чикаришида тупрокка асосий ва экиш олдидан ишлов

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.