Научная статья на тему 'Геоинновацион технологиялар асосида автомобиль йўллари давлат кадастрини шакллантириш ва юритиш'

Геоинновацион технологиялар асосида автомобиль йўллари давлат кадастрини шакллантириш ва юритиш Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
71
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Геоахборот тизими (ГАТ) / Автомобиль йўллари давлат кадастри (АЙДК) / Давлат кадастрлари ягона тизими (ДКЯТ) / реестр / GPS қурилмалар / “Рақамли Ўзбекистон” концепцияси / “PCI Vecteur” ҳамда “PCI Image” дастурий таъминотлар / EuroRoadS лойиҳаси / EU25+. / Геоинформационная система (ГИС) / Государственный кадастр автомобильных дорог (ГКАД) / Единая система государственных кадастров (ЕСГК) / реестр / устройства GPS / концепция «Цифровой Узбекистан» / программное обеспечение «PCI Vecteur» и «PCI Image» / проект EuroRoadS / EU25+.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Мусаев Илхомжон Мақсудович, Эргашев Мухаммадюсуф Муҳаммадолим Ўғли

Ушбу мақолада замонавий геоинновацион технологияларининг соҳаларда қўлланилиши, автомобиль йўллари давлат кадастри ва унинг хусусиятлари, график дастурлар асосида автомобиль йўлларини таснифлаш, йўлларни техник параметрларни замонавийлаштириш, автомобиль йўллари кадастрини юритиш тизимида ривожланган давлатлар тажрибаси ва мамлакатимизда автомобиль йўллари давлат кадастрини юритилиши, Европа Иттифоқи мамлакатлари алоҳида мамлакатларда автомобиль йўлларни стандартлаштиришни мувофиқлаштирилган тарзда INSPIRE директиваси остида EuroRoadS лойиҳасини бажарилиши, EuroRoadS лойиҳаси остида IndorCAD дастурида яратилган автомобиль йўлларининг геомаълумотлар базасининг тузилиши, республикамиздаги мавжуд давлат кадастрларининг схемалари қўлланиладиган техника ва технологиялар, инновацион усулларда тадқиқ этиш методологияси каби муаммоли масалаларнинг умумий таҳлили ҳамда инновацион ечимлар бўйича таклифлар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Мусаев Илхомжон Мақсудович, Эргашев Мухаммадюсуф Муҳаммадолим Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Создание и ведение государственного кадастра автомобильных дорог на основе геоинновационных технологий

В данной статье раскрыты предложения по применению современных геоинновационных технологий на месторождениях, государственный кадастр автомобильных дорог и его особенности, классификация автомобильных дорог на основе графических программ, модернизация технических параметров дорог, опыт развитых стран в системе ведения кадастр автомобильных дорог и ведение государственного кадастра автомобильных дорог в нашей стране, странах Евросоюза в отдельных странах реализация проекта EuroRoadS в рамках директивы INSPIRE, структура базы геоданных автомобильных дорог, созданная в программе IndorCAD в рамках проекта EuroRoadS, методики и технологии, применяемые в существующих государственных кадастровых схемах в нашей республике, проведен общий анализ проблемных вопросов, таких как методология проведения исследований инновационными методами и предложения по нестандартным решениям.

Текст научной работы на тему «Геоинновацион технологиялар асосида автомобиль йўллари давлат кадастрини шакллантириш ва юритиш»

УДК: 528.856.044.1

ГЕОИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА АВТОМОБИЛЬ ЙУЛЛАРИ ДАВЛАТ КАДАСТРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА ЮРИТИШ

Мусаев Илхомжон Максудович т.ф.н., доцент, ТИ^^ММИ (МТУ), i.musaev@tiiame.uz, +998942711950 Эргашев Мухаммадюсуф Мухдммадолим угли катта укитувчи, НамМКИ, mukhammadergashev@mail, +998999777803

Аннотация. Ушбу маколада замонавий геоинновацион технологияларининг сохдларда кулланилиши, автомобиль йуллари давлат кадастри ва унинг хусусиятлари, график дастурлар асосида автомобиль йулларини таснифлаш, йулларни техник параметрларни замонавийлаштириш, автомобиль йуллари кадастрини юритиш тизимида ривожланган давлатлар тажрибаси ва мамлакатимизда автомобиль йуллари давлат кадастрини юритилиши, Европа Иттифоки мамлакатлари алох,ида мамлакатларда автомобиль йулларни стандартлаштиришни мувофиклаштирилган тарзда INSPIRE директиваси остида EuroRoadS лойихдсини бажарилиши, EuroRoadS лойихдси остида IndorCAD дастурида яратилган автомобиль йулларининг геомаълумотлар базасининг тузилиши, республикамиздаги мавжуд давлат кадастрларининг схемалари кулланиладиган техника ва технологиялар, инновацион усулларда тадкик этиш методологияси каби муаммоли масалаларнинг умумий тах,лили хдмда инновацион ечимлар буйича таклифлар ёритилган.

Аннотации. В данной статье раскрыты предложения по применению современных геоинновационных технологий на месторождениях, государственный кадастр автомобильных дорог и его особенности, классификация автомобильных дорог на основе графических программ, модернизация технических параметров дорог, опыт развитых стран в системе ведения кадастр автомобильных дорог и ведение государственного кадастра автомобильных дорог в нашей стране, странах Евросоюза в отдельных странах реализация проекта EuroRoadS в рамках директивы INSPIRE, структура базы геоданных автомобильных дорог, созданная в программе IndorCAD в рамках проекта EuroRoadS, методики и технологии, применяемые в существующих государственных кадастровых схемах в нашей республике, проведен общий анализ проблемных вопросов, таких как методология проведения исследований инновационными методами и предложения по нестандартным решениям.

Annotation. In this article, the application of modern geo-innovative technologies to the fields, the state cadastre of highways and its features, classification of highways based on graphic programs, modernization of technical parameters of roads, the experience of developed countries in the system of maintaining highway cadastre and the maintenance of the state cadastre of highways in our country, European Union countries in individual countries implementation of the EuroRoadS project under the INSPIRE directive, the structure of the geodatabase of highways created in the IndorCAD program under the EuroRoadS project, techniques and technologies used in the schemes of existing state cadastres in our republic, a general analysis of problematic issues such as research methodology using innovative methods and proposals for innovative solutions are covered.

Калит сузлари: Геоахборот тизими (ГАТ), Автомобиль йуллари давлат кадастри (АЙДК), Давлат кадастрлари ягона тизими (ДКЯТ), реестр, GPS курилмалар, "Ракамли

Узбекистан" концепцияси, "PCI Vecteur" хамда "PCI Image" дастурий таъминотлар, EuroRoadS лойихаси, EU25+.

Ключевые слова: Геоинформационная система (ГИС), Государственный кадастр автомобильных дорог (ГКАД), Единая система государственных кадастров (ЕСГК), реестр, устройства GPS, концепция «Цифровой Узбекистан», программное обеспечение «PCI Vecteur» и «PCI Image», проект EuroRoadS, EU25+.

Keywords: Geographic Information System (GIS), State Road Cadastre (SRC), Unified System of State Cadastres (USSC), registry, GPS devices, Digital Uzbekistan concept, PCI Vecteur and PCI Image software, EuroRoadS project, EU25+.

Кириш. Республикамизда автомобиль йуллари давлат кадастрини юритиш ва шу асосида лойиха ишларини олиб бориш учун "Давлат кадастрлари тугрисида"ги ^онун, Вазирлар Махкамасининг 2005 йил 16 февралдаги 66-сонли карори хамда "Давергеодезкадастр" кумитасининг 2014 йил № 2618-сон билан Адлия вазирлиги руйхатидан утган "Давлат кадастрлари ягона тизимига тегишли давлат кадастрлари маълумотларининг таркиби ва уларни такдим этиш тартиби" номли низоми каби бир катор конун хужжатлари асос булиб хизмат килмокда.

Давлат томонидан бошкариш тизимида ракобат мухитини шакллантириш ва йул хужалиги тармогига инвестициялар жалб этилиши автомобиль йуллари давлат кадастри (кейинги уринларда АИДК) ва автомобиль йулларининг автоматлашган тизимини модуллаштиришнинг мухим боскичи булиб хизмат килади[5].

Автомобиль йуллари давлат кадастри - бу автомобиль йуллари объектлари, уларнинг географик холати, хукукий макоми, микдор ва сифат тавсифлари хамда иктисодий бахолаш тугрисидаги янгиланиб туриладиган ишончли ахборот тизимидир. Автомобиль йуллари давлат кадастри Давлат кадастрлари ягона тизими (ДКЯТ)нинг таркибий кисми хисобланади хамда автомобиль йуллари объектларини хисобга олиш ва уларнинг холатини бахолаш максадида юритилади [4].

Автомобиль йули - транспорт воситалари харакатланиши учун мулжалланган, уларнинг белгиланган тезликда, огирликда, улчамларда муттасил ва хавфсиз харакатланишини таъминлайдиган мухандислик иншоотлари мажмуасидир1 [2].

Бугунги кунда, мамлакатимизда жами 209 496 км автомобиль йуллари булса, шундан 42 869 км ёки 21 %и умумий фойдаланишдаги, 141 882 км ёки 68 %и ички хужалик (хужаликлараро кишлок автомобиль йуллари, шахарлар, шахар посёлкалари, кишлоклар ва овуллар кучалари) хамда 24 745 км ёки 11 %и идоравий ва инспекторлик автомобиль йулларини ташкил этади.

1 O'zbekiston Respublikasining "Avtomobil yo'llari to'g'risida"gi Qonuni -T.: Qonunchilik palatasi tomonidan 2007-yil 29-iyunda qabul qilingan. Senat tomonidan 2007-yil 24-avgustda ma'qullangan. O'zbekiston Respublikasining 2018-yil 23-iyuldagi O'RQ-486-sonli Qonuni tahrirda Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 24.04.2018-y., 03/18/468/1559-son, 14 bet. https://lex.uz/docs/-1254490

Шарг.ш бс.милвр:

О Шышл мадавдАрв

о Алилн нш;н1! жиГишрл мнркодшрм - — ТеШф пуиир

.—- Халкэро акямиплвгя автомобиль йуллари

_ Данллт авдми ■ |и;и и автомобиль йулчари

__| 'гий ахамипдагн лшпмойпи. йуллари

---Оилоятллр чегарасн

__ Сув хащаларк ■I Тшли кудудлар

1-расм. Узбекистон Республикасининг умумий фойдаланишдаги автомобиль

йуллари тармоFи картаси

Республика буйича автомобиль йуллари тармогининг зичлиги 41км/100км2 ни ташкил килади. Умумий фойдаланишдаги автомобиль йуллари тармогининг узига хослиги шундан иборатки, махаллий ахамиятдаги йуллар 51,7%, мукаммал копламали йуллар 52,9%, икки тасмали йуллар 76,4%, IV ва V-тоифали йуллар 63,8% ни ташкил килади2.

Материаллар ва методлар. Маколани тайёрлашда киёсий тахлил, чет давлатлар тажрибаларини урганиш ва миллийлаштириш, комьпютер дастурларининг имкониятларини урганиш ва сохага йуналтириш, тарихийлик, мантикийлик ва умумлаштириш методлари кулланилди.

Муаммо. Республикамиз худудидаги барча турдаги автомобиль йулларининг кадастр паспорти мавжуд ва бир канча турдаги дастурий таъминотларда йулнинг жойлашуви тугрисидаги чизмалари шакллантирилган. ^огоз куринишидаги кадастр паспортлари ва бир канча ташкилотлар томонидан турлича форматларда шакллантирилган чизмалар тизимлаштирилмаган. Автомобиль йулларининг сифати ва техник холатини яхшилашда замонавий талабларга жавоб берадиган ракамли технологияларни жорий килиш, бугунги кунда мамлакатимизда кадастр ишларини юритишда устувор вазифалардан бири хисобланади. Геодезик, картографик таъминотини олиб бориш ва кадастр карталарини тузиш хамда уларни даврий янгилаб боришни максад килган комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш буйича бир катор амалий ишлар олиб борилмокда[1]. Шундай экан, ГАТ технологияларини билиш, уларни амалиётга яъни йул хужалигида лойихалаш, куриш, эксплуатация ва кадастрини тузишда куллаш ва йул мухандисларига геоахборот тизимларини ургатиш бугуннинг долзарб масаласи булиб колмокда. ривожланишини белгилайди.

Жумладан, геоахборот тизими (кейинги уринларда ГАТ) оиласига мансуб дастурий таъминотларни куллаган холда автомобиль йуллари объектлари жойлашувини аниклаш ва ерни масофадан туриб зондлаш асосида автомобиль йулларининг картографик асосини яратиш тадкикотнинг олдига куйган максадларидан бири хисобланади. Албатта, техника-

2 Уроков Аслидин Хушвактович. Узбекистон Республикаси худудини йулга оид туманлаштиришнинг методологик асослари. Техника фанлари доктори ^с) диссертацияси автореферати

технологиялар ривожлангани сари, инсон хаёти хам такомиллашиб, енгиллашиб боради. Шундай экан, ГАТ технологияларини билиш, уларни амалиётга яъни йул хужалигида лойихалаш, куриш, эксплуатация ва кадастрини тузишда куллаш ва йул мухандисларига геоахборот тизимларини ургатиш бугуннинг долзарб масаласи булиб колмокда.

Таклиф. Жамиятда ривожланган давлатлар узининг тараккиёти даврида ер - мулк муносабатларини тартибга солиш оркали кадастр тизимини яратганлар. Тадкикот давомида тупланган маълумотлар шуни курсатадики, кадастр тушунчаси - бу худудлардаги табиий ва ижтимоий-иктисодий бойликларни, вокеа ва ходисаларни хамда даврий жараёнлар тугрисидаги маълумотларни тизимлаштириш, - деб хулоса килиш мумкин. Мамлакатимизнинг дунё хамжамиятига интеграция килишда ушбу сохада хорижий давлатлар тажрибаларини тадкик килиш катта имкониятларни беради. Ривожланган давлатларда кадастрларни юритилиши, ташкилий структуралари каби кадастр ишларини олиб бориш усулларини урганиш максадли олиб борилаётган тадкикот ишида натижалар олишга асос булади[2].

Юкорида таъкидлаганимиздек, мавжуд автомобиль йуллари узунлиги 42 869 км.ни ташкил этган булиб, шундан 3 993 км халкаро, 14 203 км. давлат, 24 673 км махаллий ахамиятдаги автомобиль йуллари хисобланади6. Автомобиль йуллари маъмурий ахамияти кура куйидагича тавсифланади (2-расмга каранг):

- Халкаро

- Давлат

- Махаллий

Халкаро ахдмиятга

эга булган автомобиль йуллари

Давлат ахамиятидаги автомобиль йуллари

Махаллий ахамиятдаги автомобиль йуллари

2-расм. Автомобиль йулларининг таснифланиши

Автомобиль йуллари келажакдаги харакат микдорига караб куйидаги тоифаларга булинади (1-жадвалга каранг):

1-жадвал.

Автомобиль йулларининг тоифалари

Йулларнинг иктисодий ахамияти Келажакдаги хисобий харакат микдори, дона/сут

Йул тоифаси Транспорт бирлигида авт/сут Енгил автомобильга келтирилган дона/сут

Халкаро ва давлат ахамиятидаги йуллар 1а (автомагистрал) 7000 дан юкори 14000 дан юкори

1Ь (тезюрар йул) 7000 дан юкори 14000 дан юкори

II 3000-7000 6000 - 14000

III 1000-3000 2000 - 6000

Махаллий ахамиятдаги йуллар IV 100-1000 200 - 2000

V 100 дан кам 200 гача

Механизм. Ишни максадли ташкил килиш ва юкори натижаларга эришиш учун куйидаги келтирилган кетма-кетликлар тавсия этилади.

- халкаро ахамиятга эга булган автомобиль йуллари - бу Республикалар марказларини узаро богловчи, шунингдек, йирик саноат марказлари ва йирик маданият марказларини богловчи, кушни давлатлар билан транспорт ва саёхат учун буладиган алокаларни таъминловчи йуллардир.

- давлат ахамиятидаги автомобиль йуллари - Республика марказларини ахолиси 100 мингдан 500 минггача булган шахарлар билан боглайди.

- махаллий ахамиятдаги автомобиль йуллари - вилоятлар ва туман марказларини, кишлок ва шахарларни (ахолиси 10 мингдан 50 минггача булган), давлат ва республика ахамиятидаги йуллар билан ички туман марказларини, ахоли яшаш пунктларини, махалла фукаролар йигинларини бир бири билан йул алокаларига хизмат килади.

Йул объектларининг географик холати, хукукий макоми, микдор ва сифат тавсифлари хамда иктисодий бахолаш тугрисидаги маълумотлар тизимли ва доимий кузатилиши АИДКни асоси эканлиги ва уз навбатида ДКЯТнинг таркибий кисми сифатида юритилади. АИДКни юритиш буйича ваколатли орган "Узбекистон Республикаси Транспорт вазирлиги хузуридаги Автомобиль йуллари кумитаси" хисобланиши белгилаб берилганлиги юкоридаги фикримиз далилидир.

Мамлакатимизнинг дунё хамжамиятига интеграция килишда ушбу сохада хорижий давлатлар тажрибаларини тадкик килиш катта имкониятларни беради. Ривожланган давлатларда кадастрларни юритилиши, ташкилий структуралари каби кадастр ишларини олиб бориш усулларини урганиш максадли олиб борилаётган тадкикот ишида натижалар олишга асос булади.

Юкори турувчи ташкилот томонидан механизмни максадли ташкил этиш ва худудлардаги барча олиб борилаётган топографик-геодезик дала тадкикот ишлари натижалари геомаълумотлар базасига интеграциялашуви йул тугрисидаги ахборотларни бир тизимда шакллантирилишига замин яратади. Юкорида келтирилган тартиблар асосида хозирда ишлаб чикариш ташкилотлари томонидан маълумотлар базаси шакллантирилиши зарур[1]. Бу жараённи хар мавсумда янгилаш механик усулда амалга оширилади (3-расм).

3-расм. Космосурат ва топографик карта интеграцияси

Бундан ташкари, автомобиль йуллари давлат кадастри объектлари факатгина йулнинг узидан ташкил топмаганлиги учун визуал маълумотлар тулик булмайди. Автомобиль йуллари куйидаги мавзули катламлардан ташкил топади[6]:

- автомобиль йулларининг умумий куриниши;

- автомобиль йуллари;

- сунъий иншоотлар;

- тартибга келтириш ва жихозлаш объектлари;

- йуллар чоррахалари ва туташувлари;

- химоя иншоотлари;

- бино ва иншоотлар.

Натижалар. Бугунги кунга келиб "Кадастр" ибораси карийиб барча давлатларда ишлатилади. Скандинавия давлати "Кадастр" ибораси урнига "Реестр" иборасини ишлатади. Тадкикотлар "Кадастр" ибораси айрим давлатларда "Кучмас мулк" иборасига боглаш холатлари мавжудлигини курсатди. Француз олими Блондхеймнинг фикрича "Кадастр" сузи грекча "катастикон" яъни "хисоб дафтари" деган булса, яна бир хорижий олим Добнер бу иборани урта асрларда кулланилаган лотинча "капитаструм" сузидан олинганлигини айтиб утган. Бунинг бошка бир маъносини худудларни бахолаш реестри деб хам юритилиши мумкинлиги хакидаги маълумотлар бор. 1985 йилга келиб "Кадастр -маълум давлат ёки худуд чегарасида ер учусткаси кадастр съёмкалари натижаларига асосланган ер мулклари маълумотлари буйича методологик тартибга солинган давлат хисоби" деган умумий таърифни кадастр ва ер ахборотлари буйича халкаро экспертлар гурухи томонидан берилган[2].

Тадкикотларда Европа давлатлари кадастр тизимлари бир мунча бир-бирларига ухшаш эканлиги маълум булди. Буни кадастр тизимларининг асосида Франция кадастр тизимининг асос килиб олинганлигида куришимиз мумкин. Бизга маълумки, Француз кадастр тизими фиксал кадастр эканлигига Напалеон асос солган. Бунда систематик равишда барча худудларни уз ичига олган холда тузилади ва доимий янгиланиб турилади. У ерда кадастр планларига асосий хужжат сифатида каралади. Планларда хар бир объект жойлашган урни ва уларнинг индентификацион маълумотларини урнатишда фойдаланилади. Кадастр планларида компьютер билан бошкариш ягона платформада олиб борилади. Улар "PCI Vecteur" ёки "PCI Image" дастурий таъминотлар асосида маълумотларни бошкарадилар[7].

Гарбий Европа тизимига якинрок Дания кадастр тизимини айтишимиз мумкин. Дания давлати умумий координаталар тизимига богланган булиб, тегишли барча худудни уз ичига камраб олган кадастр картасига эга.

Немисларда (Германия) эса соли; кадастридан ажралган ва юридик макомга эга булган кадастр тизими асосида иш юритилади. Кучмас мулк ва унга эгалик килишлари тугрисидаги маълумотлар ердан фойдаланиш максадлари билан бирга топографик съёмкалар натижасидаги маълумотларни уз ичига олади.

Хорижий давлатлардан Швеция давлати кадастр тизими алохида урин тутади. Унда хам назарий хам амалий масалалар кадастр юритиш тизимида интенсив олиб борилади. Швецияда геодезик техника ва технологиялардан амалиётга фойдаланиш хамда уларни ишлаб чикишга алохида эътибор каратилган. Масалан, "Leica" компаниясиинг геодезик курилмаларини олайлик. Замонавий электрон геодезик асбоблар ишлб чикариш буйича бутун дунёда етакчили килиб келмокда.

Тадкикотлар давомида алохида китъа вакили Австралияда кадастр тизими кандай юритилаётганлиги хакида хам алохида изланишлар олиб борилди. У ерда Торренс тизими машхурлигини кадастр ишлари ушбу тизимда олиб борилишида куришимиз мумкин. Бу тизим барча штатларида тан олинган холда юритилади.

Бугунги кунда ривожланган мамлакатларда автомобиль йуллари кадастри хисоби тулик руйхатга олинган булиб, геоахборот тизими оиласига мансуб дастурий таъминотларда геомаълумотлар базаси яратилганлиги, маълумотлар интеграция килинганлиги илмий изланишлар даврида аникланди.

Шуни таъкидлаш керакки, турли хил тизимларни бирлаштириш буйича 2000 йилларнинг бошида салмокли лойиха ишлари старт олган булиб, Швеция, Норвегия, Финляндия, Германия, Франция, Буюк Британия ва А^Ш мамлакатларида автомобиль йуллари тугрисидаги маълумотларининг ягона марказлаштирилган базалари ва куплаб интегратсиялашган амалий тизимлари яратила бошлаган[6].

Европа Иттифоки мамлакатлари алохида мамлакатларда автомобиль йулларни стандартлаштиришни мувофиклаштирилган тарзда амалга оширишга келишиб олдишган булиб, 2004 йилда INSPIRE директиваси остида EuroRoadS лойихасини ишга туширишга олиб келди. EuroRoadS лойихасининг асосий максади 2012 йилга келиб EU25+ да (назарий жихатдан 40 тагача давлат) бир-бирига ва INSPIRE билан мос келадиган миллий маълумотлар базаларини яратиш саналади (4-расмга каранг).

4-расм. EuroRoadS тизинининг ишлаш принцпи

*Муаллиф томонидан цайта ишлаб чщилди

Бугунги кунга келиб, карийб 22 йил утиб EuroRoadS лойихаси остида яратилган тизим, европадаги автомобиль йулларида нивигацион харакатланиш имконини берувчи биринчи тизимлардан бири булганини исботлайди (5-расмга каранг).

5-расм. EuroRoadS лойих,аси остида 1п^гСАБ дастурида яратилган автомобиль йулларининг геомаълумотлар базаси

*IndorCAD/Site: Система проектирования генеральных планов (indorsoft.ru)

Хозирда юкорида зикр этилган мамлакатларнинг бюарчаси "мое келадиган" асосларга кура ягона Европа маълумотлар базасини эмас, балки турли маълумотлар базаларининг узаро таъсири коидаларини яратиш булганлиги тадкикотлар натижасида аникланди[8].

Узбекистон Республикасида Давлат кадастрлари ягона тизими (кейинги уринларда ДКЯТ), давлат бошкаруви ва унинг фаолияти учун зарур булган барча турдаги давлат кадастрлари ахборотлари билан тезкор таъминлашга мулжалланган. Аникланган кадастрлар манзилларининг хукукий макоми тугрисидаги маълумотлар, геодезик ва картографик махсулотлари, статистик маълумотлар, давлат кадастрлари маълумотлари ДКЯТнинг асосини ташкил этади. ДКЯТда худудларни комплекс бахолаш учун зарур булган бошка маълумотлар хам жамланади.

Хулосалар. Автомобиль йуллари хисобини электрон ракамли куринишда юритиш, йулларни курилиши ва хозирди хукуматимиз томонидан тендерда эълон килинган замонавий пуллик йулларни яратилишида чет эллик инвесторларга визуал тасаввурга эга булиш имкониятини яратади. Бундан ташкари автомобиль йуллари туризмини хам ривожланган мамлакатлар сингари кучайтиришга замин яратади. Энг асосийси хар хил табиий офатлар чогида олдиндан башоратлаш йули оркали ахолини хавфсиз жойга кучириш каби масалаларида ортодромия ва локсодромия назариясига асосланиб тахлилий хулосаларни такдим этади.

Бизга маълумки, мамалакатимизда ДКЯТнинг объектларига ер, конлар хамда фойдали казилмалар ва техноген хосилаларнинг юзага чикиш холлари, сув, урмон, усимлик ва хайвонот дунёси, алохида куриклана-диган табиий худудлар, бинолар ва иншоотлар, шахар ва шахарчалар, гидротехника иншоотлари, маданий мерос объектлари, автомобиль йуллари ва темир йуллар, етказиб бериш кувурлари, алока объектлари, энергетика объектлари, чикиндиларни кумиш ва йук килиш жойлари, техноген хавф юкори булган зоналар, геодезия пунктлари ва давлат кадастрлари ягона тизими

масалаларини хал этиш учун зарур булган бошка объектлар хисобланади Шунга кура, бугунги кунда автомобиль йуллари кумитаси корхоналари тасарруфидаги республикадаги барча 42 695 км узунликдаги умумий фойдаланишдаги автомобиль йуллари замонавий GPS курилмалар ва махсус дастурлар ёрдамида географик жойлашуви хамда элементлари тули; хатловдан утказилган хамда ГАТ базаси яратилиб, давлат кадастрлари ягона тизимида умумлаштирилган.

Шу сабабли, Давлат кадастрлари палатасининг масъул мутахассислари ташаббусига кура 2014 йилда "Давлат кадастрлари ягона тизимига тегишли давлат кадастрлари маълумотларининг таркиби ва уларни такдим этиш тартиби тугрисида"ги Низоми ишлаб чикилди ва 2618-сон билан Адлия вазирлигидан руйхатдан утказилди. Низомга кура барча давлат кадастр объектлари давлат координаталар тизимида шакллантирилиб *.shape формат бирлигида юритилиши белгиланган. Мазкур низом тасдиклангач автомобиль йуллари давлат кадастри буйича ахборотлар геомаълумотлар базасида шакллана бошлади ва бугунги кунга келиб жами 184 577 км мавжуд йуллардан 42 695 км яъни 23%и геомаълумотлар базасига киритилгани аникланди (2-жадвалга каранг).

2-жадвал

Умумий автомобиль йуллари статистикаси__

№ Давлат кадастрлари номи Йул турлари Улчов бирлиги Жами объект узунлиги Базасига киритилгани Фоиз хисобида (%)

1 Автомобиль йуллари давлат кадастри Умумий фойдаланишдагп йуллар км. 42 695 42 695 100%

Махаллий хокимятлар тассаруфидаги йуллар км. 141 882 0 0%

Жами 184 577 42 695 23%

*Давлат кадастрлари палатаси маълумотларига кура муаллиф та^лили

Тахлил жараёнларидан куриниб турибдики, карийб 77% автомобиль йуллари геомаълумотлар базасига киритилмаган ва юкори аникликдаги геодезик-топографик дала тадкикот ишлари олиб борилмаган. Мазкур холатни тадкикот жараёнида урганиб, автомобиль йулларини тизимли юритилиши ва геомаълумотлар базасига киритилиши буйича тавсиялар ишлаб чикилди [DGU 2021 3230].

АДАБИЁТЛАР

1. S.A.Toshpo'latov, O'.P.Islomov, A.N.Inamov, A.P.Pardaboyev "Zamonaviy geodezik asboblar", Textbook, Toshkent-2020, 257 page.

2. O'.B.Muxtorov, A.N.Inamov, J.O.Lapasov "Geoaxborot tizim va texnologiyalari:, O'quv qo'llanma, Toshkent-2017, 220 page.

3. A.N.Inamov, J.O.Lapasov, S.I.Xikmatullayev "Injenerlik geodeziyasi", Training Guide, Toshkent-2017, 200 page.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Ergashev M. M., Inoyatov Q. M., Inamov A. N. Avtomobil yo'llarida geoaxborot tizimlari //Namangan, NamMQI.-2019.

5. Inamov A. N. et al. The role of geo information technologies in management and design of the state cadastre of roads //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2020. - Т. 10. - №. 11. - С. 154-160.

6. Ergashev M., Mamajonov M., Kholmirzayev M. Automation and modulation of highways in gis software //Теория и практика современной науки. - 2020. - №.5. - С. 9-14.

7. Ergashev M. et al. АВТОМОБИЛЬ ЙУЛЛАРИ СОХДСИДА ДОИМИЙ ФАОЛИЯТ КУРСАТУВЧИ БАЗАВИЙ GPS СТАНЦИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 11. - С. 52-61.

8. Dadaxodjayev A. GAT DASTURIY TA'MINOTIDAN FOYDALANIB AVTOMOBIL YO'LLARI MA'LUMOTLAR BAZASINI YARATISH.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.