CC BY
105AVTOMATLASHTIRILGAN TOKARLIK DASTGOHLARINING ISHLASH
PRINSIPI
Sh. F. Abdullayeva A. A. Reimbaev B. Sh. Qodirov
Navoiy davlat konchilik instituti Nukus filiali
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada tokarlik dastgohlar va ularning avtomatlashtirish orqali mashinasozlikda erishilgan istiqbollar haqida so'z boradi. Shuningdek ushbu sohada mavjud bolgan kamchiliklar va ularni hal qilishning ahamyati ko'rib chiqilgan. Shuningdek, maqolada mavzuga oid takliflar va xulosa keltirib o'tilgan.
Kalit so'z: tokarlik dastgoh, mexanizm, avtomatik, yarim avtomatik, CAD, CAM, RDB, 1S, KOMPAS-3D, SiteLine, IFS Applications, Autodesk.
Tokarlik mashinasi metal qismlarini ketma-ket ishlab chiqarishda ishlatiladigan uskunadir.Tokarlik dastgohi boshqa sanoat uskunalari kabi, bir necha tugunlardan iborat hisoblanadi. Ularning barchasi qo'shimcha mexanizmlar va elementlardan bilan bog'liq.
Ishlash unumdorligini oshirish va sifatini yaxshilash uchun, hozirgi kunda nafaqat tokarlik dastgohi balki, barcha uskunalar avtomatlashtirilib borilmoqda. Avtomatlashtirish bu- asboblarni, mexanizmlarni va ishlab chiqarish jarayonini mashina tola nazorat qilish jarayonini tushuniladi.
Avtomatlashtirish jarayoni tokarlik dastgohining ishini osonlashtirish va ko'p vaqt talab etuvchi, zerikarli ishni tezda bajarishga imkon beradi. Avtomatlashtirish vositalarini nazorat qilish jarayoni sensorlar, kameralar, cheklovlar va kalitlar orqali amalga oshiriladi. Avtomatlashtirish darajasiga qarab, parcha-parcha ishlov berish uchun yuklash qurilmalari quyidagilarga bolinadi: -mexanizatsiyalashgan -yarim avtomatik - avtomatik
Avtomatlashtirilgan tokarlik dastgohlarining ishlab chiqarish turiga ko'ra avtomatik va yarim avtomatik turlarga bolinadi. Ushbu dastgohlar avtomatik ravishda, mashinaning ishlash prinsipini ishchisiz kuzatadi, ishlov berish sifatini nazorat qiladi va ishni o'z-o'ziga yuklatadi. Yarim avtomatik ishlov berish qismlari ish qismini almashtirish, mashinani ishga tushirish, ishlov berilgan qismni olchash va boshqalarni ishlab chiqaradigan ishchi ishtirokida amalga oshiriladi.
Tokarlik dastgohlar mil o'qiga qarab, gorizontal va vertikalga bolinadi. Mil soniga qarb esa bir shipendelli va ko'p shipendillilarga bolinadi.
Murakkab siklda ishlash uchun tokarlik dastgohlarini avtomatlashtirishda turli xil fotokopiler (elektr, gidravlik va pnevmogidravlik) va dasturiy ta'minot tizimlaridan foydalaniladi.
Tokarlik avtomatlashtirish amaliyotida asosiy ikkita turdagi tizimlardan foydalaniladi. Bular: mexanik va elektr pnevmatik. Ushbu dastgohlarda asosan dasturlar avvaldan rejalashtirilgan xolda dasturlanadi va nisbatan oz miqdordagi ish uchun dastur ishi o'zgartirilmaydi.
Tokarlik kichik avtomatlashtirishning asosiy yo'nalishlari tezlikni nazorat qilish va uni mexanizatsiyalashdan iboratdir.
Dasturlash kodlari orqali dastgoh tayyorgarlikdan o'tadi va ish siklini avtomatlashtirish orqali dastgoh raqamli ravishda boshqariladi. G kodlari- dastlabki ishlov o'rnatish va ish sharoitlarini yaratishni o'z ichiga oladi.
CAD va CAM dasturlarida boshqarish judayam qulay va ishchi kuchini oz sarf bo'lishiga sabab boTadi. Lekin ushbu dasturlarini ishlash chiqishda shuni inobatga olish kerakki, tuzilgan dastur ancha puxta va aniq bo'lishi kerak. Bu esa oz navbatida raqamli dasturlashda katta ma'sulyatni yuklaydi. Agar tegishli interfeyslar mavjud bo'lsa, kompyuter to'g'ridan to'g'ri kompyuterga ulanadi. Agar dastgoh masofadan boshqarish kerak bo'lsa, unda raqamli dastur aloqa stansiyasi yuboriladi. Bundan so'ng esa, kompyuter xotirasiga o'tkaziladi.
Hozirgi avtomatlashtirilgan, zamonaviy tokarlikmashinalarida qo'shimcha elementlar mavjud bo'lib, sovutish tizimi, yangilangan nazorat tizimi, chipping uchun mexanizm, tayyor ish qismlarini ko'chiradigan konveyer shular jumlasiga kiradi. Qo'shimcha elementlar orasida bo'shliqlar bilan qo'shimcha operatsiyalarni bajarish uchun himoya paneli, orqa yorug'lik, revolver boshi mavjud. Bu burg'ulash, burilish, frezalash va tebranish bo'lishi mumkin.
Avtomatlashtirilgan yig'ish dastgohlarida ishlangan mahsulotning sifati qo'l bilan ishlov berilganga nisbatan yaxshilanadi, texnologik jihozni ishlash unumdorligi oshadi va qo'l mehnati qisqaradi. Mashinasozlik korxonalarini avtomatlashtirishning kopmleks muammolarini hal qilish uchun "IS", "KOMPAS-3D" "SiteLine", "IFS Applications", "Autodesk" kabi dasturiy modullardan foydalaniladi. Bundan tashqari yig'ish jarayonini besh sinfga bo'lish mumkin. Bu sinflar: mexanik yig'ish, payvandlash va kavsharlash, kleylash, magnitli va kombinatsiyalashgan yoki biriktirish asosida rezbali, kavsharli, payvandli, armaturali va bosim ostida olish.
Tokarlik mashinasi kichik qismlar ketma-ket ishlab chiqarishda ishlatiladi. Bu yuqori ishlash uskunalar bilan bog'liq. Mashinalar daqiqada 20 qismga ishlov berishga qodir. Qurilma eksa, murvat, qisma, ichi bo'sh silindr, shaftlarni ishlab chiqarish uchun mo'ljallangan.
Avtomatlashtirilgan tokarlik dastgohlarining bir qancha afzalliklari mavjud bo'lib, bularga: tayyor buyumlarning yuqori aniqligi, yuza sifatining aniqligi, ko'p
harakatlanuvchi o'qi va ish boshlari mavjudligi jihozni doimiy ravishda qayta sozlashsizlar tuli operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beradi.
Raqamlashtirish bu nafaqat samarali funfsiyalar yechimi izlashgagina asoslanmay, balki insonlarni o'sib borayotgan ehtiyojini qondirish uchun xizmat qiladi. Raqamli boshqaruvga qo'yiladigan asosiy talablar bu- ishonchlilik, texnologiyalilik, standartlashtirish va ekologiyaga zarali ta'sirlarni chegaralash hamda eng asosiysi tejamkorlik hisoblanadi.
Raqamli boshqaruv paneli tizim o'zgaruvchilarini kuzatish va nazarot qilish uchun ko'plab sohalarda qo'llaniladi. Asosan sanoat, texnika va qishloq xo'jaligida mavjud bo'lgan barcha uskunalarning samarali ishlashi uchun asos hisoblanadi. Namlik, bosim va harorat- bu elektron boshqaruv paneli yordamida osongina boshqariladigan o'zgaruvchilar hisoblanadi. Bu panellar oldindan taxmin qilinadigan xatti-harakatlarni nazorat qilib, korxonalarning mablag'larini tejashga yordam beradi. Ular kompressorlarda, aylanma nasoslarda, ishlab chiqarish tizimlarida, dvigatelni boshqarish panellarida va sovutish zavodlarida asosiy uskuna hisoblanadi. Shuningdek, ishlab chiqarishda ommaviy ishlab chiqarish buyumlarining ayrim komponentlari turli xil mahsulotlarni yaratish uchun RDB dastgohlaridan foydalanish ish oqimini aniqlik, tezlik va ishonchlilik nuqtai nazaridan soddalashtirishi mumkin. Bizga ma'lumki, ommaviy ishlab chiqarishda ko'p chiqindi hosil bo'ladi. RDB dastgohlarida ishlanadigan detallarda esa xom-ashyoning aniqligi va kam isrof qilinishi orqali xarajatlarni kamaytirishga erishiladi.
Bundan tashqari RDB dastgohlaridan foydalanishning afzalliklari quyidagilardan iborat:
1. Mashinani qo'lda ishlatish nazorat qilib bo'lmaydigan qismlarni ko'chirishga xavf tug'diradi. RDB dastgohlarida ishlov berish esa xavfsizdir.
2. Mashinaning qo'lda ishlashi bilan bog'liq insoniy xato omillarini oldini olish uchun, RDB dastgohalarida bir siklda elementni ishlab chiqarish va uni tez takrorlash lozim.
3. RDB dastgohi puxta dasturlashtirilgan va yaxshi sozlanganidan so'ng, kesish jarayoni tez va sifatli ishlashi uchun aniq ko'rsatilgandek bo'ladi. Yaxshi natijadan so'ng mashina bu qismni har safar xuddi shunday aniqlikda bajaradi.
4. RDB dastgohlari bir vaqtning o'zida egilgan bir nechta o'qda ishlashi mumkin va hattoki burchakda ham ishlay oladi.
5. RDB dastgohlarining yana bir afzalligi shundaki, ular murakkab boshqaruv texnikasini amalga oshirish qobiliyatiga ega.
6. Raqamli boshqaruv panellari bilan o'lchanadigan fizik miqdorlar odatda o'xshash bo'ladi. Raqamli boshqaruv panellari ushbu jismoniy miqdorlarning kirish hamda chiqishlarini kuzatadi va boshqaradi.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, raqamli dasturda boshqariladigan dastgohlarning sanoat va texnikaning har bir sohasida tadbiq etish orqali, biz sifat, tezlik va aniqlikka erishishimiz mumkin. Ularning eng katta kamchiliklaridan biri mablag' jihatdan qimmatligini bartaraf etish uchun esa, ushbu dastgohlarning keng ko'lamda ishlab chiqarilishi o'ylaymanki, muammoning oson yechimlaridan biri bo'ladi.
REFERENCES
1. Qodirov.B, Abduüayeva.Sh."MASHINASOZLIKDA YIG4SH JARAYONLARINI AVTOMATLASHTIRISH" ilmiy maqola Nukus:, 2021y
2. A.O.Chechuga. "Osobennosti razrabotki texnologicheskix protserrov avtomatizirivannoy i robotizirovannoy sborki". Rossiya
3. G.Y.Sergeevna. "Avtomatizatsiya proizvodstva v mashinostroenii", Texnicheskie nauki/-Rossiya:, 2019y. 6s.
4. Е.Ю.Кузнецов Система автоматизированного программирования токарных станков с ЧПУ для многопроходного нарезания витков червяков
5. Internet sayt http: //www.gemma.ru
