KARYER POG’ONALARINING BARQARORLIGINI NAZORAT QILISHNING ZAMONAVIY TIZIMI Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

KARYER POG'ONALARINING BARQARORLIGINI NAZORAT QILISHNING ZAMONAVIY TIZIMI

A. H. Rasulov

Toshkent davlat texnika universiteti "Marksheyderlik ishi va geodeziya" kafedrasi assistenti

M. Sh. Eshnazarov

Toshkent davlat texnika universiteti "Marksheyderlik ishi va geodeziya" kafedrasi magistranti

ANNOTATSIYA

Ushbu maqolada foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib olishda karyer bortlari va ag'darmalar yonbag'irlari barqarorligini uzluksiz monitoring qilish va prognoz qilishni ta'minlash, ularning to'satdan tushib ketishining, ko'chkilar va halokatlarning oldini olish ishlarida zamonaviy texnologiyalar ahamiyati o'rganib chiqilgan. Bunday xavfli texnogen baxtsiz hodisalar tog'-kon ishchilarining shikastlanishiga va o'limiga olib kelishi mumkin. Qolaversa muqarrar ravishda karerlarga transport kirishining cheklanishiga olib keladi. Bu halokat, ko'chkilar, natijada ishlab chiqarish ritmi buziladi va tog'-kon korxonalari kompleksining unumdorligi kamayishiga olib keladi.

Kalit so'zlar: karyer, turg'unlik, MSR radar, pog'ona ustuvorligi, pog'onaning siljishi, kompleks tizim, geofizik sirt.

MODERN CAREER STAGE MONITORING SYSTEM

A. H. Rasulov M. Sh. Eshnazarov

Tashkent State Technical University, Tashkent State Technical University,

Assistant of the Department of Mine Master's degree in Surveying and Geodesy Surveying and Geodesy

ABSTRACT

This article examines the importance of modern technologies in the prevention of sudden falls, landslides and catastrophes, ensuring continuous monitoring and forecasting of the stability of quarry boards and overburden slopes in open pit mining. out Such dangerous man-made accidents can lead to injuries and deaths of miners. In addition, it will inevitably lead to the restriction of transport access to quarries. This destruction, landslides, as a result, disrupts the rhythm of production and leads to a decrease in the productivity of the mining complex.

Keywords: quarry, stagnation, MSR radar, step priority, step shift, complex system, geophysical surface.

KIRISH

Tog'-kon korxonalarining ko'p yillik amaliyotlari shuni ko'rsatadiki, karyer bortlarining kuzatiladigan qismi modelidagi kichik harakatlar yoki o'zgarishlar deyarli har doim ularning buzilishi oldidan bir necha soat oldin paydo bo'ladi. Ishchi xodimlarning xavfsiz mehnat sharoitlarini ishonchli ta'minlash va karerlarda uskunalardan foydalanish uchun ular chuqurliklar va bortlar siljishini monitoring qilish va nazorat qilish uchun kompleks tizim bilan jihozlangan bo'lishi kerak. Bunday tizimning asosiy elementlaridan biri radar monitoring tizimi bo'lib, u eng kichik deformatsiyalarni va siljishlarni aniqlashning maksimal samaradorligi hamda ishonchliligini ta'minlaydi [1].

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Eng ilg'or texnologiyalar orasida Reutech Mining kompaniyasi MSR radar (1-rasm) (Movement & Surveying Radar) dan foydalanishga asoslangan radar kuzatuvlari mavjud. Stellenbosch (Janubiy Afrika) shahrida joylashgan Reutech Mining kompaniyasi 25 yil davomida radar tizimlarini ishlab chiqish va qo'llash bilan shug'ullanadi. Hozirgi vaqtda kompaniya 160 muhandis va texnik xodimga ega bo'lib, ishlab chiqarish ISO 9001 standartiga mos keladi [2]. Kompaniyaning mijozlari xalqaro va mahalliy mudofaa va tog'-kon korxonalari edi.

1-rasm. MSR 300 radarining umumiy ko'rinishlari

MSR radarlari o'rganilayotgan nishablikka (karyer pog'onalari, pog'ona nishabligi) kirishni talab qilmaydi, chunki ular uzoq va qisqa masofalarda yuqori skanerlash tezligi bilan ishlay olishi mumkin - tun-u kun har qanday ob-havo sharoitida (shu jumladan, yog'ingarchilik vaqtida). Masalan, MSR 200 1200 m masofada, MSR 300 esa, 2500 m masofada ishlashi mumkin [3]

MSR tizimining radiolokatori karyer bortlari va pog'onalari yonbag'irlarining harakatini (1 mm dan kam harakatlanishni aniqlash) kuzatib boradi va o'z vaqtida signal xabarini yetkazadi. Shu sababli, karyer ishchi-xodimlari va texnikalari oldindan xavfli hududdan chiqarilishi mumkin. Odatda, radiolokator birinchi navbatda geomexanik

muhandislarni potentsial muammo yuzaga kelishi haqida ogohlantirishni o'z ichiga oladi hamda eng yuqori darajadagi xavfli hududdan kon ishchilarini va jihozlarni darhol evakuatsiya qilishni nazarda tutadi.

MSR ning ikkinchi muhim vazifasi geofizik sirt yoki geografik obyektgacha mutlaq masofani aniqlashdan iborat. Ushbu funksiya, mahalliy koordinata tizimiga va burchak ma'lumotlariga aniq ulanishi bilan birgalikda, marksheyderlik ma'lumotlarini ishlab chiqarish uchun, shuningdek, boshqa muammolarni hal qilish uchun, masalan, ochilgan (qazib olish) hajmlarini hisoblash uchun ishlatilishi mumkin[4].

MSR tizimi yuqori aniqlik va o'lchov asbob-uskunalari ishonchliligiga ega bo'lgani uchun, 100% ga yaqin bo'lgan texnik tayyorgarlik koeffitsientiga ega bo'lganligi va og'ir iqlim sharoitida (-50° dan +55°C gacha) ishlash imkoniyatini ta'minlaganligi sababli, karyer bortlarining barqarorligini nazorat qilish talablariga to'liq javob beradi (juda erta va juda kech emas) va eng muhimi, mavjud tizimlarga integratsiya qilinishi mumkin[5].

MSR butunlay geografik jihatdan bog'lanishi mumkin. Bunga raqamli karyer xaritasini import qilish va barcha natijalarni georeferentsiyalashga imkon beradigan umumiy stantsiya yordamida karerdagi ma'lum joylardan triangulyatsiya qilish orqali erishiladi (2-rasm).

twVi xxnMUrli: wIVi xw»*tti;i¡ M^S» *U*ia«|jafl

um Ittüiua-th uuta KMaotiiiu

2-rasm MSR 300 radaridan olingan grafik tasvirlar

MUHOKAMA

MSR quyidagi asosiy qismlardan iborat:

• radarning elektr va mexanik qismlari;

• antenna;

• qabul qiluvchi transmitter;

• antennani ko'rsatuvchi qurilma (APU);

• taxeometr;

• tortib yuriladigan tayanchli yo'l treyleri;

• elektronika va nazorat qilish tizimi;

• quvvat manbai.

MSR radarlari odatda maxsus off-Road treylerida joylashgan avtonom qurilma. Treyler - MSR quvvat manbai, joylashishni aniqlash tizimini, radar elementlarini va MSR operatorining vizual interfeysini ta'minlovchi boshqaruv hamda elektronika tizimiga ega [6]. Quvvat manbai foydalanuvchi aralashuvisiz uzoq vaqt davomida (odatda uch kundan bir haftagacha) MSR mustaqil ishlashini ta'minlaydi. Quvvat manbai akkumulyatorlarni zaryad qilish zarur bo'lganda avtomatik ravishda ishlaydigan dizel dvigatel bilan bog'langan generatorni o'z ichiga oladi. Qabul qiluvchi transmister (RSU) va antenna to'g'ri o'lchash va nishabda kichik harakatlarni aniqlash uchun ishlatiladigan radio signalini ishlab chiqaradi. Treylerning yuqori qismida joylashgan antennani boshqarish qurilmasi monitoringni tekshirish uchun ishlatiladi.

NATIJA

Nazorat birligi RSUDAN signalni ushlaydi va dasturiy algoritmlardan foydalanish orqali nishab barqarorligi va turli tadqiqot ma'lumotlari haqida ma'lumot beradi. MSR shuningdek, atmosfera sharoitidagi o'zgarishlarni bartaraf etish uchun ishlatiladigan atrof-muhitni nazorat qilish tizimini va masofadan ma'lumotlarni uzatish imkonini beruvchi aloqa modulini o'z ichiga oladi [7].

Radar tizimining ishlash ketma-ketligini quyidagicha ta'riflash mumkin:

• so'rovnoma boshlanishida mahalliy koordinatalar tizimidagi radarning joylashuvi aniqlanadi;

• olingan ma'lumotlarni boshqa sensorlarning ko'rsatkichlari bilan taqqoslash amalga oshirildi;

• raqamli kon rejasi modeli bilan integratsiya amalga oshirildi va harakat aniqlandi;

• qayd qilingan harakatlar ma'lum bo'lgan geologik anomaliyalar bilan taqqoslanadi;

• olingan nuqtali bulut boshqa dasturiy ta'minot tizimlariga eksport qilinadi.

MSR tizimining afzalliklari ham quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• yangi skanerlash hududida ilgari skaner qilingan ma'lumotlarni aniqlash uchun Rapid Align tizimidan foydalanish va avvalgi o'lchovlarni hisobga olgan holda avtomatik sinxronizatsiya qilish;

• 3D-modelni istalgan nuqtadan real vaqtda o'rganish va qurish qobiliyati;

• portlatish ishlarini hisob-kitoblarda hisobga olish;

• harakatchanlik (tarqatish va ulanish vaqti - 15-30 min);

• harakatlar o'rtasida skanerlash tarixini saqlash;

• xodimlar foydalanishi uchun oddiy dasturiy ta'minot.

MSR tizimining o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:

• bir vaqtning o'zida bir nechta uchastkaning o'zgarish tendentsiyalarini ko'rish;

• oddiy elementlarni qo'shish va o'chirish;

• tog'-kon uskunalarini aniqlash va hisob-kitoblarni hisobga olish;

• GeoMoS, Quickslope va Trimble 4D bilan integratsiya;

• radarda nuqta ko'rsatish;

• nuqta tendentsiyalarini ko'rish;

• nuqta almashinuvi radarda ko'rsatiladi;

• raqamli uch o'lchamli modelni yaratish va yangilash;

• Real vaqtda ma'lumotlarni eksport qilish;

• mavjud o'lchovlarni ko'rsatish.

XULOSA

Yuqorida aytilganlarning barchasini inobatga olgan holda, biz xulosa qilishimiz mumkinki, MSR radiolokatsion tizimidan xavfli sohalarda nazorat qilish uchun tog'-kon (burg'ulash va portlatish, yuklash va qazib olish ishlari, tozalash. berma va nishabliklari ) odamlar va mashinalarning xavfsiz sharoitlarini ta'minlash uchun doimiy nazorat talab qilinadi. Ayniqsa, "karyer" kon-transport kompleksining avtomatlashtirilgan dispetcherlik tizimidan foydalanadigan korxonalarda MSR radar tizimidan foydalanish samarali, chunki texnika va xodimlar xavfli vaziyatlarning yuzaga kelishi haqida tizim xabarlari orqali avtomatik ravishda xabardor qilinadi.

REFERENCES

[1] Kazakov, A., & Sharifova, N. (2019). Assessment of the Stress State of Mine Workings in Shock-Hazardous Fields. In E3S Web of Conferences (Vol. 105, p. 01035). EDP Sciences.

[2] Желтышева, О. Д., & Ефремов, Е. Ю. (2014). Современные технологии мониторинга устойчивости бортов карьеров. Маркшейдерия и недропользование, (5), 63-66.

[3] Цирель, С. В., & Павлович, А. А. (2017). Проблемы и пути развития методов геомеханического обоснования параметров бортов карьеров. Горный журнал, (7), 39-45.

[4] Сашурин, А. Д., Бермухамбетов, В. А., Панжин, А. А., Усанов, С. В., & Боликов, В. Е. (2017). Воздействие современных геодинамических движений на устойчивость бортов карьеров. Проблемы недропользования, (3 (14)).

[5] Резниченко, С. С., Сытенков, В. Н., & Наимова, Р. Ш. (2017). Организация комплексной системымониторинга устойчивости бортов и уступов глубоких карьеров с использованием современного геодезического оборудования. Рациональное освоение недр, (2), 56-67.

[6] Abdurashidovich, U. A. (2020). The Condition Of General Development Of The Mineral Resource Base In Uzbekistan. The American Journal of Applied Sciences, 2(12), 1-6.

[7] "Горная Промышленность" jurnali №1 son (119) 2015, 75 bet

• www.vistgroup.ru

• e-mail: [email protected]