CC BY
3Central Asian Journal of
Education and Innovation
AUTIZM SPEKTORLI BOLALARNI O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Hurriyat Yoqubova
FarDU o'qituvchi https://doi.org/10.5281/zenodo.12566125
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi: 20-June 2024 yil Ma'qullandi: 24- June 2024 yil Nashr qilindi: 27- June 2024 yil
Ushbu maqolada autizm spektorli bolalarning o'ziga xos belgilari, kasallik genetikasi, o'yin mashgulotlari haqida ma'lumotlar keltirilgan.
KEY WORDS
autizm spektorli bolalar, Rossiya, kasallik genetikasi, gipoteza
Autizm spektrining buzilishi bugungi kunda butun dunyoda, xususan, Rossiyada yosh bolalar rivojlanishidagi eng keng tarqalgan patologiyalardan biri hisoblanadi. Kasallikning genetikasi murakkab va hozirgi kunda autizm spektri buzilishining paydo bo'lishiga nima ko'proq ta'sir qilishi aniq emas. Kasallik rivojlanishiga turtki bo'lishi mumkin bo'lgan gipotezalar ro'yhati ishlab chiqilgan:
- genetik moyillik;
- homiladorlik paytidagi homila mutatsiyalari;
- homila rivojlanish bosqichida xromosomada izdan chiqish
holatlari;
- ona qornida rivojlanish bosqichida yuzaga keladigan tug'ma nuqsonlar;
- rivojlanish paytida homilaning va hayotning birinchi oylarida bola miyasining shikastlanishi;
- ba'zi vaksinalarning oqibatlari;
- axborot blokadasi tufayli idrok buzilishi;
- tanadagi serotoninning notog'ri almashinuvi;
- miya yarim sharlarining o'zaro ta'sirining buzilishi sabab bo'ladi.
Shunday qilib, hozirgi vaqtda tashkiliy-pedagogik muhitni yaratish autizmli bolani ta'lim muhitiga moslashtirish va o'qitishning asosiy sohasi hisoblanadi. Ta'lim deganda "nafaqat akademik ta'limni, balki ijtimoiylashuv, til va muloqotni o'z ichiga olgan ko'nikma yoki bilimlarni negallashga ko'maklashish, shuningdek, bolaning mustaqilligi va shaxsiy mas'uliyatini rivojlantirishga yordam beradigan xatti-harakatlar muammolarini kamaytirish" tushuniladi.
Autizmning belgilari qanday?
Majburiy belgilar: tengdoshlar va kattalar bilan ijtimoiy o'zaro munosabatlarning buzilishi, boshqalar bilan samarali aloqa o'rnatishdagi muammolar (masalan, autizmli bolalar
www.in-academy.uz
og'zaki signallarni,
• suhbatdoshning his-tuyg'ularini tan olishda qiynaladilar, ular suhbatdoshning ko'ziga qaramaydilar;
• ular bilan muloqotda bo'lgan odam, ular yangi odamlarga qiziqish bildirmaydi, rolli o'yinlarda qatnashmaydi, tengdoshlarigan qaraganda kechroq gapira boshlaydi,
• ular jarayonda yuz ifodalarini ishlatishda g'ayri-oddiy imo-ishoralar va qiyinchiliklar bilan ajralib turadi. aloqalar va boshqalar),
• bolalar stereotipik xatti-harakatlar va qiziqishlarni namoyon etadilar (tanani chayqash, bosh chayqash, autizmli bemorlar uchun hamma narsa ma'lum bir tartibda va ketma-ketlikda sodir bo'lishi muhim, bolalarning diqqati odatda tafsilotlarga qaratiladi, bolalar tanlaydilar. o'yin bo'lmagan obyektlar, ularning o'yinlari syujetsiz va boshqalar) ,
• autizmli bemorlarda boshqalarga nisbatan tajovuzkorlik va avtoagressiya kuzatilishi mumkin (bola o'z-o'zidan turli og'irlikdagi jarohatlarga olib kelishi mumkin),
• bolalarning intellektual darajasi. autizm har xil bo'lishi mumkin (yuqori darajadan aqliy zaiflikgacha)
O'qituvchi samarali natija olish uchun, mashg'ulotning boshida bo'layotgan voqeaga bolalarni e'tiborini jalb qila olishi muhimdir. Bolalarning faol e'tiborini saqlashning eng muhim nuqtasi- bu o'qituvchining nutqidir. Tushuntirish ixcham, tushinarli, qiziqarli va qisqacha harakat ko'rsatmalarini o'z ichiga olishi kerak. Ba'zi bolalar vazifalarni tez bajaradilar,boshqalariga esa ko'proq vaqt kerak bo'ladi.Bola bo'sh qolmasligini har doim hisobga olish lozim. Tarbiyaviy ishlar bilan bir vaqtda o'yin terapiyasiga katta e'tibor berilishi kerak. Chunki, o'yin orqali autistik bolalarning ko'plab muammolarini hal qilish mumkin. O'yinlarning aksariyati individual ravishda o'tkaziladi. O'yinlar mashg'ulot mavzulariga mos bo'lishi kerak. (Masalan, qurilish to'plamlari, mozaikalar, tayoqlar va boshqalar...)
Foydalangan adabiyotlar ro'yxati:
1.Pechnikova L. S. "Erta bolalik autizmi bo'lgan bolalarga ona munosabatining o'ziga xos xususiyatlari"- 2009.
2.Baenskaya E. R. "Autizmli bolalarning erta affektiv rivojlanishining xususiyatlari"-2003.
3.Vedenina M. Yu. "Autizmli bolalarda ijtimoiy va kundalik ko'nikmalarni shakllantirish uchun xulq-atvor terapiyasi usullarini moslashtirish" -2000.
