Научная статья на тему 'ҚАТТИҚ МАИШИЙ ЧИҚИНДИЛАРНИНГ МОРФОЛОГИК ТАРКИБИ'

ҚАТТИҚ МАИШИЙ ЧИҚИНДИЛАРНИНГ МОРФОЛОГИК ТАРКИБИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
337
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қаттиқ маиший чиқиндилар / йиғиш / ташиш / чиқиндиларнинг морфологик таркиби / чиқиндиларнинг ресурс салоҳияти / solid household waste / collection / transportation / morphological composition of waste / resource potential of waste

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Ирода Давутовна Рузиева

Ҳудудларда қаттиқ маиший чиқиндиларнинг морфологик таркибини аниқлаш бўйича экспериментал илмий-тадқиқот ва хронометраж ишларини амалга ошириш бўйича сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по строительству и архитектуре , автор научной работы — Ирода Давутовна Рузиева

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MORPHOLOGICAL STRUCTURE OF SOLID HOUSEHOLD WASTE

Ҳудудларда қаттиқ маиший чиқиндиларнинг морфологик таркибини аниқлаш бўйича экспериментал илмий-тадқиқот ва хронометраж ишларини амалга ошириш бўйича сўз юритилади.

Текст научной работы на тему «ҚАТТИҚ МАИШИЙ ЧИҚИНДИЛАРНИНГ МОРФОЛОГИК ТАРКИБИ»

КАТТЩ МАИШИЙ ЧЩИНДИЛАРНИНГ МОРФОЛОГИК ТАРКИБИ

Ирода Давутовна Рузиева

Кичик илмий ходим, Атроф мухит ва табиатни мухофаза килиш технологиялари илмий тадкикот институти, Тошкент давлат техника Университети магистранти

АННОТАЦИЯ

Худудларда каттик маиший чикиндиларнинг морфологик таркибини аниклаш буйича экспериментал илмий-тадкикот ва хронометраж ишларини амалга ошириш буйича суз юритилади.

Калит сузлар: каттик маиший чикиндилар, йигиш, ташиш, чикиндиларнинг морфологик таркиби, чикиндиларнинг ресурс салохияти

MORPHOLOGICAL STRUCTURE OF SOLID HOUSEHOLD WASTE

ABSTRACT

There is talk of conducting experimental research and timing to determine the morphological composition of solid waste in the regions.

Keywords: solid household waste, collection, transportation, morphological composition of waste, resource potential of waste

"Каттик маиший чикиндиларнинг морфологик таркибини аниклаш буйича экспериментал тадкикот ва хронометраж ишларини амалга ошириш"лойихаси Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 апрелдаги "2019-2028 йиллар даврида Узбекистон Республикасида каттик маиший чикиндилар билан боглик ишларни амалга ошириш стратегиясини тасдиклаш тугрисида"ги ПК-4291 сонли карори ижросини таъминлаш максадида Экология ва атроф мухитни мухофаза килиш Давлат кумитаси ва кумита хузуридаги Атроф-мухит ва табиатни мухофаза килиш технологиялари илмий тадкикот институти мутахассислари томонидан амалга оширилмокда.

Хисоб-китобларга кура, Узбекистон Республикасида каттик маиший чикинди (КМЧ-кейинги уринларда)лар хосил булишининг йиллик хажми прогнози 14 - 14,5 млн тонна атрофида бахоланади. Ахолининг уртача 1,5 фоизга купайиш суръатини хисобга олганда эса, ушбу курсаткич 2028 йилга келиб 1616,7 млн тоннага етиши мумкин. Хозирги вактда чикиндилар экологик хавфсизликка ва фукаролар соглигига тахдид солувчи муаммога айланмокда. КМЧлар атроф - мухит ва инсон саломатлиги учун экологик хавф-хатар (ер усти ва ер ости сувлари ва атмосферанинг ифлосланиши, бадбуй хид таркалиши, ёнгин келиб чикиш хавфи, турли юкумли инфекциялар таркалиши) манбаи хисобланади.

Х,аво хароратининг юкори булиши ^МЧ таркибидаги органик моддаларнинг тез парчаланишига, микрофлораларнинг хамда микроорганизмларнинг тез ривожланишига олиб келади. Буларнинг барчаси ^МЧлар саклаш муддатини кискартиришни талаб этади. Чикинди таркибидаги куплаб хавфли материалларга ишлов бериш шу жумладан, уларни алохида йигиш ва йук килиш талаблари хар доим инобатга олинмайди. Чикинди полигонларини истаганча кенгайтиришнинг иложи йук. Шу сабабли ^МЧни кайта ишлаш ва улардан фойдаланиш, хажмини камайтириш масаласи барча давлатлар учун долзарб ахамиятга эга масаладир. ^МЧ билан боглик ишларни амалга ошириш буйича мавжуд тизимини урганиш ва тахлиллар шуни курсатмокдаки, ^МЧ билан боглик ишларни амалга ошириш буйича куп йиллар мобайнида шаклланган амалиёт асосан уларни куммаган холда, факат туплаш ва полигонларга ташишга йуналтирилган. Ушбу максадлар учун республикада турли мулкчилик шаклидаги ташкилотларга тегишли булган 221 та полигон фаолият юритмокда. ^МЧ билан боглик ишларни амалга ошириш сохасидаги муаммолар гоят долзарб хисобланади, чунки экологик холатни яхшилаш, ахоли турмуш даражаси ва сифатини ошириш учун кулай шароитлар яратиш уларнинг ечимига боглик. ^МЧ билан боглик илмий тадкикот ишларининг етарли даражада эмаслиги хам уз навбатида муаммоларни келтириб чикаради.

Шу сабабли, каттик маиший чикиндилардан фойдаланишнинг илмий асосланган замонавий усуллари ва улардан шахар хужалигида фойдаланиш истикболлари тахлили долзарб масала хисобланади.

Шахарларда тупланган ^МЧларни тупланиш меъёрлари ва морфологик таркиби хакида ишончли маълумотга эга булгандагина, чикиндиларни йигиб олиш ва ташиш, зарарсизлантириш, кумиш тартибларини тугри режалаштириш мумкин булади.

^МЧларнинг морфологик таркибини аниклаш буйича амалга оширилган экспериментам тадкикот ва хронометраж ишлари Атроф-мухит ва табиатни мухофаза килиш технологиялари илмий -тадкикот институти томонидан ишлаб чикилган "Узбекистон Республикаси худудларида каттик маиший чикиндиларнинг морфологик таркибини аниклаш буйича услубий тавсиялар"га асосан амалга оширилмокда.

Айни пайтда, маиший чикиндиларнинг таркиби буйича ишончли маълумотларгина алохида ахамиятга эга булиб-маиший чикиндилар таркибидаги алохида аралашмаларнинг улуши ва хусусиятларини аниклаш буйича тадкикотлар утказишда ягона ёндашувларни, турар жой объектларида ^МЧларни маълум бир худудларда кайта ишлашнинг замонавий самарали технологияларини жорий етиш максадида маиший чикиндилар таркибига кирувчи иккиламчи хом ашёнинг хосил булиш хажмини олдиндан прогноз килишга, ^МЧларни утилизация килиш ва

кайта ишлаш корхоналари фаолияти йуналишлари, технологиялари, усуллари, услубларини белгилаш, режалаштириш, шунингдек, ^МЧларни кайта ишлаш сохасига инвестицияларни, шу жумладан чет эл инвестицияларини жалб килиш, пировардида чикиндиларнинг атроф-мухитга салбий таъсирларини камайтириш учун имкон беради. Сент-Лоуренс университети фахрий профессори Пол Коннет "чикинди бу модда эмас, балки бу турли хил фойдали нарсалар ва ушбу нарсаларни бир-бирига аралаштириш санъатидир" деб ёзган уз асарларида.

^МЧларнинг бир катор компонентларини иккиламчи хом ашё сифатида ишлатиш, чикиндилардан янги махсулотлар ишлаб чикариш экологик муаммоларни хал килади, чикиндиларни олиб чикиб кетиш харажатларини кискартиришга имкон беради. Ушбу тадкикот Республикамизнинг Тошкент шахри Олмазор тумани, Тошкент вилояти Чирчик шахри ва Паркент туманларида амалга оширилмокда.

^МЧларнинг морфологик таркибини аниклаш илмий-тадкикот ва хронометраж ишларини самарали утказиш тугрисида Тошкент шахри Олмазор тумани ва Тошкент вилояти Чирчик шахри ва Паркент тумани хокими карорлари кабул килинди. Маиший чикиндиларнинг морфологик таркибини аниклаш, бу сохада тадкикот ва хронометраж ишларини амалга ошириш, иш жараёнида вужудга келадиган масалаларни уз муддатларида тезкорлик билан хал этиш, тадкикот натижалари буйича тахлилий маълумотлар тайёрлаш максадида ишчи комиссия таркиби тасдикланди. Тошкент шахри, Чирчик шахри ва Паркент туманларида тупланаётган ^МЧларни таркибий кисмлари огирликларини улчаш йули билан морфологик таркибни аниклаш буйича илмий-тадкикот ва хронометраж ишларини утказиш учун тегишли лойиха объектлари белгиланди ва объектларнинг санитар паспортлари тулдирилди. Лойиха объектларига тадкикот объектларининг ракамлари, жойлашган манзили, санитар тозалаш корхонасига мансублиги, йил ва мавсумни курсатувчи банерлар шунингдек, ^МЧларнинг улчанган таркиблари номлари туширилган биркалар урнатилди. ^МЧларнинг морфологик таркибини аниклаш буйича 2021 йил май ойида бахорги мавсум, 2021 йил август ойида ёзги мавсумда узлуксиз етти сутка давомида илмий -тадкикот ва хронометраж ишлари амалга оширилди. Утказилган кунлик ва мавсумий тадкикотлар натижалари ишчи гурухлар томонидан расмийлаштирилди. Тадкикот ва хронометраж ишларини урнатилган тартибда ва белгиланган тартибда белгиланган талаблар буйича утказилишини таъминлаш максадида ушбу тадкикотга иштирок этишга жалб этилган барча иштирокчилар санитар тозалаш сохаси мутахассислари, мухандис-техник ходимлар, санитар -эпидимеологик назорат корхоналари, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари вакиллари, иштирокида амалга оширилди.

Хулоса килиб айтганда, Республика ахоли худудларида аникланган ^МЧларнинг морфологик таркиби тугрисидаги маълумотлар куйидагиларга имкон беради:

Чикиндилардан тулик хажмда фойдаланиш, ресурс ва энергияни етарлича бахолаш, ^МЧни оптимал тарзда танлаб йигиш тизимини ташкил этиш ва аниклаш, ^МЧнинг мумкин булган салбий таъсирини бахолаш, чикиндиларни кайта ишлаш учун иктисодий жихатдан самарали булган маълум бир худуд учун макбул булган энг яхши технологияларни танлаш учун.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 апрелдаги "2019-2028 йиллар даврида Узбекистон Республикасида каттик маиший чикиндилар билан боглик ишларни амалга ошириш стратегиясини тасдиклаш тугрисида" ПК^ - 4291 сон карори.

2. Д.Ёрматова., А.Равшанов., Р Хабиров. Умумий Экология. « Тошкент » 2009.

3. М.И.Мягков., Г.М.Алексеев., В.А.Ольшанецский. Твёрдые бытовые отходы города. Ленинград. Стройиздат. Ленинградское отделение. 1978

4. Khusanjonov, A., Makhammadjon, Q., & Gholibjon, J. OPPORTUNITIES TO IMPROVE EFFICIENCY AND OTHER ENGINE PERFORMANCE AT LOW LOADS.

5. Xusanjonov, A., Qobulov, M., & Abdubannopov, A. (2021). AVTOTRANSPORT VOSITALARIDAGI SHOVQIN SO'NDIRUVCHI MOSLAMALARDA ISHLATILGAN KONSTRUKSIYALAR TAHLILI. Academic research in educational sciences, 2(3).

6. S. Xodjayev, A. Xusanjonov, & B. Botirov (2021). GIBRID DVIGATELLI AVTOMOBILLARDAN FOYDALANIB ICHKI YONUV DVIGATELLARI ISHLAB CHIQARGAN QUVVAT SAMARADORLIGINI OSHIRISH VA ATROF -MUHITGA CHIQARILAYOTGAN ZARARLI GAZLARNI KAMAYTIRISH. Scientific progress, 2 (1), 1523-1530.

7. Xodjayev, S., Xusanjonov, A., & Botirov, B. (2021). TRANSPORT VOSITALARI DVIGATELLARIDA DIMETILEFIR YOQILG'ISIDAN FOYDALANISH. Scientific progress, 2(1), 1531-1535.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.