CC BY
53
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.5
ml bryg. mgr inz. Robert MAZUR1 st. bryg. mgr. inz. Piotr GUZEWSKI2
Przyjçty/Accepted/Принята: 17.11.2013; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 15.07.2014; Opublikowany/Published/Опубликована: 30.09.2014;
OCENA STOPNIA BEZPIECZENSTWA W ASPEKCIE STATYSTYK ZDARZEN ZA LATA 2000-2012. ANALIZA STATYSTYCZNA PRZYPUSZCZALNYCH PRZYCZYN POZAROW OBIEKTOW MIESZKALNYCH W SKALI
KRAJU I MIASTA3
Assessment of Safety Levels in the Context of 2000-2012 Statistics. A Statistical Analysis of Residential Building Fires Causes at the National
and City Level
Оценка степени безопасности относительно статистики событий за 2000-2012 гг. Статистический анализ возможных причин пожаров жилых объектов на государственном и городском уровнях
Abstrakt
Cel: Artykul jest ostatniq cz^sciq cyklu publikacji pt. Ocena stopnia bezpieczenstwa w aspekcie statystykzdarzen PSP, zamieszczonych na lamach kwartalnika „Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza" CNBOP-PIB. Celem publikacji jest przeglqd metodologii opisu przypuszczalnych przyczyn pozarow (PPP) w systemach raportowych strazy pozarnych wybranych krajow Unii Europejskiej (UE). Artykul dodatkowo przedstawia wyniki badan rozkladu PPP zarejestrowanych w Informacjach ze zdarzen PSP za lata 2000-2012, dotyczqcych pozarow obiektow mieszkalnych w skali kraju (Polska) i miasta (Warszawa).
Wprowadzenie: Wst^p do wprowadzenia to najistotniejsze wnioski z poprzedzajqcych biezqcy artykul publikacji nt. oceny stopnia bezpieczenstwa w aspekcie pozarow [2], miejscowych zagrozen [3] i czasowo-przestrzennej charakterystyki pozarow obiektow mieszkalnych (POM) Warszawy [4]. Wprowadzenie zawiera przeglqd struktury opisu PPP wraz z dodatkowymi danymi dotyczqcymi przyczyn pozarow, zawartymi w raportach polskiej, brytyjskiej, szwedzkiej, finskiej, w^gierskiej i rumunskiej strazy pozarnej. Dodatkowo zawiera zarys wybranych funkcjonalnosci systemow wspomagajqcych raportowanie w Polsce, Szwecji i Finlandii. Metodologia: Badaniom poddano wyselekcjonowane z systemu raportowego PSP (SWD-ST) Informacje ze zdarzen za lata 20002012 dotyczqce wylqcznie POM. Wyselekcjonowane zdarzenia poddano procesowi geokodowania i wizualizacji w skali kraju - na podkladzie siatki kartograficznej 25 km - oraz aglomeracji warszawskiej - na podkladzie siatki kilometrowej. Przedstawiono ranking powiatow (miast) z najwi^kszq i najmniejszq liczbq POM. Opisano struktury PPP zagregowanych do poziomu kraju i Warszawy. Zbadano cz^stosci wyst^powania 37 PPP w stosunku do liczby POM. Przyczyny zgrupowano do kategorii czynnika ludzkiego (spowodowane przez czlowieka dzialajqcego w sposob bezposredni lub posredni), czynnika technicznego (wady urzqdzen, instalacji lub innych elementow konstrukcyjnych budynku) i nieznanych.
Wnioski: Wyniki badan wskazujq na odmiennq struktury informacyjnq systemow raportowych strazy pozarnych UE w aspekcie przyczyn pozarow, jak rowniez klasyfikacji zdarzen. Na podstawie badan wnioskuje si^, ze najprawdopodobniej okolo 60% POM
1 Komenda Glôwna Panstwowej Strazy Pozarnej; ul. Podchorqzych 38, 00-463 Warszawa, [email protected] / The National Headquarters of the State Fire Service, Warsaw, Poland;
2 Polskie Towarzystwo Ekspertôw Dochodzen Popozarowych, ul. Illakowiczôwny 15, 60-789 Poznan, Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej - Panstwowy Instytut Badawczy, Jôzefôw / Polish Association of Fire Investigators (PAFI), Scientific and Research Centre for Fire Protection - National Research Institute, Poland;
3 Autorzy wniesli rôwny wklad merytoryczny w powstanie artykulu / The authors contributed equally to this article;
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.5
na poziomie kraju i 73% na poziomie miasta spowodowanych jest dzialaniem czynnika ludzkiego. Udzial czynnikow technicznych ksztaltuje si^ odpowiednio na poziomie 19% i 11%, a nieznanych 21% i 16%.
Slowa kluczowe: pozary, bezpieczenstwo pozarowe, zagrozenia pozarowe, pozary obiektow mieszkalnych, statystyka pozarowa, przyczyny pozarow, dochodzenie popozarowe Typ artykuJu: oryginalny artykul naukowy
Abstract
Aim: This paper is the last in a series of research articles on the "Assessment of safety levels in the context of fire statistics of the Polish State Fire Service" (PSFS) published in "Safety & Fire Service Techniques" quarterly journal. The main purpose of the paper is to present an overview of methodology used to describe possible fire causes (PPP) in selected fire incident reporting systems of EU member states. The article also classifies causes in residential building fires, registered in the Polish State Fire Service reports for the years 2000-2012. The study involves examination of residential fires which, occurred nationally (Poland) and at city level (Warsaw). Introduction: The starting point for this paper is provided by the most important conclusions from previous papers on the assessment of safety levels in context of fires [2], local hazards [3] and time and space related characteristics of residential building fires (POM) in the geographical information system (Warsaw case study) [4]. The introduction incorporates a review of PPP and data about causes of fires contained in reports produced by the Polish, British, Swedish, Finnish, Hungarian and Romanian Fire Services. This is followed by the authors' description of the main functionality of the Polish and Swedish incident reporting software.
Methodology: An analysis of data was performed for selected residential building fire incidents (POM), registered in the State Fire Service fire reporting system (SWD-ST) for the years 2000-2012. Data was geo-encoded and mapped on a 25 km cartography grid for national incidents and 1 km grid for the city of Warsaw. A ranking list of Administrative Districts (towns) was created, to reveal the highest and lowest number of residential fires (POM). The authors described the structure of PPP, contained in the Polish State Fire Service fire reporting system and explored the frequency distribution for each of them. The cause of fire was identified against one of three categories: human factor (caused directly or indirectly by humans), technical (caused by faulty devices, domestic appliances or other building structure defects) and unknown (unspecified).
Conclusions: The results indicate differences in the fire cause description structure for EU fire services reporting systems and emergency calls classification. Based on research, it is presumed that probably 60% of residential building fires at national level and 73% in Warsaw were caused by the human factor. Technical factors were attributed to 19% and 11% incidents correspondingly, and other factors were attributed to 21% and 16% of incidents correspondingly.
Keywords: fires, fire safety, fire hazards, residential builing fires, fire statistics, fire causes, fire investigation Type of article: original scientific article
Аннотация
Цель: Статья является последней частью цикла публикаций под названием „Оценка степени безопасности относительно статистики событий" Государственной Пожарной Службы, опубликованных на страницах ежеквартального журнала „Безопасность и Пожарная Техника" CNBOP-PIB. Целью публикации является обзор методологий описания возможных причин пожаров (PPP) в системах отчётов пожарных служб в выбранных странах ЕС. Статья представляет также результаты исследований распределения возможных причин пожаров (PPP), зарегистрированных в „Сведениях о событиях PSP" за 20002012 годы, касающихся пожаров жилых зданий на уровне государства (Польша) и на городском уровне (Варшава). Введение: Введение начинается с указания самых важных выводов из предшествующих этой статье публикаций на тему оценки безопасности относительно пожаров, местных угроз и временно-пространственной характеристики пожаров жилых зданий (POM) города Варшавы. Во вступлении представлен обзор структуры описаний возможных причин пожаров (PPP), содержащихся в отчётах польской, британской, шведской, финской, венгерской и румынской пожарных служб, вместе с дополнительными данными, касающимися их причин. Дополнительно, введение содержит очерк выбранных функциональностей систем, помогающих в составлению отчётов в Польше, Швеции и Финляндии.
Методология: Исследования проводили на основе выборки из системы отчётов PSP (SWD-ST) „Сведений о событиях" за 20002012 годы, касающихся исключительно пожаров жилых зданий (POM). Отобранные события были подверждены процессу геокодирования и визуализации на уровне страны - на основе картографической сетки площадью 25 км - а также варшавской агломерации - на основе километровой сетки. Представлен рейтинг районов (городов) с наибольшим и наименьшим числом пожаров жилых зданий (POM). Описана структура возможных причин пожаров (PPP) совокупных до уровня государства и Варшавы. Исследования провели над частотой появления 37 возможных причин пожаров (PPP) по отношению к числу пожаров жилых зданий. Причины были погруппированы по категориям человеческого, (пожары вызванные человеком, действующим непосредственно или специально), техногенного (дефекты устройств, инсталяций или других конструкционных элементов зданий) и неизвестного факторов.
Выводы: Результаты исследований показывают различную информационную структуру как систем отчётов пожарных служб ЕС относительно причин пожаров, так и классификации событий. Из исследований следует, что, вероятно, около 60% пожаров жилых зданий (POM), случившихся на уровне государства и 73% - на уровне города возникает вследствие воздействия человеческого фактора. Доля техногенных факторов исходится соответственно на уровне 19% и 11%, а неизвестных - 21% и 16%.
Ключевые слова: пожары, пожарная безопасность, пожарные угрозы, пожары жилых зданий, статистика пожаров, причины пожаров, расследование причин пожара Вид статьи: оригинальная научная статья
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
1. Wprowadzenie
Bezpieczenstwo pozarowe, w szerokim tego slowa znaczeniu, stanowi przedmiot gor^cych dyskusji spolecz-nych, naukowych i badawczych. Na przestrzeni ostatnich kilku lat pojawil si§ szereg publikacji poruszaj^cych wie-loaspektow^ charakterystyk^ bezpieczenstwa pozarowe-go. Jedn^ z nich, b^d^c^ inspiraj do napisania niniej-szego artykulu, jest pozycja P.G. Halborna, P.F. Nolana i J. Golta, w ktorej autorzy podejmuj^ rozwazania nad wplywem zrodla zaplonu, miejsca inicjacji pozaru, typu materialu ulegaj^cego zapaleniu w pocz^tkowej jego fa-zie, przypuszczalnych przyczyn i wielu innych, na liczba ofiar pozarow obiektow mieszkalnych w Londynie [1].
Niniejsza publikacja stanowi kontynuaj a jednocze-snie zamyka cykl czterech artykulow nt. Oceny stopnia bezpieczenstwa w aspekcie statystyk zdarzen za lata 20002012, opublikowanych na lamach kwartalnika „Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza" CNBOP-PIB. Autorzy ocenili w nich poziom bezpieczenstwa przez pryzmat pozarow [2], miejscowych zagrozen w skali kraju [3] oraz czasowo-przestrzennej charakterystyki zagrozen pozaro-wych obiektow mieszkalnych (POM) Warszawy [4].
Najistotniejsze wnioski publikacji [2] i [3], zaobser-wowane dla okresu 2007-2012, to 47% pozarow pojawia-j^cych si§ w klasie innych obiektow oraz 22% w upra-wach i rolnictwie4. Zdecydowana wi^kszosc zdarzen ge-nerowana jest odpowiednio przez pozary smietnikow, zsypow, wysypisk smieci, traw na poboczach drog i szla-kow komunikacyjnych oraz pozary nieuzytkowanych powierzchni rolnych, upraw, l^k, rzysk. Istotnym wnio-skiem jest fakt, ze pozary w obiektach mieszkalnych sta-nowi^ ok. 17% ogolu pozarow, zas odsetek rannych i ofiar smiertelnych si^ga odpowiednio ok. 75% i 81% poszko-dowanych we wszystkich pozarach [2].
Konkluzja analizy statystycznej miejscowych zagrozen (MZ) to ok. 31% ogolu zdarzen koncentrjcych si§ na obiektach mieszkalnych (39% inne obiekty, 20% srod-ki transportu). Liczba interwencji generowana jest odpo-wiednio uwalnianiem osob z mieszkan, wind, podejrze-niem zatrucia tlenkiem w^gla, pomocy policji w otwar-ciu mieszkan (usuwanie skutkow anomalii pogodowych - wiatrolomy, intensywne opady deszczu - w innych obiektach; wypadki w komunikacji drogowej, kolejowej, lotniczej, awaryjne l^dowania - w srodkach transportu). Wskazniki wypadkowosci MZ w obiektach mieszkalnych osi^gaj^ ok. 8% wszystkich rannych i 22% wszystkich ofiar smiertelnych (inne obiekty: 4% rannych, 25% smier-
4 Wg rozporzqdzenia [6] miejsce prowadzenia dzialan ratow-niczych dzieli si^ na: obiekty uzytecznosci publicznej, miesz-kalne, produkcyjne, magazynowe, srodki transportu, lasy (pan-stwowe i prywatne) i inne. Do klasy innych obiektow zalicza si^ m.in.: smietniki wolnostojqce, zsypy, pomieszczenia zsy-powe, smietniki wewnqtrz budynkow, garaze, warsztaty samo-chodowe poza budynkami i wewnqtrz budynkow, trawy, traw-niki na terenach nierolniczych, poboczach drog i szlakow, ulic. W uprawach i rolnictwie uwzgl^dniono np.: nieuzytkowane po-wierzchnie rolnicze, uprawy rolne oraz lqki, rzyska i pozary po-wstale podczas zbiorow tych upraw, sterty, stogi, brogi. Obiekty mieszkalne to m.in.: hotele, noclegownie, domy dziecka, in-ternaty, domy studenckie, domy emerytow, schroniska, budynki jednorodzinne, w tym blizniaki, zabudowa szeregowa, budynki wielorodzinne itp.
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.5
telnych; srodki transportu: 86% rannych, 49% smiertelnych) [3].
Najwazniejsze postulaty czasowo-przestrzennej cha-rakterystyki POM Warszawy, za okres 2000-2012, to ten-dencje do tworzenia si§ skupien w miejscach o zwartej za-budowie mieszkalnej z przewag^ starych kamienic i osie-dli „z wielkiej plyty". Liczba pozarów nasila si§ w godzi-nach 7-20, osi^gaj^c maksimum pomi^dzy godzin^ 1820, a nast^pnie w godzinach od 21 do 4 rano jednostajnie spada, osi^gaj^c minimum pomi^dzy godzin^ 5-6. Trud-no wyróznic dni tygodnia, w których cz^stosc zdarzen ma charakter domimjcy, jednakze w czwartki, pi^tki, sobo-ty i niedziele zauwaza si§ niewielk^ tendenj rosn^c^. Do miesi^cy o najwi^kszej liczbie interwencji zalicza-my: grudzien, styczen, luty - maj^ce zwi^zek z okresem grzewczym - oraz czerwiec, lipiec, sierpien - miesi^ce
0 wzmozonym ruchu dzieci i mlodziezy (pozary smieci, zsypów, szybów windowych, klatek schodowych, kana-lów wentylacyjnych, pustostanów itp.) [4].
2. Metodología opisu przypuszczalnych przyczyn pozarów Polska
W nomenklaturze krajowej „Przypuszczalna Przyczy-na Pozaru" (PPP) rozumiana jest jako subiektywna oce-na najbardziej prawdopodobnej przyczyny powstania pozaru, okreslana przez Kieruj^cego Dzialaniami Ratowni-czymi. Jej umocowanie prawne znajduje si§ w zal^czni-ku nr 6 rozporz^dzenia Ministra Spraw Wewn^trznych
1 Administracji [6], gdzie zamieszczono wzór Informa-cji ze zdarzenia (IZ) wraz z objasnieniami do jej sporz^-dzenia. Punkt 29 instrukcji zawiera wykaz PPP oznaczo-nych kodami 0R37 dla pozarów (Tabela 3) i 0R38 dla miejscowych zagrozen. Dodatkowo wzór dopuszcza krót-ki opis przyczyny powstania zdarzenia. Wykaz PPP znajduje si§ w cz^sci „Rezultaty badan".
Informatyczn^ implementaj IZ jest modul EWID systemu SWD-ST5, umozliwiaj^cy m.in. tworzenie, prze-gl^danie, edyj filtrowanie „meldunków", generowanie wst^pnych zestawien statystycznych, dystrybuj i eks-port danych. Wraz z funkcjonalnie powi^zanym modu-lem Zestawienia-ST, gdzie zaimplementowane s^ zesta-wy tabel stalych, dodatkowych, zestawien uzytkownika, z mozliwosci^ konfiguracji filtrów Ewid-Stat, stanowi^ one podstawowe narz^dzie obróbki statystycznej danych. Innymi istotnymi elementami systemu s^:
• Rejestr wyjazdów (filtrowanie Informacji ze zdarzen; wyszukiwanie sil i srodków; przegl^danie kart zda-rzen),
• Baza sil i srodków (baza teleadresowa jednostek; baza sil i srodków z wykazem ludzi, pojazdów, sprz^tu ra-towniczego, logistycznego, srodków gasniczych, neu-tralizatorów; odwodów operacyjnych),
• Centrum informacyjne systemu (bramka SMS; komu-nikator; archiwum wiadomosci; terminarz; grafik),
• Raporty (obsad osobowych; ze sluzby; duza informa-cja dobowa) [6-8].
5 System Wspomagania Decyzji PSP dzialajqcy obecnie w wer-sji 2.5 w Komendach Powiatowych (Miejskich) PSP oraz 3.0 w Komendach Wojewódzkich i Komendzie Glównej PSP.
Wielka Brytania
PPP zawarte w systemie raportowym IRS (ang. Fire and Rescue Service Incident Recording System)6 Strazy Pozarnej Wielkiej Brytanii opisuje jeden z 5 moty-wow (ang. motive), do ktorych zalicza siç: przypadko-we powstanie pozaru (ang. accidental), celowe na wlasnosci (ang. deliberate - own property), celowe na cu-dzej wlasnosci (ang. deliberate - others property), celowe na wlasnosci osoby nieznanej (ang. deliberate - unknown owner), nieznane (ang. not known)1. Na podstawie do-stçpnych dowodow motyw doprecyzowany jest jedn^ z 34 przyczyn (ang. cause), ujçtych w formie slownika katalogowego. Wsrod nich znajduj^ siç m.in.:
• wady urz^dzen dostarczaj^cych gaz, elektrycznosc, produkty paliwowe,
• wady wyposazenia lub sprzçtu gospodarstwa domo-wego,
• gotowanie - sprzçt do smazenia/frytkownice,
• zaniedbania w uzyciu wyposazenia, sprzçtu gospodar-stwa domowego,
• zabawa z ogniem lub innymi zrodlami ciepla,
• nieuwazne obchodzenie siç - spowodowane snem lub brakiem swiadomosci,
• palne produkty zbyt blisko zrodel zaplonu lub pozaru (i odwrotnie),
• wypadek lub kolizja pojazdu,
• pozary kominowe,
• ognisko pozaru wydostaj^ce siç poza kontrolç,
• proba samobojcza: samopodpalenie,
• proba morderstwa: podpalenie innych osob,
• nagromadzenie siç materialow palnych itp.
Motyw wraz z przyczyn^ definiowane s^ w mia-rç mozliwosci przez dowodz^cego w pocz^tkowej fazie organizacji dzialan dla pozarow pierwszorzçdnych (ang. Primary Fires), drugorzçdnych (ang. Secondary Fires)8 i pozarow kominowych (ang. Chimney Fires) [9].
Istotnym elementem rozni^cym zawartosc informa-cyjn^ polskiego i brytyjskiego systemu ewidencjonowa-
6 System raportowania dzialan brytyjskiej Strazy Pozarnej (do-datkowe informacje patrz [10]).
7 Accidental: zainicjowanie pozaru przypadkowe lub przez nieu-wagç. Pozary przypadkowo wymykajqce siç spod kontroli, np. zainicjowane przez paleniska lub kominki, dzieci, chyba ze s§ dowody, aby sqdzic inaczej. Deliberate - own property: zainicjowane umyslnie. Wlasnosc odnosi siç do zwyklych uzytkow-nikow, wlqczajqc w to dzieci w ich wlasnych mieszkaniach. Deliberate - others property: zainicjowane celowo przez osobç niebçdqcq wlascicielem wlasnosci. Pozary obiektow niemiesz-kalnych, w ktore wlasciciel nie jest zaangazowany, np. pozary obiektow biurowych, samochodow. Deliberate - unknown owner: zainicjowane celowo, gdzie nie mozna okreslic wlasci-ciela. Not known: uzywane w przypadkach, gdy jest to abso-lutnie konieczne i zachodzi ogolna wqtpliwosc dot. przyczyny, motywu pozaru (tlum. wlasne na podstawie [9]).
8 Primary Fires: pozary budynkow, pojazdow, innych konstruk-
cji, jak rowniez te, w ktorych pojawily siç ofiary, a dzialania ra-townicze prowadzone byly przez 5 i wiçcej zastçpow. Secondary Fires: pozary nieujçte w klasie Primary, niebçdqce pozarami kominowymi obiektow mieszkalnych, niezawierajqce poszko-dowanych i prowadzone przez cztery lub mniej zastçpow (tlum. wlasne na podstawie [9]).
DOI:10.12845/bitp.35.3.2014.5
nia dzialan ratowniczo-gasniczych jest okreslanie w ra-portach brytyjskich:
• przedzialu wiekowego osoby powoduj^cej pozar: Dziecko (0-9); Mlodziez (10-17); Dorosli (18-64); Se-niorzy (65 plus) itp.;
• czynnika ludzkiego wplywaj^cego na powstanie zda-rzenia: niepelnosprawnosc; tymczasowy brak poczy-talnosci; czynniki medyczne; choroba; zasniçcie itp.;
• zródla zaplonu (ok. 80 pozycji katalogowych), wg ka-tegorii: urz^dzenia do gotowania/pieczenia - kuchen-ka gazowa, elektryczna, piec, mikrofalówka, toster, itp.; inne urz^dzenia/sprzçt domowy - lodówka, TV, DVD, pralka, itp.; oswietlenie - swiatla punktowe, fluorescencyjne itp.;
• pierwszego materialu ulegaj^cego zaplonowi (ok. 40 pozycji katalogowych) wg kategorii: roslinnosc -drzewa, uprawy, sloma, itp.; wyposazenie wnçtrza -lózko/materac, zaslony, rolety itp.;
• miejsca powstania pozaru (ok. 25 pozycji dla obiek-tów mieszkalnych), np. lazienka, sypialnia, korytarz, pokój goscinny itp. [9].
W stosunku do zdarzen, w których pojawila siç przy-najmniej 1 ofiara smiertelna, na miejsce zdarzenia wzy-wana jest specjalna grupa dochodzeniowa9 [1].
Ustalanie przyczyn pozarów odbywa siç na trzech po-ziomach. Poziom pierwszy to dochodzenia podstawowe prowadzone przez Kieruj^cego Dzialaniami Ratowniczy-mi, czasami wspierane przez oficera z przygotowaniem kierunkowym. Wiçkszosc pozarów drugorzçdnych o nie-duzej powierzchni, które nie stworzyly istotnych zagro-zen, s^ ustalane na pierwszym poziomie. Poziom drugi to dochodzenia prowadzone przez przeszkolone i zorga-nizowane grupy, w sklad których wchodzi strazak oraz policjant. Na tym poziomie ustalane s^ przyczyny pozarów, w których podejrzewa siç, ze moglo dojsc do podpa-lenia lub tez wyst^pily duze straty oraz zagrozenie dla lu-dzi i mienia. Poziom trzeci to dochodzenia zaawansowa-ne prowadzone z udzialem grup specjalistów z róznych dziedzin nauki, których udzial jest niezbçdny do ustale-nia okolicznosci powstania i rozprzestrzenienia siç pozaru. Dochodzenia na trzecim poziomie prowadzone s^ w przypadku duzych pozarów, wyst^pienia znacznych strat, ofiar oraz w przypadkach, gdy dochodzenie na dru-gim poziomie jest nieskuteczne i wymaga wsparcia ze-spolu eksperckiego [19].
Szwecja
Na przestrzeni 1988-1995 roku szwedzkie sluzby ra-townicze opracowywaly statystyki dzialan na bazie pa-pierowych kwestionariuszy, po czym przesylaly je w systemie rocznym do strazy pozarnych poziomu miejskiego. Brak wspólnych terminów, definicji, pojçc, procedur raportowych byl najwiçkszym wówczas problemem, st^d tez stal siç motywem do opracowania formy raportu kra-jowego. Zadania podjçly siç stowarzyszenia Oficerów Po-zarnictwa, Wladz Lokalnych oraz Agencja Sluzb Ratow-niczych. W 1996 r. wprowadzono wzór raportu w formie papierowej, jak równiez informatycznego system reago-
9 London Fire Brigade Fire Investigation Unit (LFB) [1].
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
wania i raportowania. W 2008 roku na rynku funkcjono-waly trzy systemy agreguj^ce i integruj^ce dane przez Swedish Civil Contingencies Agency (MSB)10 na pozio-mie krajowym [11].
Wedlug stanu na 2012 rok w Szwecji funkcjonuje zin-tegrowany system wspomagania decyzji w obszarze pre-wencji i zarz^dzania kryzysowego - RIB11. Na moduly funkcjonalne systemu skladaj^ siç:
• baza danych substancji niebezpiecznych z informa-j nt. parametrow fizyko-chemicznych, doswiadczen uzyskanych z akcji z udzialem substancji, numerami telefonow ekspertow,
• baza sil i srodkow sluzb ratowniczych, firm, organi-zacji z funkj wyszukiwarki i wizualizacji na mapie kraju,
• modul wspomagania operacyjnego umozliwiaj^cy re-jestracjç zdarzen, decyzji, zasobow zaangazowanych w dzialania, taktykç dzialan,
• modul analityczno-statystyczny.
RIB to rowniez dostçp do programow zarz^dzania ry-zykiem, skutkow (RISKERA), dowodzenia i monitoro-wania zgloszen alarmowych (LUPP), szacowania roz-przestrzeniania siç substancji chemicznych w glebie (CHEMICAL SPILL) i powietrzu (BFK), symulacji emi-sji gazow propan-butan (LPG) i 13 innych [12], [14].
Oprocz systemu RIB, w celu prowadzenia wspol-nej swiadomosci operacyjnej sluzb ratowniczych i za-rz^dzania kryzysowego, MSB uruchomilo system WIS12 i RAKEL.
Wedlug raportu rocznego MSB zgloszenia alarmowe klasyfikowane s^ jako: alarmy falszywe (AF) zwi^zane z pozarami, generowane przez pozarowe/gazowe tech-niczne systemy zabezpieczen (ang. False Fire Call - apparatus); AF zwi^zane z pozarami w dobrej/zlej wierze, generowane przez osoby postronne (ang. False Fire Call
- good intent/malicious); AF w dobrej/zlej wierze, zwi^-zane z dzialaniami ratowniczymi (ang. False Rescue Call
- good intent/malicious); pozary obiektow budowalnych (ang. Building Fire); pozary inne niz pozary obiektow budowlanych (ang. Non-Building Fire); wypadki w ko-munikacji (ang. Traffic Accident); emisja substancji niebezpiecznych (ang. Emission of Dangerous Substance),
10 Od stycznia 2009 MSB przejçla kontrolç nad pracami: Agen-cji Sluzb Ratowniczych (ang. the Swedish Rescue Services Agency), Agencji Zarzqdzania Kryzysowego (ang. the Swedish Emergency Management Agency), Krajowej Rady Bezpieczen-stwa Obrony Psychologicznej (ang. the Swedish National Board of Psychological Defence). Zakres odpowiedzialnosci MSB to sprawy zwiqzane z ochronq ludnosci, zarzqdzaniem kry-zysowym i obronq cywilnq [11], [12].
11 RIB (ang. Integrated Decision Support System) - Zintegrowa-ny System Wspomagania Decyzji [13].
12 WIS (ang. Web-based Information System) - dzialajqcy na zasadzie przeglqdarki internetowej krajowy system opracowany w celu wspóldzielenia informacji pomiçdzy sluzbami ratowniczymi, zarzqdzania kryzysowego przed, w trakcie i po inter-wencjach kryzysowych. RAKEL - krajowy, cyfrowy system tel-ekomunikacyjny sluzb ratowniczych, podmiotów ochrony lud-nosci, bezpieczenstwa publicznego, ratownictwa medycznego i ochrony zdrowia [12], [13].
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.5
utoni^cia (ang. Drowning); inne dzialania ratownicze (ang. Other Rescue) [11].
Bezposrednia przyczyna pozaru definiowana jest jako akcja lub fizyczny/chemiczny proces prowadz^ce do roz-woju pozaru. Statystyki PPP bazuj^ na opinii dowodz^-cego, okreslane s^ po powrocie do jednostki, dlatego nie s^ tak wiarygodne jak rezultaty dochodzen popozaro-wych prowadzonych przez polij lub straz pozarn^. Ra-port statystyczny MSB rozroznia PPP obiektow budow-lanych mieszkalnych i przemyslowych, zgodnie z wyka-zem Tabeli 1 [11].
Tabela 1.
Klasyfikacja przyczyn pozarow obiektow mieszkalnych i przemyslowych w Szwecji
Table 1.
Residential and industrial fire causes of ignition in Sweden
Przyczyny pozarow obiektow mieszkalnych (Housing fire cause of ignition) Przyczyny pozarow obiektow przemyslowych (Industrial fire cause of ignition)
Pozary kominowe Chimney fires Wady techniczne Technical faults
Sprz^t kuchenny pozostawiony bez opieki Cooking appliance left on Transfer ciepla Heat transfer
Wady techniczne Technical faults Tarcie Friction
Podpalenie Arson Iskry Sparks
Transfer ciepla Heat transfer Prace pozarowo niebezpieczne Hot works
Palenie produktow tytoniowych Smoking tobacco products Samozaplon Spontaneous combustion
Swiece Candles Podpalenie Arson
Iskry Sparks Eksplozja Explosion
Samozaplon Spontaneous combustion Sprz^t kuchenny pozostawiony bez opieki Cooking appliance left on
Nieostroznosc dzieci w poslugiwaniu si^ ogniem Children playing with fire Ponowne zapalenie Re-ignition
Fajerwerki Fireworks Inne Other
Inne Other Nieznane Unknown
Nieznane Unknown -
Zródlo: Opracowano na podstawie [11 s. 19-22]. Source: Compiled based on [11 pp. 19-22].
Finlandia
Od 2000 roku w Finlandii funkcjonuje system PRONTO, dzialaj^cy na zasadzie przegl^darki internetowej, opracowany przez Ministerstwo Spraw Wewn^trznych, a rozwijany i utrzymywany od 2006 roku przez Emergency Services College. System, z którego w Finlandii korzy-sta ok. 4100 uzytkowników, umozliwia pozyskiwanie danych m.in. na temat [14]:
DOI:10.12845/bitp.35.3.2014.5
• zgloszen alarmowych (data i czas zgloszenia, adres, koordynaty, dane o pojazdach uczestnicz^cych w zda-rzeniach, statusach, itp.),
• zdarzen, podejmowanych dzialan (lokalizacja, roz-miar pozaru, przyczyna pozaru, liczba ofiar w lu-dziach, poziom zaangazowania sluzb ratowniczych),
• informacji o obiekcie (dane podstawowe, konstrukcja nosna, liczba wyjsc ewakuacyjnyc, wyposazenie prze-ciwpozarowe;, szacunkowe straty, inne uwagi nt. po-prawy bezpieczenstwa pozarowego obiektu itp.),
• typu dzialan operacyjnych (pozary obiektow mieszkalnych jedno- i wielorodzinnych, biurowych, han-dlowych, pojazdow, lasow, traw, nieuzytkow, wypad-kow drogowych, zdarzen z udzialem materialow nie-bezpiecznych, alarmow falszywych, itp.).
• przypuszczalnych przyczyn powstania pozaru.
System raportowania klasyfikuje PPP obiektow bu-dowlanych, (ang. structural fires), rozumianych jako obiekty mieszkalne jedno-, wielorodzinne, apartamenty, bloki, obiekty biurowe, centra handlowe, jak rowniez la-sow, upraw, nieuzytkow (ang. wildfire) wg struktury danych zawartych w tabeli 2 [14].
W^gry
System zbierania danych o interwencjach na W§-grzech zaklada wypelnianie raportu ze zdarzenia na po-ziomie miejscowej strazy pozarnej, a nast^pnie przesyla-nie go do wlasciwego, Powiatowego Dyrektoriatu Zarz^-dzania Kryzysowego. Zbiorcze informacje dystrybuowa-ne s^ w systemie miesi^cznym do Centrum Informacyj-nego Glownego Dyrektoriatu Zarz^dzania Kryzysowego, gdzie poddawane s^ kwartalnym, rocznym agregacjom.
Na W^grzech na mocy ustawy o ochronie przeciwpo-zarowej dochodzenia w sprawach o pozary nalez^ do obo-wi^zkow w^gierskiej strazy pozarnej. Obowi^zek prowa-dzenia dochodzenia popozarowego spoczywa na wlasci-wym terenowo komendancie strazy pozarnej. Ogolne za-sady prowadzenia dochodzen zostaly uj^te w Rozporz^-dzeniu Ministra Spraw Wewn^trznych. Rozporz^dzenie wymienia interwencje, ktore nie s^ kwalifikowane jako pozary z perspektywy procesu dochodzeniowego i z tego tez powodu w odniesieniu do nich nie musz^ byc prowadzone czynnosci wyjasniaj^ce zaistnienie. S3 to na przy-klad zdarzenia, w ktorych:
• powstaly szkody na skutek emisji ciepla od uszkodzo-nych urz^dzen elektrycznych pod warunkiem, ze do-
Tabela 2.
Przypuszczalne przyczyny pozarów obiektów budowlanych, lasów, upraw, nieuzytków w Finlandii Causes of buildings fires and wildfires in Finland
Table 2.
Przyczyny pozaröw obiektow budowlanych (Causes of building fires) Przyczyny pozarów lasów, upraw, nieuzytków (Causes of wildfires)
Podpalenie Arson Podpalenie Arson
zabawa ogniem przez dzieci children playing with fire zabawa ogniem przez dzieci children playing with fire
! I ot prace pozarowo niebezpieczne hot works ! I ot prace pozarowo niebezpieczne hot works
zapalki i inne zrodla ognia matches and other sources of fire zapalki i inne zrodla ognia matches and other sources of fire
z o papierosy, inne produkty tytoniowe cigarettes, other tobacco products z o papierosy, inne produkty tytoniowe cigarettes, other tobacco products
P swiece, swiece zewnçtrzne candles, outdoor candles P ogniska, grillowanie bonfires, barbecue
pozary smieci rubbish fires
maszyny, urzqdzenia, procesy: - urzqdzenia elektryczne machines, appliances, processes: - electrical appliances maszyny, urzqdzenia, procesy: - urzqdzenia elektryczne machines, appliances, processes: - electrical appliances
gorqce przedmioty, popiôl, iskry hot objects, ash, sparks gorqce przedmioty, popiôl, iskry hot objects, ash, sparks
kominki, przewody kominowe: - pozary kominowe fireplace, chimney flues: - chimney fires kominki, przewody kominowe fireplace, chimney flues
cieplo wydzielane od tarcia, samozaplon heat generated from friction, spontaneous combustion cieplo wydzielane od tarcia, samozaplon heat generated from friction, spontaneous combustion
zapalenie, wybuch ignition, explosion zapalenie, wybuch ignition, explosion
zjawiska naturalne natural phenomena zjawiska naturalne: wyladowania atmosferyczne natural phenomena: atmospheric discharges
inne znane przyczyny other known reasons inne znane przyczyny other known reasons
przyczyny nieznane unknown reasons przyczyny nieznane unknown reasons
Zrodlo: Opracowano na podstawie [14]. Source: Compiled based on [14].
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
szlo tylko do uszkodzenia izolacji przewodow, a ogien nie rozprzestrzenil si§ poza urz^dzenie,
• doszlo do przypalenia powierzchni tekstylnych od zrodel ciepla
• doszlo do eksplozji fizycznych bez udzialu ognia,
• doszlo do pozaru, ale nie wyst^pily duze straty np. pozary suchych traw itp. [15].
Raporty ze zdarzen dotycz^ce PPP sporz^dzane s^ przez specjalnie przeszkolonych funkcjonariuszy pionu prewencji w^gierskiej strazy pozarnej. W przypadku ich nieobecnosci Kierjcy Dzialaniem Ratowniczym inicju-je dochodzenie popozarowe, wypelniaj^c „meldunek" za-wieraj^cy glownie dane na temat dzialan ratowniczo-ga-sniczych (12 punktow) oraz 4 punkty dotycz^ce przyczyn pozaru. Zakres informacyjny raportu zawiera m.in. miej-sce powstania pozaru, przedzial czasowy, dzial (rolnic-two, zaklady przemyslowe, budynki szkol, obiekty han-dlowe, hotele itp.), obiekt (lasy, produkty drewniane, to-wary magazynowane, l^ki, pojazdy transportowe itp.). PPP zgrupowane s^ w 8 kategoriach zwi^zanych z:
• elektrycznosci^ (wyladowania atmosferyczne, iskry elektryczne, elektrostatyczne, niewlasciwy obieg elektryczny, zwarcie, zwi^kszony opor elektryczny itp.),
• wybuchami (fizyczne zbiornikow cisnieniowych, ga-zowych; chemiczne eksplozje gazow palnych, zbiornikow gazowych, pylow, oparow; materialow piro-technicznych),
• dzialaniem otwartego ognia (spawanie gazowe, elek-tryczne; iskry mechaniczne; plomienie ognisk, sciol-ki, sciernisk, rzysk; plomienie pochodni, swiec; przy-palanie potraw),
• gwaltownymi zaplonami (produkty rolne; oleje; reak-cje chemiczne),
• bl^dami technologicznymi (naduzycia, niedoskonalo-sci technologiczne; bl^dy konstrukcyjne, instalacyjne, materialowe; tarcia)
• ekspozyj na inne zrodla ognia (wyposazenie cieplne - rozzarzony w^giel, popiol, wyciek rozgrzanego ma-terialu, przegrzanie, transfer ciepla; suszarki przemy-slowe w gospodarstwach rolnych; wyposazenie pie-karni),
• pal^cymi si§ produktami tytoniowymi,
• innymi przyczynami (pozar choinek swi^tecznych; pozary pojazdow - bl^dy systemu doplywu paliwa, elektrycznego, kolizje, wypadki),
• nieznanymi przyczynami.
Dodatkowym elementem formularza statystycznego jest informacja, czy inicjatorem zdarzenia byl czynnik ludzki (tak, nie), zakres odpowiedzialnosci (winny, nie-winny) oraz przypuszczalny typ przest^pstwa (wykrocze-nie kryminalne, niewielkie wykroczenie) [16].
Rumunia
Wedlug Generalnego Inspektoratu Zdarzen Kryzyso-wych Ministerstwa Spraw Wewn^trznych i Administra-cji (GIZK) klasyfikacja interwencji sluzb ratowniczych
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.5
obejmuje: pozary (7%), pomoc ludziom (2%)13, niekon-trolowane pozary traw, nieuzytków z wyl^czeniem poza-rów lasów (7%), akcje zwi^zane z ochron^ spoleczenstwa (2%), asysty sluzb medycznych (79%), inne nagle wypadki (3%).
Sposób raportowania zdarzen zaklada wypelnienie przez Kieruj^cych Dzialaniami Ratowniczymi okreslo-nej formy raportu, weryfikaj poprawnosci sporz^dzenia przez oficera odpowiedzialnego za koordynaj dzialan, a nast^pnie przeslanie w trybie bezpiecznego pol^czenia internetowego do GIZK. W sytuacji gdy raport zawiera braki informacyjne, moze zostac poddany korekcie na ¿3-danie GIZK.
Dane statystyczne GIZK za lata 2003-2012 uwzgl^d-niaj3 nast^puj^ce okolicznosci powstania pozarów: bl^dy w okablowaniu instalacji elektrycznych (20,6%); wady urz^dzen grzewczych - zle wykonane lub pozostawione bez nadzoru (12,6%); osprz^t elektryczny pod napi^ciem - ogrzewanie elektryczne, elementy oswietlenia, pracu-j^ce zródla zasilania itp. (5,4%); nieoczyszczone, bl§d-nie dzialaj^ce przewody kominowe (30,2%); popiól, roz-zarzone produkty, iskry z systemów grzewczych (4,0%); dym (6,3%); podpalenie (6,1%); oddzialywanie plomieni (8,2%); inne okolicznosci (6,6%) [20].
3. Metodología badan
Analizie i ocenie poddano PPP obiektów mieszkal-nych za lata 2000-2012. Liczba wszystkich pozarów w badanym okresie wynosi 2.078.245 w skali kraju (Warszawa: 75.814), z czego w przypadku 296.541 zdarzen (Warszawa: 19.443) pozar pojawil si§ w budynkach mieszkalnych jednorodzinnych (blizniaki, zabudowa sze-regowa, kod 208), wielorodzinnych (kod 209) lub miesz-kalnych w gospodarstwach rolnych (kod 210)14. Oznacza to, ze udzial pozarów „mieszkaniówki", w odniesieniu do wszystkich pozarów, wynosi ok. 14% dla kraju i ok. 25% w stolicy.
Statystyczn^ baz§ referencyjn^ badan stanowi^ Infor-macje ze zdarzen pobrane z bazy danych systemu SWD--ST (v. 2.0, 2000-2009; v. 3.0, 2010-2012) wraz z nume-rem jednostki ratowniczo-gasniczej, w rejonie której po-wstal pozar, numerem „meldunku", dlugosci^ i szeroko-sci^ geograficzn^, nazw^ miejscowosci, ulic^, obiektem, PPP, dat^ zgloszenia do stanowiska kierowania PSP, po-szkodowanymi (rannymi, ofiarami smiertelnymi). Wyse-lekcjonowane raporty przeniesiono do systemu informa-cji przestrzennej (GIS) i poddano procesowi geokodo-wania na podstawie koordynat. W rezultacie otrzymano map§ wektorow^ w postaci punktów opisuj^cych lokali-zaj POM wraz z powyzszymi atrybutami. Na jej podstawie obliczono rozklad g^stosci pozarów na podkladzie siatki 25 km dla kraju (ryc. 1a.) i kilometrowej dla stolicy
13 Np. pomoc osobom z nadwagq w transporcie do szpitala, pomoc w otwarciu drzwi do mieszkania w przypadku zagubienia kluczy itp.
14 Zgodnie z punktem 25 Informacji ze zdarzenia PSP obiekt (dzial), rozumiany jest jako podstawowe lub dodatkowe miejsce powstania zdarzenia, oznaczony systemem kodowym od 101 -obiekty administracyjno-biurowe, banki (klasa obiektów uzy-tecznosci publicznej), do 819 - inne nietypowe obiekty, budynki, instalacje (klasa innych obiektów) [5-6].
DQI:10.12845/bitp.35.3.2014.5
X
1 Qui: *
ig Lb . h
■
1 j* Hi.
m - B ^nbii^w
■ 9
*Oci nm
! m urn
■ 3
r*
f-
VI fe-a.
y h
Win* T ra 1 ■
i
tfwtrr
a vvojíwouiiwa a uiiíiníc : H™wrsn
0 Gcrtwt P0liV25kjT
R (ifstmiJOMfltm
a iaU'Wi d.
Ryc. 1. G^stosc pozarow obiektow mieszkalnych za lata 2000-2012. a. Polska, b. aglomeracja warszawska, c. Warszawa, d. Legenda
Fig. 1. Residential building fires density in 2000-2012. a. Poland, b. Warsaw agglomeration, c. Warsaw, d. Legend Zrodlo: Badania wlasne na podstawie danych statystycznych Komendy Glownej PSP (KG PSP), GIS Glownego Urz^du Geodezji i Kartografii, Biura Geodezji i Katastru Urz^du Miasta Stolecznego Warszawa. Source: Own research based on the statistical data of The National Headquarters of the State Fire Service (HSFS), The Main Geodesy and Cartography Office and The Warsaw Geodesy and Cartography Bureau GIS data.
(ryc. 1c.)15. Nalezy podkreslic, ze oszacowanie g^stosci obarczone jest nieznacznym bl^dem statystycznym wyni-kaj^cym z jakosci koordynat. Z drugiej zas strony, maj^c na uwadze cel badan, zakres i czasokres badanego zjawi-ska (prawo wielkich liczb)16, zdaniem autorów, przyj^te modelowanie daje satysfakcjomjce wskazniki.
15 Analizy przestrzenne opracowano na podstawie systemu ArcGIS 10.0 firmy ESRI [18].
16 „Z prawdopodobienstwem dowolnie bliskim 1 mozna si^ spodziewac, iz przy dostatecznie wielkiej liczbie prób cz^stosc
4. Rezultaty badan
4.1. Pozary obiektów mieszkalnych
Zgodnie z przewidywaniami duza (4-8,6 tys.) i bardzo duza (8,6-16,5 tys.) gastoso POM dominuje w aglomera-cjach charakteryzuj^cych si§ zwart^ zabudow^ mieszkal-n^, takich jak: Warszawa, Lódz, Katowice, Kraków, Wro-
danego zdarzenia losowego b^dzie si^ dowolnie malo róznila od jego prawdopodobienstwa" (J. Bernoullie w ksiqzce Ars Con-jectandi, rok 1713).
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
claw, Szczecin, Poznan, Gdansk (Ryc. 1a.). Uzupelniaj^ca analiza GIS dotycz^ca rankingu powiatów pod wzgl?dem liczby POM, zagregowanych na podstawie przynalezno-sci koordynat do jednostek podzialu administracyjnego, wskazuje, ze najwi?cej notuje si? ich dla powiatów: m.st. Warszawa, m. Lódz, m. Wroclaw, zas najmniej dla skier-niewickiego, leszczynskiego i rawickiego. List? rankin-gow^ 10 powiatów o najwi?kszej i najmniejszej liczbie POM przedstawia Tabela 3.
Na szczególn^ uwag? zasluguje aglomeracja war-szawska (Ryc. 1, a., b.), gdzie na powierzchni 2500 km2 odnotowano blisko 9% wszystkich zdarzen w kraju za okres 12 lat. Dla pólnocno-zachodniej cz?sci aglomeracji g?stosc pozarów ksztaltuje si? na poziomie 8,5-16,5 tys. zdarzen, poludniowo-zachodniej 4-8,5 tys., a wschodniej 1,5-4 tys.. Oszacowano, ze w samej Warszawie i powia-tach osciennych w 26062 przypadkach miejscem wyst^-pienia pozaru byly wlasnie obiekty mieszkalne.
W aglomeracji warszawskiej g?stosc skupien zdarzen wyraznie uwypukla si? dla wybranych dzielnic sto-licy, miasta Pruszków, Legionowo, Wolomin, Piaseczno, Otwock (ryc. 1b.). Zdecydowana wi?kszosc skupia si? jednak w samej stolicy, osi^gaj^c 18.359 pozarów na powierzchni 597 km2. Dominuj^ce s^ tu dzielnice o wyso-kiej i starej zabudowie mieszkalnej, czyli przede wszyst-kim Targówek, Praga-Pólnoc, Praga-Poludnie, Biela-ny, Zoliborz, Sródmiescie, Mokotów, Wola, Ochota (ryc. 1c.). Szczególow^ analiz? czasowo-przestrzennej charak-terystyki zagrozen POM m.st. Warszawa przedstawia pu-blikacja [4].
4.2. Przypuszczalne przyczyny pozarów obiektów mieszkalnych
Na 296.541 POM w krajowej bazie danych zareje-strowano 293.574 PPP, zas dla Warszawy odpowied-nio 19.443/16.701. Na potrzeby badan baz? 37 wartosci slownikowych PPP podzielono na trzy grupy przypusz-czalnych czynników powstania pozaru: czynnik ludzki, czynnik techniczny, nieznany (Tabela 4). Poprzez czyn-
DOI:10.12845/bitp.35.3.2014.5
nik ludzki nalezy tu rozumiec czlowieka dzialaj^cego w sposob umyslny (bezposredni) lub nieumyslny (posred-ni). Do kategorii wl^czono m.in. nieostroznosc osob do-roslych (NOD) lub nieletnich (NON) w poslugiwaniu si? otwartym ogniem (papierosy, zapalki), substancjami la-twopalnymi i pirotechnicznymi, przy wypalaniu pozosta-losci roslinnych na polach, prowadzeniu prac pozarowo niebezpiecznych, nieprawidlow^ eksploatacj? urz^dzen grzewczych elektrycznych, na paliwo stale, ciekle, gazowe, urz^dzen i instalacji elektrycznych, konstrukcji bu-dowlanych, urz^dzen mechanicznych, srodkow transpor-tu. Do czynnikow technicznych zakwalifikowano wszel-kie wady urz^dzen i instalacji elektrycznych, ogrzew-czych, piece, grzalki, kuchnie, na paliwo stale, gazowe, ciekle, wady procesow technologicznych, konstrukcji budowlanych, urz^dzen mechanicznych, samozapalenia biologiczne, chemiczne, elektrycznosc statyczn^, wyla-dowania atmosferyczne, nast?pstwa miejscowych zagrozen. Jako czynnik nieznany potraktowano przyczyny nie-ustalone i inne przyczyny.
Na podstawie rozkladu statystycznego zauwaza si?, ze najprawdopodobniej ok. 60% wplywu na powstawa-nie pozarow w skali kraju ma czynnik ludzki, w tym nie-ostroznosc osob doroslych (NOD) i nieletnich (NON), w poslugiwaniu si? otwartym ogniem (NOD 18%, NON 1%), przy eksploatacji urz^dzen ogrzewczych na paliwo stale (16%), gazowe (2%), urz^dzen i instalacji elektrycznych (1%), podpalenia (13%), NOD w pozostalych przypadkach (6%). W sumie udzial czynnika technicznego szacuje si? na 19%. S3 to przede wszystkim wady urz^-dzen i instalacji elektrycznych (przewody, osprz?t oswie-tlenia itp. - 9%), urz^dzen ogrzewczych na paliwo stale (7%), gazowe (1%), elektryczne urz^dzenia grzewcze (piece, grzalki, kuchnie - 1%). Nieznane (nieustalone, nieznane) to ok. 21% (ryc. 2a.).
W przypadku Warszawy, z uwagi na charakterysty-k? przestrzenn^ miasta, udzial czynnika ludzkiego zwi?k-szyl si? do 73%. Najistotniejszy wplyw maj^ podpalenia (35%), NOD przy poslugiwaniu si? otwartym ogniem
Tabela 3.
Ranking powiatów wg liczby pozarów obiektów mieszkalnych za okres 2000-2012
Table 3.
The county ranking list on residential building fires amount in 2000-2012
Lp. Powiat (County) Liczba POM (The number of residential fires) Lp. Powiat (County name) Liczba POM (The number of residential building fires)
1 m. st. Warszawa 18357
2 m. Lodz 10726 370 tarnobrzeski 196
3 m. Wroclaw 7564 371 wieruszowski 180
4 m. Krakow 6637 372 zurominski 173
5 m. Szczecin 4531 373 radziejowski 173
6 m. Gdansk 3716 374 wolsztynski 164
7 m. Poznan 3643 375 gostynski 161
8 m. Lublin 3602 376 grodziski (wlkp.) 149
9 m. Bydgoszcz 2822 377 rawicki 145
10 m. Bytom 2468 378 leszczynski 128
379 skierniewicki 105
Zródlo: Badania wlasne na podstawie danych statystycznych KGPSP. Source: Own research based on HSFS statistical data.
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.5 Tabela 4.
Przypuszczalne przyczyny pozarow obiektow mieszkalnych w Polsce i Warszawie w latach 2000-2012
Table 4.
Residential building fire causes in 2000-2012, Poland, Warsaw.
Liczba (Amount) Czynnik (Factor)
Przyczyna (Cause) Kraj Warszawa
(Country) (Warsaw)
Nieostroznosc Osôb Doroslych (NOD) przy poslugiwaniu siç ogniem otwartym, w tym papierosy, zapalki Adult carelessness (NOD) when using open fire, including cigarettes, matches 17,7% 15,0%
Nieprawidlowa eksploatacja urzqdzen ogrzewczych na paliwo stale Improper use of solid fuel heating devices 16,0% 1,4% CzL
Podpalenia (umyslne) w tym akty terroru Deliberate fire-setting, including acts of terrorism 12,8% 34,6%
Nieustalone Unspecified 11,4% 9,6% Nieznane
Inne przyczyny Other causes 9,5% 6,3%
Wady urzqdzen i instalacji elektrycznych, w szczegôlnosci przewody, osprzçt oswietlenia, odbiorniki bez urzqdzen grzewczych Faults of electric intallations, especially wires, lighting equipment, receivers without heating appliances 9,2% 8,3% CzT
Wady urzqdzen ogrzewczych na paliwo stale Faults of solid fuel appliances 6,6% 1,1%
NOD w pozostalych przypadkach Adult carelessness (NOD) in other cases 6,4% 17,3%
Nieprawidlowa eksploatacja urzqdzen ogrzewczych na paliwo gazowe Improper use of gas heating appliances 1,7% 0,9%
Nieprawidlowa eksploatacja urzqdzen i instalacji elektrycznych Improper use of electric appliances and installations 1,4% 0,9% CzL
Nieostroznosc Osôb Nieletnich (NON) przy poslugiwaniu siç ogniem otwartym, w tym papierosy, zapalki Juvenile carelessness when using open fire, including cigarettes, matches 1,1% 0,6%
Wady konstrukcji budowlanych Faults of building constructions 0,8% 0,1%
Wady elektrycznych urzqdzen ogrzewczych, w szczegôlnosci: piece, grzalki, kuchnie Faults of heating appliances, especially: furnances, immersion heaters, cookers 0,8% 0,7% CzT
Wady urzqdzen ogrzewczych na paliwo gazowe Faults of gas heating appliances 0,8% 0,5%
NOD przy prowadzeniu prac pozarowo-niebezpiecznych Adult carelessness (NOD) when doing fire-dangerous work 0,7% 1,1% CzL
Wyladowania atmosferyczne Atmospheric discharges 0,6% 0,1% Nieznane
Nieprawidlowa eksploatacja elektrycznych urzqdzen ogrzewczych Improper use of electric heating appliances 0,6% 0,4%
Nieprawidlowa eksploatacja konstrukcji budowlanych Improper use of building constructions 0,6% 0,0%
NON w pozostalych przypadkach Juvenile carelessness in other cases 0,3% 0,4% CzL
NOD przy poslugiwaniu siç substancjami latwopalnymi i pirotechnicznymi Adult carelessness (NOD) when using flammable and pyrotechnical substances 0,3% 0,3%
Nieprawidlowa eksploatacja urzqdzen ogrzewczych na paliwo ciekle Improper use of liquid fuel heating appliances 0,2% 0,0%
Wady urzqdzen ogrzewczych na paliwo ciekle Faults of liquid fuel heating appliances 0,2% 0,0% CzT
NON przy poslugiwaniu siç substancjami latwopalnymi i pirotechnicznymi Juvenile carelessness (NON) when using flammable and pyrotechnical substances 0,1% 0,1% CzL
Wady urzqdzen mechanicznych Faults of mechanical appliances 0,1% 0,1% CzT
Pozary jako nastçpstwo innych miejscowych zagrozen Fires resulted from other local threats 0,1% 0,1%
NON przy prowadzeniu prac pozarowo-niebezpiecznych Juvenile carelessness (NON) when doing fire-dangerous work 0,0% 0,0% CzL
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ DQI:10.12845/bitp.35.3.2014.5
Przyczyna (Cause) Liczba (Amount) Czynnik (Factor)
Kraj (Country) Warszawa (Warsaw)
Samozapalenia biologiczne Biological self-ignition 0,0% 0,0% CzT
Wady srodkôw transport Faults of means of transport 0,0% 0,0%
Nieprzestrzeganie rezimôw technologicznych Disobeying technological requirements 0,0% 0,0% CzL
Samozapalenia chemiczne Chemical self-ignition 0,0% 0,0% CzT
NOD przy wypalaniu pozostalosci roslinnych na polach Adult carelessness (NOD) when burning vegetable waste on fields 0,0% 0,0% CzL
Nieprawidlowe magazynowanie substancji niebezpiecznych Improper storage of hazardous substances 0,0% 0,0%
Elektrycznosc statyczna Static electricity 0,0% 0,0% CzT
Nieprawidlowa eksploatacja urzqdzen mechanicznych Improper use of mechanical appliances 0,0% 0,0% CzL
Nieprawidlowa eksploatacja srodkôw transporta Improper use of means of transport 0,0% 0,0%
Wady procesôw technologicznych Faults of technological processes 0,0% 0,0% CzT
NON przy wypalaniu pozostalosci roslinnych na polach Juvenile carelessness (NON) when burning vegetable waste on fields 0,0% 0,0% CzL
Suma 293574 16701
Zródlo: Badania wlasne na podstawie danych statystycznych KGPSP. Source: Own research based on HSFS statistical data.
(15%), NON 1%, nieprawidlowej eksploatacji urz^dzen ogrzewczych na paliwo stale (1%), gazowe (1%), urz^-dzen i instalacji elektrycznych (1%), NOD w pozosta-lych przypadkach (17%). Sumaryczny udzial czynnika technicznego oszacowano na 11%, z przewag^ wad urz^-dzen i instalacji elektrycznych (przewody, osprzçt oswie-tlenia itp. - 8%), urz^dzen ogrzewczych na paliwo stale (1%), elektrycznych urz^dzen grzewczych (piece, grzalki, kuchnie - 1%). Nieustalone lub nieznane przyczyny wy-nosz^ 16% (ryc. 2b.).
5. Podsumowanie
Ustalanie przyczyn pozarów w rozwiniçtych pan-stwach swiata postrzegane jest jako jeden z elementów bezpieczenstwa wewnçtrznego oraz bezpieczenstwa spo-
lecznosci na poziomie lokalnym. Pozary z uwagi na zy-wiolowosc i trudn^ do opanowania naturç nadal nalezy do jednych z glównych zagrozen w srodowisku czlowie-ka. Naklady ponoszone na szeroko pojmowan^ prewen-cjç pozarow^ w róznych obszarach funkcjonowania pan-stwa s^ ogromne. S3 to nie tylko koszty utrzymania sluzb ratowniczych, ale równiez koszty ponoszone na spelnie-nie wysokich wymagan bezpieczenstwa (w tym równiez pozarowego) jakie musz^ spelniac wspólczesne obiekty mieszkalne, uzytecznosci publicznej oraz przemyslowe.
Przedstawione wyniki badan wskazuj^, ze do bli-sko 60% przypadków (w skali kraju) pozarów obiektów mieszkalnych przyczynia siç czlowiek. Dla obszarów miejskich (na przykladzie Warszawy) wskaznik wzrasta do ok. 73%. Na podstawie powyzszego mozna przypusz-
Ryc. 2. Rozklad przypuszczalnych przyczyn pozarów obiektów mieszkalnych w latach 2000-2012 zagregowanych do czynnika
ludzkiego, technicznego i nieznanego. a. Polska, b. Warszawa Fig. 2. Probable residential buidlings fire causes distribution in 2000-2012. a. Poland, b. Warsaw Zródlo: Badania wlasne na podstawie danych statystycznych KG PSP. Source: Own research based on HSFS statistical data.
czac, ze udzial czynnika ludzkiego w powstawaniu pozarow innych kategorii obiektow jest wiçkszy. Warto pod-kreslic, ze ogien czçsto wykorzystywany jest w celach przestçpczych. Jesli nie ma wdrozonych sprawnych me-chanizmow ustalania przyczyn pozarow oraz ich spraw-cow, wowczas obserwuje siç w ogolnej liczbie pozarow znaczny odsetek podpalen Takie tendencje wystçpowa-ly w wielu panstwach, ktore nie przykladaly wagi do roli, jak^ odgrywa wlasciwe podejscie do dochodzen pozaro-wych. Odsetek pozarow spowodowanych celowym dzia-laniem czlowieka dochodzil tam do poziomu 50-60% wszystkich przyczyn (dla Warszawy zauwazamy ok. 35-proc. odsetek podpalen). Dopiero wdrozenie sprawnego systemu ustalania przyczyn pozarow, procedur prowadze-nia postçpowan przyczynial siç do znacznego obnizenia liczby pozarow spowodowanych podpaleniami. Z uwagi na to, ze pozary maj^ scisly zwi^zek z niezachowaniem wymogow obowi^zuj^cego prawa, bardzo czçsto s^ ob-jçte postçpowaniem prowadzonym przez organy proceso-we: policjç, prokuraturç i w dalszej kolejnosci rozpatru-je siç w postçpowaniu s^dowym. Z tego wzglçdu w na-turalny sposob w wielu panstwach to wlasnie do zadan policji nalezy ustalanie przyczyny pozaru oraz sprawcy. System ten siç jednak nie sprawdza siç z uwagi na ni-ski poziom przygotowania funkcjonariuszy tej sluzby do analizy zdarzen pozarowych, w tym w szczegolnosci do analizy rozwoju pozaru oraz badania sladow rozwoju pozaru na pogorzelisku. Glown^ przyczyny jest brak zainte-resowania policji rozwijaniem oraz prowadzeniem badan w tej dziedzinie z uwagi na niski odsetek spraw pozaro-wych w odniesieniu do wszystkich innych spraw prowa-dzonych przez policjç. Z tego wzglçdu w panstwach, kto-re zdecydowaly siç na poprawç standardu ustalania przy-czyn pozarow oraz ich sprawcow, wdrazano rozwi^zania oparte na wspolpracy policji i strazy pozarnej (np. Wielka Brytania) lub na przekazaniu dochodzen popozarowych panstwowej strazy pozarnej (np. Wçgiy) lub na tworze-niu odrçbnych wydzialow do prowadzenia dochodzen po-zarowych wyposazonych w uprawnienia procesowe (np. USA).
Oprocz podpalen drugim wskaznikiem ukazuj^cym slabosc systemu ustalania przyczyn pozarow jest wskaz-nik liczby pozarow o nieustalonej przyczynie - im wyz-szy, tym gorszy stan w zakresie organizacji dochodzen popozarowych w panstwie. Wyniki badan wskazuj^, ze w skali kraju mamy ok. 11,5% (Warszawa 9,6%) pozarow z nieustalon^ przyczyny.
Kolejny istotny wniosek to odmienne podejscie w zakresie klasyfikacji zdarzen strazy pozarnych Unii Euro-pejskiej, jak rowniez samej struktury informacyjnej ra-portow, w szczegolnosci w aspekcie przypuszczalnych przyczyn pozarow. Jednym z wazniejszych zadan dochodzen popozarowych jest wlasciwe ustalenie przyczyny pozaru. Jesli s^ one sprawnie ustalane, wowczas mozliwe jest wdrazanie programow naprawczych - oddzialywanie w sferze prewencji. Globalizacja, ktora objçla swym za-siçgiem rowniez technologie i urz^dzenia, spowodowa-la, ze pozary w roznych miejscach swiata maj^ podobne przyczyny, a zwlaszcza podobne uwarunkowania, ktore doprowadzily do ich powstania. Jesli potrafimy prawidlo-
DÜI:10.12845/bitp.35.3.2014.5
wo ustalac przyczyny pozaru, to przy wdrozonym syste-mie wymiany informacji wielu pozarom mozna zapobiec. Przykladem dobrych praktyk w tym zakresie jest np. za-mieszczanie na oficjalnych rz^dowych stronach interneto-wych informacji o wyrobach i produktach stwarzaj^cych zagrozenia pozarowe (np. system POWIADOMIENIA na stronie polskiego Urz^du Ochrony Konkurencji i Kon-sumentów, system RAPEX na obszarze UE, RECALLS w USA).
Literatura
1. Holborn P. G., Nolan P.F., Golt J., An analysis of fatal unintentional dwelling fires investigated by London Fire Brigade between 1996 and 2000, "Fire Safety Journal" Vol. 38 Issue 1, 2003.
2. Mazur R., Kwasiborski A., Ocena stopnia bezpieczenstwa w aspekcie statystyk zdarzen za lata 2007-2012. Pozary, BiTP Vol. 30 Issue 2, 2013, pp. 17-22.
3. Mazur R., Marzec M., Ocena stopnia bezpieczenstwa w aspekcie statystyk zdarzen za lata 2007-2012. Miejscowe zagrozenia, BiTP Vol. 31 Issue 3, 3013, pp. 49-58.
4. Mazur R., Ocena stopnia bezpieczenstwa w aspekcie statystyk zdarzen za lata 2000-2012. Czasowo-przestrzenna cha-rakterystyka zagrozen pozarowych obiektów mieszkalnych w systemie informacji przestrzennej (GIS), na przykladzie m.st. Warszawa, BiTP Vol. 34 Issue 2, 2014, pp. 47-56.
5. Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Admini-stracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczególowych za-sad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gasniczego (Dz. U. z 2011, Nr. 46, poz. 239 z póz. zm.).
6. Mazur R., Badanie zakresu implementacji i stopnia wspo-magania systemu „SWD-ST" napoziomie powiatu (miasta), BiTP Vol. 20 Issue 4, 2010, pp. 77-90.
7. Abakus Systemy Teleinformatyczne Sp. z o.o., Podrqcz-nik uzytkownika Systemu SWD-ST 2.5, [dok. elektr.] http:// swdst.pl/index.php/baza-wiedzy/instrukcje [dost^p 12 listo-pada 2013]
8. Abakus Systemy Teleinformatyczne Sp. z o.o., Instrukcja uzytkownika Systemu SWD-ST 3.0, Bielsko-Biala 2012.
9. Department for Communities and Local Government, IRS Help and Guidance (Instrukcja do system IRS), Wielka Brytania, 2012.
10. The Fire and Rescue Service Communities and Local Government, Incident Recording System, [dok. elektr.] http:// www.frsonline.fire.gov.uk. [dost^p 07.09.2013].
11. McIntyre C., Lundqvist M., Hedman U., Statistics and Analysis. The Swedish Rescue Services in Figures (2008), Swedish Civil Contingencies Agency, 2010.
12. Bornstrom M., Swedish Civil Contingencies Agency, The place of libraries in the development of decision support systems. inFIRE Conference, Nowa Zealandia, 2012.
13. Portal internetowy Swedish Rescue Services Agency (MSB), https://www.msb.se [dost^p 12 listopada 2013].
14. Kokki E., PRONTO - Statistical Data System for Finnish Rescue Services and Applications for Fire Prevention, Emergency Services College, Finland, 2010.
15. Beda L., Organizacja dochodzenia w sprawach o pozary na Wggrzech, (w:) Guzewski P., Badanie przyczyn powstawa-nia pozarów - Research into the causes of fire, Izba Rze-czoznawców SITP, Poznan, 2003.
16. Beda L., Organizacja dochodzenia w sprawach o pozary na Wggrzech, Uniwersytet Szent Istwan, Instytut Ochrony Przeciwpozarowej i Inzynierii Bezpieczenstwa, W^gry, 2012.
17. Generalny Inspektorat Zdarzen Kryzysowych MSWiA Ru-munii, Dane statystyczne nt. okolicznosci powstania pozarów za lata 2003-2012. Materialy niepublikowane.
18. Strona internetowa ESRI, http://www.esri.com/software/ar-cgis/arcgis-for-desktop [dost^p 11. grudnia 2013].
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
19. Myers D., Ograniczenie liczby podpalen poprzez zastoso-wanie podejscia partnerskiego do dochodzen popozarowych w WielkiejBrytanii, (w:) Guzewski P., Badanieprzyczynpo-wstawania pozarow - Research into the causes of fire, Izba Rzeczoznawcow SITP, Poznan, 2005.
ml. bryg. mgr inz. Robert Mazur - absolwent Studiow Inzynierskich (2002) oraz Uzupelniaj^cych Studiow Magisterskich (2004) na Wydziale Inzynierii Bez-pieczenstwa Pozarowego Szkoly Glownej Sluzby Pozar-niczej. Absolwent studiow podyplomowych Wyzszej Pol-sko-Japonskiej Szkoly Technik Komputerowych na kie-runku „Zaawansowane Multimedia w Internecie" (2006) oraz studiow trzeciego stopnia na Wydziale Cybernetyki Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie na kie-runku Informatyka (2011). Ukonczyl szereg szkolen z za-kresu wykorzystania systemow informacji przestrzennej ArcGIS w bezpieczenstwie powszechnym oraz analityki na bazie danych ORACLE. W latach 2002-2011 asystent, kierownik laboratorium, wykladowca Szkoly Glow-nej Sluzby Pozarniczej (obecna Katedra Badan Bezpie-czenstwa). Od 2011 roku starszy specjalista w Krajowym Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludnosci
D01:10.12845/bitp.35.3.2014.5
Komendy Glownej Panstwowej Strazy Pozarnej. Na co dzien zajmuje siç opracowaniami statystycznymi i anali-tycznymi z zakresu dzialalnosci PSP.
st. bryg. w st. spocz. mgr inz. Piotr Guzewski - absolwent Szkoly Glownej Sluzby Pozarniczej w Warszawie (1988) i Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (2003). Od ponad 20 lat ekspert ds. badan przyczyn pozarow. Pomyslodawca i organizator cyklu miçdzynaro-dowych konferencji „Research into the causes of fire" oraz warsztatow z dochodzen popozarowych. Autor pro-gramu z zakresu metodyki ustalania przyczyn pozarow oraz szkolen z tego zakresu w Szkole Aspirantow PSP w Poznaniu. Autor 5 i wspolautor 4 ksi^zek oraz licz-nych artykulow z dochodzen popozarowych. Ukonczyl kursy: „Fire Science and Fire Investigation" (Uniwersytet w Edynburgu, Edynburg 2005); „Fire Investigator Course" (Fire Service College, Centrex NTC, Moreton-in-Marsh 2006); „The Principles of Electrical Fires Short Course", Interscience Communication Ltd, San Francisco 2009). Wspolzalozyciel i prezes Polskiego Towarzystwa Ekspertow Dochodzen Popozarowych (od 2010).
