CC BY
16
DOI: 10.12845/bitp.41.1.2016.7
mgr inz. Krzysztof Drozdzol1
Przyj^ty/Accepted/Принята: 16.04.2015; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 19.02.2016; Opublikowany/Published/Опубликована: 31.03.2016;
Zapewnienie bezpieczenstwa w systemach odprowadzania spalin
w budownictwie mieszkaniowym
Securing the Safety of Flue Systems in Residential Property Construction
Обеспечение безопасности систем отвода продуктов сгорания в жилищном строительстве
ABSTRAKT
Cel: Celem artykulu jest przedstawienie zagrozen dla zdrowia i zycia uzytkownikow obiektow mieszkaniowych, wynikaj^cych z nieprawidlowej eksploatacji i wad konstrukcyjnych systemow kominowych, pracuj^cych grawitacyjnie w podcisnieniu. Przedstawiono i dokonano analizy statystyk wypadkow spowodowanych nieszczelnosciami kominow oraz zaprezentowano przyklady nieprawidlowosci konstrukcji kominow, mog^cych powodowac zagrozenia.
Wprowadzenie: Kominy to elementy konstrukcyjne wystfpuj^ce powszechnie w budownictwie mieszkaniowym, ktore sluz§ do odprowadzania produktow spalania z urz^dzen grzewczych (kominy spalinowe i dymowe) i wentylacji pomieszczen (kominy wentylacyjne). Prawidlowosc eksploatacji przewodow kominowych ma bezposredni wplyw na zdrowie, bezpieczenstwo, a niejednokrotnie zycie mieszkancow. W artykule przedstawiono najczfsciej wystfpuj^ce zagrozenia zwiqzane z eksploatacji przewodow kominowych w budynkach mieszkalnych. Duzo miejsca poswifcono przyczynom powstawania wypadkow i mozliwosciom ich zapobiegania. Dodatkowo podano i omowiono statystyki zdarzen, bfd^cych wynikiem nieprawidlowej eksploatacji kominow i systemow kominowych, w ktorych poszkodowani zostali ludzie. Nalezy zwrocic uwagf na to, ze w zyciu codziennym wifkszosc eksploatowanych mieszkan w naszych warunkach klimatycznych posiada kominy pracuj^ce grawitacyjnie. Artykulem powinny byc zainteresowane wszystkie osoby, ktore odpowiadaj^ za bezpieczenstwo budynkow, a takze ich uzytkownicy. Metodologia: Analizf wystfpuj^cych nieprawidlowosci przy eksploatacji kominow i systemow kominowych wykonano metod^ badania indywidualnych przypadkow, jakie wyst^pily w budownictwie w latach 2005-2014 na terenie naszego kraju. Dotyczyly one nieprawidlowo zaprojektowanych, wykonanych lub eksploatowanych kominow i systemow kominowych.
Wnioski: Systemy kominowe s^ elementami konstrukcyjnymi budynkow, ktore bezposrednio wplywaj^ na bezpieczenstwo eksploatacji obiektow. Przyklady przedstawione w pracy ilustrujq, jak nieprawidlowe dzialanie elementow systemow kominowych bezposrednio zagraza zdrowiu i zyciu ich uzytkownikow. W zwi^zku z wymienionymi niebezpieczenstwami kominy powinny byc odpowiednio wykonane i nalezycie utrzymy^ane. Do prawidlowego i bezpiecznego funkcjonowania przewodow kominowych - oprocz dobrze wykonanej konstrukcji - konieczne jest zapewnienie sprawnosci urz^dzen grzewczych i infiltracja odpowiedniej ilosci powietrza z zewn^trz.
Slowa kluczowe: komin, zaczadzenie, pozar komina, wentylacja Typ artykulu: artykul przegl^dowy
ABSTRACT
Aim: The purpose of the article is to expose threats to health and life for occupants of residential properties, resulting from incorrect use of and constructional defects in, chimney systems, which operate on gravitational principles in negative pressure. An analysis of statistics associated with accidents caused by leaking chimneys was performed and examples of chimney construction defects were identified, which may be a source of danger. Introduction: Chimneys are commonly encountered elements of construction found in residential properties. Their purpose is to facilitate the release of combustion products from heating appliances (smoke and gas flues) and to ventilate rooms (ventilation chimneys). The proper functioning of flues and chimneys has a direct impact on health, safety and often life of residents. The article identifies most frequently encountered threats during exploitation of both in residential buildings. The paper, in the main, concentrates on the causes of accidents and identifies preventative measures. Moreover, the paper presents and discusses incident statistics dealing with injuries to humans, which are the consequence of inappropriate exploitation of chimneys and flue systems. It is appropriate to mention that in prevailing climatic conditions, the majority of present day accommodation is equipped with flue systems operating on gravitational principles. The article should be of interest to all who have responsibility for the safety of buildings and their users.
Methodology: An analysis of defects found during chimney and flue systems exploitation was performed by an examination of incidents, which occurred in buildings during years 2005 - 2014, in Poland. It deals with issues of incorrect design, construction or use of chimneys and flue systems.
1 Politechnika Opolska / Opole University of Technology; k.drozdzol@onet.eu;
D01:10.12845/bitp.41.1.2016.7
Conclusions: Flue systems are construction elements, which have a direct bearing on the safe utilisation of buildings. Examples presented in this paper illustrate how incorrect operation of flue systems dangerously impacts on the health and life of users. With regard to aforementioned threats, chimneys should be correctly constructed and properly maintained. To ensure the proper and safe functioning of flues and chimneys, apart from correct installation, it is important to ensure efficient functioning of heating appliances and adequate inflow of outdoor air.
Keywords: chimney, carbon monoxide poisoning, chimney fire, ventilation Type of article: review article
АННОТАЦИЯ
Цель: Цель данной статьи - представить угрозы жизни и здоровью жителей объектов жилищного строительства/квартир, связанные с неправильной эксплуатацией и структурными дефектами дымоходных систем, работающих под действием силы тяжести в вакууме. Представлен и сделан анализ статистик несчастных случаев, вызванных негерметичностью дымоходов, а также приведены примеры неточностей/дефектов в конструкции дымоходов, которые могут вызвать угрозы.
Введение: Дымоходы - это конструктивные элементы, которые обычно присутствуют в жилищном строительстве, и используются для отвода продуктов сгорания из отопительных приборов (дымоходы и вентиляционные каналы). Правильная эксплуатация дымоходов имеет непосредственное влияние на здоровье, а иногда также на жизнь жителей. В статье представлены наиболее часто встречающиеся угрозы при эксплуатации дымоходов в жилищных зданиях. Много внимания было посвящено причинам возникновения аварий и возможностям их предупреждения. Кроме того, представлены и обговорены статистические данные событий, которые вызвали несчастные случаи, в которых пострадали люди, и которые были результатом неправильного использования дымоходов и дымоходных систем. Следует отметить, что в повседневной жизни большинство эксплуатируемых квартир в наших климатических условиях имеет дымоходы, которые работают под действием силы тяжести. Статья должна привлечь интерес тех, кто отвечает за безопасность зданий, а также их жителей.
Методология: Анализ нарушений при использовании дымоходов и дымоходных систем был проведен с использованием метода исследования индивидуальных случаев, которые появились в строительстве на территории Польши в 2005-2014 г.г. Они касались некорректно спроектированных, изготовленных или используемых дымоходов и дымоходных систем.
Выводы: Дымоходные системы - это конструктивные элементы зданий, которые непосредственно влияют на безопасную эксплуатацию объектов. Представленные в работе примеры указывают, как неправильная работа элементов дымоходных систем создает прямую угрозу здоровью и жизни их пользователей. В связи с указанными выше опасностями, дымоходы необходимо строить и обслуживать надлежащим образом. Для правильной и безопасной эксплуатации дымохода, кроме хорошо выполненной конструкции, необходимо обеспечить правильную работу отопительных приборов и инфильтрацию соответствующего количества воздуха снаружи.
Ключевые слова: дымоход, отравление углекислым газом, пожар дымоходов, вентиляция Вид статьи: обзорная статья
1. Wprowadzenie
Kominy i systemy kominowe to konstrukcje b^d^ce elemen-tem prawie kazdego budynku w Polsce i Europie. Konstrukcje kominow poczetkowo sluzyly do odprowadzania do atmosfery dymu powstalego w procesie spalania paliw stalych (takich jak drewno, w^giel czy torf) z roznego typu palenisk. Waznym ce-lem budowy kominow jest zapewnienie prawidlowej wentylacji w pomieszczeniach mieszkalnych, poniewaz przewody kominowe sluze rowniez do usuwania innych zuzytych gazow z budynku (np. zuzyte powietrze z wentylowanych pomieszczen, miesz-kan). Konstrukcje kominow powinny zapewnic komfort uzyt-kowania, a takze bezpieczenstwo eksploatacji, ze szczegolnym uwzgl^dnieniem bezpieczenstwa pozarowego. Bior^c pod uwag§ wzgl^dy eksploatacyjne, kominy i systemy kominowe dzielimy na kominy dymowe, spalinowe i wentylacyjne.
2. Konstrukcja komina jako element budynku mieszkalnego
2.1. Definicja i klasyfikacja kominow
Komin - zgodnie z definicja podane w normie PN-EN 1443 - jest droge przenoszenia spalin (w przypadku komina spalinowego), dymu (w przypadku komina dymowego) i zu-zytego powietrza (w przypadku komina wentylacyjnego) [1].
Elementem konstrukcyjnym komina jest rowniez jego obudowa, ktora moze byc integralne cz^scie budynku (bu-dowli) albo murowane, betonowe, metalowe lub inne konstrukcje wolnostojece, zawierajece jeden lub wi^cej przewo-dow kominowych [2].
Systemy kominowe ze wzgl^du na funkcje, jakie moge pelnic, dzieli si§ na:
• kominy dymowe - sluz^ do odprowadzenia spalin z palenisk opalanych paliwem stalym, ktore oprocz dymu zawieraj^ rowniez pyly i sadz§ oraz par§ wodn^,
• kominy spalinowe - sluz^ do odprowadzenia spalin z palenisk gazowych i urz^dzen grzewczych opalanych paliwem plynnym,
• kominy wentylacyjne - sluz^ do wentylacji budynku i odprowadzania zuzytego powietrza z pomieszczenia do atmosfery. W niektorych rozwi^zaniach kominy wentylacyjne sluz^ takze do doprowadzania powietrza.
2.2. Podstawowe wymagania stawiane kominom w celu zapewnienia bezpieczenstwa
Zgodnie z Rozporz^dzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. [3] i Usta-w^ Prawo Budowlane [4] komin jako konstrukcja budowlana powinien spelniac podstawowe wymagania stawiane przez powyzsze przepisy, w tym odnosz^ce si§ do:
• bezpieczenstwa konstrukcji,
• bezpieczenstwa pozarowego,
• bezpieczenstwa uzytkowania,
• odpowiednich warunkow higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony srodowiska,
• ochrony przed halasem i drganiami,
• oszcz^dnosci energii i odpowiedniej izolacyjnosci ciepl-nej przegrod,
• zrownowazonego wykorzystania zasobow naturalnych.
3. Pozary „odkominowe"
Najcz^stszymi przyczynami pozarow w budynkach, kto-rych zrodlo pochodzi od przewodow kominowych s^ wady
ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ
D01:10.12845/bitp.41.1.2016.7
Droznosc przewodu kominowego Undisturbed flow capacity of chimney flue
Nagromadzony osad Accumulated spot
Sciana kominowa Chimney wall
Ryc. 1. Niedroznosc przewodu kominowego spowodowana nagromadzeniem sadzy smolistej [6] Fig. 1. Occlusion of a chimney flue caused by accumulation of tarry soot [6]
konstrukcyjne kominów oraz nagromadzenie siç sadz. Pod-czas eksploatacji przewodów kominowych moze dochodzic do odkladania siç w nich zanieczyszczen, m.in. osadów sadz powstalych w wyniku spalania paliw. Nalezy podkreslic, ze w przypadku nieprawidlowej eksploatacji komina nagroma-dzone osady mog^ stac siç zródlem pozarów, podczas któ-rych temperatura w przewodzie kominowym moze osi^gn^c wartosc nawet ponad 1000°C. Towarzysz^ce pozarowi sadzy mikro eksplozje mog^ prowadzic do zniszczenia struktury konstrukcyjnej komina. Dodatkowo podczas pozaru sadzy wystçpuje bardzo duze zadymienie i iskrzenie, które stwarza-jj^ niebezpieczenstwo pozaru w poblizu przewodu kominowego [5]. W wyniku nagromadzenia siç sadz typu smolistego mog^ takze wyst^pic nieprawidlowosci w odprowadzaniu spalin, a urzaidzenia grzewcze podl^czone do tego przewodu mog^ przestac funkcjonowac wlasciwie (ryc. 1). W przypadku uszkodzen struktury komina moze dojsc do awarii urz^-dzenia grzewczego, a w konsekwencji ulatniania siç silnie
truj^cych gazow, w tym tlenku wçgla - potocznie zwanego „cichym zabojc^".
Pozary powstale podczas eksploatacji przewodow kominowych s^ duzym problemem w Polsce i w Europie. Wedlug statystyk przedstawionych przez Janika (ryc. 2), pozary spo-wodowane przez wady i nieprawidlow^ eksploatacjç urz^-dzen grzewczych, w ktorych zostali poszkodowani ludzie wynosz^ w Polsce okolo 14% [7]. Problem powstawania pozarow odkominowych wystçpuje rowniez w innych krajach swiata. W Finlandii organy panstwowe, w tym Ministerstwo Srodowiska, Ministerstwo Spraw Wewnçtrznych, Organ Bezpieczenstwa Technologicznego (TUKES) oraz uczelnie (np. Tampere University of Technology), widz^ potrzebç prowadzenia prac naukowo-badawczych zmierzaj^cych do poprawy bezpieczenstwa pozarowego systemow komino-wych. Jak wykazaly statystyki, w ostatnich latach stwierdzo-no wiele przypadkow pozarow od kominow, ktore skutko-waly ofiarami w ludziach. Zdarzenia te w duzej czçsci do-
41%
■ nieprawidtowa eksploatacja i wady srodkow transportu / incorrect use and defects of means of transportation
■ nieustalone / undetermined
■ podpalenia (w tym akty terroru) - umyslne / arson (including terrorists attacks) - intentional
■ nieostroznosc osob dorostych / adults' incautiousness
■ nieostroznosc osob nieletnich / underages' incautiousness
■ nieprawidtowa eksploatacja i wady urzgdzen elektrycznych / incorrect use and defects of electric devices
■ nieprawidtowa eksploatacja i wady urzgdzen grzewczych/ - incorrect use and defects of heating devices
Ryc. 2. Przyczyny pozarow z poszkodowanymi w obiektach mieszkalnych w latach 2002-2012 [7] Fig. 2. Causes of fires and victims in housing properties between 2002-2012 [7]
D01:10.12845/bitp.41.1.2016.7
St^zenie CO w powietrzu St^zenie CO w powietrzu St^zenie CO w powietrzu
[ppm] Concentration [% obj.] Concentration [mg/m3] Concentration Objawy zatrucia Symptoms of poisoning
of CO in the air [ppm] of CO in the air [% vol.] of CO in the air[mg/m3]
Lekki bol glowy przy ekspozycji przez 2-3 godz
100-200 0,01-0,02 116,51 Light headache at exposition through 2-3 hours
Silny bol glowy po uplywie 1 godz. od wdychania
400 0,04 466,63 Severe headache after 1 hour from inhaling
Zawroty glowy, wymioty i konwulsje po 45 min.
800 wdychania, po 2 godz. Trwala spi^czka
0,08 932,11 Vertigo, vomiting and convulsions after 45 min of
inhaling, after 2 hours permanent coma
Silny bol glowy, wymioty, konwulsje po 20 min.,
1600 0,16 1864,23 zgon po 2 godz.
Severe headache, vomiting, convulsions after 20 min,
death after 2 hours
Intensywny bol glowy i wymioty po 5-10 min., zgon po 30 min. Intense headache and vomiting after 5-10 min, death after 30 min
3200 0,32 3733,11
Bol glowy i wymioty po 12 min., zgon w niecale 20 min. Headache and vomiting after 12 min, death in less than 20 min
6400 0,64 7456,90
Utrata przytomnosci po 2-3 wdechach, zgon po 3 min. Loss of consciousness after 2-3 inhales, death after 3 min
12800 1,28 14913,81
Ryc. 3. Zaleznosc objawow klinicznych zatrucia tlenkiem wfgla (CO) od jego stfzenia w powietrzu [10] Fig. 3. Relation between clinical symptoms of carbon oxide poisoning (CO) and its concentration in the air [10]
tyczyly kominow odprowadzaj^cych spaliny z powszechnie stosowanych piecow w saunach finskich [8-9]. Problem powstawania pozarow od urz^dzen grzewczych opalanych drewnem, w odniesieniu tym razem glownie do kominkow, dotyczy rowniez Stanow Zjednoczonych. Jest on cz^sto po-ruszany i analizowany na oficjalnej stronie internetowej In-stytutu Chimney Safety Institute of America (stan Indiana): www.csia.org.
Opisany powyzej problem powstawania pozarow w bu-dynkach mieszkalnych, ktorych przyczyn^ s^ wadliwe syste-my kominowe odprowadzaj^ce spaliny, szczegolnie dostrze-gany jest w krajach, ktore charakteryzuj^ si§ klimatem strefy zimnej i umiarkowanej.
4. Zatrucia tlenkiem w^gla
4.1. Czad - sk^d si§ bierze?
Tlenek w^gla, nazwany potocznie czadem (CO), powsta-je w wyniku niepelnego spalania paliw w^glopochodnych, m.in. w^gla, drewna, gazu, oleju. Czad moze bye emitowany do otoczenia przez wszystkie rodzaje urz^dzen grzewczych, w ktorych nast^puje zjawisko niepelnego spalania.
4.2. Skutki zatrucia tleniem w§ gla
Tlenek w^gla jest bezbarwnym, bezwonnym gazem, lzejszym od powietrza, wykazuj^cym zdolnose l^czenia si§ z glown^ substan j transportuj^c^ tlen w organizmie - hemoglobin^. Do organizmu czlowieka dostaje si§ przez drogi oddechowe. „Cichy zabojca" jest szczegolnie niebezpieczny, gdyz prowadzi do niedotlenienia narz^dow wewn^trznych, np. mozgu czy serca. Ponadto tlenek w^gla moze bye przyczy-n^ uposledzenia koordynacji ruchow, ze wzgl^du na pogor-
szenie stanu naczyn krwionosnych, moze powodowac omdle-nia, zm^czenie, dezorientaj bole i zawroty glowy, a nawet doprowadzic do smierci. Bardzo cz^sto objawy zatrucia tlenkiem w^gla s^ mylone z gryp^. Zaczadzenie szczegolnie jest niebezpieczne dla osob starszych choruj^cych na serce, dzie-ci, a takze dla kobiet w ci^zy. Kliniczne objawy zatrucia CO przedstawiono na rycinie 3. W skali naszego kraju w okresie grzewczym 2012/2013 zarejestrowano 3817 zdarzen, wskutek ktorych z powodu zaczadzenia zgin^lo 91 osob, a poszkodo-wanych bylo 2216 osob [10].
4.3. Przyczyny ulatniania sif czadu
Ulatnianie si§ tlenku w^gla do otoczenia cz^sto nast§-puje na skutek nieprawidlowego dzialania urz^dzen grzewczych, co moze byc spowodowane dostarczaniem zbyt malej ilosci powietrza potrzebnego do pelnego procesu spalania paliw. Innym powodem moze byc uszkodzenie lub zla regu-lacja palnikow gazowych, czy tez przedwczesne zamkni^cie komory palenisk piecow lub kotlow. Przyczynami ulatniania si§ CO s^ najcz^sciej wady konstrukcyjne kominow lub nieprawidlowo dzialaj^cy system kominowy odprowadza-j^cy spaliny. Jak pokazuj^ badania, obecnosc tlenku w^gla w pomieszczeniach najcz^sciej wynika z niedroznosci prze-wodow kominowych, spowodowanej mi^dzy innymi ich nieczyszczeniem, oraz z nieszczelnosci przewodow kominowych lub uszkodzen rur l^cznikowych (ryc. 4a i 4b).
Przyczyny wydostawania si§ truj^cego tlenku w^gla jest zbyt mala ilosc powietrza potrzebnego do wentylacji po-mieszczen, ktora moze powodowac zaburzenie prawidlo-wego dzialania ci^gow grawitacyjnych w przewodach kominowych. Mieszkania mog^ byc zbyt mocno uszczelnione w przypadku, gdy kratki wentylacyjne i nawiewne s^ zbyt male lub s^ niedrozne (ryc. 5a) lub gdy stolarka okienna
ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ D01:10.12845/bitp.41.1.2016.7
Ryc. 4. a) Slad dymu wydobywaj^cego poprzez kratkf rozprowadzaj^c^ cieplo z czopucha kominka, gdzie powstala nieszczelnosc,
b) gniazdo w kominie powoduj^ce jego niedroznosc Fig. 4. a) Traces of smoke escaping through the heat distribution grating from the chimney's conduit where leakage occurred,
b) nest in the chimney causing occlusion Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
i drzwiowa jest zbyt szczelna (ryc. 5b). Przypadki te mog^ powodowac brak ci^gu lub zwrotne ci^gi kominowe. Wydo-stawanie siç truj^cego czadu najczçsciej wystçpuje w obiek-tach, ktore zostaly poddane czçsciowej termomodernizacji (np. po dociepleniu scian budynku, po wymianie drzwi i okien na bardziej szczelne).
4.4. Zapobieganie zatruciom tlenkiem wçgla
W celu zmniejszenia ryzyka wystçpowania zatruc CO wsrod uzytkownikow obiektow mieszkalnych nalezy prze-strzegac nastçpuj^cych zasad:
• sprawdzac, czy urz^dzenia mog^ce wydzielac tlenek wçgla s^ zainstalowane poprawnie i dzialaj^ sprawnie,
zapewnic staly doplyw potrzebnego do spalania, swieze-go powietrza do urz^dzen grzewczych, zapewnic odpowiedni^ wentylacjç mieszkan i pomiesz-czen, w ktorych zainstalowane s^ urz^dzenia grzewcze, przestrzegac terminow kontroli przewodow dymowych, spalinowych, wentylacyjnych i urz^dzen grzewczych, przeprowadzac oczyszczanie przewodow kominowych przez osoby posiadaj^ce odpowiedni^ wiedzç i kwalifika-cje w tej dziedzinie,
zainstalowac i sprawdzac dzialanie czujki tlenku wçgla, ktora ostrzeze nas w przypadku obecnosci tego gazu w mieszkaniu, nigdy nie pozostawiac uruchomionego samochodu lub innego silnika spalinowego w zamkniçtym garazu lub innym pomieszczeniu.
Ryc. 5. a) Zatkana kratka nawiewna w drzwiach lazienkowych, b) zbyt mocno doszczelnione okno Fig. 5. a) Clogged air grating in bathroom doors, b) excessively tightened window Zrôdlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
5. Wentylacja grawitacyjna
W Polsce wi^kszosc budynkow komunalno-bytowych wypo-sazona jest w wentylacja grawitacyjn^. Wentylacja naturalna dzia-la na skutek roznicy temperatur wewn^trz pomieszczen i na ze-wn^trz budynku. Dlatego tez wlasciwe wykonanie kanalu wenty-lacyjnego ma duzy wplyw na prawidlowe dzialanie wentylacji naturalnej, co jest szczegolnie istotne w okresie zimowym. Wzmoc-nienie, a tym samym popraw^ dzialania wentylacji naturalnej, mozna osi^gn^c przez zwi^kszenie wysokosci polozenia kanalu wentylacyjnego ponad dachem mieszkania. Powoduje to wzrost ci^gu rosn^cego proporcjonalnie do wysokosci - w ten sposob w calym pomieszczeniu panuje podcisnienie (efekt kominowy) [11]. W celu poprawy dzialania wentylacji naturalnej nalezy przede wszystkim zadbac o doplyw swiezego powietrza do po-mieszczen. W tym celu stosuje si§ roznego rodzaju nawietrza-ki (scienne lub nawiewniki okienne). Cz^sto swieze powietrze doprowadzane jest przewodem nawiewnym bezposrednio do komory spalania urz^dzenia grzewczego. Do wzmacniania ci^gu kominowego cz^sto stosuje si§ nasady kominowe lub wentylacja hybrydow^, ktora w przypadku zbyt slabej wydajnosci wentylacji grawitacyjnej wspomaga j^ mechanicznie.
5.1. Nieprawidlowe dzialanie wentylacji
Cz^stym przypadkiem, jaki mog^ zaobserwowac uzytkownicy budynkow wyposazonych w wentylacja grawitacyjn^, jest jej mala - a cz^sto zadna - skutecznosc. Zjawisko to z jednej strony obni-za komfort srodowiska wewn^trznego pomieszczen, ale przede wszystkim moze powodowac powstawanie odwroconego ci^gu kominowego. Nieprawidlowo dzialaj^ca wentylacja naturalna powoduje gromadzenie si§ nadmiernej ilosci pary wodnej w po-mieszczeniach, co sprzyja rozwojowi bakterii, grzybow i roztoczy.
5.2. Zagrozenia dla zdrowia i zycia spowodowane nieprawidlowe wentylacja
Nieprawidlowa wentylacja mieszkania lub innego po-mieszczenia, w ktorym przebywaj^ ludzie, moze byc niebez-pieczna dla zdrowia i powodowac:
• alergie,
• zapalenie sluzowek,
• astm§ oskrzelow^,
• zapalenia gardla, krtani i oskrzeli,
• bole i zawroty glowy,
• rozdraznienie, zaburzenia koncentracji, nienaturalne zm^czenie, sennosc,
• podraznienie blon sluzowych (suchosc lub podraznienie oczu, nosa, gardla, utrudnione oddychanie),
• zmiany skorne (przesuszenie, zaczerwienienie, zluszcza-nie naskorka na twarzy, r^kach, uszach).
W skrajnych przypadkach nieprawidlowa wentylacja moze doprowadzic do smierci (np. poprzez zaczadzenie, gdy wentylacja ma usuwac spaliny).
5.3. Najczfstsze przyczyny nieprawidlowego dzialania wentylacji grawitacyjnej
Nieprawidlowe dzialanie wentylacji grawitacyjnej najcz^-sciej jest wynikiem kilku rownoczesnie wyst^puj^cych czyn-nikow, do ktorych zalicza si§:
• wady konstrukcyjne przewodow kominowych,
• nieszczelnosci przewodow kominowych,
• zanieczyszczenie i zmiany wewn^trznej struktury przewodow w wyniku nagromadzonych osadow,
• zle wykonan^ izolaj ciepln^ przewodow kominowych,
• brak lub zbyt mal^ ilosc infiltrowanego swiezego powie-trza do wentylowanych pomieszczen.
Nalezy podkreslic, ze wentylacja grawitacyjna jest naj-
DOI:10.12845/bitp.41.1.2016.7
popularniejszym rodzajem wentylacji. Przez dlugi czas wentylacja naturalna w wielu obiektach budowlanych dzialala w sposob niekontrolowany przez uzytkownikow. Pomimo powyzszego spelnia swoje podstawowe funkcje i zapewnia bezpieczenstwo uzytkowania lokalu [12].
6. Nadzor nad prawidlowym dzialaniem systemow kominowych
Przewody kominowe, jak juz wspomniano, to konstrukcje budowlane, ktore maj ^ duzy wplyw na bezpieczenstwo obiek-tow budowlanych i jego uzytkownikow. Prawidlowo wyko-nane konstrukcje powinny przenosic obci^zenia zewn^trzne: mechaniczne i termiczne, zapewniac szczelnosc, posiadac wlasciwosci antykorozyjne (ze wzgl^du na cz^sto agresywny charakter odprowadzanych spalin) oraz zapewniac swobodny przeplyw gazow. Dlatego tez, aby odpowiednio spelnialy swo-j^ rol§, powinny byc poddawane kontroli na etapie produkcji (proces certyfikacji systemow kominowych) oraz na etapie eksploatacji (kontrola kominiarska).
6.1. Certyfikacja przewodow kominowych
Proces certyfikacji systemow kominowych wymaga prze-strzegania okreslonych procedur i jest oparty na badaniach in-zynierskich potwierdzaj^cych spelnienie wymagan technicznych zawartych w europejskich normach zharmonizowanych. Kazdy element systemu kominowego jest poddawany kontroli w czasie produkcji. Takie badania systemow kominowych symuluj^ za-rowno warunki panuj^ce podczas ich eksploatacji, jak i warunki wyst^puj^ce podczas awarii przewodu kominowego (np. poza-ru). Certyfikacja kominow i systemow kominowych potwierdza bezpieczenstwo i zalozenia projektowe (w tym energetyczne), gwarantowane przez producenta i jest potwierdzana nadaniem znaku CE przez Europejsk^ Jednostk^ Notyfikowan^ [12].
6.2. Kontrola i konserwacja przewodow kominowych
Ze wzgl^du na zlozony i skomplikowany charakter funk-cji, jakie spelniaj^ kominy, w tym zapewnienie bezpieczenstwa mieszkancom, kominy nalezy poddawac okresowej kontroli i konserwacji. Nalezy podkreslic, ze czynnosci te powinny byc wykonywane przez specjalnie wykwalifikowany personel sluzb branzy kominiarskich. Wykonanie powyzszych czynnosci jest bezposrednio zwi^zane z prewen j pozarow^ i ochron^ srodowiska. Koniecznosc wykonania powyzszych obowi^zkow regukj odpowiednie przepisy prawne, takie jak:
• Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Admini-stracji z dnia Dz.U. nr 109 poz. 719 z dn. 22.06.2010 w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynkow mieszkalnych, innych obiektow budowlanych i terenow mowi^ce w § 34, ze:
1. W obiektach, w ktorych odbywa si§ proces spalania pali-wa stalego, cieklego lub gazowego, usuwa si§ zanieczysz-czenia z przewodow dymowych i spalinowych w okresie ich uzytkowania: 1) od palenisk zakladow zbiorowego zywienia i uslug gastronomicznych - co najmniej raz w miesi^cu, jezeli przepisy miejscowe nie stanowi^ ina-czej; 2) od palenisk opalanych paliwem stalym nie wy-mienionych w pkt 1 - co najmniej raz na 3 miesi^ce; 3) od palenisk opalanych paliwem plynnym i gazowym nie wymienionych w pkt 1 - co najmniej raz na 6 miesi^cy.
2. W obiektach, o ktorych mowa w ust. 1, usuwa si§ zanie-czyszczenia z przewodow wentylacyjnych co najmniej raz w roku, jezeli wi^ksza cz^stotliwosc nie wynika z wa-runkow uzytkowych.
Czynnosci, o ktorych mowa w ust^pie 1 i 2 wykonuj^ oso-by posiadaj^ce uprawnienia kominiarskie [13].
ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ
• Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane w artyku-le 62 informuj^ca o tym, ze:
Obiekty budowlane powinny byc w czasie ich uzytkowania poddawane przez wlasciciela lub zarz^dcç kontroli okresowej co najmniej raz w roku, polegaj^cej na sprawdzeniu stanu tech-nicznego instalacji gazowych oraz przewodow kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych). Kontrolç stanu technicznego przewodow kominowych, o ktorej mowa w ust. 1 pkt 1 lit. c, powinny przeprowadzac osoby posiadaj^ce odpo-wiednie kwalifikacje wskazane w powyzszych przepisach [4].
Wykonywanie czyszczenia i kontroli kominow ma duzy wplyw nie tylko na prawidlowe ich funkcjonowanie, ale row-niez na energochlonnosc. Nagromadzenie siç osadow i zanie-czyszczen powoduje zawçzenie, a nawet niedroznosc przewodu kominowego i zmianç oporow przeplywu, co pogarsza parametry eksploatacyjne i energetyczne kominow, urz^dzen grzewczych i budynkow [12].
6.3. Urz^dzenia ostrzegaj^ce o ulatnianiu siç czadu i zagrozeniu pozarowym
W budynkach wyposazonych w instalacje grzewcze nalezy zainstalowac detektory (tzw. czujniki) czadu i dymu. Czujniki instaluje siç w poblizu wszystkich urz^dzen, ktorych eksploatacja niesie za sob^ mozliwosc ulatniania siç CO lub powstania pozaru i pomieszczeniach, w ktorych uzytkownicy spçdzaj^ duzo czasu. W artykule [14] przedstawiono wyniki badan spo-lecznych. Badania te wykazaly, ze metody zapobiegania zatru-ciom CO nie s^ powszechnie znane. Tylko 57% Polakow re-gularnie przeprowadza przegl^dy urz^dzen spalinowych i wentylacyjnych, a nie wiçcej niz 20% ma czujnik czadu. Istotne jest, aby zainstalowany detektor posiadal odpowiednie atesty i certyfikaty, ktore s^ potwierdzeniem jego prawidlowego dzia-lania. Niektore detektory wyposazone s^ w funkcjç wczesnego ostrzegania, co charakteryzuje siç uruchomieniem alarmu juz przy 25% poziomu niebezpiecznego stçzenia CO.
7. Podsumowanie
Systemy kominowe to elementy konstrukcyjne budynkow maj^ce bezposredni wplyw na ich bezpieczenstwo przeciw-pozarowe, a tym samym na zdrowie i zycie ich uzytkownikow. Z uwagi na rolç jak^ odgrywaj^, powinny byc odpowiednio wy-konane i nalezycie utrzymywane. Do prawidlowego i bezpiecz-nego funkcjonowania przewodow kominowych konieczne jest zapewnienie sprawnosci urz^dzen grzewczych i infiltracja od-powiedniej ilosci powietrza z zewn^trz. W oparciu o informacje przedstawione w artykule mozna postawic nastçpuj^ce wnioski:
• prawidlowe wykonanie, eksploatacja, kontrola i konser-wacja przewodow kominowych ma bezposredni wplyw na poprawç bezpieczenstwa uzytkownikow,
• nieprawidlowosci zwi^zane z eksploatacja przewodow kominowych mog^ miec bezposredni wplyw na zagroze-nie zdrowia, a nawet zycia ludzi,
D01:10.12845/bitp.41.1.2016.7
• zaleca siç wykonywanie systemow odprowadzenia ga-zow, instalacji wentylacyjnej, a takze systemow ostrzegania o zagrozeniu ulatniania CO i pozarowym, wyl^cznie z certyfikowanych i atestowanych elementow i urz^dzen,
• nalezy prowadzic prace naukowo-badawcze systemow kominowych w kierunku optymalizacji konstrukcji pod k^tem odpowiedniej izolacji, sposobu wykonania i zasto-sowanych materialow, d^z^ce do poprawy bezpieczenstwa i efektywnosci energetycznej,
• w celu poprawy bezpieczenstwa uzytkownikow budow-nictwa mieszkaniowego wyposazonych w przewody kominowe nalezy d^zyc do zwiçkszenia swiadomosci prawidlowego uzytkowania pomieszczen obslugiwanych przez systemy kominowe.
Literatura
[1] PN-EN 1443:2005. Kominy - wymagania ogolne
[2] Talach Z., Budzynowski J., Kurpiel T., Systemy kominowe i wentylacyjne w budownictwie komunalnym przepisy krajowe -akty normatywne, KKP SZ, Krakow 2008.
[3] Rozporz^dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiaj^ce zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobow budowlanych i uchylaj^ce dyrektywf Rady 89/106/EWG.
[4] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo Budowlane (Dz.U. 1994 Nr 89, poz. 414).
[5] Abramowicz K., Lenkiewicz W., Podstawowe wiadomosci z kominiarstwa, Zaklad Wydawnictw CRS, Warszawa 1961.
[6] Anigacz W., Drozdzol K., Sposob naprawy przewodu kominowego, „Cieplownictwo, Ogrzewnictwo, Wentylacja" Vol. 43 Issue 1, 2012, pp. 30-32.
[7] Janik P., Prezentacja z mifdzynarodowej konferencji „Czujka dymu i czujnik tlenku wfgla, czyli mala inwestycja w duze bezpieczenstwo',, Warszawa 2013.
[8] Inha T., Leppänen P., Peltomäki P., Tutkimusselostus nro PALO 1950/2011.
[9] Leppänen P., Inha T, Pentt M., An Experimental Study on the Effect of Design Flue Gas Temperature on the Fire Safety of Chimneys, Fire Technology, Springer Science, USA 2014. [10] Chimowicz L., Pozary obiektow mieszkalnych i czad w statystykach Panstwowej Strazy Pozarnej, „Kominiarz Polski" Issue 1, 2014, pp. 56-61.
[11] Szymanski T., Wasiluk W., Wentylacja uzytkowa - Poradnik, Wyd. I.P.P.U. MASTA Sp. z o.o., Gdansk 1999.
[12] Drozdzol K., Energochlonnosc w budownictwie w aspekcie systemow kominowych, [w:] Wybrane zagadnienia inzynierii srodowiska w budownictwie, A. Rak., V. Boychuk, W. Baran (red.), PZiTB, Opole 2014, 219-230.
[13] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnftrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynkow mieszkalnych, innych obiektow budowlanych i terenow (Dz.U. 2010 Nr 109, poz. 719)
[14] Dlugosz N., Detektory tlenku wggla sposob na bezpieczny dom! Czujnik czadu, „Magazyn instalatora" Issue 9, 2015, pp. 26-27.
я X X
mgr inz. Krzysztof Drozdzol - asystent na Wydziale Budownictwa Politechniki Opolskiej. Mistrz kominiarski, czlonek Kor-poracji Kominiarzy Polskich. Czlonek Komitetu Technicznego - KT 180 ds. Bezpieczenstwa Pozarowego Obiektow w Polskim Komitecie Normalizacyjnym, czlonek komitetu redakcyjnego czasopisma Kominiarz Polski. Prowadzi prace dotycz^ce badan ogniowych kominow, wplywu eksploatowanych kominow na srodowisko i zagrozen zatruc tlenkiem wçgla wynikaj^cych z eksploatacji urz^dzen grzewczych.
