Научная статья на тему 'АСОСИЙ ЭКИНДА ПАТИССОН НАВ НАМУНАЛАРИНИ ҲОСИЛДОРЛИГИ'

АСОСИЙ ЭКИНДА ПАТИССОН НАВ НАМУНАЛАРИНИ ҲОСИЛДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
54
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Agro Inform
Ключевые слова
патиссон / нав намуналари / барг / мева вазни ва ҳосил.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Дурходжаев Ш .Ф, Исламов С.Я.

Мақолада асосий экин сифатида патиссоннинг нав намуналарини асосий экин сифатида хўжалик-биологик хусусиятларини ўрганиш асосида янги истиқболли навлари танланиб, уларни ҳосилдорлик кўрсаткичлари аниқланиб, бир гектар майдондан энг юқори ҳосилдорликни оқ мевали Летающая тарелка нави – 12,2 т; яшил мевали Фонарик нави – 15,1 т; сариқ мевали – Солнышко нави – 19,1 т ни ташкил қилган бўлса, энг паст ҳосилдорлик эса оқ мевали Пятачок нави (5,4 т/га); яшил мевали Черепаха нави (7,6 т/га); сариқ мевали Золотой медальон нави (6,0 т/га) эканлиги аниқланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АСОСИЙ ЭКИНДА ПАТИССОН НАВ НАМУНАЛАРИНИ ҲОСИЛДОРЛИГИ»

Received: 30 November 2022 Accepted: 5 December 2022 Published: 15 December 2022

УУТ: 633.491+631.53.04

Агротехнология

АСОСИЙ ЭКИНДА ПАТИССОН HAB НАМУНАЛАРИНИ Х.ОСИЛДОРЛИГИ

Дурходжаев Ш.Ф., Исламов С.Я.

Тошкент давлат аграр университети.

Аннотация. Мак;олада асосий экин сифатида латиссоннинг нав намуналарини асосий экин сифатида хужалик-биологикхусусиятларини урганиш асосида янги истик;болли навлари танланиб, уларни хрсилдорлик курсаткичлари ашщланиб, бир гектар майдондан энг кщори хосилдорликни ок; мевали Летающая тарелка нави - 12,2 т; яшил мевали Фонарик нави - 15,1 т; сарик; мевали -Солнышко нави - 19,1 т ни ташкил ^илган булса, энг паст ^осилдорлик эса о>^ мевали Пятачок нави (5,4 т/га]; яшил мевали Черепаха нави (7,6 т/га); сарик; мевали Золотой медальон нави (6,0 т/га) эканлиги ани^ланган.

Таянч сузлар: патиссон, нав намуналари, барг, мева вазни ва зфсил.

Кириш. Сабзавотлар - энг цимматли ози^-ов^ат мах;сулот булиб, инсон организмнинг нормал ишлаши учун зарур булган углеводлар, витаминлар, эфир мойлари, минерал тузлар ва фитонцидларни асосий етказиб берувчи х,исобланади. Сабзавот турларини кенгайтириш, бах,ор-ёз-куз даврида ма>;сулот олиш ва истеъмол цилишда патиссонга катта эътибор каратилмовда. Патиссон жа^он буйича ишлаб чи^ариш 35,4 млн. тонна булиб, ишлаб чи^ариш буйича етакчи мамлакатлар каторига Хитой (7,48 млн.т), Х,индистон (5,11 млн. т.), Украина (1,27 млн. т.), Россия (1,14 млн. т.) ва АЦШ (1,05 млн. т.) кирган булиб, х,осилдорлик Бах,райнда 74,0 т/га, Индонезияда 68,0 т/га, Испания, Хитой ва Польшада 41,6 т/га дан 49,8 т/га ни ташкил этади.

Сабзавотлар цимматба^о озик;-ов^ат мах,сулотлари х,исобланади. Сабзавотларнинг овк;атланишда цимматлилиги ва уларнинг урнини ^еч нарса боса олмаслигининг мох,ияти шундаки, улар тирик организмнинг нормал ишлаши учун зарур булган углеводлар, витаминлар, эфир мойлари, минерал тузлар, фитонцидлар ва озик,-ов^ат толаларини асосий етказиб берувчилардир [7; 8; 9].

Куплаб мамлакатлар учун анъанавий булган патиссон экини х,озирги пайтда иккинчи бор кайта тугилаётгандек. Бу ^имматли сабзавотнинг машхурлигини осонгина изох^аш мумкин. Энг аввало, х,аваскор-томорк;ачилар сони сунгги пайтларда кескин ортиб кетди. Бунда врач - диетологларнинг буйрак, жигар касалликлари, ^амда ошк;озон яраси ва атеросклероз касаллигида патиссон истеъмол к;илиш лозимлигини астойдил тавсия ^илаётганлари )^ам катта роль уйнади [2; 3; 4; 5; 6]. Сабзавот таркибидаги пектин моддаси мивдори организмдан зарарли моддаларнинг

чи^иб кетиши ва овк;атнинг яхширо^ узлаштирилишига кумаклашади [1; 4].

Узбекистонда агрокластер, фермер, девдон ва шахсий томор^а хужаликларини даромадини, к;айта ишлаш корхоналарини ишлаб чик;ариш хджмини оширишда сабзавотчилик со^асидаги илм-фан ютуклари, хусусан комплекс цимматли хужалик белгилари юк;ори янги навлар хдмда такомиллаштирилган агротехнологиялар татби^ килинмоада.

Шунга карамасдан, республикада сунгги йилларда патисон хрсилдорлиги ва сифатини ошириш буйича кенг ^амровли илмий изланишлар амалга оширилмаган булиб, мах,сулот етиштиришда ишлаб чик;аришдаги мавжуд ассортимента - 1 та хорижий (Белый 13) ва 1 та мах,аллий (Заркокил) навларидан иборат.

Шу сабабли, Узбекистонда патиссон нав ассортиментиникенгайтириш,юк;оримах,сулдор навларни танлаш ва меваларни етиштириш технологиясини такомиллаштириш долзарб илмий йуналиш х,исобланади.

Таадик;от услубияти. Тад^и^отларда патиссоннинг нав намуналарини асосий экин сифатида хужалик-биологик хусусиятларини урганиш асосида янги исти^болли навларни танлаш х,исобланиб, тад^икотнинг объекти сифатида Узбекистонда районлаштирилган Белый 13 ва Заркокил навлари, Россия селекциясига мансуб 16 та нав намуналарининг уруги, усимлиги, барги, мева ва косили хизмат к;илди.

Тадк;ик;отларда патиссон нав намуналари ба^орда апрель ойининг 2-чи декадасида ва ёзда июнь ойининг 2-чи декадасида 70x70 см экиш схемасида 4 та к;айтаривда, 4 та каторли ва к;атор узунлиги 10 м, ^исобли усимликлар сони 40 дона булиб, з^исоб майдон 40 м2 дан

Agro Inform N4 [6] 2022

иборат булди.

Тадкикотнатижалари. Патиссон (Cucurbita pepo var. melopepo L.) меваларининг ранги ок;, сарик ва яшил мевали, меваларини шакли буйича ясси, дисксимон ва ликопчасимонга булинади [10; 11].

Тадкикотларда таккосланаётган патиссон нав намуналари меваларинг шакл, техник ва биологик пишганда ранги, пусти, биологик вазни х,амда диаметри буйича биометрик курсаткичлар тах^шл килиниб, Белый НЛО, Гагат, Грошик, Диск, Золотой медальон, Летающая тарелка, Марсианин, Монетка, Пятачок, Солнышко, Хрустик ва Черепаха навлари ^амда Солнечный Зайчик Fl дурагайи -дисксимон, Белый 13 (st), Заркокил ва Копейка навлари - япалок юлдузсимон, Фонарик нави

- ноксимон, Зонтик нави эса текис кунгирокча мевали шаклли эканлиги аникланди.

Патиссон нав намуналари меваларнинг техник ва биологик пишганда (мутаносиб равишда]: Белый 13 (st) навида - яшил ва ок; Заркокил, Копейка, Монетка навларида

- саргиш-кизгишсимон ва сарик; Грошик, Золотой медальон, Солнышко навларида -сарик;; Гагат, Марсианин, Черепаха навлари -тук;-яшил ва тук (кора)-яшил; Фонарик, Хрустик навлари - оч-яшил ва яшил ^амда Солнечный Зайчик И дурагайи - ёркин-сарик булди. Шунингдек, Фонарик навини мева пусти гадир-будир булган булса, колган барча патиссон нав намуналарини мева пусти силлик; булганлиги аникланди.

Патиссон нав намуналарининг них,олларини униб чикишдан то 1-чи х,осил бергунча булган жараён уРганилаётган нав намуналарининг дала унувчанлигидан кескин фаркланмади. Уругни экилгандан 10 % нихрл пайдо булишигача Белый 13 (st) ва Солнышко навларида 7 кун булган булса, Белый НЛО, Гагат, Заркокил, Зонтик, Копейка, Монетка ва Хрустик навларида х;амда Солнечный Зайчик И дурагайида стандарт навга нисбатан 1 кун кечрок пайдо булди. Бирок;, Грошик, Диск, Золотой медальон, Летающая тарелка, Марсианин, Пятачок, Фонарик ва Черепаха навларида эса стандарт навга нисбатан 2 кун кейинрок ни^ол пайдо булганлиги аникланди.

Патиссон навларини пишиши муддатига кура, эртапишар (35-50 кун), уртапишар (50-60 кун) ва кечпишарга (60-70 кун) булиниши таъкидланган [10].

Шу муносабат билан, урганилаётган патиссон нав намуналарининг них,олларни пайдо булишидан 1-чи мева пишгунича булган даври, жумладан: эртапишар - Копейка,

Грошик, Белый НЛО, Гагат, Зонтик, Копейка, Летающая тарелка, Марсианин, Пятачок, Фонарик, Черепаха навлари ва Солнечный Зайчик Г1 дурагайи; уртапишар - Белый 13, Диск, Заркокил, Золотой медальон, Солнышко ва Хрустик навлари эканлиги аникланди.

Му^им кимматли-хужалик хусусият - бу х,осилдорлик, яъни усимликда мевалар сони [11]. Битта тупдаги мева сони ва вазни аниклаш буйича биометрик улчовлар утказилди. Бунда, патиссон нав намуналарида 2020-2022 йиллар мобайнида мева сони турлича намоён килди.

Бутун усув даврида (май-октябрь) Солнышко навида - 78,1, Фонарик навида - 61,7 дона, Копейка навида - 56,1 дона, Заркокил навида - 55,8 дона, Летающая тарелка навида -

50.0 дона ва Хрустик навида - 46,7 дона мевалар шакллантирган булса, Белый 13 (эЦ навига нисбатан (43,3 дона) камрок; Марсианин навида - 40,6 дона, Солнечный Зайчик Г1 дурагайида -

36.1 дона, Белый НЛО навида - 35,6 дона, Диск навида - 34,4 дона, Черепаха навида - 30,8 дона, Грошик навида - 29,4 дона, Зонтик навида -

27.8 дона, Золтой медальон навида - 24,4 дона ва Пятачок навида - 21,9 донани ташкил килди.

Шу билан бирга, Белый 13 (й] навига нисбатан (43,3 дона) ок мевали Летающая тарелка нави - 6,7 дона купрок мева сони шаклланган булса. Белый НЛО нави - 7,7 дона, Диск нави - 8,9 дона, Зонтик нави - 15,5 дона ва Пятачок нави - 21,4 дона кам мева сони булганлиги аникланди.

Яшил мевали навларда эса Белый 13 (й) навига нисбатан Фонарик нави - 18,4 дона, Хрустик нави - 3,4 дона ва Гагат нави - 0,9 дона купрок, бирок Марсианин нави - 2,7 дона ва Черепаха нави - 12,5 дона кам мева сони шаклланганлиги маълум булди.

Урганилаётган сарик мевали

навларда Белый 13 (в1) навига нисбатан Солнышко нави - 34,8 дона, Копейка нави - 12,8 дона ва Монетка нави -0,9 дона купрок мева сони булган булса, Золтой медальон нави - 18,9 дона, Грошик нава -

13.9 дона, Заркокил нави - 12,5 ва Солнечный Зайчик Г1 дурагайида - 7,2 дона мева сони ташкил килди.

Техник етилганда мева вазни 2020-2022 йиллар буйича уртача энг йирик мева вазнли Солнышко (286,2 г), Фонарик (226,1 г), Копейка (205,7 г), Заркокил (204,7 г) х,амда Летающая тарелка (183,3 г) навлари ^исобланган булса,

кичик вазнли Золтой медальон (89,6 г] ва Пятачок (80,5 г) навлари эканлиги аникланди.

2020-2022 йиллар буйича уртача бир туп-даги х,осил чикиши Белый 13 (э^ навида - 5,2 кг булиб, унга нисбатан юкори бир тупдаги х,осил чикиши ок мевали - Летающая тарелка (0,8 кг); яшил мевали - Фонарик (2,2 кг) ва Хрустик (0,4 кг); сарик мевали - Солнышко (4,2 кг), Заркокил (1,5 кг), Копейка (1,5 кг) ва Монетка (0,1 кг) навларида булганлиги аникланди (1-жадвал).

Белый 13 (яЦ навига нисбатан ок мевали - Пятачок (2,6 кг), Зонтик (1,9 кг), Диск (1,1 кг), Белый НЛО (0,9 кг); яшил мевали - Черепаха (1,5 кг), Марсианин (0,3 кг); сарик мевали - Золтой медальон (2,3 кг) ва

Грошик (1,7 кг) навларида х,амда Солнечный Зайчик И (0,9 кг) дурагайида бир тупдан камрок^осил олинганлиги маълум булди.

Тадкикот натижаларига кура, бах,орги экишмуддатигамоспатиссоннавнамуналарини танлашда бир гектар майдондан энг юкори ^осилдорликни ок мевали Летающая тарелка нави - 12,2 т; яшил мевали Фонарик нави -15,1 т; сарик; мевали - Солнышко нави - 19,1 т ни ташкил килган булса, энг паст хосилдорлик эса ок мевали Пятачок нави (5,4 т/га); яшил мевали Черепаха нави (7,6 т/га); сарик; мевали Золтой медальон нави (6,0 т/га) эканлиги аникланди (1-жадвал).

Нав намуналар Умумий хосил, т/га st га нисбатан, % Товарбоп х,осил (мева улчами буйича), т/га *

2020 йил 2021 йил 2022 йил уртача 50 мм 70 мм 100 мм

Ок; мевали

Белый НЛО 9,2 6,5 10,4 8,7 82,1 5,05 2,44 1,22

Диск 8,2 6,5 9,8 8,2 79,6 5,22 2,46 0,82

Зонтик 6,5 14,3 8,0 9,6 64,2 5,38 2,02 2,21

Летающая тарелка 12,2 15,0 13,3 13,5 115,5 8,78 3,38 1,35

Пятачок 5,1 15,3 6,5 9,0 50,7 6,12 1,89 0,99

Яшил мевали

Белый 13 (51) 10,6 9,8 11,4 10,6 100,0 6,36 2,65 1,59

Гагат 11,2 9,2 12,0 10,8 102,0 5,94 3,02 1,84

Марсианин 10,2 9,0 10,6 9,9 93,7 5,54 2,38 1,98

Фонарик 15,1 14,1 16,1 15,1 142,5 5,29 6,04 3,78

Хрустик 11,2 10,6 12,4 11,4 107,8 6,16 3,19 2,05

Черепаха 7,8 6,5 8,4 7,6 71,2 3,95 2,89 0,76

Сарик мевали

Грошик 6,5 7,3 7,8 7,2 68,0 4,03 1,73 1,44

Заркокил 13,9 12,7 14,5 13,7 129,0 8,49 3,56 1,64

Золотой медальон 6,3 5,5 6,1 6,0 56,5 3,54 1,62 0,84

Копейка 14,3 12,2 14,7 13,7 129,6 9,04 3,15 1,51

Монетка 11,2 10,0 11,2 10,8 102,0 6,26 2,92 1,62

Солнышко 20,0 17,3 20,0 19,1 180,3 13,56 3,82 1,72

Солнечный Зайчик Г1 9,4 8,4 8,8 8,8 83,4 5,98 1,94 0,88

1-жадвал.

Асосий экинда патиссон нав намуналари х,осилдорлиги

Изо^. Давлатлараро стандарт "ГОСТ 34324-2017. Патиссоны свежие. Технические условия" Agro Inform N4 [6] 2022

Урганилаётган патиссон нав

намуналарининг товарбоп ^осилли Давлатлараро стандарт "ГОСТ 34324-2017. Патиссоны свежие. Технические условия" буйича мева улчами тах^ил ^илинганда, Белый 13 (э^ навида мева диаметри 50 мм - 6,36 т (умумий^осилдан), 70 мм - 2,6 тва 100 мм - 1,59 т булиб, стандарт навга нисбатан энг юк;ори курсаткични Солнышко навида мева диаметри 50 мм - 13,56 т, 70 мм - 3,82 т х,амда 100 мм -1,72 т ни ташкил ^илди. Энг паст курсаткични Фонарик навида мутаносиб равишда 5,29 т; 6,04 т; 3,78 т булиб, ушбу навнинг меваси узунчок; шаклда булганлиги сабаб камрок товарбоп ^осил шаллантирилганлиги аникуинди.

Хулоса.

1. Патиссон нав намуналаридан Белый НЛО, Гагат, Грошик, Диск, Золотой медальон, Летающая тарелка, Марсианин, Монетка, Пятачок, Солнышко, Хрустик ва Черепаха навлари х,амда Солнечный Зайчик И дурагайи - дискси-мон, Белый 13 (бЦ, Заркокил ва Копейка навлари - япало^ юлдузсимон, Фонарик нави - нок-симон, Зонтик нави эса текис кунгиро^ча мева-

ли шаклли эканлиги ани^ланди.

2. Патиссон нав намуналари меваларнинг техник ва биологик пишганда: Белый 13 (бЦ нави - яшил ва ок;; Заркокил, Копейка, Монетка навларида - саргиш-к;изгишсимон ва сарик;; Грошик, Золотой медальон, Солнышко навларида - сарик; Гагат, Марсианин, Черепаха навлари - тук;-яшил ва тук; (к;ора)-яшил; Фонарик, Хрустик навлари - оч-яшил ва яшил; Солнечный Зайчик И дурагайи - ёркин-сарик; булди.

3. Бир тупдаги х;осил чик;иши Белый 13 (51) навида - 5,2 кг булиб, унга нисбатан кщори бир тупдаги хосил чикиши ок мевали

- Летающая тарелка (0,8 кг); яшил мевали

- Фонарик (2,2 кг) ва Хрустик (0,4 кг); сарик; мевали - Солнышко (4,2 кг), Заркокил (1,5 кг), Копейка (1,5 кг) ва Монетка (0,1 кг) навларида булганлиги аник;ланди.

4. Бир гектар майдондан энг кпфри хрсилдорликни он; мевали Летающая тарелка нави - 12,2 т; яшил мевали Фонарик нави - 15,1 т; сарик; мевали - Солнышко нави - 19,1 т ни ташкил килган булса, энг паст хрсилдорлик эса ок мевали Пятачок нави (5,4 т/га); яшил мевали Черепаха нави (7,6 т/га); сарик мевали Золтой медальон нави (6,0 т/га) эканлиги аникланди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Артюгина З.Д. Тыква, кабачки, патиссоны // Овощные культуры. Состав. Буренин В.И.-Л.: Лениздат, 1980. - С. 116-124

2. Белик В.Ф., Кузьмина К.Н., Соломина И.П. Огурцы, кабачки, патиссоны. - М.: Россельхозиздат, 1979.-62 С.

3. Ганичкина О. Тыква, кабачки и патиссоны / М.: Молодая гвардия, 1993. - 16 С.

4. Гольдгаузен М.К. Выращивание и использование тыкв в Молдавии. -Кишинев: Гос. изд-во Молдавии, 1951.-52 С.

7. Кулакова М.Н. Возделывание кабачков, патиссонов и тыкв в Узбекистане. - Т.: Фан, 1981. -56 С.

8. Лущиц Т.Е. Тыквенные: тыква, кабачки, патиссоны, арбуз, дыня / М.: Книжный Дом, 2002. -80 С.

9. Октябрьская Т.А. Тыквы, кабачки, патиссоны / М.: МСП, 2002. - 256 С.

10. Фатьянов В.И. Дыня, тыква, кабачки, патиссоны / М.: Вече, 2005. - 32 С.

11. Фатьянов В.И. Тыквы, кабачки, патиссоны: Секреты хорошего урожая / М.: ОЛМА-ПРЕСС, 2010.-32 С.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.