CC BY
5
Труды БГТУ, 2018, серия 4, № 2, с. 113-116
113
УДК 655.4(476)
I. В. KpyKOBÍ4
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
АСНОУНЫЯ ТЫПАЛАГ1ЧНЫЯ ХАРАКТАРЫСТЫК1 СУЧАСНЫХ ВЫДАВЕЦК1Х ПРАЕКТАУ
У артыкуле разгледжаны выдавецшя праекты у сучаснай медыяпрасторы, пашырана ix тыпалопя. Прааналiзаваны асноуныя тыпалапчныя xарактарыстыкi сучасных беларускix выдавецшх праектау, а таксама навуковыя артыкулы даследчыкау, што вывучалi тэму выдавецшх праектау, метадычны матэрыял па ix планаванш i вядзеннi. Выяулена i абгрунтавана неабходнасць у навуковым даследаваннi тыпалогп выдавецшх праектау для аптымiзацыi кнгжнага бiзнесу ва умовах беларускага кшжнага рынку. Навуковая значнасць артыкула — упершыню у навуковай галiне выдавецкай дзейнасцi разглядаюцца выдавецшя праекты у беларусшх рэалiяx, узбагачаецца тэарэтычны узровень у галiне ix мадэлявання. На аснове праведзенага даследавання аутарам даецца ашсанне вытворчых асаблiвасцяу выдавецшх праектау, дапауняецца ужо iснуючая ix тыпалопя.
Ключавыя словы: выдавецк праект, краудфандынг, выдавецшя стратэгй, кнiжны рынак.
I. V. Krukovich
Belarusian State Technological University
KEY TYPOLOGICAL CHARACTERISTICS OF MODERN PUBLISHING PROJECTS
This article reviewed publishing projects in the modern media space, their research and developing of their typology. Typological analysis of the main characters-joints modern Belarusian publishing projects and research papers of researchers that studied the topic of publishing projects, teaching material in their planning and management. The typology of publishing projects was made for the optimization of the book business in the conditions of the book market. The scientific significance of the article - the first time in the scientific field of publishing studied publishing project in the Belarusian reality, enriched the theoretical level in the field of modeling of publishing projects. On the basis of the research the author describes the production characteristics of the publishing project, complemented by already existing typology.
Key words: publishing project, crowdfunding, publishing strategies, book market.
Уводзшы. Праектны падыход стау у су-часнасщ неад'емнай частакай любой дзейнас-щ. Гэта датычыцца i выдавецкай справы — выдавецтвы i выдавецюя дамы усё часцей па-зщыянуюць сябе як праектныя аргашзацьп. З'ява выдавецкага праекта патрабуе навуко-вага асэнсавання праз стварэне клас1ф1кацый выдавецюх праектау. Паводле асабл1васцяу выканання выдавецюя праекты маюць шы-рокае поле для рэал1зацы1 — кожны праект можа выконвацца па эксклюз1унай тэхналоги. Таму задачай даследавання стала пашырэнне тыпалоги выдавецюх праектау. Аб'ектам1 даследавання з'яулялюя сучасныя паспяховыя беларусюя выдавецюя праекты. Матэрыялам1 паслужыл1 выдавецюя праекты галерэ1 сучас-нага мастацтва «У» — «Мастацтва Беларус ХХ ст. Вщебская школа» i «Каз1м1р Малев1ч», праект выдавецтва «Логвшау» — «Галасы уто-пй», выдавецк праект А. Горвата — «Радз1ва Прудок», праект выдавецтва «Адукацыя i вы-хаванне» — «Князь полацю Усяслау па праз-ванш Чарадзей».
Асноуная частка. Тэрмш «выдавецю пра-ект» у навуковай прасторы даследаваны не у поунай меры. Тэмай выдавецюх праектау зай-малюя даследчыю Сарокша С., Сюбшская В., Мухамадз1еу Л., Ланоуская С. i шш.
У навуковым артыкуле С. Сарокшай «Ге-тэран1м1я у кантэксце л1таратурна-выдавецка-га праекта "Б. Акунш"» даецца анал1з куль-турна-выдавецкага праекта «Б. Акунш». У 1м прадстаулены спробы разгледзець вядомы ль таратурна-камерцыйны (щ лпаратурна-выда-вецю) праект, брэнд, выдавецкую марку з улшам анал1зу сучаснай культурнай спуацып (л1таратурны постмадэршзм, эксперыменты у л1таратуры, сщранне межау пам1ж эл1тарнай i масавай культурам^. Даследчыца Сюбшска-я В. у сва1м навуковым артыкуле «Выдавецю праект: ад спажыуца культурных шщыятыу да стваральшка традыцый» разглядае шлях1 i метады рэал1зацы1 кшжнага выдавецкага праекта «Б1бл1ятэка яраслаускай сям'i» рус-кага выдавецтва «Медыярост» (Рыбiнск), аналiзуе канцэпцыю вышэйузгаданага праек-
114
Асноуныя тыпалапчныя xapaктapыcтыкi сучасных выдавецюх праектау
та, яю стау рэзанансным у прасторы культуры рускай правшцыи. Навуковы артыкул «Выдавецюя праекты Вялшабрытанп: парау-научы анал1з» Л. Мухамадз1ева прысвечаны актуальным пытанням фарм1равання аутар-скага брэнда. На прыкладзе замежных праектау разглядаецца выдавецкая штэрпрэтацыя творау брытансюх аутарау. У атрыкуле «Вы-давецю дом як праектна-арыентаваная ар-гашзацыя» С. Ланоуская разглядае кожны аб'ект, выпускаемы у выдавецюм доме, як выдавецю праект.
1снуюць таксама 1 метадычныя выданш, у яюх разглядаецца стратэпчнае планаванне выдавецюх праектау. Гэта шэраг даведшкау М. Крыловай: «Юраванне праектам1 у кшжнай справе», «Закупачная I размеркавальная лапс-тыка у кшжнай справе», «Лапстыка у кшжнай справе», даведшк Н. Эрыяшвш «Кшгавыданне. Менеджмент. Маркетынг», Л. З1мшой «Сучас-ныя выдавецюя стратэги: Ад традыцыйнага кшгавыдання да сецявых тэхналогш культур-най памящ», Е. Далады «Юраванне сучасным выдавецюм працэсам», В. Жаркова, Б. Кузня-цовай, I. Чыстовай «Эканомша 1 аргашзацыя выдавецкай справы». Усе матэрыялы арыента-ваны на студэнтау, яюя навучаюцца кшжнай I выдавецкай справе, а таксама асоб, яюя распачынаюць кшжны б1знес на практыцы. У вышэйперал1чаных крынщах разглядаюцца схемы стратэгш для рэал1зацыи паспяховага кшжнага праекта, але тэрмшы «выдавецю паект» { «кшжны выдавецю праект» там не ужываюцца.
Тыпалопю выдавецюх праектау адлюстра-вала даследчыца Ганава М. у дысертацын «Выдавецю праект у сучасным айчынным кшгавы-данш: тыпалопя, асабл1васщ мадэлявання» [1]. Даследчыца вылучае чатыры тыпы выдавецюх кшжных праектау: па суб'екце дзейнасщ; скла-дзе 1 структуры; мэтавым прызначэнш; пры-родзе асноунай шфармацыц ступеш арыпналь-насщ зместу { пал1граф1чнага выканання.
Падчас анал1зу беларусюх выдавецюх праектау («Мастацтва Беларус ХХ ст. Вщебская школа», «Каз1м1р Малев1ч», «Галасы утопи», «Радз1ва Прудок», «Князь полацю Усяслау па празванш Чарадзей») узшкла патрэба у пашы-рэнш тыпалоги, што ужо юнуе. Был1 распраца-ваны наступныя тыпы выдавецюх праектау: па характары шфармацыи; суб'екце дзейнасщ; характары падачы шфармацыи (тэкставай I гра-ф1чнай), характары акумуляцыи { пазщыянаван-ня шфармацыи, характары фшансавання. Тып па характары шфармацыи падзяляецца на шавацыйны { традыцыйны. Тыпы паводле суб'-екта дзейнасщ — аутарсю I суаутарсю, яны, у сваю чаргу, падзяляюцца на аутарытэтнае
аутарства, харызматычнае аутарства, дэбютант-нае аутарства. Тып паводле характару падачы шфармацыи (тэкставай I граф1чнай) падзяляецца на крэатыуны, клас1чны, стэрэатыпны. Паводле характару акумуляцыи I пазщыянавання шфар-мацыи адрозшваюць тыпы крос-медыйны, канвергентны, традыцыйны, тыпы паводле ха-рактару фшансавання — краудфандынг, грант, спонсарства, самафшансаванне.
1дэйнай асновай выдавецкага праекта гале-рэ1 сучаснага мастацтва «У» з'яуляецца канцэп-цыя «Вщебскай школы», у якую уваходзяць наступныя мастаю: Каз1м1р Малев1ч, Марк Шагал, Алеся Паслядов1ч, Уладз1м1р Цэслер, Ге-надзь Хацкев1ч, Людмша Русава, Руслан Ваш-кев1ч. Гэта прадстаушю культурных падзей В1-цебска I мастаю, творчасць яюх адлюстроувае уплыу гэтых прадстаушкоу.
Выданне мае павял1чаны фармат (170^215 мм, щ 70^90/16), ён выкарыстоуваецца для спе-цыяльнай л1таратуры { некаторых дз1цячых выданняу. Аддрукавана на жаутаватай афсет-най «кшжнай» паперы афсетным друкам. Кам-плектоука блока здзяйснялася падборкай. Выкарыстоувалася швейна-клеявое замацаван-не сшыткау, сшыванне выконвалася утачку (шыццё утачку — шыццё блока, скамплектава-нага падборкай, дротам щ шткам1 па карашко-вым пол1 з невялшм, у 4-5 мм, водступам ад краю карашка скрозь увесь блок). Скамплекта-ваныя сшытю фармуюць скруглены карашок. Для трывалага замацавання блока выдання { пе-раплётнай вечю выкарыстаны сетачны (марле-вы) матэрыял, яю надае карашку { блоку маналггнасць { трываласць, зшшчае прасвет пам1ж сшыткам1 падчас разгортвання кшп, павышае трываласць формы карашка. У кан-струкцыи выдання мае месца каптал. У выданш ёсць просты прыклеены форзац. Перапплётная вечка мае сёмы тып — суцэльнакрытая. На пераплётнай вечцы ёсць штрыхоука (пра-ходзщь пауз увесь карашок пам1ж адставам I картоннай старонкай). Наяунасць штрыхоую паляпшае адгортванне пераплётнай вечк1 1 з'яуляецца элементам дызайну кн1г1, а таксама павял1чвае тэрм1н выкарыстання. Выданне выйшла накладам у 500 асобшкау.
Выдавецк1 праект «Галасы утопИ» — гэта беларускамоуны цыкл Нобелеускага лаурэата С. Алекс1ев1ч, як1 упершыню з'яв1уся на бела-руск1м кн1жным рынку { бясплатна распаусю-джваецца па ус1х б1бл1ятэках Беларус1. Цыкл «Галасы утопи» запланаваны да 70-годдзя аута-ра — С. Алекс1ев1ч.
Выданне мае фармат (130x185 мм, щ 76x108/32), амаль к1шэнны. Аддрукавана на жаутаватай афсетнай «кн1жнай» паперы афсет-ным друкам. Камплектоука блока здзяйснялася
I. В. Круков1ч
115
пaдбopкaй. Bыкapыcтoyвaлacя швeйнa-клeявoe зaмaцaвaннe cшыткay, cшывaннe здзяйcнялacя Утaчкy. Скaмплeктaвaныя cшыткi фapмyюць cкpyглeны кapaшoк. Для тpывaлaгa зaмaцaвaн-ня блoкa выдaння i пepaплётнaй вeчкi выкapыc-тaны ceтaчны (мapлeвы) мaтэpыял. У кaнcтpyк-цыi выдaння мaюць мecцa кaптaл i лясэ. У вы-дaннi ёсць пpocты пpыклeeны фopзaц. nepa-плётши вeчкa мae сёмы тып — cyцэльнaкpы-тгя. Ha пepaплётнaй вeчцы ёсць штpыxoУкa. Bыдaннe выйшлa нaклaдaм y 15 GGG кaмплeктay пa 5 acoбнiкaУ y тожным.
Мeдыя-выдaвeцкi пpaeкт «Рaдзiвa npy-дoк» — гэтa aкyмyляцыя тастоу А. Гopвaтa y адным выдaннi. Сaм ayтap выкaзвaeццa нaкoнт wi мeдыя-выдaвeцкaгa пpaeктa: «Мнe xaцeлacя тэксты з Facebook y адго, aбapaнiць вoклaдкaй, зaxaвaць нa тамяць» [2].
Bыдaннe мae фapмaт (148*21G мм, цi 6G*84/16). Аддpyкaвaнa та aфceтнaй пaпepы aфceтным дpyкaм. Зaмaцaвaннe блoкa з вoк-лaдкaй — клeявoe бяcшвeйнae. Boклaдкa мae тpэцi тып — для кpыцця ypoOTyœ. Блoк гамп-лeктyeццa пaдбopкaй, a вoклaдкa пpыклeйвaeц-цa нe толью дa кapaшкa блoкa, aлe i зaxoдзiць нa кapaшкoвыя пaлi пepшaй i aпoшняй cтapoнaк блoкa та 5 мм, з пpыпpacoУкaй плёню. Bыдaннe выйшлa нaклaдaм 465 G acoбнiкaУ, дaдpyк здзяйсняуся тpы paзы.
Кита «Князь пoлaцкi Уcяcлay пa пpaзвaннi Чapaдзeй» cтвapaлacя як пaдpyчнiк для штоль-нiкay cяpэднix i cтapшыx клacay (якiя цiкaвяццa гicтopыяй), дapocлыx людзeй i гicтopыкay.
Рycкi вpыянт выдaння «Князь пoлoцкий Bcecлaв го пpoзвaнию Чapoдeй» мae энцыклa-тедычны фapмaт (22G*29G мм цi 6G*9G/8). Кям-плeкты aддpyкaвaны нa мeлaвaнaй пaпepы, aф-ceтным дpyкaм. КaмплeктoУкa блoкa здзяйсня-лacя пaдбopкaй. Bыкapыcтoyвaлacя швeйнa-клeявoe зaмaцaвaннe cшыткay, cшывaннe вы-кoнвaлacя yтaчкy. Скaмплeктaвaныя сшытю фapмyюць cкpyглeны кapaшoк. Для тpывaлaгa зaмaцaвaння блoкa выдaння i пepaплётнaй вeчкi выкapыcтaны ceтaчны (мapлeвы) мaтэpыял. У кaнcтpyкцыi кнiгi ёсць гатил i пpocты ^birae-eны фopзaц. Пepaплётнaя вeчкa cёмaгa тыпу — cyцэльнaкpытaя. Ha пepaплётнaй вeчцы ёсць штpыxoУкa.
Рaзглядaeмыя нaмi пacпяxoвыя выдaвeцкiя пpaeкты мaюць aгyльнyю xapaктapыcтыкy пaвoдлe нaвiзны iнфapмaцыi — iнaвaцыйнacць.
npae^r «Мacтaцтвa Бeлapyci» — гэтa rap-шae выдaннe для дзяцeй rnpa мacтaцтвa нa бeлa-pycкaй мoвe з iнтэpaктыyным cклaднiкaм (y кнiзe з цвёpдaй вoклaдкaй дгзвгляюць мaля-вaць). Увecь цыкл «Гaлacы yromi» нaшaгa Ho-бeлeycкaгa лaypэaтa yпepшыню зaгyчay rn-6e-лapycкy. У Bыдaвeцкaгa пpaeктa «Рaдзiвa npy-
дoк» — iнaвaцыйны жaнp — pэaлiцi лiтapaтypa (пacты з Фэйcбyкa cтaлi кшгай). Кнiгa пpa Уcяcлaвa Чapaдзeя ж мae iнaвaцыйныx cклaд-нiкay, тaмy пaвoдлe xapaктapy iнфapмaцыi ^a-eRr тpaдыцыйны.
Тып пaвoдлe cyб'eктa дзeйнacцi xapOTapbi-зye пaпyляpнacць ayтapa y мeдыяпpacтopы. Мы вылyчылi xapызмaтычнae ayтapcтвa: y «Мacтaцтвa Бeлapyci» ayтapы — пaпyляpныя мacтaкi, пicьмeннiкi, фiлocaфы ca cтaбiльнaй мэтaвaй aУдытopыяй; «Гaлacы yromi» нaпicaлa Hoбeлeycкi лaypэaт; ayтap «Рaдзiвa Пpyдoк» выдay пacты з Фэйсбуга cyмapным нaклaдaм 465G acoбнiкay. Аyтap кнiгi пpa Уcяcлaвa 4apa-дзeя — пicьмeннiк (нaпicay звыш 3G нaвyкoвa-пaпyляpныx кнiг), aлe ён ж мeдыйнaя aco6a, тa-му мы xapaктapызaвaлi ягo як ayтapытэтнaгa ayтapa, 6o ён пaпyляpны толью y мeжax cвaйгo чытaцкaгa cemerna.
Пaд тыпaлoгiяй пaвoдлe xapaктapy пaдaчы iнфapмaцыi (гpaфiчнaй i тэкcтaвaй) мaeццa нa yвaзe yздзeяннe тэкcтay i iлюcтpaцый нa crn-жь^^. Мaтэpыял кнiгi «Мacтaцтвa Бeлapyci» мы aбaзнaчылi як кpэaтыyны, 6o yce сктадшю: тэкcтaвы, iлюcтpaцыйны мaтэpыял, нaвaт пус-тгя пpacтopa cтapoнaк, зaклiкaюць дзщя дa yзa-eмaдзeяння (зaклiкaмi: мглюй тут, пepaгopтвaй cтapoнкy i г. д.). У выдaвeцкix пpaeктax «ra-лacы yтoпii» i «Рaдзiвa Пpyдoк» paзмяшчэннe тэкcтaвaгa i iлюcтpaцыйнaгa мaтэpыялy нe з'яyляeццa iнcтpyмeнтaм yтpымaння yвaгi чы-тaчa, гэту функцыю y ix выкoнвae змecтaвae та-шушн^. Мы aбaзнaчылi ix тpaдыцыйнымi. У кнiзe пpa Уcяcлaвa Чapaдзeя paзмяшчэннe тэкс-тaвaгa i iлюcтpaцыйнaгa мaтэpыялy aкaзвae стэ-pэaтыпнae yздзeяннe та чытaчa, cклaдвaeццa Уpaжaннe, штo гэтa шкoльны пaдpyчнiк, тaмy мы axapaктapызaвaлi ягo як cтэpэaтыпны.
Пaвoдлe xapaктapыcтыкi aкyмyляцыi i таз> цыянaвaння iнфapмaцыi выдaвeцкi пpaeкт «Мacтaцтвa Бeлapyci» — ^^eprern™^ 6o гэты пpaeкт пepaдaeццa пpaз poзныя aкyмyлятыyныя нocьбiты, яюя пaзiцыянyюць aдзiны кaнтэнт: кнiгa, мeтaдычнae выдaннe, нacтoльнaя гульня, мaбiльнaя гульня, тесня, клiп. «Гaлacы yromi» i ктга пpa Уcяcлaвa Чapaдзeя — гэтa клaciчнaя aкyмyляцыя iнфapмaцыi y кнiзe. У выдaвeцкiм пpaeкцe «Рaдзiвa Пpyдoк» выкapыcтoyвaюццa poзныя кaнaлы для кaмyнiкaцыi з чытaчoм (гaзeтa, caцыяльныя ceткi, кнiгa), тaмy мы axapaктapызaвaлi ягo як кpoc-мeдыйны, aлe y тoй жa чac пpaeкт i ^mepre^^i (зняты rapo^ кaмeтpaжны фшьм, пacтayлeнa п'eca, нaвaт пpaвeдзeнa экcкypciя «Мiнcк Гopвaтa»).
Пaвoдлe xapaктapy фiнaнcaвaння выдaвeцкiя ^ae^ay выдзяляюць кpaУдфaндынг, ^arn; сшн-capcтвa i caмaфiнaнcaвaннe. Уте paзглядaeмыя выдaвeцкiя ^aerc™ зaпycкaлi кpaУд-кaмпaнii.
116
Асноуныя тыпалапчныя характарыстык сучасных выдавецюх праектау
Заключэнне. На аснове вышэйпрыведзе-най тыпалогй можна сфармуляваць тыпала-пчныя характарыстыю сучасных беларусюх выдавецюх праектау: шавацыйнасць, наяу-
насць харызматычнага аутара, крэатыунасць падачы шфармацьи, крос-медыйнасць, кан-вергентнасць, яюя гарантуюць паспяховую крауд -кампашю.
Лiтаратура
1. Ганова М. Издательский проект в современном отечественном книгоиздании: типология, особенности моделирования: дис. ... канд. филол. наук. М., 2015. 260 л.
2. Чаму дзяржава выдала кшгу пра Усяслава Чарадзея па-расейску, а цяпер зб1рае грошы на беларускю версда. URL: https://www.svaboda.Org/a/usiaslau-czaradziej-pa-bielarusku/28846963.html (дата звароту: 10.06.2018).
References
1. Ganova M. Izdatel'skiy proyekt v sovremennom otechestvennom knigoizdanii: tipologiya, osobennosti modelirovaniya. Dis. kand. filol. nauk [Publishing project in the modern domestic book publishing: typology, features of modeling. Cand. Diss.]. Moscow, 2015. 260 p.
2. Chamu dzyarzhava vydala knigu pra Usyaslava Charadzeya pa-raseysku, a tsyaper zbiraye groshy na belaruskuyu versiyu [Why does the government published a book about Vseslav Magician in Russian, and now raises money for the Belarusian version of the book]. Available at: https://www.svaboda.org/a/usiaslau-czaradziej-pa-bielarusku/28846963.html (accessed 10.06.2018).
1нфармацыя пра аутара
KpyKOBi4 1рына Валер'еуна — мапстрант кафедры рэдакцыйна-выдавецюх тэхналогш. Беларусю дзяржауны тэхналапчны ушверсгот (220006, г. Мшск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: Krukovichirina@gmail.com
Information about the author
Krukovich Irina Valer'yeuna — Master's degree student, the Department of Editorial and Publishing Technologies. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: Krukovichirina@gmail.com
Паступгу 11.09.2018
