CC BY
69
130
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
УДК 811.161.3
К. Р. Федарцова
АСАБЛІВАСЦІ АКЦЭНТАЛАГІЧНАГА АФАРМЛЕННЯ ДЫЯЛЕКТНЫХ ДВУХСКЛАДОВЫХ НАЗ ОЎНІКАЎ МУЖЧЫНСКАГА РОДУ
У артикуле прыводзяцца вынікі лінгвістычнага даследавання параўнальна-супастаўляльнага характару. Аўтарам выяўляюцца агульныя і прыватныя, тоесныя і адметныя заканамернасці акцэнталагічнага афармлення ўсходнеславянскай лексікі пры ўзаемадзеянні беларускіх народных гаворак і літаратурнай мовы на сучасным этапе. Аб’ектам даследавання сталі дыялектныя назоўнікі мужчынскага роду, якія ў пераважнай большасці маюць два склады, з адметным акцэнталагічным афармленнем у параўнанні з беларускай літаратурнай мовай.
Уводзіны
У сучаснай беларускай літаратурнай мове сустракаецца значная колькасць варыянтаў, у тым ліку і акцэнталагічных, напр.: абмаляваны і абмалёваны, вышэй і вышай, замаргаць і заморгаць, могільнік і магільнік, посцілка і пасцілка і інш. Каб выпрацаваць нарматыўныя варыянты, найбольш прыдатныя для літаратурнай мовы, варта «арыентавацца на тое, як на самай справе гавораць носьбіты мовы і як новыя маўленчыя варыянты ўпісваюцца ў агульнамоўную сістэму» [1, 213-214].
У беларускім мовазнаўстве вывучаліся акцэнталагічныя (акцэнтныя, акцэнтуацыйныя) тыпы (групы, парадыгмы, крывыя, схемы) пэўных лексіка-граматычных класаў літаратурнай мовы, пры аналізе якіх дыялектная лексіка разглядалася толькі ўскосна. Так, Я. Ф. Карскі адзначаў змены націску пры словазмяненні: скланенні назоўнікаў, прыметнікаў, займеннікаў і спражэнні дзеясловаў. У яго працы закраналася пытанне аб месцы націску ў дзеяслоўных формах (інфінітыў, дзеепрыметнік, дзеепрыслоўе) і ў нязменных часцінах мовы. Націску назоўнікаў у сучаснай беларускай літаратурнай мове прысвячалі свае працы М. П. Лобан, М. В. Бірыла; Ю. Ф. Мацкевіч і Я. М. Івашуціч даследавалі націск у групах дзеясловаў і іх формах; націску ў прыслоўях адведзены раздзел марфалагічнага нарыса аб гэтай часціне мовы П. П. Шубы. Акадэмічная «Беларуская граматыка» адводзіць цэлы раздзел, прысвечаны агульнай характарыстыцы націску і асаблівасцям націску знамянальных часцін мовы і дзеяслоўных формаў літаратурнай мовы, які падрыхтаваны М. В. Бірылам і Г. У. Арашонкавай з выкарыстаннем распрацовак лінгвістаў па гэтым пытанні на той час. Л. М. Вардамацкі характарызаваў асаблівасці націску розных разрадаў назоўнікаў, агульных для сучасных рускай, беларускай і ўкраінскай моў.
Такім чынам, зварот даследчыкаў да апісання націску некаторых лексіка-граматычных класаў літаратурнай мовы прадвызначае ўстанаўленне пэўнай залежнасці акцэнталагічнага афармлення лексем ад прыналежнасці іх да канкрэтнай часціны мовы. Прычым, на думку Н. А. Фядзянінай, граматычныя характарыстыкі прадказваюць акцэнтныя, а наяўнасць пэўнай узаемазалежнасці паміж акцэнтнымі і граматычнымі характарыстыкамі дазваляе сфармуляваць канкрэтныя правілы націску для той ці іншай мовы [2, 24]. Пры гэтым «неабходна дакладна ўлічваць месца націску адносна складовага падзелу слова ў межах той або іншай марфемы, чаргаванні гукаў і іншыя фанетычныя адметнасці асноў або цэлых слоў, што дазволіць выявіць дадатковыя заканамернасці націску» [3, 89].
Вынікі даследавання і іх абмеркаванне
Пры даследаванні намі ўлічаны паказчыкі прадвызначэння націску ў літаратурнай мове, закранутыя лінгвістамі, хаця аб’ектам даследавання абрана лексіка беларускіх народных гаворак. Асаблівасці адметнага акцэнталагічнага афармлення дыялектнай лексікі ў параўнанні з пазіцыяй націску адпаведнікаў беларускай літаратурнай мовы аналізуюцца:
1) паводле часцін мовы (назоўнікі);
2) паводле граматычных прымет (мужчынскі род);
3) паводле колькасці складоў (2 склады);
4) паводле перамяшчэння націску адносна пэўных марфем ці ў межах адной марфемы.
ФІЛАЛОГІЯ
131
Прычым аналізуецца вымаўленне лексем у іх пачатковай форме, калі ўлічваецца толькі зыходная структура слоў, паколькі акцэнталагічныя парадыгмы лексем беларускіх народных гаворак абапіраюцца на свае ўнутрымоўныя «законы», якія нельга лічыць за граматычную норму.
Сярод усходнеславянскай лексікі беларускіх народных гаворак, што вызначаецца іншым месцам націску, чым у літаратурных адпаведніках, захоўваецца тэндэнцыя дамінавання назоўнікаў над астатнімі лексіка-граматычнымі класамі слоў. Прааналізаваныя назоўнікі маюць у сваёй будове ад аднаго да шасці складоў (колькасць складоў вызначаецца па літаратурным адпаведніку). Асноўную колькасць складаюць трох- і двухскладовыя назоўнікі (44,95% і 38,46%).
Сярод двухскладовых лексем народна-дыялектнай мовы (Д) пераважаюць назоўнікі мужчынскага роду, якія адносна аднолькавай ці рознай колькасці складоў у параўнанні і супастаўленні з літаратурнымі адпаведнікамі (Л) падзяляюцца на дзве групы.
1. Д = Л (аднолькавая колькасць складоў).
У залежнасці ад марфемнага, фанетычнага і граматычнага паказчыкаў лексемы беларускіх народных гаворак падзяляюцца на чатыры падгрупы.
1.1. Пры тоеснай марфемнай будове лексем народна-дыялектнай і літаратурнай моў назоўнікі мужчынскага роду беларускіх народных гаворак вызначаюцца перанесеным націскам:
• з другога склада на першы, які з’яўляецца каранёвым ці зрэдку прыставачным, напр.: аір (КСУМ) - аер; ведзьмак (КСУМ) - вядзьмак; коўтун (МДСГ) - каўтун; коўтух (МСММГ) -катух; кулік (МДСГ) - кулік; мотак (МДСГ), моток (ТС) - маток; насцель (насціл) (МДСГ) -насціл; оплік (СГВ) - аплік; пастыр (МСММГ) - пастыр ‘пастух’; перун (МДСГ, МСММГ) -пярун; пестун (ВКС, КСУМ) - пястун; плецень (ВКС) - пляцень; подал (КСУМ, МСММГ) - падол; подстаў (постаў) (МДСГ) - пастаў (палатна); попар (МДСГ) - папар; предміт (КСУМ) -прадмет; прызаў (ДСЛ) - прызыў (у войска)' прэснак (КСУМ) - праснак; рожан (МДСГ) -ражон; розмах (ТС) - размах; сачак (сачык) (МДСГ) - сачок (жаночае адзенне); сморад (ДСЛ, КСУМ) - смурод; полах (МСММГ) - спалох; хрібіт (хрыбіт) (КСУМ) - хрыбет; чабер (КСУМ) -чабор; чоснак (МСММГ) - часнок; чэцвер (МСММГ), чэцьвер (ВКС) - чацвер і інш.;
• з першага склада на другі, які з’яўляецца каранёвым ці зрэдку суфіксальным, напр.: вуголь (уголь) (ТС) - вугаль; выгон (КСУМ) - выган; вятох (вятух) (КСУМ) - ветах ‘месяц у апошняй квадры’; галуб (КСУМ) - голуб; заход (КСУМ) - захад; канюх (МДСГ) - конюх; кужыль (кужэль) (ДСБ) - кужаль; лівень (ВКС) - лівень; м’якіш (ТС) - мякіш; нароў (ДСЛ), ныраў (КСУМ) - нораў; нярот (МДСГ) - нерат; падсціл (ДСЛ) - подсціл; падуст (ДСЛ) - подуст ‘рыба’; пачок (ДСЛ) - пачак; полдзень (поўдзень, поўдзен, поўдзён) (ТС) - поўдзень; свякор (МДСГ) - свёкар; тлумак (ДСБ) - клунак і клумак; хворост (ТС) - хвораст; явор (МДСГ) - явар і інш.
1.2. Пры неадпаведным графічным афармленні каранёвых марфем аднолькавыя па семантыцы назоўнікі народна-дыялектнай і літаратурнай моў вызначаюцца:
• невытворнымі асновамі, у якіх карані заканчваюцца субморфамі. У адпаведных лексемах народна-дыялектнай і літаратурнай моў субморфы розныя, напр.: засік (КСУМ) -засек; кастрог (СНМ) - касцёр; рабец (ВКС) - рабчык; слімень (МДСГ) - слімак; струмык (СГВ) -струмень; шарсцень (МДСГ, СГВ), шарсьцень (КСУМ), шаршун (СГВ) - шэршань; чосьнік (МСММГ) - часнок; чэпак (чэпік) (ДСЛ) - чапец і інш. Некаторыя лексемы беларускіх народных гаворак утвораны пры дапамозе складаўтваральнага суфікса, які становіцца націскным пры чаргаванні каранёвага націскнога галоснага ў літаратурным слове з нулём гука (0) у адпаведным дыялектным. У выніку фанетыка-акцэнталагічна-дэрывацыйных змен колькасць складоў захавалася, нягледзячы на іх новую якасную характарыстыку, напр.: чобрык (МДСГ) - чабор і інш. У разгледжаных лексемах гэтай падгрупы націск пераважна перамяшчаецца з другога склада на першы. У некаторых выпадках націск застаецца на тым жа складзе, напрыклад, на другім, але будова націскнога склада іншая (кастрог - касцёр). Перанесенасць націску ва ўсіх лексемах залежыць ад выкарыстаных марфем ва ўтварэнні слова альбо яго формы;
• наяўнасцю ў дыялектных варыянтах ненаціскных суфіксаў -ік (-ык), -чык, а ў літаратурных лексемах - націскнога суфікса -ок, зрэдку -ак; прычым памяншальна-ласкальнае значэнне больш надае афікс лексем беларускіх народных гаворак, напр.: полік (МДСГ) - палок (у хаце); прэснік (МДСГ) - праснак; рослік (МДСГ) - расток; чоўнік (МДСГ, ТС) - чаўнок (ткацк.); горшчык (ДСЛ, МСММГ, ТС) - гаршчок; роўчык (СГВ) - равок і інш. З гэтага пераліку выпадае лексема кацык (СГВ) - коцік з перанесеным націскам на афікс і з зацвярдзеннем [ц]. Ненаціскны суфікс -ік
132
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
з памяншальным значэннем больш прадуктыўны ў сучаснай рускай мове, тады як беларускай і ўкраінскай мовам характэрны суфікс -ок [4, 63]. Такая акцэнталагічная заканамернасць аднатыповых па ўтварэнні ўсходнеславянскіх назоўнікаў дае падставы сцвярджаць аб уплыве рускай мовы на прааналізаваныя дыялектныя лексемы, пераважная большасць з якіх бытуе на суседніх з Расіяй тэрыторыях. У адзінкавых лексемах беларускіх народных гаворак адзначаем адваротную камбінацыю: у літаратурных лексемах ненаціскны суфікс -ык становіцца
ў дыялектных адпаведніках націскнымі -ок (рыжок (СГВ, ТС) - рыжык ‘грыб’) альбо -ыль (-эль) па аналогіі ў гучанні з лексемай кашалёк (кошыль і кошэль (ДСБ) - кошык);
• характэрнымі для адушаўлёных і зборных назоўнікаў суфіксамі, якія ў адпаведных лексемах народна-дыялектнай і літаратурнай моў адрозніваюцца акцэнталагічным і графічным выражэннем, напр.: вазец (КСУМ) - вознік; дурэц (ДСС) - дурань; качур (МДСГ, СНМ) -качар; чытар (ДСС) - чытач; сеяк (СГВ) - сейбіт; пчольнік (СГВ) - пчаляр; скрыпнік (МСММГ), скрыпіст (МСММГ) - скрыпач і інш.;
• характэрнымі для зборных назоўнікаў суфіксамі: націскным -няк і ненаціскным -нік, напр.: ліпнік (МДСГ, ТС) - ліпняк; хмызьнік (КСУМ) - хмызняк і інш. У дыялектных лексемах больш прадуктыўным лічыцца афікс -нік, хаця прааналізаваныя лексемы ўтвораны па аналогіі з аднаструктурнымі словамі літаратурнай мовы (параўн.: алешнік, бярэзнік, маліннік, сунічнік і інш.);
• наяўнасцю тоесных ці адметных прыставак у адпаведных лексемах народна-дыялектнай і літаратурнай моў, напр.: выцек (снм) - выток; замер (тс) - намер; роспал (сгв) - падпал і інш. пры гэтым націск перамяшчаецца з кораня ў літаратурным слове на прыстаўку ў дыялектным назоўніку.
1.3. У беларускіх народных гаворках сустракаюцца лексемы, якія маюць адрозненні ў параўнанні з адпаведнікамі літаратурнай мовы не толькі ў акцэнталагічным афармленні, але і ў фанетычным. Напрыклад, у назоўніках мужчынскага роду адзначаюцца несупадзенне ў сістэмах вакалізму і кансанантызму, пазіцыйныя змены:
• наяўнасць, адсутнасць ці замена прыстаўных гукаў, напр.: абод (ВКС) - вобад; астроў (ВКС) - востраў; вомшар (СГВ) - імшанік; гузёл (ДСС) - вузел; угар (МДСГ) - вугор і інш.;
• змена галосных і зычных, напр.: перан (мдсг), перань (дсл) - пярун; пявун (мдсг) -певень і інш.;
• узнікненне, страта альбо замена зычных і галосных, напр.: прісак (прысак) (МДСГ) -пясок; чанбор (чомбор) (ТС) - чабор; бэйсюр (МСММГ) - байструк і інш.;
• замена другой асновы складанага слова, напр.: злыдух (СГВ) - злыдзень і інш. альбо аналогія ў гучанні, і часткова ў семантыцы, з іншым словам літаратурнай мовы: мазуль (мозіль, мозоль, мозуль, мозыль) (ДСБ) - вузел (параўн.: мазоль - «патаўшчэнне скуры ад працяглага трэння» [5, 328] і вузел - «Месца, дзе звязаны канцы чаго-н. або зацягнута пятля на чым-н.» [5, 118], што таксама адпавядае патаўшчэнню за кошт звязвання).
Такім чынам, «фанетычныя варыянты... звязаны з асобнымі гукамі ці іх групамі, аднак не прыводзяць да змен марфалагічнага характару, г. зн. не закранаюць марфем, што маюць граматычнае значэнне» [6, 13]. Акцэнталагічна лексемы беларускіх народных гаворак з адметным фанетычным афармленнем вызначаюцца прыкладна аднолькавымі суадносінамі паміж лексемамі з адзначаным рухам націску з другога склада на першы і наадварот.
1.4. Двухскладовыя літаратурныя назоўнікі мужчынскага роду ў беларускіх народных гаворках могуць ужывацца з іншым родавым паказчыкам, што ў многіх выпадках выклікае перамяшчэнне націску ў лексемах:
• з кораня на матэрыяльна выражаны канчатак -о, зрэдку -е, аб чым сведчыць змена роду назоўнікаў з мужчынскага на ніякі, напр.: бубно (СГВ) - бубен; дзярно (ДСС, МСММГ) -дзеран і інш. У дыялектных назоўніках праяўляецца аналогія з іншымі літаратурнымі назоўнікамі ніякага роду, што маюць націскны канчатак -о, аднак канчатак -е ў падобных назоўніках літаратурнай мовы ўсходнеславянскага паходжання не бывае пад націскам (параўн.: жніво, малако, пітво, ружжо, сцябло і інш.; вотруб’е, жэрдзе, зелле, зерне, пер’е і інш.);
• з аднаго каранёвага склада на папярэдні каранёвы ці прыставачны склад, напр.: нарва (КСУМ) - нарыў; шчыга (МДСГ) - шчыгол і інш. альбо з суфікса на корань ці канчатак, напр.: кражба (МДСГ) - крадзеж; цяжба (КСУМ) - цяжар; шархва (МДСГ) - шалік і інш.
ФІЛАЛОГІЯ
133
Прааналізаваныя дыялектныя лексемы ўжываюцца з канчаткам -а і з’яўляюцца назоўнікамі жаночага роду. Перанос націску ў іх звязаны з наяўнасцю ці стратай націскных галосных, паколькі замест націскных каранёвага ці суфіксальнага складоў у лексемах народна-дыялектнай мовы маем чаргаванне з нулём гука альбо замену складовых суфіксаў на афікс без галоснага - -б-.
2. Д ф Л (розная колькасць складоў).
У залежнасці ад колькасці неадпаведных складоў з назоўнікамі літаратурнай мовы лексемы беларускіх народных гаворак падзяляюцца на дзве падгрупы.
2.1. Акцэнталагічнае афармленне і адметнасць складовай будовы лексем, звязанай з большай колькасцю складоў, залежаць:
ад змены роду:
- з мужчынскага на жаночы пры перанесеным націску:
• з першага каранёвага ці прыставачнага склада адпаведных лексем літаратурнай мовы на наступны склад у дыялектным слове, напр.: гоголя (ТС) - гогаль; голодня (ДСБ) - голад; казытка (СНМ) - козыт; клумяга (клуняга) (ДСЛ) - клумак і клунак; крупэня (ДСБ) - крупнік; навучка (ТС) - навык; наросля (ТС) - нараст; падыха (КСУМ) - подых; прыгрэбка (МСММГ) -пограб і інш. Пры гэтым у некаторых трохскладовых лексемах беларускіх народных гаворак заўважаем, акрамя характэрнага для назоўнікаў жаночага роду канчатка -а (-я), далучаныя адналітарныя нескладаўтваральныя суфіксы ці змененыя прыстаўкі;
• з першага каранёвага ці прыставачнага склада на трэці новаўтвораны флексійны склад, напр.: еліна (яліна) (ДСС) - ельнік; найміта (ДСЛ) - найміт і інш.;
• з другога, апошняга, суфіксальнага ці каранёвага склада на новаўтвораны флексійны склад пры параўнанні дыялектнага і літаратурнага назоўнікаў, напр.: аўсюга (ДСС) - аўсюк; дубіна (ДСС) - дубняк; метлюга (ТС) - мятлюг; парыня (МДСГ) - папар; рагаза (МДСГ) - рагоз і інш. Прыкметна, што амаль усе назоўнікі належаць да батанічнай лексікі;
• з другога каранёвага склада на першы, напр.: засека (МДСГ) - засек; парніна (МДСГ) -папар; шчупарка (МДСГ) - шчупак (невялікіі і інш. З раду лексем вызначаецца назоўнік парніна, у якім націскны склад літаратурнага адпаведніка -пар захаваў месца націску ў дыялектным слове, аднак шляхам страты ў гаворках першага склада па- сам заняў яго месца, нарасціўшы лексему за кошт суфіксаў і флексіі;
- з мужчынскага на ніякі пры перанесеным націску на наступны склад, якім з’яўляецца новаўтвораны флексійны альбо зменены суфіксальны, напр.: рукаво (МСММГ) - рукаў; сьмяцьцішча (КСУМ) - сметнік і інш.;
Ад марфемнай, графічнай будовы лексем і іх фанетычных асаблівасцей:
• шляхам далучэння да асноў дыялектных назоўнікаў складаўтваральных прыставак, напр.: налівень (ТС) - лівень; павалак (ДСС) - валок; падкоснік (МДСГ) - каснік; посвыстол (посвыстэл) (ДСБ) - свісток і інш.; прыстаўных ці ўстаўных галосных, напр.: Амсьціслыў (КСУМ) - Мсціслаў; таранік (МДСГ) - дранік і інш. Прааналізаваныя лексемы народна-дыялектнай мовы вызначаюцца перанесеным націскам на папярэдні склад ці зрэдку праз склад бліжэй да пачатку слова. Перамяшчэнне націску можа парушаць марфемныя межы: корань - прыстаўка, суфікс - корань, суфікс - прыстаўка;
• шляхам далучэння складаўтваральнага суфікса ці суфіксоіда, напр.: лажамэнт (СНМ) -ложак; лузанец (МДСГ) - лузан; матузок (ДСЛ) - матуз; паграбец (ДСЛ) - пограб і інш. У пераважнай большасці дыялектных лексем такога тыпу націск прыпадае на апошні трэці склад, які ўваходзіць у склад суфікса (суфіксоіда), тады як у літаратурным адпаведніку націскным можа быць апошні другі склад, каранёвы ці суфіксальны, альбо першы каранёвы. Да разгледжаных назоўнікаў мэтазгодна аднесці чатырохскладовыя лексемы народна-дыялектнай мовы аналагічнай будовы і акцэнталагічнага афармлення толькі з канчаткам -а, наяўнасць якога сведчыць аб змене мужчынскага роду на жаночы, напр.: кажурына (МСММГ) - кажух; саланоўка (СГВ) - салат; яварына (ДСЛ) - явар і інш.;
• шляхам удакладнення семантыкі назоўніка беларускіх народных гаворак у выніку асноваскладання, пры якім у якасці аднаго ці двух каранёў альбо іх частак выступае літаратурная лексема, напр.: дымакур (МСММГ) - дымар; кажакрыл (СГВ) - кажан; тыгодзень (СГВ) -тыдзень і інш. Акцэнталагічнае афармленне лексем характарызуецца перанесеным націскам на наступны склад у параўнанні з літаратурным словам. Пры гэтым націск, як правіла, прыпадае на другую аснову.
134
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
2.2. Акцэнталагічнае афармленне і адметнасць складовай будовы лексем, звязанай з меншай колькасцю складоў, вызначаюцца адсутнасцю:
• апошняга націскнога склада ці канечнага спалучэння гукаў з націскным галосным, напр.: глыт (МСММГ) - глыток; дзерць (СГВ) - дзірван; дзік (ДСС) - дзікун; кіў (ДСЛ) - ківок; мень (МДСГ) - мянтуз; пац (ТС) - пацук; руб (МДСГ) - рубель; струй (ТС) - струмень і інш. Многія з такіх бязафіксных назоўнікаў утварыліся ад беспрыставачных дзеясловаў і «ўласцівы галоўным чынам гутарковым стылям... Яны [назоўнікі] з’яўляюцца своеасаблівым сродкам узбагачэння мовы» [7, 24], паколькі «бязафіксны спосаб словаўтварэння мае тэндэнцыю пашырацца ў сучаснай беларускай мове» [7, 25];
• першага націскнога склада ці націскнога галоснага, які ўтвараў пачатковы склад, напр.: плаў (ВКС) - поплаў; страм (МСММГ) - сорам і інш.
У радзе лексем народна-дыялектнай мовы прасочваецца частковая аналогія з адпаведнымі назоўнікамі рускай мовы (параўн.: руб - рубль, струй - струя, страм - срам).
Вывады
Такім чынам, у выніку аналізу акцэнталагічнага афармлення дыялектных двухскладовых варыянтаў-назоўнікаў мужчынскага роду ў параўнанні з адпаведнікамі беларускай літаратурнай мовы вызначаюцца наступныя асаблівасці, што паддаюцца абагульненню:
- большасць лексем народна-дыялектнай мовы мае перанесены націск бліжэй да пачатку слова;
- перамяшчэнне націску ў дыялектных назоўніках адбываецца пераважна на суседнія склады, рэдка - праз склад ці праз два;
- у пэўнай ступені на пазіцыю націску ў дыялектных назоўніках уплывае родавы паказчык. Адзначана, што сярод двухскладовых лексем пераважаюць назоўнікі мужчынскага роду;
- назоўнікі ў народна-дыялектнай мове могуць мець іншую родавую форму, чым у літаратурнай мове;
- на тэрыторыях, што мяжуюць з Расіяй, у лексемах беларускіх народных гаворак адчуваецца ўплыў акцэнталогіі рускай мовы.
Умоўныя скарачэнні
ВКС - Касьпяровіч, М. І. Віцебскі краёвы слоўнік (Матар’ялы) / М. І. Касьпяровіч. -Віцебск : Заря Запада, 1927. - 372 с.
ДСБ - Дыялектны слоўнік Брэстчыны / склад. М. М. Аляхновіч [і інш.]. - Мінск : Навука і тэхніка, 1989. - 294 с.
ДСЛ - Янкова, Т. С. Дыялектны слоўнік Лоеўшчыны / Т. С. Янкова. - Мінск : Навука і тэхніка, 1982. - 432 с.
ДСС - Сцяцко, П. У. Дыялектны слоўнік. З гаворак Зэльвеншчыны / П. У. Сцяцко. -Мінск : БДУ, 1970. - 184 с.
КСУМ - Бялькевіч, І. К. Краёвы слоўнік усходняй Магілёўшчыны / І. К. Бялькевіч. -Мінск : Навука і тэхніка, 1970. - 512 с.
МДСГ - Матэрыялы для дыялектнага слоўніка Гомельшчыны // Беларуская мова і мовазнаўства / пад рэд. У. В. Анічэнка. - Мінск : БДУ, 1976. - Вып. 4 : Е-К. - С. 134-273 ; Беларуская мова. - Мінск : БДУ, 1977. - Вып. 5 : Л-Н. - С. 98-181 ; 1978. - Вып. 6 : П. - С. 120-135 ; 1980. - Вып. 7 : Р. - С. 138-175 ; 1980. - Вып. 8 : С. - С. 120-187 ; 1981. - Вып. 9 : Т-Хрупаць. -С. 107-175 ; 1982. - Вып. 10 : Хрушчык-Я. - С. 110-159.
МСММГ - Матэрыялы для слоўніка мінска-маладзечанскіх гаворак : у 3 вып. / М. А. Жыдовіч [і інш.] ; пад рэд. М. А. Жыдовіч. - Мінск : БДУ, 1970. - Вып. 1. - 172 с. ; 1974. -Вып. 2. - 191 с. ; 1977. - Вып. 3. - 142 с.
СГВ - Сцяшковіч, Т. Ф. Слоўнік Гродзенскай вобласці / Т. Ф. Сцяшковіч. - Мінск : Навука і тэхніка, 1983. - 671 с.
СНМ - Цыхун, А. П. Скарбы народнай мовы (з лексічнай спадчыны насельнікаў Гродзенскага раёну) / А. П. Цыхун. - Гродна : ГрДУ, 1993. - С. 3-176.
ТС - Тураўскі слоўнік : у 5 т. / склад. А. А. Крывіцкі [і інш.] ; АН БССР, Ін-т м-ва імя Я. Коласа. - Мінск : Навука і тэхніка, 1982. - Т. 1 : А-Г. - 255 с. ; 1982. - Т. 2 : Д-К. - 271 с. ; 1984. - Т. 3 : Л-О. - 311 с. ; 1985. - Т. 4 : П-Р. - 360 с. ; 1987. - Т. 5 : С-Я. - 423 с.
ФІЛАЛОГІЯ
135
Літаратура
1. Выгонная, Л. Ц. Інтанацыя. Націск. Арфаэпія / Л. Ц. Выгонная. - Мінск : Навука і тэхніка, 1991. - 215 с.
2. Федянина, Н. А. Ударение в современном русском языке / Н. А. Федянина. - 2-е изд., перераб. и доп. - М. : Русский язык, 1982. - 302 с.
3. Міхайлаў, П. А. Да пытання аб прынцыпах апісання націску ў беларускай дыялектнай мове / П. А. Міхайлаў // Актуальныя праблемы моўнай адукацыі вучняў ва ўмовах рэфармавання агульна-адукацыйнай школы : зб-к матэрыялаў рэсп. навук.-метад. канф., Мазыр, 22-23 сак. 2001 г. - Мазыр, 2001. - С. 87-90.
4. Вардомацкий, Л. М. Особенности ударения существительных в русском, белорусском и украинском языках : учеб. пособие для филол. фак. пед. ин-тов / Л. М. Вардомацкий. - Минск : Выш. шк., 1988. - 128 с.
5. Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы / пад рэд. М. Р. Судніка, М. Н. Крыўко. -2-е выд. - Мінск : БелЭН, 1999. - 784 с.
6. Шкрабо, И. Г. Вариантность слов в современном белорусском литературном языке : автореф. дис. ... канд. филол. наук : 10.02.01 / И. Г. Шкрабо ; Акад. наук БелССР, Ин-т языкознания. - Минск, 1977. - 24 с.
7. Варановіч, З. Б. Бязафікснае ўтварэнне аддзеяслоўных назоўнікаў у сучаснай беларускай мове / З. Б. Варановіч // Праблемы беларускай філалогіі : тэз. дакл. рэсп. канф., прысвечанай 50-годдзю БССР і КПБ / навук. рэд. Л. М. Шакун, П. П. Шуба. - Мінск : БДУ імя У. І. Леніна, 1968. - С. 22-25.
Summary
In the article there are results of the linguistic research that have the comparative character. The author defines general and particular, identical and distinguishing regularities of accentological mounting of easternslavonic lexics within the process of unteraction of Byelorussian folk dialects and literary language at present. The object of investigation is dialect nouns of the masculine gender consisting mainly of two syllables with distinctive accentological mounting in comparison4 with Byelorussian literary language.
Паступіўу рэдакцыю 23.06.09.
