CC BY
0АРЗЁБЙ, ЭМОТСИОНАЛЙ ВА ЭКСПРЕССИВЙ
АСРОРОВ САЙБУРХОНИДИН
преподаватель кафедры практического курса английского языка Бохтарского государственного университета имени Насири Хусрава.
Аннотация. История изучения человеческих чувств берет начало в древнем мире, именно в тот период, когда чувство было предметом философского учения под названием «эстетика», поднимающего вопросы и недостатки человека. Например, по учению Платона, «разным слоям общества приписывались разные эмоции», а по Аристотелю, эмоции зависят от качеств хорошего гражданина. В средние века чувственная сфера рассматривалась с религиозной точки зрения, и все душевные переживания и чувства делились на две составляющие: добро и зло. Добро включало в себя те чувства, которые свойственны душе, и добрые намерения, все, что связано с телом, считалось плохим, и согласно христианской этике оно должно подавляться и контролироваться под духовным давлением человеческой природы.
Ключевые слова: История, когда чувство, философского учения, поднимающего, недостатки человека, общества, качеств хорошего гражданина, рассматривалась с религиозной точки зрения.
Тибци гуфтаи Селяев, "хар гуна эхсосот ба арзёбй асос ёфтааст" [26; 34], ки онро хамчун фахмиш маънидод мекунанд, ки "муносибати эхсосй бо арзёбй, табиати дарки воцеият пайванди ногусастанй дорад ва чузъи мухими модалияти лингвистй »[37; 7]. Масъалаи таносуби чузъхои эмотсионалй ва арзёбй дар сохтори маъной аз сабаби набудани хамфикрй дар байни мухаццицон дар ин масъала кушода боцй мемонад.
Дар ин асар мо пешниход менамоем, ки аз дастгохи истилохии интихобкардаи Селяев барои тахдицоти диссертатсионй, яъне пайравии В.И. Шаховский «истифода бурдани« эмотсионалй »-ро хамчун истилохе тавсиф мекунад, ки шахсони психологй ва психолингвистиро тавсиф мекунанд; "Эмотивность" - ишора кардани категорияи лингвистие, ки вохидхои забонии инфиродй бо ицтидори эхсосиро тавсиф мекунад ва "арзёбй" - категорияи лингвистиро ифода мекунад, ки маънои хосияти семантикии вохидхои лингвистиро барои аз чихати "хуб / бад" ифода ёфтан дорад [26; 35].
Агар ба изхороти Селяев мурочиат кунем, ки «хама гуна эхсосот ба арзёбй асос ёфтааст», ба хулоса омадан хеле осон аст, ки баходихй категорияи маъной мебошад, ки чузъи чудонашавандаи хиссиёт мебошад ва «аломат» -и эхсосотро муайян мекунад. Одатан, экспрессия дар забон хамчун дурахшон, тасвирй ва дурахшонии мачмуи муайяни вохидхои лингвистй фахмида мешавад, ки бо ёрии он муносибати субъективии гуянда ба адресатси сухан расонида шуда, инчунин «таъсиргузориро баланд бардоштан мумкин аст цувваи гуфтор »[26; 40]. Масъалаи муносибати байни эхсосот ва экспрессивиро муаллифони гуногун аз нуцтаи назари гуногун баррасй мекунанд. Версияхои барчастаи ин таносуб дар шакли зерин пешниход карда мешаванд:
1) Эхсос категорияи марбут ба забон ва экспрессивй категорияи нут; аст, ки ба сифати сухан рабт дорад (Гийом, Есенина, Филиппов);
2) Эмотация ва экспрессивй категорияхои ба хам вобаста мебошанд (Гург, Звегинцев, Каражаев, Кулова);
3) Экспрессивй нисбат ба эхсосот категорияхои васеътари забон аст (Галкина -Федорук, Гридин, Лукьянова, Телия, Шаховский).
Тибци гуфтаи Галкина - Федорук: "Изхори эхсосот дар забон хамеша ифодакунанда аст" [9; 121]. Шаховский инчунин эътироф кард, ки калима, "ранг гирифтани объективии хассосии гояи ашёро ба маънои худ гирифта, худ аз худ огоз мекунад, то хамон таъсире ба шуури мо ба монанди худи ашё ё идеяи он ба вучуд орад" [ 37;56]. Тибци назарияи
тахаввулоти забонхои Г.Гийом, «хамаи вохидхои экспрессионй аслан эхсосй буданд», аммо «чун вохидхои эхсосй аз категорияи импровизатсионй ба категорияи муцарраршуда гузаштанд, баъзеи онхо маънои эмотсионалй ва экспрессионии худро гум карданд ва цисми дигарро метавон хамчун намуна барои тафаккури интицол истифода бурд »[26; 49]. Натичаи ин равандро метавон дар забонхои муосир мавчудияти чунин вохидхои экспрессионй хисобид, ки аз эхсосот холй бошанд. Ва, сарфи назар аз он, ки забон доимо тагйир меёбад, чузъи психологии эхсосот хамеша доимй аст, аз ин ру талабот ба воситахои забонй хамон тавре боцй мемонанд: онхо «бояд аз чихати мазмун эхсосотй ва дар шакл ифодакунанда бошанд» [26; 50] .
Пас, экспрессия категорияе мебошад, ки дар муцоиса бо эхсосот доираи забоншиносии васеътар дорад. Инчунин, "экспрессивй чузъи хатмии эхсосот аст ва дар сохтори вохидхои эмотсионалй ба хавзаи ифода мансуб аст" [26].
Дар бораи эхсосот гап зада, В.И. Шаховский таъкид мекунад, ки ин гурух "ду хавопаймо дорад: нацшаи мундарича ва хавзаи баён, ки тавассути онхо муносибати эхсосй / холати баромадкунандагон зохир мешавад" [36; 24]. Холо бояд фахмид, ки арзёбй ва экспрессивй дар ин «сохтори эхсосот» чй чойхоро ишгол мекунад [26; 51]. Азбаски арзёбй хамчун категорияи маъной пешниход карда мешавад, аз руи инсоф бояд хулоса кард, ки он бояд ба самти мундарича ишора кунад. Бо таваччух ба он, ки ин тоифа дар вохидхои лингвистй "дар шакли нимаи бахогузорй" муаррифй мешавад, пешниход мешавад, ки аз чихати мундарича маълумот дар бораи "чанбаи арзишии воцеият, ки ин вохид таъин кардааст" вучуд дорад [26] . Гайр аз ин, нисбати вохидхои эмотсионалй, баходихй бояд хамчун категорияе хисобида шавад, ки маълумотро дар бораи он ки «падидаи чахони воцей бо вохиди лингвистй нишон дода шудааст, сабаби хушнудй ё норозигй бошад». Бар хилофи категорияи арзёбй, категорияи экспрессионй мацоми устувор надорад. Ин категория хамчун услубй (Скребнев, Туранский), семантикаи мураккаб (Лукьянова), семиологй (Шаховский) тафсир карда мешавад.
Шиддатро яке аз чузъхои мухимтарини семантикаи вохидхои экспрессионй меноманд. Олимон якдилона мегуянд, ки шиддатнокй як категорияи маъной мебошад, ки «вазифаи асосии он баланд бардоштани хусусиятхои мицдорй ва / ё сифатии мафхуми денотат мебошад» [37; 27]. Барои исботи он, ки шиддат ба сохаи семантика тааллуц дорад, онхо нишон медиханд, ки зарф «хеле» хамчун ифодаи забони тозаи металлии он хидмат мекунад [21; 57], мутобици он ки чй гуна арзёбихо бо зарфхои «хуб» / «бад» ифода карда мешаванд ". Аммо, аз як тараф, категорияи шиддат унсури ихтиёрии семантикаи экспрессионист; аз тарафи дигар, категорияи шиддат аксар вацт «хамчун нишондихандаи холати эхсосии гуянда амал мекунад» [26; 53].
"Худи калимаи" экспрессионй ", ки аз" ифода "гирифта шудааст - маънои ифоданокиро дорад," як намуди махсуси ифода, "аммо як навъ мундарича нест" [26; 54]. Мундарича метавонад эхсосй, зехнй, арзёбй бошад, аммо ифодакунанда нест. Мухацциц Селяев пешниход мекунад, ки "сохтори зерини маънои эхсосотиро баррасй кунед (ба расми 2 нигаред)" [26; 56].
Диаграмма таносуби чузъхои мундаричаи арзёбии забон ва экспрессивии баёнро дар доираи категорияи забон - эхсосот нишон медихад. Дар сурати набудани хадди аццал яке аз чузъхо, тамоми сохтори эхсосот вайрон мешавад, ки ин ба мавчудияти чудогонаи вохидхои лингвистии арзёбй ё экспрессионй оварда мерасонад. Аз тахлили гузаронидашуда чунин бармеояд, ки дар сохтори эхсосот категорияи арзёбй аломати эхсосот ва категорияи экспрессионй «шиддатнокии тачрибаи эхсосотй» -ро «зохир мекунад» [26; 57].
Эхсосот дар забон тавассути ду усул вучуд дорад. Аввалин онхо иборат аз ворид шудани сухангуян дар шакли арзёбии эмотсионалй ба холати ботинии у мебошанд. Усули дуюм иборат аз инъикоси арзёбихои эмотсионалй бо нишонахои лингвистии хоси
нутци шифохй ва хаттй мебошад. Ин ба ташаккули ду синф оварда мерасонад: лугати эх,сосй, иборат аз калимахои ранги эмотсионалй ва хамчун заминаи хассос барои рушди вазъият хидмат мекунад ва лугате, ки эхсосотро номбар мекунад, ки аз калимахое иборатанд, ки аломатхои мустацим ё маънои семантии он эхсосот мебошанд ки ин синф калимахоро таъин мекунад. Танхо шахс метавонад номи давлатеро, ки аз сар мегузаронад, пайдо кунад ва интихоб кунад. Ва аз ин ру лугате, ки эхсосоти инсонро номбар мекунад, мавриди таваччухи забоншиносон шудааст. Дар ин мавзуъ дар доирахои лингвистй саволхо дар бораи "услуби эмотсионалии матн" ба миён гузошта мешаванд [5; 17, 36] ва "синтаксиси экспрессионй" [2].
Мухацциц А.Пайвио муайян кард, ки калимахо - номхои эхсосот нисбат ба исмхои дигар камтар мушаххасанд, аммо бештар эхсосй ва ба арзёбй моиланд. Аз маълумоти илми психолингвистика мо медонем, ки як сухангуи оддй "калимаи муайянкардаи худро аз объекти таъинкардаи ин калима" чудо кардан гайриимкон аст.
Мувофици суханони Перфилиева, системаи эхсосотиро «аз нигохи услубхои гуногуни як забон» тавсиф кардан мумкин аст. Дар мачмуъ, "аз нуцтаи назари эволютсионии филогенетикии васеъ" "забони функсионалй (мутобицшавй)" рафтор "маъмултарин буда, хам ба одамон ва хам ба хайвонот татбиц мешавад, ... ва дар робита бо харду истифода мешавад. Забони субъективй танхо ба шахсе дахл дорад, ки тачрибаи муайяни забонй дошта бошад. " [25; 31].
Бар хилофи категорияи арзёбй, категорияи экспрессионй мацоми устувор надорад. Ин категория хамчун услубй (Скребнев, Туранский), семантикаи мураккаб (Лукьянова), семиологй (Шаховский) тафсир карда мешавад.
Шиддатро яке аз чузъхои мухимтарини семантикаи вохидхои экспрессионй меноманд. Олимон якдилона мегуянд, ки шиддатнокй як категорияи маъной мебошад, ки «вазифаи асосии он баланд бардоштани хусусиятхои мицдорй ва / ё сифатии мафхуми денотат мебошад» [37; 27]. Барои исботи он, ки шиддат ба сохаи семантика тааллуц дорад, онхо нишон медиханд, ки зарф «хеле» хамчун ифодаи забони тозаи металлии он хидмат мекунад [21; 57], мутобици он ки чй гуна арзёбихо бо зарфхои «хуб» / «бад» ифода карда мешаванд ". Аммо, аз як тараф, категорияи шиддат унсури ихтиёрии семантикаи экспрессионист; аз тарафи дигар, категорияи шиддат аксар вацт «хамчун нишондихандаи холати эхсосии гуянда амал мекунад» [26; 53]. "Худи калимаи" экспрессионй ", ки аз" ифода "гирифта шудааст - маънои ифоданокиро дорад," як намуди махсуси ифода, "аммо як навъ мундарича нест" [26; 54]. Мундарича метавонад эхсосй, зехнй, арзёбй бошад, аммо ифодакунанда нест. Мухацциц Селяев пешниход мекунад, ки "сохтори зерини маънои эхсосотиро баррасй кунед (ба расми 2 нигаред)" [26; 56]. Диаграмма таносуби чузъхои мундаричаи арзёбии забон ва экспрессивии баёнро дар доираи категорияи забон - эхсосот нишон медихад.
Дар сурати набудани хадди аццал яке аз чузъхо, тамоми сохтори эхсосот вайрон мешавад, ки ин ба мавчудияти чудогонаи вохидхои лингвистии арзёбй ё экспрессионй оварда мерасонад. Аз тахлили гузаронидашуда чунин бармеояд, ки дар сохтори эхсосот категорияи арзёбй аломати эхсосот ва категорияи экспрессионй «шиддатнокии тачрибаи эхсосотй» -ро «зохир мекунад» [26; 57].
Эхсосот дар забон тавассути ду усул вучуд дорад. Аввалин онхо иборат аз ворид шудани сухангуян дар шакли арзёбии эмотсионалй ба холати ботинии у мебошанд. Усули дуюм иборат аз инъикоси арзёбихои эмотсионалй бо нишонахои лингвистии хоси нутци шифохй ва хаттй мебошад. Ин ба ташаккули ду синф оварда мерасонад: лугати эхсосй, иборат аз калимахои ранги эмотсионалй ва хамчун заминаи хассос барои рушди вазъият хидмат мекунад ва лугате, ки эхсосотро номбар мекунад, ки аз калимахое иборатанд, ки аломатхои мустацим ё маънои семантии он эхсосот мебошанд ки ин синф калимахоро таъин мекунад. Танхо шахс метавонад номи давлатеро, ки аз сар
мегузаронад, пайдо кунад ва интихоб кунад. Ва аз ин ру лугате, ки эхсосоти инсонро номбар мекунад, мавриди таваччухи забоншиносон шудааст. Дар ин мавзуъ дар доирахои лингвистй саволхо дар бораи "услуби эмотсионалии матн" ба миён гузошта мешаванд [5; 17, 36;] ва "синтаксиси экспрессионй" [2].
Мухацциц А.Пайвио муайян кард, ки калимахо - номхои эхсосот нисбат ба исмхои дигар камтар мушаххасанд, аммо бештар эхсосй ва ба арзёбй моиланд. Аз маълумоти илми психолингвистика мо медонем, ки як сухангуи оддй "калимаи муайянкардаи худро аз объекти таъинкардаи ин калима" чудо кардан гайриимкон аст.
Мувофици суханони Перфилиева, системаи эхсосотиро «аз нигохи услубхои гуногуни як забон» тавсиф кардан мумкин аст. Дар мачмуъ, "аз нуцтаи назари эволютсионии филогенетикии васеъ" "забони функсионалй (мутобицшавй)" рафтор "маъмултарин буда, хам ба одамон ва хам ба хайвонот татбиц мешавад, ... ва дар робита бо харду истифода мешавад. Забони субъективй танхо ба шахсе дахл дорад, ки тачрибаи муайяни забонй дошта бошад. " [25]: Аз ин ру, чудо кардани эхсосоти асосй аз системаи эхсосй, ки барои хар як забони мушаххаси субъективй ва интицолдихандаи он мувофиц аст ва дар айни замон метавонист тамоюлхои рафтори эмотсионалй ва номгузории холатхои эхсосии тачрибавии хамаи одамонро душвор гардонад, душвор аст. Р.Декарт боварй дошт, ки шаш эхсоси асосй ё ба тарици дигар мавчуд аст: шавц, мухаббат, нафрат, хохиш, шодмонй ва гам. Ч,он Уотсон се чунин эхсосотро муайян кард: газаб, тарс ва мухаббат, онхоро хамчун нашъамандй муайян кард. Олимони рус тамоми хиссиётро ба ахлоцй (ахлоцй), зехнй, эстетикй тацсим мекунанд. [29; 24;].
Мухацциц В.И. Галунов аз 7500 калимаи русии марбут ба холати эхсосии инсон 22 лонаи истилохотро муайян кард. Ба гуфтаи Перфилиева, чунин "руйхатро то хашт мафхуми чуфт кам кардан мумкин аст: шодй, андух, хаячон, депрессия, хашм, тарс, бепарвой, меъёр." I. G. Babenko дар асари худ "Воситахои лугавии таъини эхсосот дар забони русй" низ бо чунин таснифот машгул шуда, бо нишон додани "37 маънои аслии эхсосй", ки бештар дар таърифхои лугат дучор меоянд. К.Изард системаи эхсосоти асосии худро, ки иборат аз 10 ном мебошад, пешниход намуд, ки мохиятан хавасмандкунандаи фаъолияти инсон мебошанд: шавц, шодмонй, хайронй, гам, хашм, нафрат, нафрат, тарс, шарм ва гунахкорй. Китоби Муцаддас инчунин руйхати универсалии худ "хавасхо" -ро пешкаш мекунад: гурур, хасад, газаб, имон, умед, мехрубонй. Сарчашмаи мухим барои чустучуи калимахои асосй - номхои эхсосот дар кори мо рисолаи Перфилиева буд, ки дар асоси тахлили хамаи тахцицоти дар боло зикргардида ба забонхои русй ва англисй асос ёфтааст. Бо дарназардошти тахассуси махдуди тахцицоти худ, аз руйхати пешниходкардаи мухаццици номбаршуда мо танхо эхсосоти манфй (газаб, гурур, гусса, хасад, рахм, нафрат, нафрат, тарс, шарм) (anger, pride, grief, envy, pity, hatred, disgust, fear, shame) ва инчунин ду эмономияро интихоб кардем. самти равандхои эхсосй ва аз ин ру, он метавонад вобаста ба контекст (хаячон, хохиш- excitement, desire).) мусбат ва манфй бошад.
Дар натичаи интихоби эхсосоти манфии асосй, руйхати 11 калимаи англисии барои тахлил интихобшуда тартиб дода шуд: хаячон, хашм, гурур, гам, хасад, рахм, хохиш, нафрат, тарс, шарм. excitement, anger, pride, grief, envy, pity, desire, hatred, disgust, fear, shame.[31].
РУЙХАТИ АДАБИЁТХРИ ИСТИФОДАШУДА
1. Перфилиева С.Ю. Омузиши назариявй - тачрибавии калимахо - номхои эхсосот:. дис. K. philol. н. / С.Ю. Перфилиев. - М., 2001. - 170 с.
2. Рейковский Ч,. Психологияи тачрибавии эхсосот / Per. бо фарш. ва дохил шуд. мацолаи В.К. Вилюнаса / Рейковский Ч. - М.: Прогресс, 1979 .-- 392 с.
3. Селяев А.В. Тахлили муцоисавии воситахои забонии ифодаи эхсосоти мусбат ва манфй дар англисхои англисй ва амрикой: dis. ... Cand. филол. н. / A.V. Селяев -Нижний Новгород, 1995 .-- 211 с.
4. Сапир Э. Асархои мунтахаб оид ба забоншиносй ва фархангшиносй / Э. Сапир - М.: Нашриёт. гр. "Прогресс", "Универс", 1993. - 656 с.
5. Симонов П. Назарияи инъикос ва психофизиологияи эхсосот / П.В. Симонов. -Москва: Наука, 1970. - 49 с.
6. Скребнев Ю.М. Муцаддима ба гуфтугу / Ю.М. Скребнев. - Саратов: Нашри Донишгохи Саратов, 1985 .-- 210 с.
7. Telia V.N. Чанбаи коннотивии семантикаи вохидхои номинативй / В.Н. Telia. - М .: Наука, 1986. - 144 с.
8. Туранский И.И. Категорияи семантикии шиддат хамчун мафхуми стилистикаи экспрессионй / I.I. Туранский //Масъалахои услуби экспрессионй: мачмуаи мацолахо. илмй. кор мекунад - Ростов н/а: Нашриёти Донишгохи Ростов, 1992. -Нашр. 2 -S.27-34.
9. Туранский И.И. Воситахои шиддатёбии гуфтор дар забони англисй / I.I. Туронй. -Куйбышев: Куйбышевск. давлат пед. дар ин чо ба онхо. В.В. Куйбышев, 1987 - 78 с.
10. Филиппов А.Б. Ба мушкилоти тобиши лугавй / А.Б. Филиппов // Саволхои забоншиносй. - 1978. - № 1. - S. 57-63.
11. Шаховский В.И.Гурухбандии эхсосот дар системаи лексико-семантикии забон/В.И.
Шаховский.-Воронеж:Нашриёти ДонишгохиВоронеж,1987-192с.
12. Шаховский В.И. Чузъи эмотсионии маъно ва усулхои тавсифи он / В.И. Шаховский. - Волгоград: Нашриёти ВГПИ im. A.S. Серафимович,1983 .- 96с.
