ARTUR KONAN DOYLNING “BASKERVILLAR ITI” (“THE HOUND OF THE BASKERVILLES”) ASARIDAGI TOPONIM VA ANTROPONIMLAR TAHLILINI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHDAGI MUAMMOLARI

Bilol Saidakramovich Akbarov; Baxtiyor Ibroimovich Ulashev

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-171-175

ARTUR KONAN DOYLNING "BASKERVILLAR ITI" ("THE HOUND OF THE BASKERVILLES") ASARIDAGI TOPONIM VA ANTROPONIMLAR TAHLILINI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHDAGI

MUAMMOLARI

Bilol Saidakramovich Akbarov

Termiz Davlat Universiteti Tarjima nazariyasi va amaliyoti talabasi E-mail: akbarovbilol2003@gmail .com

Baxtiyor Ibroimovich Ulashev

Termiz Davlat Universiteti Tarjima nazariyasi va amaliyoti E-mail: ulashovbaxtiyorQ 5 @gmail .com

ANNOTATSIYA

Mazkur maqola jahon adabiyoti durdonalaridan biri bo'lgan Artur Konan Doyl qalamiga mansub "Baskervillar iti"( The Hound of the Baskervilles) asaridagi toponim va antroponimlarni ingliz tilidan o'zbek tiliga tarjima qilishdagi muammolarni tahlil qiladi. Asar tahlili uchun olingan atoqli otlar toponim va antroponimlarda uchraydigan bir qator muammolar va o'zgarishlarni ko'rib chiqadi. Kalit so'zlar: antroponim, toponim, ingliz tili, o'zbek tili

PROBLEMS OF TRANSLATION OF ANTHROPONYMS AND TOPONYMS TRANSLATION ANALYSIS FROM ENGLISH INTO UZBEK IN ARTUR KONAN DOYL" THE HOUND OF THE BASKERVILLES"

ABSTRACT

This article analyzes the problems of translating the analylsis of Antroponyms and Toponyms transformations from English into Uzbek in THE Hound of the Baskervilles by Artur Konan Doyl, one of the masterpieses of the world literature. Nouns have taken for the analysis of the work consider a numerous of problems and changes in Toponyms and Antroponyms.

Keywords: antroponyms, toponyms, English, Uzbek.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-171-175

KIRISH

Artur Konan Doyl - Litetarure-study-online.com saytidan adabiyot haqida ko'plab maqolalari va asarlari chop etilgan. U asosan fizik bo'lishiga qaramasdan, lekin o'zining ko'p umrini adabiyotga ya'ni asarlar yaratish ishlari bilan shug'ullangan. U asosan dedektiv asarlar yaratgan va shu asarlari uning dunyoga tanitishga sababchi bo'ldi desak ham bo'laveradi. U asosan dedektiv Sherlik Xolmsning hayoti va ijodiyoti bilan bog'liq bo'lgan asarlarni yaratgan. Uning "Baskervillar iti" nomli asari 1901-yilning avgustidan va 1902-yilning apreligacha har oyda asta-sekinlik bilan Strand Magazine nomli nashriytot uyi tomonidan chop etilgan.Ushbu asar dedektiv janrda ingliz tilida yozilgan asardir.Asar 276 sahifadan iborat. Artur Konan Doyl "Baskervelilar iti" asaridan ilhom olib, yana Sherlok Xolmsning ijodiyotiga qo'l urgan holda "Sherlok Xolmisning qaytishi" nomli asarni omma e'tiboriga taqdim etadi. O'zbekistonda asar tarjimasi birinchi marta G'afur G'ulom matbuot uyi tomonidan chop etiladi.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI

Mazkur maqola uchun tadqiqot davomida tarjima qiyosiy adabiyot, qarama-qarshi tavsifi tarjima va lingvistik atamalarni izohli tahlil , adabiyotning stilistik tahlili ko'rib o'rganib chiqildi.

Ushbu tadqiqot uchun, "Tarjimashunoslik terminlarining ko'p tilli lug'at ma'lumotnomasi" qo'llanmasidan foydalanildi.

Toponomika (lotincha topos-joy, onoma-ism)- geografik joy nomlarining paydo bo'lishi , rivojlanishi, o'zgarishi , to'g'ri yozilishini va grammatik xususiyatlarini, ularning tuzilishi, tarqalish hududlari hamda atalish sabablarini o'rganuvchi fandir. Asosan, ushbu sohaga rus olimlariA.Nikonov, A.V.Superanskaya, V.N. Toparov,o'zbek Tarjimashunos olimlaridan V.N.Toparov, O.N. Trubayev o'z xissalarini qo'shganlar va ular o'zlarining uzoq yillik tajribalariga tayangan holda toponimikaga doir bir qator asarlar va risolalar yozishgan. Misol uchun, H.Hasanovning ,,Yer tili''(1977), S.Qorayevning,, Geografik nomlar ma'nosi"(1978) va Nafasovning "O'zbekiston toponimlarining izohli lug'ati' nomli asarlari shu jumlasidandir.

Antroponimika( yunoncha opuma-nom) - onomastikaning bo'limlaridan biri hisoblanadi. Odamlar ismini, ularning tarqalganligi, kelib chiqishi, jamiyatdan muayyan amalda qo'llanilishi va bundan tashqari antroponimik tizimlar tuzilishi hamda rivojlanishini o'rganadi. Atoqli otlar va ularning turlari, tahallus, laqab, nisba

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-171-175

va shaxsni atashlikning turli usullari ham antroponimik tadqiqot manbaidir. Misol uchun sohibqiron Amir Temur Tarag'ay Bahodir Ko'ragoniy. Bunda faqat Temur tarixiy hukmdorning ismi,Amir bu yerda uning hukmdorlik darajasini anglatadi, Sohibqiron-Temurga zamondoshlari tomonidan berilgan sifat ya'ni (asr davr sohibi degan ma'noni anglatadi), Tarag'ay otasining ismi, Bahodir - Amir Temurning otasining laqabi , ko'ragoniy- xonga kuyovlik nisbati.

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Asar tarjimasi jarayonida o'n beshdan ortiq isimlar va yigirmadan ortiq joy nomlarga duch kelindi. Toponim va antroponimlarni tarjima qilish jarayonida bir qancha muammo va qiyinchiliklarga tug'dirdi. Chunki,o'zbek tilida so'zlarni qay tarzda yozilsa, o'sha tarzida talaffuz qilinadi. Ingliz tili bu qoidaga deyarli amal qilmaydi.

1-jadval

Ingliz tilidagi so'zlar O'zbek tilidagi talaffuzi

apple epl

doctor doktr

car ka

man men

2-jadval

Antroponimlar O'zbek tildagi tarjimasi

Sherlock Holmes Sherlok Xolms

Dr Watson Doktor Vatson

Sir Hugo Baskerville Janob Hyugo Baskervelli

Sir Henry Baskerville Janob Genri Baskervelli

Mr Jack Stapleton Janob Jek Steplton

Mr Frankland Janob Franklind

Miss Stapleton Stepltin xonim

3-jadval

Toponimlar O'zbek tilidagi tarjimasi

Dartmoor Dartmur

Baskerville Hall Baskervillelar uyi

Baker street Beykr ko'chasi

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-171-175

Merripit House Merripitlar uyi

Grimpen village Grimpen qishlog'i

South America Janubiy Amerika

Northumberland Norzumberland

Asar dedektiv asar bo'lganligi tufayli, asar uchun tanlangan qahramonlarning ismlari va joy nomlari ham noodatiy tarzda qo'llanilgan. Har bir antroponim va toponimlarni tarjima qilish tarjimondan uzoq vaqt talab qiladi. Xususan, Sherlock Holmes atoqli oti asar tarjimasida Sherlok Holms tarzida yozildi. Chunki, o'zbek tili alifbosida "C" ushbu harf yo'q va kitobxonga mutoalaa jarayonida tallafuzda qiyinchilik tug'dirmasligi uchun Holmesdagi "e' harfi tushib qoldirildi. Dr Watson Doktir Vatsinga o'zgartirildi. Inglizlarda Dr ushbu qisqartma otning to'lliq ma'nosi doktirdir va Watson otidagi''W" o'zbekcha "V" ga o'zgartirildi, chunki "W" harifi o'zbek alifbosida yo'q. Tarjima qilinayotgan asarda juda ko'plab hollarda Mr, Mrs, Miss va Sir kabi antroponimlarga duch kelindi va ularning barchasini kankrizezatsiya va ekvevalensiya usullaridan foydalangan holda o'zbek tiliga mohinoralik bilan o'girildi.Ya'ni Mr va Sir so'zlarini Janob deya, Mrs va Miss so'zlarini xonim so'ziga almashtirilgan holda tarjima qilinadi.

Asardagi toponimlar ham o'zbek tiliga biroz o'zgargan holda tarjima qilingan. Dartmoor atoqli oti Dartmur tarzida tarjima qilingan,chunki ingliz xalqi ham ushub joy nomini Dartmoor emas Dartmur tarzida talaffuz qilishadi. Northumberland Nurzumberland tarzida tarjima qilindi,chunki "Th" harflari birgalikda "Z" tovushini hosil qiladi.Yuqorida aytib o'tilganidek o'zbek tilida asosan gaplarni va so'zlarni yozilgan tarzida o'qiymiz. Shuningdek, Baskerville Hall va Merripit House singari atoqli otlarga "I" egalik qo'shimchasi qo'shilgan tarzida tarjima qilindi.Ya'ni Baskerville uyi va Merripitlar uyi holida tarjioma qilindi.Toponimlarni tarjima qilish jarayonida tarjimaning literal ya'ni ketma-ket uslulidan foydalanildi.

XULOSA

Ushbu maqolani yozishdan maqsad asar haqida o'zbek kitobxonlariga qisqacha ma'lumot beerishdan iborat edi. Yuqorida ta'kidlaganidek asar dedektiv janrda yozilgan asarlar turkumiga kiradi. Artur Konan Doyl ushbu asarida o'rta asir madaniyatini to'la to'kis ochib berishga harakat qiladi. Asarni chin dildan o'qigan kitobxon, bu dunyoda sevgi muhabbat nima ekanligini tom ma'noda anglab yetadi qaysiki, shuningdek, Janob Genri va Stepelton xonimning bir-birlariga bo'lgan sof

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-171-175

muhabbati orqali. Sherlok Xolms obrazi orqali topqirlik, izlanuvchanlik, qo'rqmaslikni hamda jumboqlarga osonlik bilan yechim topishni o'rganadi desak ham mubolag'a bo'lmaydi. Asar tarjimasi juda ham yaxshi va mohironalik bilan tarjima qilingan va tarjimon asar qahramonlarining barcha hislatlarini ochib berishga harakat qilgan.

REFERENCES

1. Kamoljnovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING FANTASTIK ASARLARIDAGI ANTROPONIMLARNING LINGVO-PERSPEKTIV MUAMMOLARI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(1), 334-343.

2. R.I. Xalmurodov "Ilmiy axborotnoma" asaridagi 60-bet

3. O'zbekiston milliy ensiklopediyasi(2000-2005)

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Bilol Saidakramovich Akbarov, Baxtiyor Ibroimovich Ulashev

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Bilol Saidakramovich Akbarov, Baxtiyor Ibroimovich Ulashev

PROBLEMS OF TRANSLATION OF ANTHROPONYMS AND TOPONYMS TRANSLATION ANALYSIS FROM ENGLISH INTO UZBEK IN ARTUR KONAN DOYL” THE HOUND OF THE BASKERVILLES”

Текст научной работы на тему «ARTUR KONAN DOYLNING “BASKERVILLAR ITI” (“THE HOUND OF THE BASKERVILLES”) ASARIDAGI TOPONIM VA ANTROPONIMLAR TAHLILINI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHDAGI MUAMMOLARI»