CC BY
14ARAB BAHORI DAVRIDA TUNIS HUKUMAT KENGASHIDA AYOLLAR
Sanobar Rozimbay qizi Nurumbetova
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti Sharq sivilizatsiyasi va tarixi fakulteti Sharq mamlakatlari tarixi va antropologiyasi kafedrasi 1-kurs magistranti
Ilmiy rahbar: Sanobar Bazarbayevna Shadmanova
ANNOTATSIYA
Butun arab dunyosida bo'lib o'tgan "arab bahori" voqeasi dastavval Tunisda boshlangan edi. Aynan ushbu voqea davrida hukumat kengashlarida gender tenglik jihatdan ayollar holatini ushbu maqolada aks ettirilar ekan, aynan ushbu davrda Ta'sis Majlisi, ya'ni parlamentga saylovlar jarayoni olib borilgan bo'lib, unda ayollarga ajratilgan o'rin hamda bu davrda yangi Konstitutsiya qabul qilingan va unda ayollar uchun qabul qilingan qarorlar, aynan ayollar borasida ayollar kengashlari va agentliklari faoliyati ushbu maqolada o'rganildi. Mazkur maqolada o'rganilgan voqealar va faktlar, xulosalar va boshqa bir qator masalalarga oid materiallardan "Tarix" va boshqa gumanitar yo'nalishlarda tahsil olayotgan talabalar foydalanishi mumkin.
Kalit so'zlar: Arab bahori, Tunis, ayollar, konstitutsiya, hukumat
WOMEN IN TUNISIAN GOVERNMENT COUNCIL DURING ARAB SPRING
ABSTRACT
The Arab Spring, which took place around the Arab world, began in Tunisia. It is during this period that the article reflects the status of women in terms of gender equality in government councils, and it was during this period that the Constituent Assembly, the parliamentary elections, was held, in which women were given seats and a new constitution was adopted. and in it the decisions made for women, and in particular the activities of women's councils and agencies concerning women, were studied in this article. Materials related to the events and facts, conclusions and a number of other issues studied in this article can be used by students studying "History" and other humanities.
Keywords: Arab Spring, Tunisia, women, constitution, government
Butun arab dunyosida bo'lib o'tgan "arab bahori" voqeasi dastavval Tunisda boshlangan edi. Aynan ushbu voqea davrida hukumat kengashlarida gender tenglik jihatdan ayollar holatini ushbu maqolada aks ettirilar ekan, aynan ushbu davrda Ta'sis Majlisi, ya'ni parlamentga saylovlar jarayoni olib borilgan bo'lib, unda ayollarga ajratilgan o'rin hamda bu davrda yangi Konstitutsiya qabul qilingan va unda ayollar
uchun qabul qilingan qarorlar, aynan ayollar borasida ayollar kengashlari va agentliklari faoliyati ushbu maqolada o'rganildi. Mazkur maqolada o'rganilgan voqealar va faktlar, xulosalar va boshqa bir qator masalalarga oid materiallardan "Tarix" va boshqa gumanitar yo'nalishlarda tahsil olayotgan talabalar foydalanishi mumkin.
Arab bahori davrida qo'zg'olonlarda ko'plab faol ayollarning qatnashganligiga qaramay, keksa patriarxal tuzilmalar hanuzgacha mavjud bo'lib, mamlakat kelajagi to'g'risida asosiy qarorlarni qabul qilish bo'yicha Tunisdagi ayollar tashkilotlari yetishmasligidan shikoyat qilmoqda.
Qo'zg'olondan oldin Tunis parlamentidagi ayollarning siyosiy vakilligi butun arab mintaqasida eng yuqori ko'rsatkich bo'lib, ya'ni 2009-yilgi saylovlarda 27,6% ni tashkil qilgan. 2011-yil oktyabr oyida Ta'sis Majlisiga bo'ladigan saylovgacha ayollar tashkilotlari o'rtasida reaksiya qo'rquvi taniqli edi. Ayollar tashkilotlari, jumladan, nufuzli feministik tashkilot Tunisienne des Femmes Demokratlar uyushmasi (ATFD) tenglikni talab qildi. Ammo yangi konstitutsiyani qoralovchi bu majlisga bo'ladigan saylov uchun qaysi saylov qoidalari qo'llanilishi kerak edi? Inqilob, siyosiy islohotlar va demokratik o'tish kabi maqsadlariga erishish uchun tayinlangan Oliy Komissiyaga bu maxsus saylov uchun qoidalarni ishlab chiqish vazifasi berilgan edi. Natija ko'p a'zoli saylov okruglarida proporsional vakillik saylov tizimini qabul qilish bo'ldi (bitta okrugda o'rinlar o'ntagacha). "Zipper tizimi" (zanjirsimon tugma) deb nomlangan hayratlanarli g'aroyib radikal kvota tizimi qabul qilingan edi.1
Nima uchun bunday radikal kvota tizimi ostidagi saylov ayollar tashkilotlari uchun umidsiz ed? Ta'sis Majlisining saylangan a'zolari orasida 27% i ayollar edi, Ben Ali davrida parlamentda hattoki 28%ga yetmagan. Shuningdek, bu 2012-yil Jazoir parlamentiga saylangan ayollar 32%ni tashkil qilib, Tunisni ortda qoldirgungacha arab mintaqasida eng yuqori ko'rsatkich edi. Bu shuni ko'rsatadiki, go'yo saylovlarda qatnashgan 60 dan ortiq siyosiy partiyalarning ko'pchiligi ayollar va erkaklarni ularning nomzodlik ro'yxatlari davomida almashtirish bilan kvota qoidalariga rioya qilishgan.
Saylovda nomzod sifatida taxminan 4000 ayol qatnashgan. Ammo partiyalarning ko'pligi sababli turli saylov okruglarida faqat 1 ta o'rin g'alaba qildi va ayollar odatda 2 va 4-raqamlar sifatida qatnashdi, bu saylanganlarning ko'pchiligi erkaklar edi. Barcha ro'yxatlarning atigi 7%ida ayol kishi bo'lgan. Faqat Ennahda partiyasi ko'plab saylov okruglarida bir necha o'rinlarni qo'lga kiritdi va natijada, saylangan ayollarning ko'pchiligi Ennahda platformasida turishgan. 217 a'zodan iborat assambleyada faqat 7 ayol dunyoviy partiyaning vakili edi.
Bugungi kunda amal qilayotgan konstitutsiya loyihasini tuzish jarayonida, mamlakat ayollar huquqlarini kafolatlaydi va millatni bunyod etishda "erkaklarning
1 Ushbu tizim muallifi 2011-yil mart oyida ayollar tashkilotlari va Oliy Tashkilot bilan erkaklar bilan teng huquqda ayollarni o'z ichiga oluvchi saylov islohotini qanday o'tkazish haqida muhokama qilish uchun Parlamentlararo Ittifoqdan Tunisga 4 ta ayoldan iborat yirik ekspertlar missiyasining bir qismi bo'lish sharafiga muyassar bo'ldi. (Ushbu missiyaning tavsiyalari quyidagi saytsa www.statsvet. su. se/wip)
sheriklari" hamda oilada erkaklar va ayollar o'mi "bir-birini to'ldiruvchi" sifatida ular uchun erishgan narsalarni qo'llab-quvvatlaydi deb belgilangan 2.28-moddada taklif qilingan formula bo'yicha qizg'in bahs-munozaralar vujudga kelgan.2 Tunis feministlari ayollarni "erkaklar sheriklari" va ularni "to'ldiruvchi" sifatida belgilanishiga qarshi chiqdilar.
2012-yil avgustda birinchi loyiha jamoatchilikka ma'lum qilinganida, minglab ayollar norozilik namoyishlariga chiqishdi. Bu masala Birlashgan Millatning Inson huquqlari Kengashi va boshqa xalqaro forumlarda muhokama qilingandan keyin bu formulatsiya olib tashlangan. 2012-yil oktabrdagi so'nggi versiyaga ko'ra, "mamlakat ayollar huquqlari va barcha sohalarda allaqachon erishilgan narsalarni kafolatlaydi" deyilgan. Xatto, yuqoridagi qarorga ayollarga bo'ladigan zo'ravonlikka qarshi kurash -"ayollarni kamsitishning barcha ko'rinishlarini yo'q qilish" haqida qo'shimcha qiladi. Ushbu voqea haqiqatdan ham Tunisdagi yangi hukmron kuchlarning milliy va xalqaro ayollar harakati va xalqaro institutlardan tazyiqqa moyil ekanliklarini ko'rsatadi. 2012 -yil oktabrda hukmron koalitsiya parlamentga va 2013-yil 23-iyunda to'g'ridan to'g'ri saylovchilar tomonidan saylanadigan prezidentlikka saylovlar o'tkazilishini e'lon qildi.
Koalitsion hukumat Ennahda partiyasidan bo'lgan Hammad Jebail boshchiligida 2011-yil 24-dekabrda ish boshladi. Uning o'n to'rtta vaziri Islomiy partiyadan, beshtasi Ettakatoldan, uchtasi CPR (Congrès pour la République - Respublika Kongressi)dan va yettitasi esa mustaqil edi. Vazirlar Mahkamasi vazirlari sifatida, ya'ni CPRdan Sihem Badi degan ayol Ayollar ishlari bo'yicha vazir hamda Media Benna esa atrof-muhit (mustaqil) bo'yicha vazir sifatida shunaqa kam ayollar tayinlangani tanqidga uchradi. Ilgari, hukumat statistikasiga ko'ra, ayollar shahar kengashlarida 27 foiz o'rinni va viloyat kengashlarida 32 foizni egallab turgan.
Rejim o'zgargandan keyin bu kengashlar tarqatib yuborilgan va yangi kengashlar hali saylanmagan.
Hukumat tuzilmasi doirasida, biz ayollar agentliklari sifatida ayollar, oila, bolalar va keksalar ishlari uchun vazirliklar; Ayollar, oila va keksalarning milliy kengashi; va ayollar va taraqqiyot bo'yicha milliy qo'mitani belgilaymiz. Ayollarning nodavlat notijorat tashkilotlari azaldan Tunisdagi kuchli fuqarolik jamiyatining muhim qismidir, ammo bu yerda ham o'zgarishlar qilinmoqda. Ben Ali davrida hukmron partiya RCD (Rassemblement Constitutionnel Démocratique - Konstitutsiyaviy Demokratik Kengash) Tunis bo'ylab 120,000 a'zolari va ko'plab ofislari bo'lgan yirik ayollar tashkiloti - Union National des Femmes Tunisiennes (UNFT)ga ega bo'lgan. Ushbu tashkilot ayollar tug'ishi nazoratini ta'minlagan sog'liqni saqlash klinikalari bilan shug'ullangan. Ushbu yirik tashkilotning kelajagi ishonchsiz va UNFT hamda Qadimgi
2 "La 'complementarité écartée de la constitution tunisienne", www.lesnouvellesnews.fr (25.9.2012). Asl arab tilidan fransuz va ingliz tillariga bir nechta turli xil, rasmiy bo'lmagan tarjimalar mavjud.
Rejim davridagi muxolifatga tegishli bo'lgan feminist tashkilot (ular orasida ANFT ham bor bo'lib) o'rtasida ziddiyatlar kuchli hisoblanadi.
Tunisdagi ko'plab ayollar tashkilotlari bugungi kunda faol. Bundan tashqari, Centre de Recherche, des Études, de Documentation et Information sur la Femmes (CREDIF) muhim tadqiqot markazidir. Qo'shimcha qilib aytganda, bir qancha universitetlar gender tadqiqotlarida kurslarni taklif qiladi. Shuningdek, CAWTAR - arab ayollarini o'qitish va tadqiqot olib borishi uchun yirik markazning bosh qarorgohi Tunisda joylashgan.
Xulosa qilish mumkunki, Tunisda gender tenglik borasida ayollar o'z chiqishlarini olib borishgan. Ammo o'rganilgan voqealar natijasida ko'ramizki, ushbu chiqishlar, mamlakatda umuman ayollarning boshqaruv hayotida o'z o'rnilariga ega bo'lishlariga qarshilik qiluvchi muxoliflar mavjudligi va ular jamiyatda ayollarning mavqega ega bo'lishlariga to'sqinlik qilib kelayotganligi ma'lum bo'ladi. Aynan arab bahori davrida parlamentga bo'lgan saylovlarda ayollar o'rnining yirik darajada qisqartirib yuborilishi fikrimizning dalili hisoblanadi. Ma'lumki, Tunis islom diniga e'tiqod qiluvchi mamlakat bo'lib, diniy qoidalar ham mamlakat boshqaruv kengashlarida ayollar sonining kamligiga sabab bo'luvchi omillarning eng asosiylaridan biri hisoblanadi. Saylovda faqat Ennahda partiyasi a'zolarining g'alabasi ta'kidlanganiga e'tibor qaratadigan bo'lsak, bunda korrupsiyaning o'rni katta degan fikr paydo bo'ladi, albatta. Tunisda arab bahori davrida ayollarning jamiyatdagi o'rnini o'rganganimizda, faqat ma'lum bir yo'nalishlardagina ayollar harakati borligini, masalan o'sha bir qancha ayollar jamiyati faoliyat olib borganini ammo mana shu jamiyatlar oldida qarshiliklar va to'siqlar mavjudligi hamda o'sha saylov jarayonida ayollar o'rnining shu qadar qisqartirib tashlangani mamlakatda gender tenglikning cheklovlari kuchli ekanligini namoyon qiladi.
REFERENCES
1. Baliamoune-Lutz, Mina (2011), "The Making of Gender Equality in Tunisia and Implications for Development", World Development Report 2012, Gender Equality and Development: Background Paper
2. Ennahda (2011), "Ennahdha Movement Programme: For Freedom, Justice and Development in Tunisia", http://www.sapereaude.se/val2011ennahda.pdfaccessed 201210-19.
3. Farrell, Jeremy (2012), Tunisian Constitution: Text and Context", Jadaliyya, web magazine, www.jadaliyya.com, August 23.
4. European Parliament (2011), Electoral Gender Quota Systems and their Implementation in Europe. Drude Dahlerup and Lenita Freidenvall eds. Brussels: European Parliament, PE408.309. 2nd edition.
