CC BY
02024
ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А
УДК 930.2(476) Б01 10.52928/2070-1608-2024-71-3-32-35
АП1САННЕ КЛ1МАТЫЧНЫХ З'ЯУ ДРУГОЙ ПАЛОВЫ XVII - XVIII СТ.
У МАГШЁУСКАЙ ХРОН1ЦЫ Т.Р. СУРТЫ I ТРУБНЩК1Х
канд. гтт. навук А.А. СУБОЦ1Н (Вщебст дзяржауны тэхналагiчны утвератэт) ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9012-5303
У артыкуле разглядаюцца асаблгвасцг апгсання кл1матычных з 'яу у Магшёускай хронщы Т.Р. Сурты I Трубнщтх. Хротка з 'яуляецца каштоунай гстарычнай крытцай па рэканструкцып клгмату другой паловы XVII -XVIII стст. У ёй згадваюцца перш за усё клгматычныя катаклизмы, яюя знайшлг сваё адлюстраванне у затсах пра анамальна халодныя з1мы, няустойл1вае надвор 'е у вясентя I летня сезоны. У хротцы вялгкая увага звярта-ецца на факты голаду, павышэння цэн на хлеб 11ншыя прадукты харчавання, што было вынгкам тзк1хураджаяу, выклгканых неспрыяльнымI клгматычнымг умовамг. Аутары Магшёускай хронт таксама апгсалг выпадк нашэ-сця саранчы, яюя зноу назграюцца на беларусюх землях з канца XVII ст. I з 'яуляюцца выразным Iндыкатарам сухога I цёплага надвор 'я.
Ключавыя словы: клгмат, ггстарычная клгматалоггя, Магтёуская хронгка, ВКЛ, Малы ледавгковы перыяд.
Уводзшы. Пытанш змены ктмату на сённяшш час хвалююць не тольш прадстаушкоу натуральных навук, але i навукоуцау-гуматтарыяу. Апошшя разглядаюць праблемы уплыву ктмату на развщцё розных сфер жыцця грамадства, сацыяльныя аспекты узаемадзеяння чалавека i навакольнага асяроддзя. Пстарычная навука таксама уключаецца у працэс пошуку асаблiвасцей мматычных змен у папярэдшя перыяды развщця грамадства, асаб-лiва гэта датычыцца да1нструментальнага этапу у станауленш метэаралапчных ведау, калi не вялiся астэматыч-ныя назiраннi за надвор'ем з выкарыстаннем спецыялiзаванага абсталявання i асноуныя звестк1 пра ктматычныя з'явы змяшчалюя якраз у апавядальных пстарычных крынщах. На аснове аналiзу i супастаулення разнастайных крынiц можна рэканструяваць ктматычныя умовы, у як1х жыл людзi мiнулых стагоддзяу i зразумець, як яны Усведамлялi змены надвор'я. Ключавой пстарычнай крынiцай перыяду Вялiкага Княства ЛiтоУскага, якая змяшчае у сябе каштоуныя апiсаннi мматычных з'яу другой паловы XVII - XVIII ст., можна з упэуненасцю назваць Магшёускую хронiку Т.Р. Сурты i Трубнщшх.
Асноуная частка. Магiлёуская хронiка з'яуляецца яскравым прыкладам гарадскога летапiсання Новага часу. Пачатак стварэння хронiкi навукоуцы адносяць да другой паловы XVII ст. i першым яе аутарам лiчаць Т.Р. Сурту, як вёу апiсанне падзей да 1701 г. Прадаужальшкаш вядзення хронiкi сталi прадстаунш роду Труб-нiцкiх: Ю. Трубнщш вёу запiсы да 1746 г., а яго сын А. Трубнщш - з 1748 г. па 1788 г. [1, с. 178]. Храшсты апавядал^ у асноуным, пра гpамадска-палiтычныя падзеi, як1я адбывалiся у Магiлёве, Рэчы Паспалiтай i шшых кра1нах Еуропы. Акрамя таго, у Магшёускую хрошку трапiлi i звестк пра розныя ктматычныя з'явы i прыродныя катаклiзмы, што найбольш уразш яе аутарау.
Першае упамiнанне у Магiлёускай хронiцы пра асаблiвасцi ктмату можна аднесщ да 1670 г., пад як1м быу зроблены наступны запiс: "Tegoz roku drzewo у ptastwo, ludzi у bydlo marzlo, a potym drozyna na zboze mstala" [2, с. 245]. Дадзены запiс меу на увазе не тольш суровую i марозную зiму, але i працяглыя замаразк1 вясной 1670 г., як1я у вышку не спрыялi добраму ураджаю збожжавых i прывялi да павышэння цэн на хлеб. Гэтыя сведчаннi супадаюць са звесткамi iншых пiсьмовых крынщ Рэчы Паспалiтай таго ж года, яшя апавядаюць пра замаразк1 i снег на працягу мая на тэрыторьп Беларусi, а таксама пра праблемы аплаты падаткау з боку асобных паветау з прычыны неураджаяу [3, s. 70]. Наступным сведчаннем ктматычных з'яу быу запiс пад 1681 г. пра страшныя маланш, як1я, як сцвярджае аутар Магшёускай хронЫ, ён назiрау асабiста на дзясятую пятнщу ад Вялiкадня (другая палова чэрвеня) у Камаровiчах пад Крычавам. Маланк1 былi настолько моцныя, што забiлi цэлы статак рагатай жывёлы колькасцю у 113 галоу. У Маляцiчах (таксама пад Крычавам) маланкамi у возеры былi выбггы ляшчы [2, с. 245]. Наступны 1682 г. можна лiчыць спрыяльным на ктматычныя умовы на працягу усяго вегетацыйнага перыяду. Так, Магшёуская хронiка упамiнае у гэты год пра збор багатага ураджаю збожжавых, як прывёу да знiжэння цэн на хлеб: 10 гарцау жыта каштавалi па 13 i 14 грошау [2, с. 245].
У Магшёускай хронщы Т.Р. Сурта распавядае пра незвычайную прыродную з'яву зiмы 1686 г., калi назiралася нашэсце рысяу, як1х было забiта некальш дзясяткау у самiм Магiлёве i яго прадмесцях. Хранiст тлумачыць такое нашэсце суровыгш ктматычныш умовамi, перш за усё вялiкiмi снягамi i моцнымi маразамi, як1я не дазволш рысям паляваць на мышэй i прыводзяць першых у пошуках харчавання у горад. Далей хронiка пад тым жа 1686 г. расказвае пра вялт павадак вясной, што якраз i стала вынiкам шматснежнай зiмы [2, с. 246]. Дадзенае сведчанне цалкам пацвярджаецца метэаралагiчнымi апiсаннямi з iншых пiсьмовых крынiц. У прыват-насцi, у другой вядомай нам тагачаснай гарадской хронiцы, Вщебсшм летапiсе Панцырнага i Аверкi, было затсана, што вялiкi разлiу Заходняй Дзвшы вясной 1686 г. нарабiу вялiкай шкоды жыхарам Вiцебска, калi вадой былi знесены iх дамы [4, с. 196].
Пад 1688 г. у хронщы быу змешчаны зашс аб тым, што 1 верасня у Магiлёве абвалiлася ратушная вежа, якая была на 40 локцяу вышэй за саму ратушу, i вежу прыйшлося змураваць нанова [2, с. 246]. Апiсанае здарэнне
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ. Исторические науки
№ 3(71)
ускосна паказвае на ктматычныя умовы, таму што абвал ратушнай вежы стау вынiкам вялiкiх дажджоу, яшя часта шлi на працягу лета i падмылi грунт у тым месцы, дзе гэтая вежа стаяла. Звестш пра пад'ём узроуню вады у вынiку дажджоу мы можам знайсщ у прыходна-расходнай кнiзе мапстрата горада Магiлёва за 1688 г. У кшзе было адзначана, што 18 чэрвеня па распараджэннi войта нейкаму Верамею было заплачана 10 асьмакоу за тое, што той засыпау пралом, зроблены вадой у Дубровенскай вежы. Далей пад той жа датай было адзначана, што двум чалавекам мапстрат заплащу па 4 асьмаш за працу на капанш траншэй каля ратушы для таго, каб адвесцi ваду, якая сабралася у вынiку зацяжнога дажджу [5, с. 63]. Цiкава, што у летапiсе Панцырнага i Аверк таксама было адзначана, што 17 чэрвеня 1688 г. разлiу Заходняй Дзвiны прывёу да затаплення вулщ Вiцебска [4, с. 200]. Дадзенае здарэнне, безумоуна, можна лiчыць вышкам працяглага дажджлiвага надвор'я.
Распаусюджаным сюжэтам у апавядальных крынiцах перыяду Сярэднявечча i Новага часу з'яуляюцца упамшанш пра нашэсцi саранчы. Так1я звестш лiчацца iдэнтыфiкатарам ктматычных умоу, бо успышк размна-жэння гэтых насякомых адбываюцца, як правiла, у засушлiвыя гады пры рэзк1х зменах сонечнай актыунасщ [6, с. 49]. Упамшанне пра нашэсце саранчы мы таксама знаходзiм i у Магiлёускай хронщы, дзе адзначаецца, што у 1690 г. на Украше, за Дняпром i на Севершчыне, на Палеса i каля Слуцка вялiкая колькасць саранчы знiшчыла усё збожжа i травы так, што не было чаго жаць i касiць. Пры гэтым хранiст пiша, што да адзначанага часу саранча была малачуванай. Гэта паказвае на пераважна вшьготныя i дажджтвыя летнiя перыяды у папярэднiя гады. У раёне Магшёва у 1690 г. саранча не зрабша шкоды пасевам i масавага нашэсця яе тут не назiралася. Гэта адбы-лося па той прычыне, што у гэтай частцы Беларусi сухое надвор'е змяняецца дажджам^ i саранча ад вiльгацi папнула. Сухое i цёплае надвор'е лета 1690 г. прывяло да вялжага пажару у Шклове. Магiлёуская хрошка адзна-чала, што у гэтым горадзе пагарэу амаль увесь замак з вялiкай вежай, фарны касцёл i крамы [2, с. 247].
Сапраудную кл!матычную катастрофу Магiлёуская хрошка ашсала пад 1694 г. У тэксце крынiцы адзначаецца, што у Магшёве 11 жшуня па юлiянскiм календары, у суботу, а другой гадзше дня з поуначы наплыла неча-кана цёмная i вялiкая хмара. Яна суправаджалася страшнымi грымотамi i буйным градам, як меу незвычайны выгляд чатырохвугольнага арэха. Таксама у ваколiцах Магшёва моцны буран пазносiу сялянск1я хаты, пансшя стадолы i нават павырывау збожжа з зямлi. Той жа ктматычны катаклiзм можна было назiраць у чатырох мiлях ад Рып, дзе, па сведчаннi мясцовых купцоу, буран развалiу мураваны замак аднаго курляндскага князя. Аутар хронiкi, спасылаючыся на расказы шляхты i купцоу, адзначыу, што моцны вецер таго ж дня знёс карэту пасла прускага князя разам з коньмi так далёка, што той ад страху не ведау, у яш бок яму ехаць [2, с. 247-248].
Катастрафiчным з ктматычнага пункта погляду аказауся таксама i 1695 г. Магшёская хронiка адзначае, што вясной гэтага года назiраецца моцны разлiу Дняпра, калi вада шмат прычынша шкоды людзям i вымусша iх пакiнуць свае дамы. Акрамя таго, паводка пазносша агароды, замёты i тыны. Пад тым жа годам хрошка адзначала i анамальна халоднае надвор'е летам. Р.Т. Сурта шша, што 4 лiпеня, у суботу вечарам у Магшёве выпау вялш снег, як1 ляжау некальш дзён. Таксама адзначалася, што за Беразшой i Нёманам надвор'е у гэты дзень было яшчэ горш [2, с. 248]. У дадзеным зашсе была зроблена памылка у даце. Справа у тым, што аутар хрошш пераблытау лiпень з чэрвенем, i снег на самой справе выпау не 4 лшеня, а 4 чэрвеня. Па-першае, 4 чэрвеня у 1695 г. па грыгарыянсшм календары прыходзшася якраз на суботу, а па-другое, пад такой датай адзначаную вышэй ктматычную анамалш упамiнаюць шшыя шсьмовыя крынiцы. Так, напрыклад, генеральны аканом i губернатар Слуцкага i Капыльскага княствау С. Незабытоусш у сваiм дзённiку 4 чэрвеня 1695 г. зрабiу наступны запiс: "Niepogoda sroga z zimnem у sniegiom caly dzien Ьуй"1. Таксама пра снег 26 мая (па старым стыл!) у 1695 г. упамiнуУ i Вiцебскi летатс Панцырнага i Аверк1 [4, с. 196]. Па сведчанш магiлёускага храшста, усё лета 1695 г. было халодным з частымi замаразкамi. Ташя ктматычныя умовы нанеслi значную шкоду збожжу, прывялi да яго дарагаизны i да вялiкага голаду, ад якога дзясяткi тысяч мясцовых жыхароу цэлым! сем'ямi шукал! паратунку у Расп. У наступны 1696 г. цэны на хлеб у Магшёве працягваюць расцi. Так, напрыклад, 15 гарцау жыта каштавалi 2,5 злотых. Каля Слуцка, Мшска i на лггоусшм памежжы сиуацыя была яшчэ горш: цэны на хлеб был у тры разы больш, i ад голаду людзi кiдалi сваiх дзяцей на дарогах [2, с. 248].
Умовы вялшага голаду у 1696 г. абвастрылiся чарговым нашэсцем на беларусшя землi саранчы, якая зш -шчыла усё пасевы збожжа. Гэта зноу-таш паказвае, што лета адзначанага года было спякотным i сухiм. Нездарма Магiлёуская хрошка упамшае пра пажар у Дуброуне, дзе пагарэлi крамы i шмат дамоу [2, с. 250].
Дарагавiзна на збожжа была адзначана у пачатку 1701 г., якую Магшёуская хронiка тлумачыць неура-джаямi. Апошшя, па нашым меркаваннi, мелi месца у папярэднiм 1700 г. Далей па тэксце хрошка адзначае, што 1701 г. прынёс добры ураджай хлеба i цэны на збожжа упалг 20 гарцау жита каштавалi 50 грошау [2, с. 252]. На аснове гэтага можна свярджаць, што умовы надвор'я вясны i лета 1701 г. был спрыяльным! для росту сельска-гаспадарчых культур, i у Беларусi не назiралася як1х-небудзь ктматычных анамалiй, на адстутнасць як1х указва-юць i шшыя шсьмовыя крынщы. Па сведчанш Магшёускай хронш, у 1706 г. на Рус! таксама не было недахопу у хлебе, а цэны на яго ! шшыя прадукты харчавання устанавшся шзшя, што указвае на багаты ураджай ! адсут-насць ктматычных катактзмау [2, с. 256, 263].
Щкавым! ашсанням! ктматычных з'яу у Магшёускай хронщы быу адзначаны 1708 г. Вясна гэтага года суправаджалася вялшай паводкай, кал! наз!рауся значны пад'ём вады. Таму расшскаму войску, якое знаходзшася
1 Dziennik Stanislawa Niezabitowskiego 1682-1700. - https://polona.pl/item-view/b4663a28-a618-466d-8a8d-68a6c8fbcc2f?page=629 (дата звароту 8.05.2024).
2024
ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А
у гэты час у Магшёве, прыйшлося будаваць дадатковыя масты. Летам 1708 г. устанавiлася в№готнае i дажджлiвае надвор'е. Яно прывяло да нашэсця на горад маленьких жабак, яшх, па сведчаннi хронш, была такая вялiкая колькасць, што нельга было ступiць кроку, але з надыходам далейшых гарачых дзён, жабш у горадзе знiкаюць [2, с. 271-272]. У сва1х ашсаннях Магшёуская хрошка, безумоуна, не абмшула анамальна халодную з1му 1708/1709 гг. Пад 1708 г. хранiст зрабiу наступны запiс: "A za tym nastu^pila zima sroga, luta ze nie jednemu dala si§ we znaki" [2, с. 276]. За 1709 г. ашсанне хронiкай анамальнай зiмы працягваецца i адзначаецца, што падчас яе выпалi незвы-чайна вялiкiя снягi, а птушк1, звяры i людзi замярзалi на дарогах, таксама згадваецца голад i высокая цэны на збожжа i шшыя прадукты харчавання [2, с. 276]. Ашсаная вышэй зiма лiчыцца самай халоднай у XVIII ст. У пачатку 1709 г. рэзкае зн1жэнне сярэдняй тэмпературы паветра, моцныя вятры i вялiкiя колькасць ападкау у выглядзе снегу назiраюцца па усёй Еуропе, замаразк1 былi зафшсаваны нават у басейне М1жземнага мора [7, р. 220]. Зiма 1708/1709 гг. стварала сур'ёзныя праблемы для рускай i шведскай армiй падчас чарговай ваеннай кампанп Пауночнай вайны, калi Карл XII рухауся на тэрыторыю Украины. Войск1 абедзвюх краш пакутвалi ад моцных маразоу, а лж запнуушых ад абмаражэння шоу на тысячы [8, с. 350].
Згаданыя намi прыклады значнага зн1жэння сярэдняй тэмпературы, суровых зiм, а таксама няустойлiвага надвор'я вясной i летам прадстаунЫ пстарычнай клiматалогii звязваюць з Малым ледавiковым перыядам, адным з пiкау якога лiчыцца астранамiчны мiнiмум Маундэра (1645-1715 гг.), калi назiрауся дэфiцыт сонечных плямау i была зафжсавана мiнiмальная сонечная актыунасць [9, р. 409].
Наступны, пасля упамшання анамальна халоднай зiмы 1709 г., зашс у Магiлёускай хронщы, як1 апавядае пра ктаматычныЕШ з'явы, мы знаходзiм толькi пад 1748 г. Хрошка апiсвае, што у гэтым годзе у Магiлёве назiраецца нашэсце саранчы, якая нанесла вялЫ урон збожжавым i травам [10, с. 77]. У цэлым у гэты год нашэсце саранчы ахапша вялiкую тэрыторыю: Украину, Малдову, еурапейскую частку Расп. Тады гэтыя насякомыя зшш-чыл амаль увесь ураджай сельскагаспадарчых культур, што прывяло да чарговых успышак голаду [11, с. 390-391]. Як гэта звычайна бывае у выпадках актыунага распаусюджвання саранчы, вясеншя i летнiя днi 1748 г. суправа-ждалiся моцнай засухай. Сухое i спякотнае надвор'е, як вышк, прывяло у 1748 г. да вялжага пажару у Магшёве. Магшёуская хронiка апiсвае, што у дзень Ушэсця Гасподняга (канец мая) горад быу ахоплены агнём, пагарэлi амаль усе дамы гараджан, была пашкоджана брацкая царква, дзе быу расплаулены самы вялiкi звон, а жону Багародзiцы i усе каштоунасщ з гэтай царквы удалося уратаваць. Таксама цалкам згарэла кафедральная царква, езущш i фарны касцёлы [10, с. 77].
Пад 1759 г. хрошка атсвае, што 30 снежня у Магiлёве назiрауся так1 моцны вецер, што у брацкай царкве быу павалены франтавы шчыт, яш падаючы прабiу свод. У Багаяуленскай царкве вецер сагнуу крыж, а на званщы паразрывау дах. Таксама ветрам былi пашкоджаны дахi у многiх дамах жыхароу горада. Па словах старых лю-дзей, падобнага моцнага ветру не было на iх памяцi [10, с. 79].
Апошшм запiсам Магiлёускай хронiкi, яш датычыцца апiсання кйматычных з'яу XVIII ст., было сведчан-не ад 1760 г., што у Магшёве назiрауся таю вялЫ разлiу Дняпра, што царква святога Мiкалая уся была акружана вадой, а паводка прынесла вялiкi урон мясцовым жыхарам [10, с. 79]. Дадзенае здарэнне паказвае на тое, што зiма 1759/1760 гг. прынесла многа снегу, таянне якога i прыводзщь да значнага павышэння узроуню вады.
Заключэнне. Так1м чынам, у Магiлёускай хронщы Т.Р. Сурты i Трубнiцкiх упамшанш пра кйматычныя з'явы мы знаходзiм сярод запiсау, як1я па сукупнасщ адносяцца да 16-цi розных гадоу у прамежку часу другой паловы XVII - XVIII ст. Только тры гады (1682, 1701 i 1706 гг.) у хронщы характарызуюцца як спрыяльныя з кйматычнага пункту погляду i не маюць ярка выражаных адхшенняу у надвор'i. Астатшя ж гады былi азнамена-ваныя рознага роду экстрымальныш ктаматычныЕШ з'явамг анамальна халоднымi i шматснежнымi зiмамi, вялiкiмi вясеннiмi павадкамi, неспрыяльным надвор'ем у летнiя перыяды, калi назiралiся знiжэннi тэмператур з павышанай вшьготнасцю, працяглыЕШ дажджамi i моцнымi вятрамг Такiя кйматычныя катаклiзмы можна лiчыць праяуленнямi так званага Малога ледавжовага перыяду, як1 працягвауся ва уах кра1нах Еуропы, у тым лшу i на тэрыторыi Беларусi, з XIV да сярэдзшы XIX стст. Магшёуская хрошка пад асобньгш гадамi узгадвала пра выпадк нашэсця саранчы, што сведчыл пра кароток1я наступленш засушлiвых вясеннiх i летнiх сезонау. У кантэксце апiсанняу клiмату хрошкай упамiнаюцца факты голаду i павышэння цэн на асноуныя прадукты харчавання. Галоунай прычынай падобных сiтуацый з'яулялюя неспрыяльныя прыродна-кйматычныя умовы, як1я прыводзш да рэзк1х знiжэнняу ураджаяу ключавых сельскагаспадарчых культур.
Л1ТАРАТУРА
1. Улащик Н.Н. Введение в изучение белорусско-литовского летописания. - М.: Наука, 1985. - 261 с.
2. Полное собрание русских летописей. Т. 35. Летописи белорусско-литовские. - М.: Наука, 1980. - 306 с.
3. Namaczynska S. Kronika kl^sk elementarnych w Polsce i w krajach sqsiednich w latach 1648-1696. 1. Zjawiska meteorologiczne i pomory. - Lwów: Skl. gl. Kasa im. rektora J. Mianowskiego, Instytut Popierania Polskiej Twórczosci Naukowej, 1937. - 234 s.
4. Полное собрание русских летописей. Т. 32. Хроники: Литовская и Жмойтская, и Быховца. Летописи: Баркулабовская, Аверки и Панцырного. - М.: Наука, 1975. - 233 с.
5. Историко-юридические материалы, извлеченные из актовых книг губерний Витебской и Могилевской, хранящихся в центральном архиве в Витебске, изданные под редакцией архивариуса сего архива Созонова. Вып. 5. - Витебск: Тип. губ. правления, 1874. - 416 с.
6. Бараш С.И. История неурожаев и погоды в Европе (по XVI в. н. э.). - Л.: Гидрометеоиздат, 1989. - 237 с.
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ. Исторические науки
№ 3(71)
7. Pfister C., Wanner Н. Climate and society in Europe - the last thousand years. - Bern: Haupt verlag, 2021. - 396 p.
8. Тарле Е.В. Северная война и шведское нашествие на Россию. - М.: ООО «Издательство АСТ», 2002. - 656 с.
9. Le Roy Ladurie E. Histoire humaine et comparée du climat: T. 1. Canicules et glaciers XIIIe-XVIIIe siècles. - Paris: Fayard, 2004. - 740 p.
10. Хроника белорусского города Могилева // Чтения в Императорском Обществе истории и древностей российских при Московском университете. - Кн. 3. - Отд. 1. - М., 1887. - С. 1-142.
11. Борисенков Е.П., Пасецкий В.М. Летопись необычных явлений природы за 2,5 тысячелетия. - СПб.: Гидрометеоиздат, 2002. - 536 с.
Пастушу 24.05.2024
ОПИСАНИЕ КЛИМАТИЧЕСКИХ ЯВЛЕНИЙ ВТОРОЙ ПОЛОВИНЫ XVII-XVIII В. В МОГИЛЁВСКОЙ ХРОНИКЕ Т.Р. СУРТЫ И ТРУБНИЦКИХ
канд. ист. наук А.А. СУББОТИН (Витебский государственный технологический университет)
В статье рассматриваются особенности описания климатических явлений в Могилёвской хронике Т.Р. Сурты и Трубницких. Хроника является ценным историческим источником по реконструкции климата второй половины XVII -XVIII вв. В ней упоминаются прежде всего климатические катаклизмы, которые нашли своё отражение в записях про аномально холодные зимы, неустойчивую погоду в весенние и летние сезоны. В хронике большое внимание уделяется фактам голода, повышения цен на хлеб и другие продукты питания, что было результатом низких урожаев, вызванных неблагоприятными климатическими условиями. Авторы Могилёвской хроники также описали случаи нашествия саранчи, которые вновь наблюдаются на белорусских землях с конца XVII в. и являются отчётливым индикатором сухой и тёплой погоды.
Ключевые слова: климат, историческая климатология, Могилёвская хроника, ВКЛ, Малый ледниковый период.
DESCRIPTION OF CLIMATIC PHENOMENA IN THE SECOND HALF OF THE XVII-XVIII CENTURIES IN THE MOGILEV CHRONICLE OF T.R. SURTA AND TRUBNITSKY
A. SUBOTSIN (Vitebsk State Technological University)
The article discusses the features of the description of climatic phenomena in the Mogilev chronicle of T.R. Surta and Trubnitsky. The chronicle is a valuable historical source for reconstructing the climate of the second half of the XVII -XVIII centuries. It mentions, first of all, climatic disasters, which are reflected in records of abnormally cold winters and unstable weather in the spring and summer seasons. The chronicle pays great attention to the facts of famine, rising prices for bread and other food products, which was the result of low yields, caused by unfavorable climatic conditions. The authors of the Mogilev Chronicle also described cases of locust invasions, which have been observed again on Bel-arusian lands since the end of the XVII century and are a clear indicator of dry and warm weather.
Keywords: climate, historical climatology, Mogilev Chronicle, GDL, Little Ice Age.
