Научная статья на тему 'АНДИЖОН ВИЛОЯТИДАГИ ШАФТОЛИ БОҒЛАРИДА БАРГ БУЖМАЙИШ КАСАЛЛИГИ ВА УНГА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ'

АНДИЖОН ВИЛОЯТИДАГИ ШАФТОЛИ БОҒЛАРИДА БАРГ БУЖМАЙИШ КАСАЛЛИГИ ВА УНГА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
18
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тажриба / дарахт / барг / ўсув / шафтоли / боғ / поя / кучли / зарарланган / давр.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Турдиева Дилфуза Тиркашбоевна, Каримов Отабек Камалдинович, Турдиева Феруза Тиркашбоевна

Тажриба кузда, дарахтлар баргларининг 50-60% тўкилган пайтда ўтказилди. Бунинг учун олдин, ўсув даврида, шафтоли боғида кучли зарарланган дарахтлар поясига қизил лента бойлаб белгилаб қўйилди. Тажриба фақат ушбу, ўсув даврида кучли зарарланган дарахтларда ўтказилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по энергетике и рациональному природопользованию , автор научной работы — Турдиева Дилфуза Тиркашбоевна, Каримов Отабек Камалдинович, Турдиева Феруза Тиркашбоевна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АНДИЖОН ВИЛОЯТИДАГИ ШАФТОЛИ БОҒЛАРИДА БАРГ БУЖМАЙИШ КАСАЛЛИГИ ВА УНГА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

АНДИЖОН ВИЛОЯТИДАГИ ШАФТОЛИ БОГЛАРИДА БАРГ БУЖМАЙИШ

КАСАЛЛИГИ ВА УНГА ЦАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ *Турдиева Дилфуза Тиркашбоевна, 2Каримов Отабек Камалдинович, 3Турдиева

Феруза Тиркашбоевна

1 Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти, доцент 2 Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти, таянч докторант

3 Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти, к.х.ф.ф.д., PhD https://doi.org/10.5281/zenodo.8002587

Аннотация. Тажриба кузда, дарахтлар баргларининг 50-60% тукилган пайтда утказилди. Бунинг учун олдин, усув даврида, шафтоли богида кучли зарарланган дарахтлар поясига цизил лента бойлаб белгилаб цуйилди. Тажриба фацат ушбу, усув даврида кучли зарарланган дарахтларда утказилди.

Калит сузлар: тажриба, дарахт, барг, усув, шафтоли, бог, поя, кучли, зарарланган, давр.

Шафтоли дарахтларининг барглари бужмайиши касаллигини Taphrina deformans тури кузгатади (Alexopoulos et al.,2007; Agrios, 2008 ва б.).

Географик тарцалиши. T. deformans космополит замбуруг булиб, дунёда хужайин усимликлари усадиган барча минтакаларда учрайди (Ванек и др., 1989; Hetherington, 2005; Ковтун, 2007; Broome, Ingels, 2014; Нагорная, 2015; Gleason et al., 2016; Rossi et al., 2017; Леонов, 2010а,б; Шишова, Звонарёва, 2010; Цхведадзе и др., 2011; Род Тафрина, 2018; Taphrina deformans, 2018a). МДХ, нинг айрим минтакалари шафтоли барглари бужмайиши касаллигининг эпифитотиялари учраши частотасига караб, 3 та гурух,га ажратилган. Шафтоли барглари бужмайиши барча Марказий Осиё мамлакатларида, Узбекистонда эса Андижон, Наманган, Тошкент, Сурхондарё, Фаргона ва ^ашкадарё вилоятларида кайд этилган, айникса Фагона водийсида куп учрайди (Запромётов, 1925, 1926а; Поспелов и др., 1957; Кошкелова, 1959; Ахмедова, 1960; Ниязов, 1977; Гулямова и др., 1990). Зарарланадиган хужайин усимликлар доираси. T. deformans турининг асосий ва типик хужайин усимлиги тукли ва туксиз шафтолидир. Нектаринлар тукли шафтолига нисбатан касалликка анча чидамсиз (Цхведадзе и др., 2011). Узбекистонда барг бужмайиши билан факат шафтоли зарарланади. Барг бужмайиш касаллигининг ривожланиш даври апрель ойининг биринчи декадасидан бошланиб, май ойининг учинчи декадасида энг кучли зарарланишини намоён килди. Май ойининг учинчи декадаси ва июнь ойининг биринчи беш кунлигида зарарланган барглар тукила бошлади. Андижон вилоятида шафтоли навларида барг бужмайиш касаллиги билан зарарланганда 40-45% ни ташкил килди. Ушбу касалликни ривожланиши об- хдво шароитига ва намликка боглик булиб, Фаргона водийси шароитида 40-50 кунни ташкил килди. Шуни х,исобга олган х,олда фунгицидлар билан ишлов бериш жараёнини барг буртишидан олдин куллаш яхши натижа беради. Шафтолидаги барг бужмайишини кузгатувчи замбуруг T. deformans тури 2020 ва 2021 йилларига нисбатан, 2022 йил март, апрель ойларида ёгингарчилик ва намлик юкори булганлиги сабабли ушбу касаллик кузгатувчиси шафтоли баргларига кучли зарар келтирди.

Тажриба тизими. Андижон вилоятидаги Академик М.Мирзаев номидаги БУВИТИ Андижон илмий тажриба станцияси, Андижон вилояти Избоскан тумани

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

Усмонжон Мансуров массиви "^одиржон мевали 6of^' богдорчилик фермер хужалигидаги шафтоли навларидан: Ок Лючак, ^изил Лючак (туксиз шафтоли), Чемпион (тукли), ^изил олёри (туксиз) навлари буйича тажрибалар олиб борилди.

1- расм. Шафтоли барглари бужмайиши касаллигининг барглар ва мевалардаги белгилари Андижон вилояти Избоскан тумани Усмонжон Мансуров массиви "^одиржон мевали боги" богдорчилик фермер хужалиги. (30.04.2022 йил)

Тажриба кузда, дарахтлар баргларининг 50-60% тукилган пайтда утказилди. Бунинг учун олдин, усув даврида, шафтоли богида кучли зарарланган дарахтлар поясига кизил лента бойлаб белгилаб куйилди. Тажриба факат ушбу, усув даврида кучли зарарланган дарахтларда утказилди.

1-жадвал

Тажриба тизими

№ Тажриба вариантлари ^айтарик-лари Т.э.м. Сарф-меъёри

Ордан,н.кук. 1-1, 1-2, 1-3 Мис хлороксиди 689 г/кг + цимоксанил 42 г/кг 2,5 кг/га

Раёк эм.к. 2-1, 2-2, 2-3 Дифеноконазол 250 г/л 0,3 л/га

Топоз Икс 10% эм. к. 3-1, 3-2, 3-3 Пенконазол 0,25 л/га

Устроби с.д.г. 4-1, 4-2, 4-3 Крезоксим-метил 500 г/кг 0,2 кг/га

Назорат (ишлов берилмаган) 5-1, 5-2, 5-3

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

_JUNE 6-7, 2023_

2-расм. Тажриба майдонига препаратлар билан кузги

ишлов бериш. Андижон тажриба станциясида фунгицид пуркаш жараёни (26.10.2022).

Шафтоли барглари бужмайишида х,ар бир шафтоли навидан учта дарахт олинди, х,ар бир дарахтнинг 4 тарафида 25 тадан баргда (жами 1 дарахтда 100 та баргда) касаллик куйидаги модификация килинган 6-баллик шкала буйича х,исобга олинди (Смольякова и др., 1999).

балл 0 - касаллик йук;

балл 1 - баргларда майда доглар, барг юзасини 5% гача коплаган; балл 2 - доглар барг юзасининг 6-10% ни коплаган; балл 3 - доглар барг юзасининг 11-25% ни коплаган; балл 4 - доглар барг юзасининг 2650% ни коплаган;

балл 5 - доглар барг юзасининг 50% дан куп кисмини коплаган.

Лаборатория ишлари Узбекистон Республикаси Фанлар Академияси Генетика ва Усимликлар Экспериментал Биологияси институтининг фитопатоген ва бошка микроорганизмлар коллексияси ноёб объектининг лабораториясида амалга оширилди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

3-расм. Касалланган шафтоли намуналари. Дастлаб олиб келинган шафтолидаги касаллик намуналари ракамлаштириб олинди. Касаллик намуналари тиникрок куриниши учун кора когоз устига жойлаштирилди.

Шафтоли барглари бужмайишига царши кураш чоралари. Ушбу касалликка карши тадбирлар х,ам кучатхоналарда, х,ам мевага кирган дарахтларда утказилади. Айникса кучатларни х,имоя килиш мух,им ахдмиятга эга, чунки улар жуда кучли зарарланади (Цхведадзе, Шенгелия, 2011).

Агротехник ва санитария тадбирлари. Клястероспориоз касаллигига карши тавсия килинган барча тадбирлар шафтоли барглари бужмайиши касаллигига карши х,ам самарали (Набиев, 1974; Х,амроев ва б., 1995, ва б.). Аммо бу тадбирларнинг инфекция манбаини йукотишда ёки камайтиришда роли йук, чунки кузгатувчи замбуруг асосан куртак тангачалари ораларида ва дарахт кобикларида аскоспоралари ва бластоконидиялари билан кишлайди (Hetherington, 2005; Pscheidt, 2008; Taphrina deformans, 2018b).

Энг мух,им тадбир - дарахтларни минерал угитлар, микроэлементлар ва усишни бошкарувчи бирикмалар (стимуляторлар) билан озиклантириш ва уз вактида сугориб туриш булиб, бу тадбир шафтолининг барг бужмайишига чидамлилигини ошириши тажрибаларда исботланган (Hetherington, 2005; Цхведвдзе, Шенгелия, 2011; Gleason et al., 2016).

Агротехник ва санитария тадбирларнинг самараси деярли йуклиги, иммун ва юкори даражада чидамли навлар мавжуд эмаслиги, нисбатан чидамли навлар камлиги туфайли шафтоли барглари бужмайиши касаллигига карши кураш асосан унга карши фунгицид пуркашдан иборат.

REFERENCES

1. Салимов, Юсупов, 2015; Аноним, 2016

2. Попкова и др., 2005; Hetherington, 2005; Agrios, 2008; Alston et al., 2012; Баздырев и др., 2014 ва б

3. Асланов, 1955; Бондаренко, Шек, 1966; Ковтун, 2007; Мищенко, Прах, 2014; Ноздрачёва, Мелькумова, 2007; Панфилова, 1950; Пересыпкин, 1989; Пилат, Буга, 2012; Поспелов и др., 1957; Цакадзе, 1963; Шишова, Звонарёва, 2010; Шкаликов и др., 2010; Hetherington, 2005; Ogawa, English, 2008; Vacaroiu et al., 2009). Узбекистонда касаллик барча вилоятларда учрайди (Запромётов, 1925, 1926а; Ниязов, 1977; Х,амраев ва б., 1995; Назаров, 2005; Бойжигитов, 2011).

4. Попкова и др., 2005; Agrios, 2008; Alston et al., 2012 ва б.

5. Hetherington, 2005Смольякова В.М., Бердыш Ю.И. и др. 1999. Методические указания по фитосанитарному и токсикологическому мониторингу плодовых пород и ягодников. Краснодар, 1999, 25 с.

6. Асланов, 1955б; Пересыпкин, 1989; Ким, 2004; Ковтун, 2007 ва б.).

7. Hetherington, 2005; Agrios, 2008; Баздырев и др., 2014

8. Hetherington, 2005; Alston et al., 2012

9. Х,амраев ва б., 1995; Hetherington, 2005; Ogava et al., 2008; ^асанов ва б., 2010; Бойжигитов, 2011; Alston et al., 2012; Баздырев и др., 2014; Хужаев, 2015, 2019; Х,асанов ва б., 2019

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

10. Х,амраев ва б., 1995; Hetherington, 2005; Ogava et al., 2008; ^асанов ва б., 2010; Бойжигитов, 2011; Alston et al., 2012; Баздырев и др., 2014; Хужаев, 2015, 2019; Aaron, Alison, 2016; Х,асанов ва б., 2019

11. Х,асанов Б.А, Каримов О.К, Турдиева Д.Т. Узбекистонда ДМД поя ва шох-новдаларида фитопатоген аскомицетлар учраши хдкидаги хдбарларнинг танкидий тах,лили. Агрокимё х,имоя ва усимликлар карантини № 6.2022. 14-19 бетлар.

12. Honey, 1936 Holst-Jensen et al., 1997; Harada et al., 2004; Takahashi et al., 2005

13. Honey, 1928; Honey, 1936; Batra, 1991; Holst-Jensen et al., 1997; Moral et al., 2011; Disjunctoriae, 2017

14. Byrde, Willets, 1977; Ogawa et al., 2008; Moral et al., 2011; Munda, 2011; Anonym, 2014 ва б.).

15. Ванек и др., 1989; Hetherington, 2005; Ковтун, 2007; Broome, Ingels, 2014; Нагорная, 2015; Gleason et al., 2016; Rossi et al., 2017; Леонов, 2010а,б; Шишова, Звонарёва, 2010; Цхведадзе и др., 2011; Род Тафрина, 2018; Taphrina deformans, 2018a.

16. Запромётов, 1925, 1926а; Поспелов и др., 1957; Кошкелова, 1959; Ахмедова, 1960; Ниязов, 1977; Гулямова и др., 1990

17. Пересыпкин, 1977а; Alexopoulos et al., 2007; Agrios, 2008; Taphrina deformans, 2018a ва б

18. Пересыпкин, 1977а; Нагорная, 2015

19. Набиев, 1974; Ванек и др., 1989; Х,амроев ва б., 1995; Цхведадзе и др., 2011; Gisse et al., 2013; Broome, Ingels, 2014; Курчавость, 2018а; Taphrina deformans, 2018a,b

20. Ванек и др., 1989; Agrios, 2008; Цхведадзе и др., 2011; Broome, Ingels, 2014; Gleason et al., 2016; Курчавость, 2018а,б

21. Пидопличко, 1977а; Pscheidt, 2008; Taphrina deformans, 2018a,b

22. Pscheidt, 2008; Taphrina deformans, 2018b; Род Тафрина, 2018

23. Набиев, 1974; Леонов, 2010а,б; Цхведадзе, Шенгелия, 2011; Broome, Ingels, 2014; Курчавость, 2018а,б

24. Бойжигитов, 2011

25. Hetherington, 2005; Pscheidt, 2008; Taphrina deformans, 2018b

26. Hetherington, 2005; Цхведвдзе, Шенгелия, 2011; Gleason et al., 2016

27. Steiner, Biggs, 2010; Biggs, Ingels, 2014; Gleason et al., 2016

28. Index Fungorum, 2014, 2017; Monilinia List, 2017

29. Holst-Jensen et al., 1997; Harada et al., 2004; Takahashi et al., 2005

30. Honey, 1928; Honey, 1936; Batra, 1991; Holst-Jensen et al., 1997; Moral et al., 2011; Disjunctoriae, 2017

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.