CC BY
19Жамият ва инновациялар –
Общество и инновации –
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Analysis of the legal framework for the activities of local public authorities in the field of crime prevention Faxriddin MENGLIEV1
Internal Affairs Directorate of the Surkhandarya Region ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
The article is devoted to the legal basis of the activities of local Received January 2021
public authorities in the field of crime prevention. In particular, Received in revised form
in the documents established by the Constitution, laws and by-15 January 2021
laws of the Republic of Uzbekistan, the author sets out the legal Accepted 20 January 2021
basis for the activities of state authorities in the field of crime Available online
10 February 2021
prevention.
2181-1415/© 2021 in Science LLC.
Keywords:
This is an open access article under the Attribution 4.0 International Local public authorities
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru) Crime prevention
Legal framework
Constitution
Law
By-laws.
Маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органларининг
ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
соҳасидаги
фаолиятининг ҳуқуқий асослари таҳлили
АННОТАЦИЯ
Калит сўзлар:
Мазкур
мақола
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
Маҳаллий давлат
органларининг
ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
ҳокимияти органлари
соҳасидаги
фаолиятининг
ҳуқуқий
асосларига
Ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
бағишланган.
Хусусан,
муаллиф
Ўзбекистон
Ҳуқуқий асос
Республикасининг Конституцияси, қонунлари ва қонуности
Конституция
ҳужжатларида белгиланган ҳужжатларда маҳаллий давлат
Қонун
ҳокимияти
органларининг
Ҳуқуқбузарликлар
Қонуности ҳужжатлари.
профилактикаси
соҳасидаги
фаолиятининг
ҳуқуқий
асосларини таҳлил этган.
1 Deputy Head of the Internal Affairs Directorate of the Surkhandarya Region, Surkhandarya, Uzbekistan
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations Special Issue – 1 (2021) / ISSN 2181-1415
Анализ
правовых
основ
деятельности
органов
государственной
власти
на
местах
в
области
Профилактики правонарушений
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
Данная
статья
посвящена
правовым
основам
Органы государственной
деятельности органов государственной власти на местах в
власти на местах
области Профилактики правонарушений. В частности, в
Профилактика
правонарушений
документах, установленных Конституцией, законами и
Правовая основа
подзаконными актами Республики Узбекистан, автором
Конституция
изложены
правовые
основы
деятельности
органов
Закон
государственной власти на местах в сфере Профилактики
Подзаконные акты
правонарушений.
Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари – вилоятлар, туманлар ва шаҳарларда
ташкил этилган ва фаолият юритадиган маҳаллий вакиллик органлари (халқ
депутатлари кенгашлари) ҳамда маҳаллий ижроия органлари (ҳокимликлар)дан
иборат давлат органи ҳисобланади.
Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ўз ҳудудида универсал ҳуқуқ соҳиби
ҳисобланади. Жумладан, уларнинг ҳуқуқ-таритиботни сақлаш фаолиятинининг
ҳуқуқий тартибга солинишини турли ракурслардан кўриб чиқиш мумкин ва шу билан
бирга таҳлиллар маҳаллий давлат ҳокмияти органларининг бу борадаги фаолияти
тарқоқ тартибга солинганлигининг гувоҳи бўлиш мумкин [4].
Юридик кучига кўра маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқ-
тартиботни сақлаш фаолиятининг ҳуқуқий асосларини қуйидаги кетма-кетликда
кўриб чиқиш мумкин:
Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида маҳаллий давлат ҳокимияти
органларининг конституциявий-ҳуқуқий асосларининг белгилаб қўйлиши билан бирга
уларнинг ваколатлари ҳам назарда тутилган. Хусусан, асосий қонуннинг 100-моддасида
қонунийликни, ҳуқуқий-тартиботни ва фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлаш
ҳамда атроф-муҳитни муҳофаза қилиш маҳаллий ҳокимият органларининг асосий
ваколатлари қаторига киритилган [5].
Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқ-тартиботни сақлаш
фаолиятининг ҳуқуқий тартибга солинишида гарчан ўзаро дилектик алоқадорликда
бўлмасада бир қатор қонунлар қабул қилинганлигининг гувоҳи бўлиш мумкин.
Бу борада аввало Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 2 сентябрда қабул
қилинган «Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида»ги Қонунини келтириш лозим.
Хусусан, ушбу қонуннинг ҳокимнинг ваколатларини назарта тутувчи 25-моддасида
ҳокимларнинг жамоат тартибига риоя этилиши ва жиноятчиликка қарши кураш, фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлаш, уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва
саломатлигини муҳофаза этиш билан боғлиқ чора-тадбирлар кўриши, табиий офатлар, эпидемиялар ва бошқа фавқулодда ҳолларда тегишли ишларни ташкил этишлари
белгиланган [6].
Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқ-тартиботни сақлаш
фаолиятининг қонунлар даражасида ҳуқуқий тартибга солиниши ҳақида гап кетганда
бу борада умумий нормалар белгиланганлигини кўриш мумкин. Хусусан, маҳаллий
38
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations Special Issue – 1 (2021) / ISSN 2181-1415
давлат ҳокимияти органларининг таркибий қисми бўлган маҳаллий ижро этувчи
ҳокимият (ҳокимликлар) ва маҳаллий давлат вакиллик органлари (халқ депутатлари
кенгашлари)нинг бу борадаги айнан ваколатлари алоҳида кўрсатилмаган. Ҳуқуқ-
тартиботнинг тегишли соҳаларига оид қонунларда маҳаллий давлат ҳокимияти
органларининг ваколатлари (иштироки) тегишлича «маҳаллий давлат ҳокимияти
органларининг ваколатлари» ёки «маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг
иштироки» шаклида ифодаланган. Буни Ўзбекистон Республикасининг қуйидаги
қонунларда кўриш мумкин:
1996 йил 26 апрелда қабул қилинган «Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя
қилиш тўғрисида»ги қонун [7] (24-моддасида маҳаллий ҳокимият органлари
томонидан истеъмолчилар ҳуқуқларининг ҳимоя қилиниши белгиланган); 2000 йил 26 майда қабул қилинган «Фуқаро муҳофазаси тўғрисида»ги қонун [8]
(10-модда. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг фуқаро муҳофазаси соҳасидаги
ваколатлари);
2000 йил 15 декабрда қабул қилинган «Терроризмга қарши кураш тўғрисида»ги
қонун [9] (6-моддасида давлат бошқарув органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи
бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар ва
ташкилотлар, мансабдор шахслар, шунингдек фуқаролар қаторида маҳаллий давлат
ҳокимияти органлари терроризмга қарши курашни амалга оширувчи давлат
органларига кўмаклашишлари ва зарур ёрдам беришлари белгиланган); 2011 йил 5 октябрда қабул қилинган «Алкоголь ва тамаки маҳсулотларининг
тарқатилиши ҳамда истеъмол қилинишини чеклаш тўғрисида»ги қонун [10] (9-модда.
Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг алкоголь ва тамаки маҳсулотларининг
тарқатилиши ҳамда истеъмол қилинишини чеклаш, уларнинг салбий таъсири
профилактикаси соҳасидаги ваколатлари); 2013 йил 27 декабрда қабул қилинган «Экологик назорат тўғрисида»ги қонун
[11] (12-модда. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг экологик назорат
соҳасидаги ваколатлари);
2014 йил 14 майда қабул қилинган «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси
тўғрисида»ги қонун [12]. (8-модда. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг
ҳуқуқбузарликлар профилактикаси соҳасидаги ваколатлари); 2015 йил 26 августда қабул қилинган «Аҳолининг санитария-эпидемиологик
осойишталиги тўғрисида»ги қонун [13] (7-модда. Маҳаллий давлат ҳокимияти
органларининг аҳолининг санитария-эпидемиологик осойишталиги соҳасидаги
ваколатлари);
2016 йил 14 сентябрда қабул қилинган «Ёшларга оид давлат сиёсати
тўғрисида»ги қонун [14] (8-модда. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг
ёшларга оид давлат сиёсати соҳасидаги ваколатлари); 2017 йил 8 сентябрда қабул қилинган «Болаларни уларнинг соғлиғига зарар
етказувчи ахборотдан ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун [15] (10-модда. Маҳаллий
давлат ҳокимияти органларининг болаларни уларнинг соғлиғига зарар етказувчи
ахборотдан ҳимоя қилиш соҳасидаги ваколатлари); 2019 йил 2 сентябрда қабул қилинган «Хотин-қизларнии тазйиқ ва
зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун [16] (7-модда. Маҳаллий давлат
ҳокимияти органларининг хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш
соҳасидаги ваколатлари);
39
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations Special Issue – 1 (2021) / ISSN 2181-1415
2019 йил 9 сентябрда қабул қилинган «Атом энергиясидан тинчлик
мақсадларида фойдаланиш тўғрисида»ги қонун [17] (14-модда. Маҳаллий давлат
ҳокимияти органларининг атом энергиясидан фойдаланиш соҳасидаги ваколатлари).
Шу билан бирга юқоридаги қонунларда маҳаллий давлат ҳокимияти
органларининг тегишли ваколатлари тегишли моддаларнинг нормаларида умумий
мазмунда баён этилган бўлиб, биринчидан, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг
имкониятларини тўлиқ ифодалмайди, иккинчидан эса, ушбу нормаларни тўғридан-
тўғри амалга оширишнинг имкони мавжуд эмас. Бунинг учун тегишли қонун ости
ҳужжатлари қабул қилиниши лозим.
Шунингдек, таҳлиллар ҳуқуқ-тартибот соҳасига оид яна бир қатор қонунларида
эса маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ваколатлари ёки иштироки умуман
белгиланмаганлигини кўрсатмоқда. Масалан, 2018 йил 30 июлда қабул қилинган
«Экстремизмга қарши курашиш тўғрисида»ги [18] ҳамда 2020 йил 17 августда қабул
қилинган (янги таҳрирдаги) «Одам савдосига қарши курашиш тўғрисида»ги [19]
қонунларида маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг фаолиятига оид нормалар
мавжуд эмас. Ваҳоланки, мазкур қонунлар билан тартибга солиниши назарда тутилган
ижтимоий муносабатларда асосий субъектлардан бири сифатида маҳаллий давлат
ҳокимияти органлари иштирок этади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг ҳужжатлари маҳаллий давлат
ҳокимияти
органларининг
ҳуқуқ-тартиботни
сақлаш
фаолиятининг
муҳим
жиҳатларини белгилаб беради. Хусусан,Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2017 йил 14 мартдаги ПҚ-2833-сонли «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва
жиноятчиликка қарши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари
тўғрисида»ги Қарори [20] билан ҳуқуқбузарликларнинг самарали профилактикасини
амалга ошириш маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг устувор вазифаси этиб
белгиланди ва бу борада улар фаолиятининг асосий йўналишлари белгилаб берилди.
Шунингдек, вояга етмаганлар ишлари бўйича идоралараро комиссиялар тўғрисидаги
низом тасдиқланди. Вояга етмаганлар ишлари бўйича Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳамда туман (шаҳар) идоралараро комиссияларига туман
(шаҳар), вилоят ва Тошкент шаҳар ҳокими, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар
Кенгаши Раиси раислик қилади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 24 декабрдаги ПҚ-4075-
сонли «Жамоат хавфсизлигини таъминлаш самарадорлигини ошириш бўйича қўшимча
чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарори [21] маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг
ҳуқуқ-тартиботни сақлаш фаолиятининг муҳим жиҳатларини белгилаб берди.
Унга кўра қуйидаги тартиблар ўрнатилди: а) Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши раиси, вилоятлар ва
Тошкент шаҳар, туманлар (шаҳарлар) ҳокимлари ҳар куни: тегишли ҳудуднинг сутка
давомидаги криминоген вазияти билан шахсан танишади ва бунда ижтимоий-маиший
тусдаги жиноятларга алоҳида эътибор қаратади; тегишли ҳудудда содир этилган, биринчи навбатда ижтимоий-маиший тусдаги жиноятларнинг сабаблари ва
шароитларини ўрганиб, ҳуқуққа хилоф ҳаракатларни келтириб чиқарган омилларни
аниқлаштиради ҳамда масъул ташкилотлар ва уларнинг мансабдор шахсларнинг
ҳаракатсизлигига нисбатан чоралар кўради; ҳуқуққа хилоф ҳолатларбўйича ўзвақтида
таъсир чораларини кўриш ва уларнинг салбий оқибатларига барҳам бериш мақсадида
ҳуқуқбузарликлар профилактикасида бевосита иштирок этувчи органлар ва
40
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations Special Issue – 1 (2021) / ISSN 2181-1415
муассасаларни жалб қилиш ҳамда уларнинг ҳамкорлигини ташкилэтиш борасида
таъсирчан чора-тадбирларни кўриб, мазкур йўналишда шахсий назорат ўрнатади; б) ҳар ойда халқ депутатлари туман (шаҳар) Кенгашларининг мажлисларида
ҳисобот даври якунига кўра, жамоат хавфсизлигини таъминлаш натижаларининг
таҳлили асосида қуйидагилар танқидий муҳокама қилинади: тегишли ҳудудда содир
этилган оғир ва ўтаоғир турдаги жиноий ҳолатлар; жамоат хавфсизлигини таъминлаш
самарадорлигини ошириш бўйича манзилли таклифларни ишлаб чиқиш ҳамда уларни
ҳудудларда жиноятчиликнинг барвақт олдини олиш ва ҳуқуқбузарликка қарши
курашиш Республика комиссиясига киритишни белгиланган ҳолда ҳуқуқбузарликлар
профилактикасида бевосита иштирок этувчи органлар ва муассасалар томонидан
кўрилаётган чора-тадбирларнинг аҳволи.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг тегишли қарорларида ҳам
маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқ-тартиботни сақлаш фаолиятининг
ҳуқуқий асослари белгилаб қўйилган. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар
Маҳкамасининг 2014 йил 29 июлдаги 205-сонли «Оммавий тадбирларни ташкил этиш
ва ўтказиш тартибини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги
қарорида эса оммавий тадбирларни ўтказиш соҳасида маҳаллий давлат ҳокимияти
органларининг ваколатлари белгилаб қўйилган [22].
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 12 июндаги
«Жиззах
вилоятида
жамоат
тартибини
сақлашни,
ҳуқуқбузарликлар
профилактикасини ва жиноятчиликка қарши курашишни самарали ташкил этишга
доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида» 450-сонли қарорида Жиззах вилоятида
жамоат тартибини сақлашни, ҳуқуқбузарликлар профилактикасини ва жиноятчиликка
қарши курашишни самарали ташкил этиш юзасидан Жиззах вилояти ҳокимлиги
зиммасига бир қатор вазифалар юкланган. Масалан, вилоят ҳокимлигига вилоят Ички
ишлар бошқармаси билан биргаликда Жиззах шаҳрининг Заргарлик маҳалласи
мисолида ҳуқуқ-тартиботни таъминлаш юзасидан сектор таркибида фуқаролар йиғини
ва ички ишлар бўлимининг биргаликдаги намунали ишини ташкил этиш ҳамда
кейинчалик ижобий тажрибани республика доирасида оммалаштириш юзасидан
таклифлар киритиш юкланди.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 11 июндаги 486-
сонли «Тошкент шаҳрининг чилонзор туманида ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва
жамоат хавфсизлигини таъминлаш самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-
тадбирлар тўғрисида»ги қарори [23] билан тасдиқланган «Тошкент шаҳрининг
Чилонзор туманида ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва жамоат хавфсизлигини
таъминлаш борасидаги ишларни янгича ёндашув асосида ташкил этиш чора-
тадбирлари дастури»га асосан Тошкент шаҳар ҳокимлиги зиммасига мазкур туманда
ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва жамоат хавфсизлигини таъминлаш борасида бир
қатор вазифалар белгиланди.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 14 июндаги 495-
сонли «Бухоро вилоятини хотин-қизлар билан ишлаш йўналишида намунали ҳудудга
айлантириш чора-тадбирлари дастурини тасдиқлаш тўғрисида»ги қарори қабул
қилинди [24]. Ушбу ҳужжатда Бухоро вилоятида хотин-қизларнинг ижтимоий-сиёсий
фаоллигини ошириш, ҳаёт даражасини ошириш, муносиб иш ўринлари яратиш, тадбиркорлик фаолиятини янада қўллаб-қувватлаш, жиноятчиликнинг олдини олиш
41
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations Special Issue – 1 (2021) / ISSN 2181-1415
ҳамда вилоятни ушбу йўналишда намунали ҳудудга айлантириш билан боғлиқ
масалалар белгиланди.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 5 мартдаги 128-
сонли «Озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ жазоларни ижро этиш
муассасаларининг фаолияти самарадорлигини таъминлаш бўйича ташкилий чора-
тадбирлар тўғрисида»ги қарорига [25] биноан Қорақалпоғистон Республикаси
Вазирлар Кенгаши, Тошкент шаҳри ва вилоятлар ҳокимликларига келгусида
озодликдан маҳрум қилиш туридаги жазоларни ижро этиш муассасаларидан 50 метр
масофада маъмурий, маиший, хўжалик бино ва иншоотлари қурилиши учун ер
участкалари ажратилишига, улар ижарага берилишига, шунингдек, баландлиги 6
метрдан юқори бўлган бино ва иншоотлар қурилишига йўл қўймаслиги тўғрисидаги
қоида белгиланди. Шунингдек, мазкур қарор билан тасдиқланган Озодликдан маҳрум
қилиш туридаги жазоларни ижро этиш муассасалари тўғрисидаги низомга биноан
Жазони ижро этиш муассасаларига озод этилаётган шахсларга ижтимоий-ҳуқуқий
ёрдам бериш, уларни ишга жойлаштириш ва уларнинг маиший турмуш шароитларини
яхшилаш масалалари бўйича туманлар (шаҳарлар) ҳокимликларининг ижтимоий
мослашув марказлари билан ҳамкорликни амалга ошириш вазифаси юкланди.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 26 апрелдаги 309-
сонли «Ички ишлар органларининг муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсларни
реабилитация қилиш марказлари тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида» қарори [26]
билан тасдиқланган Ички ишлар органларининг муайян яшаш жойига эга бўлмаган
шахсларни реабилитация қилиш марказлари тўғрисидаги низомга асосан ички ишлар
органларининг муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсларни реабилитация қилиш
марказлари ўз зиммасига юкланган асосий вазифаларга мувофиқ маҳаллий ижро
этувчи ҳокимият органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, бандлик
ва меҳнат муносабатлари органлари билан ҳамкорликда ижтимоий фойдали меҳнат
билан шуғулланмаётган ва реабилитация марказларига жойлаштирилган меҳнатга
лаёқатли муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсларни ишга жойлаштириш чора-
тадбирларини амалга оширади.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 24 июлдаги 624-сон
«Тунги вақтда фаолият юритувчи умумий овқатланиш корхоналари ва кўнгилочар
объектларда жамоат хавфсизлигини таъминлашга доир қўшимча чора-тадбирлар
тўғрисида»ги қарорига[27] биноан тегишли шартлар асосида 2019 йил 15 октябрдан
бошлаб умумий овқатланиш корхоналари ва кўнгилочар объектларининг 24 соат
мобайнида туну кун фаолият юритишига рухсат берилди.
Шунингдек, ушбу қарор билан тунги вақтда фаолият юритаётган умумий
овқатланиш корхоналари ва кўнгилочар объектлари юқорида назарда тутилган
шартларни бузса ёки уларнинг тунги фаолияти юзасидан жамоатчилик томонидан
мунтазам равишда эътирозлар билдирилса, уларнинг тунги вақтда фаолият юритиш
ҳуқуқи маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари томонидан бекор қилиниши
мумкинлиги белгиланди.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 30 августдаги 701-
сонли «Йўл ҳаракати хавфсизлиги кунини ўтказиш ва йўл-транспорт ҳодисалари
профилактикасининг самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»
қарорига[28] биноан ҳафтанинг ҳар жума куни «Йўл ҳаракати хавфсизлиги тарғибот
куни»да маҳаллий давлат ҳокимияти органлари, бошқа давлат ташкилотлари, 42
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations Special Issue – 1 (2021) / ISSN 2181-1415
фуқаролик жамияти институтлари билан ҳамкорликда фуқаролар билан йўл ҳаракати
қоидаларига сўзсиз риоя қилиш, шу жумладан, йўл-транспорт ҳодисалари энг кўп содир
этиладиган ҳудудларда аҳоли ўртасида тарғибот-ташвиқот ишларини ташкил этиш
орқали тизимли чора-тадбирларни амалга оширишга алоҳида эътибор қаратиш
белгилаб қўйилди.
Юқоридагилардан келиб чиқиб қуйидаги хулсаларга келиш мумкин: биринчидан, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси соҳасидаги фаолияти тўлиқ ҳуқуқий тартибга солинмаган ва яхлит
ҳуқуқий институт ҳисобланмайди;
иккинчидан, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси соҳасидаги фаолияти тўлиқ ҳуқуқий асослари белгиловчи нормалар
ўртасида диалектик боғлиқлик мавжуд эмас, яъни бу борадаги муносабатлар тарқоқ
тартига солинган;
учинчидан, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси соҳасидаги фаолиятини таъминлашнинг яхлит институционал
асослари махсус таркибий тузилмалар ва шатат бирликлари мавжуд эмас. Бошқача
қилиб айтганда, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси соҳасида маълум ваколат, вазифа ҳамда мажбуриятлари бор, аммо
уларни аамалга оширувчи аниқ субъектлар йўқ; тўртинчидан, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси соҳасидаги фаолиятини ташкил этиш хаос шаклда.
Бизнинг фикримизча, аввало маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг
ҳуқуқбузарликлар профилактикаси соҳасидаги фаолиятининг ҳуқуқий асосларини
ривожлантириш лозим. Бунда Вазирлар Маҳкамасининг тегишли қарори асосида
маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқбузарликлар профилактикаси
соҳасидаги асосийфаолият йўналишлари, вазифалари, функциялари, ваколатлари, ҳуқуқлари ва мажбуриятларини белгилаб қўйиш зарур. Шунингдек, маҳаллий давлат
ҳокимияти
органларининг
ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
соҳасидаги
фаолиятининг институционал асослари такомиллаштириш лозим. Бу борада
давлатимиз раҳбари парламентга мурожаатномасида ҳам “Маҳаллий ижро органлари, вакиллик идоралари ҳамда маҳалланинг институционал асосларини янада
такомиллаштириш лозим. Маҳаллий ҳокимлик ва кенгашлар бундан 27 йил аввал, яъни, ҳокимлик институти жорий этилган дастлабки пайтда қабул қилинган Қонун
асосида ишламоқда. Бу ҳужжат бугунги ислоҳотларимиз талабларига мутлақо жавоб
бермаслигини ҳисобга олиб, уни тубдан янгилаш зарур” деб, таъкидлаган эди [1].
Сўнгги тўрт йил давомида мамлакатимизда маҳаллий давлат ҳокимияти
вакиллик органлари фаолиятини объектив баҳолашга йўналтирилган жиддий чора-
тадбирлар амалга оширилди. “Қачонки, ҳудудлардаги вазият ижобий томонга ўзгарса, бюджет ижроси тўлиқ таъминланса, жиноятчилик камайса, янги иш ўринлари
яратилса, энг муҳими, халқимизнинг турмуш даражаси яхшиланса, маҳаллий
Кенгашлар фаолиятига ижобий баҳо берса бўлади” [2]. Маҳаллий депутатлар ишининг
ижтимоий-иқтисодий кафолатлари ва уни техниктехнологик жиҳатдан таъминлаш
улар
фаолияти
самарадорлигининг
муҳим
омилларидан
ҳисобланади
[3].Бизнингфикримизча,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
фаолияти
самарадорлигини баҳолаш мезонларидан бири сифатида тегишли ҳудудда
43
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations Special Issue – 1 (2021) / ISSN 2181-1415
ҳуқуқбузарликлар профилактикаси бўйича амалга оширилган ишларнинг натижалари, ютуқлар ва йўл қўйилган камчиликларни ҳам киритиш лозим.
Шундай қилиб, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқ-тартиботни
сақлаш ҳамда мустаҳкамлаш, ҳуқуқбузарликларни аниқлаш, уларга барҳам бериш, шунингдек ҳуқуқбузарликларнинг содир этилиши сабабларини ва уларга имкон
бераётган шарт-шароитларни аниқлаш, бартараф этиш борасидаги фаолиятини тубдат
такомиллаштириш талаб этилади.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга
Мурожаатномаси (2020 й. 29.01.).
2. Мирзиёев Ш.М. Халқимизнинг розилиги бизнинг фаолиятимизга берилган энг
олий баҳодир. 2-ж. – Т.: Ўзбекистон, 2018. –Б.71.
3. Исраилова З.С. Ўзбекистонда маҳаллий давлат ҳокимияти вакиллик органлари
фаолиятининг самарадорлигини баҳолаш механизминитакомиллаштириш: Юрид. фан.
д-ри. (PhD) дис. – Т., 2020 – Б. 3.
4. Турсунов А.С., Примов Ф.А. Ўзбекистон Республикаси Конституциясидаги атама
ва ибораларнинг юридик изоҳли луғати. – Т.: ЎзбекистонРеспубликаси ИИВ
Академияси, 2020. – Б. 114.
5. Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
//
https://www.lex.uz/acts/20596.
6. Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 2 сентябрда қабул қилинган
«Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида»ги қонуни // https://lex.uz/docs/112170.
7. ЎзбекистонРеспубликасининг 1996 йил 26 апрелда қабул қилинган
«Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонуни //
https://lex.uz/docs/4704.
8. ЎзбекистонРеспубликасининг 2000 йил 26 майда қабул қилинган «Фуқаро
муҳофазаси тўғрисида»ги қонуни // https://lex.uz/docs/32994.
9. ЎзбекистонРеспубликасининг 2000 йил 15 декабрда қабул қилинган
«Терроризмга қарши кураш тўғрисида»ги қонуни // https://lex.uz/docs/29526.
10. ЎзбекистонРеспубликасининг 2011 йил 5 октябрда қабул қилинган «Алкоголь
ва тамаки маҳсулотларининг тарқатилиши ҳамда истеъмол қилинишини чеклаш
тўғрисида»ги қонуни // https://lex.uz/docs/1880029.
11. ЎзбекистонРеспубликасининг 2013 йил 27 декабрда қабул қилинган
«Экологик назорат тўғрисида»ги қонуни // https://lex.uz/docs/2304953.
12. ЎзбекистонРеспубликасининг 2014 йил 14 майда қабул қилинган
«Ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
тўғрисида»ги
қонуни
//
https://lex.uz/docs/2387357.
13. ЎзбекистонРеспубликасининг 2015 йил 26 августда қабул қилинган
«Аҳолининг санитария-эпидемиологик осойишталиги тўғрисида»ги қонуни //
https://lex.uz/docs/2732587.
14. ЎзбекистонРеспубликасининг 2016 йил 14 сентябрда қабул қилинган
«Ёшларга оид давлат сиёсати тўғрисида»ги қонуни // https://www.lex.uz/docs/3026246.
15. ЎзбекистонРеспубликасининг 2017 йил 8 сентябрда қабул қилинган
«Болаларни уларнинг соғлиғига зарар етказувчи ахборотдан ҳимоя қилиш
тўғрисида»ги қонуни // https://www.lex.uz/docs/3333797.
44
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations Special Issue – 1 (2021) / ISSN 2181-1415
16. ЎзбекистонРеспубликасининг 2019 йил 2 сентябрда қабул қилинган «Хотин-
қизларнии тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонуни //
https://www.lex.uz/docs/4494709.
17. ЎзбекистонРеспубликасининг 2019 йил 9 сентябрда қабул қилинган «Атом
энергиясидан тинчлик мақсадларида фойдаланиш тўғрисида»ги қонуни //
https://www.lex.uz/docs/4506940.
18. ЎзбекистонРеспубликасининг 2018 йил 30 июлда қабул қилинган
«Экстремизмга қарши курашиш тўғрисида»ги қонуни // https://lex.uz/docs/3841957.
19. ЎзбекистонРеспубликасининг 2020 йил 17 августда қабул қилинган (янги
таҳрирдаги)
«Одам
савдосига
қарши
курашиш
тўғрисида»ги
қонуни
//
https://lex.uz/docs/4953314.
20. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 14 мартдаги ПҚ-2833-
сонли «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка қарши курашиш
тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори //
https://lex.uz/docs/3141186.
21. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 24 декабрдаги ПҚ-4075-
сонли «Жамоат хавфсизлигини таъминлаш самарадорлигини ошириш бўйича қўшимча
чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарори // https://lex.uz/docs/4124831.
22. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2014 йил 29 июлдаги 205-
сонли «Оммавий тадбирларни ташкил этиш ва ўтказиш тартибини янада
такомиллаштириш
чора-тадбирлари
тўғрисида»ги
қарори
//
https://lex.uz/docs/2438871.
23. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 11 июндаги 486-
сонли «Тошкент шаҳрининг чилонзор туманида ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва
жамоат хавфсизлигини таъминлаш самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-
тадбирлар тўғрисида»ги қарори // https://lex.uz/docs/4372540.
24. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 14 июндаги 495-
сонли «Бухоро вилоятини хотин-қизлар билан ишлаш йўналишида намунали ҳудудга
айлантириш чора-тадбирлари дастурини тасдиқлаш тўғрисида»ги қарори //
https://lex.uz/docs/4377483.
25. Ўзбекистон Республикаси ВазирларМаҳкамасининг 2020 йил 5 мартдаги 128-
сонли «Озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ жазоларни ижро этиш
муассасаларининг фаолияти самарадорлигини таъминлаш бўйича ташкилий чора-
тадбирлар тўғрисида»ги қарори // https://lex.uz/ru/docs/4756536.
26. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 26 апрелдаги
309-сонли «Ички ишлар органларининг муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсларни
реабилитация қилиш марказлари тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида»ги қарори
// https://lex.uz/docs/3711913.
27. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 24 июлдаги 624-
сон «Тунги вақтда фаолият юритувчи умумий овқатланиш корхоналари ва кўнгилочар
объектларда жамоат хавфсизлигини таъминлашга доир қўшимча чора-тадбирлар
тўғрисида»ги қарори // https://lex.uz/docs/4439535.
28. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 30 августдаги
701-сонли «Йўл ҳаракати хавфсизлиги кунини ўтказиш ва йўл-транспорт ҳодисалари
профилактикасининг самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида» қарори
// https://lex.uz/docs/3888332.
45
