CC BY
25ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ АДЛИЯ ВАЗИРЛИГИНИНГ
НОРМА ИЖОДКОРЛИГИ ФАОЛИЯТИДАГИ РОЛИ:
ҚОНУНЧИЛИК ВА АМАЛИЁТ
Давронбек УРАЗБАЕВ
Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги
Жиноий, маъмурий ва ижтимоий қонунчилик бошқармаси бўлим бошлиғи
d.urazbayev@adliya.uz
АННОТАЦИЯ
Мақолада Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг норма ижодкорлиги фаолиятида тутган ўрни, норма ижодкорлиги соҳасидаги амалдаги қонунчилик, давлат органларининг норма ижодкорлиги фаолиятидаги камчиликлари ва норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларининг ҳуқуқий экспертизаси билан боғлиқ амалиётдаги муаммолар таҳлил қилинган.
Калит сўзлар: норма ижодкорлиги; қонунчилик ҳужжатлари; ҳуқуқий экспертиза; қонунчилик амалиёти; норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларининг сифати; конунчиликни тизимлаштириш.
РОЛЬ МИНИСТЕРСТВА ЮСТИЦИИ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН
В НОРМОТВОРЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ:
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО И ПРАКТИКА
Давронбек УРАЗБАЕВ
Начальник отдела Управления уголовного, административного и социального законодательства Министерства юстиции Республики Узбекистан
d.urazbayev@adliya.uz
АННОТАЦИЯ
В статье проанализированы роль Министерства юстиции Республики Узбекистан в нормотворческой деятельности, действующее законодательство в сфере нормотворчества, недостатки государственных органов
в нормотворческой деятельности и практические проблемы, связанные
с правовой экспертизой проектов нормативно-правовых актов.
Ключевые слова: нормотворчество; акты законодательства; правовая экспертиза; законодательная практика; качество проектов нормативно-правовых актов; систематизация законодательства.
ROLE OF THE MINISTRY OF JUSTICE OF THE REPUBLIC
OF UZBEKISTAN IN REGULATORY ACTIVITIES:
LEGISLATION AND PRACTICE
Davronbek URAZBAEV
Head of the Department of Criminal, administrative and social legislation
of the Ministry of Justice of the Republic of Uzbekistan
d.urazbayev@adliya.uz
ABSTRACT
The article analyzes the role of the Ministry of Justice of the Republic
of Uzbekistan in rule-making activities, current legislation in the rule-making sphere, shortcomings of state bodies in rule-making and practical problems associated with legal expertise of draft normative legal acts.
Keywords: rule-making; legislative acts; legal expertise; legislative practice; the quality of draft regulations; systematization of legislation.
Белгиланган кенг кўламли ислоҳотларнинг муваффақиятли амалга оширилиши маълум даражада ўтган йилларда шаклланган қонунчилик базасига, шунингдек, норма ижодкорлиги жараёни сифатига боғлиқ.
Ушбу йўналишда мавжуд бўлган камчиликлар турли соҳалардаги ижтимоий муносабатларни тарқоқ ҳолда тартибга солиш салбий амалиётининг давом этишига олиб келмоқда, бу эса ҳуқуқий коллизиялар, ҳуқуқни қўллашда турлича талқин қилиш ва мураккабликлар юзага келишига сабаб бўлмоқда.
Бугунги кун воқелиги тизимли муаммоларга тезкорлик билан муносабат билдиришни талаб қилади, уларнинг ечимлари йўқлиги мамлакатда олиб борилаётган ислоҳотларда акс этмоқда. Бироқ, бу борада қўлланилаётган норма ижодкорлиги ёндашуви қонун ҳужжатларининг мамлакат иқтисодиёти тармоқларига таъсирини баҳолаш заруриятини ҳисобга олмаяпти ҳамда жамоатчилик фикрини инобатга олган ҳолда фуқароларнинг
ҳаёти ва фаровонлигини яхшилашга доир вазифаларга эришишни таъминламаяпти[1].
Адлия органларини "Одилона қонунларни қабул қилиш, жамиятда қонунга ҳурмат рухини қарор топтириш - демократик ҳуқуқий давлат қуришнинг гаровидир" деган концептуал ғояни ҳаётга татбиқ этишга қаратилган ягона давлат ҳуқуқий сиёсати амалга оширилишини таъминлайдиган профессионал хизматга айлантириш адлия органлари фаолиятининг устувор йўналишларидан бири этиб белгиланган[2].
Ўз навбатида, Адлия вазирлиги фаолиятининг асосий мақсади замонавий ҳуқуқий тизимни яратиш, ҳуқуқий давлатнинг илғор стандартлари ва тамойилларини жорий этиш, давлат бошқарувининг самарали моделига ўтишни ҳуқуқий таъминлашдан иборатдир.
Таъкидлаш лозимки, ҳуқуқ ижодкорлигида ижтимоий-иқтисодий муносабатларни тартибга солишнинг комплекс ёндашувини жорий этиш талаб этилади.
Сўнгги йилларда давлат органларининг норма ижодкорлиги фаолиятида кескин ўсишни кузатиш мумкин.
Масалан, Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базасига 1991 йилдан бошлаб қабул қилинган ҳужжатлардан 30 мингдан зиёд ҳужжатлар жойлаштирилган бўлса, охирги 2 йил ичида қабул қилинган ҳужжатлардан миллий базасига 5 700 дан ортиқ ҳужжат жойлаштирилган. Бу умумий жойлаштирилган ҳужжатларнинг 19 фоизини ташкил этади.
Бу рақамлар нимани англатади, бу дегани ҳуқуқий майдонимизда жуда катта жараён юз бермоқда.
Маълумки, "Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида"ги Қонунда норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси ҳуқуқий экспертизадан ўтказилиши шартлиги белгилаб қўйилган.
Ўз ўрнида, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил
13 апрелдаги ПҚ-3666-сон қарори билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги тўғрисида низомга асосан, ягона давлат ҳуқуқий сиёсатини юритиш, ҳуқуқ ижодкорлиги фаолиятини мувофиқлаштириш ва самарадорлигини ошириш, қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг ижроси бўйича давлат органлари
ва ташкилотлари фаолиятини мувофиқлаштириш ва услубий раҳбарликни амалга ошириш Адлия вазирлигининг вазифаларидан бири этиб белгиланган[3].
Бунинг механизми эса, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларининг ҳуқуқий экспертизаси жараёнида намоён бўлади.
Бу борадаги Россия Федерацияси экспертларининг фикрига кўра, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳасининг ҳуқуқий експертизаси Россия Федерацияси Адлия вазирлиги ва унинг ҳудудий органлари ҳуқуқий макон бирлигини таъминлаш фаолиятининг ажралмас қисмидир. Норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳасининг ҳуқуқий (илмий-ҳуқуқий) експертизаси муҳим восита ва тўғри илмий, ҳуқуқий савиянинг ва умуман, бўлажак ҳуқуқий ҳужжат сифатининг ишончли кафолати бўлиб хизмат қилади[4].
Ишлаб чиқилаётган лойиҳаларнинг сони йилдан-йилга кўпайиб бормоқда. Бу эса, уларнинг сифатига ўз таъсирини ўтказмай қолмайди.
Ҳозирги кунда қонунчиликни такомиллаштириш жараёни норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни содда қабул қилишдан кўра, қонун ижодкорлигида сифат жиҳатидан янги ёндашувлардан фойдаланишни тақозо этади.
Бу қонунчиликни тизимлаштиришнинг турли усуллари ва тартибга солувчи массивнинг тизимли сифатини яхшилайдиган бошқа процедураларнинг долзарблигини белгилайди. Хусусан, жамиятнинг қонун ижодкорлиги жараёнига таъсир етиш механизмини такомиллаштириш, жисмоний ва юридик шахсларнинг бу жараёнда иштирок етишининг амалий усулларини белгилаш зарурати мавжуд бўлиб, улардан бири сифатида ташаббускорлик институтини янада ривожлантириш мақсадга мувофиқдир[5].
Албатта, давлат органлари фаолиятида ташаббускорлик институти йилдан йилга ривожланиб бормоқда.
Бироқ, умумий тусга эга бўлган қонунларнинг кўплиги, уларни амалга оширишнинг муайян механизмисиз айрим қарорларнинг қабул қилиниши, умуман давлат ва жамият ривожига акс таъсир кўрсатади, ижтимоий муносабатларни асосан қонуности ҳужжатлари билан тартибга солишга
олиб келади. Натижада тизимлилик тўлиқ таъминланмасдан, ҳужжатлар сонининг сунъий ошишига сабаб бўлади.
Рақамларга юзлансак, 2020 йил давомида Адлия вазирлигига ҳуқуқий экспертизадан ўтказиш учун 2 463 та норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари келиб тушган бўлса, улардан 2 259 таси (92 фоиз) ҳуқуқий экспертизадан ўтказилган, 204 таси эса (8 фоиз) "Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида"ги Қонун, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 26 августдаги ПФ-5519-сон Фармони билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси Регламенти ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 22 мартдаги 242-сон қарорига талабларига
зид бўлганлиги боис, экспертизадан ўтказилмасдан қайтарилган.
Ҳуқуқий экспретизадан ўтказилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларининг 1 520 таси (67 фоиз)га розилик имзоси қўйилган бўлса, 739 таси (33 фоиз)га мақсадга мувофиқ эмаслиги тўғрисида хулоса берилган (розилик имзоси қўйилмасдан, эътирозлар билан қайтарилган).
Шунингдек, Адлия вазирлигига давлат рўйхатидан ўтказиш учун тақдим этилган 504 та идоравий ҳужжатнинг 40 фоизи қонун ҳужжатлари талабларига зидлиги туфайли уларни давлат рўйхатидан ўтказиш рад этилган.
Бундан ташқари, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг 177 та қарорлари ҳудудий адлия органлари томонидан ҳуқуқий экспертизадан ўтказилмасдан қабул қилинганлиги боис бекор қилинган.
Бу каби ҳолатларга нима сабаб бўлмоқда. Бир сўз билан айтганда, давлат органлари томонидан юқоридаги каби ҳолатларга йўл қўйилаётганлиги,
бу йўналишдаги фаолият бўйича юридик хизмат сифати ва самарадорлигининг янада оширилишини, вазирлик ва идоралар раҳбарлари томонидан қатъий назорат чораларининг кучайтирилишини тақозо этади.
Зеро, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини пухта ва сифатли ҳуқуқий экспертизадан ўтказиш нафақат адлия органларига, балки уларни ишлаб чиқувчи органнинг юридик хизматига ҳам юклатилган.
Келгусида сифатли норматив-ҳуқуқий ҳужжат қабул қилиниши ҳам унинг лойиҳа пайтидаги сифатли тайёрланишига, сифатли экспертизадан ўтказилишига боғлиқ, албатта.
Бу борада, соҳа мутахассислари хусусан, А. Брижинский сифатли норматив-ҳуқуқий ҳужжат мезонларини қуйидаги гуруҳларга ажратади:
юридик-техник жиҳатлар (норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг қонунчилик техникаси талабларига жавоб бериши);
сиёсий жиҳатлар (норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг давлат манфаатлари ва давлатда мавжуд сиёсий режимга мувофиқлиги);
иқтисодий жиҳатлар (норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг зарур ресурслар билан таъминланганлиги, уни амалга ошириш учун зарур харажатларнинг мавжудлиги);
бошқарув жиҳатлари (норматив-ҳуқуқий ҳужжатни амалга ошириш методлари, бошқарув қоидаларига риоя қилиш, коррупцияга қарши ҳолатлари);
ижтимоий жиҳатлар (ижтимоий муносабатларни тартибга солиш даражаси ва ҳ.к.)[6].
Шунингдек, С. Поленинанинг фикрига кўра, норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг сифати унинг ижтимоий ҳақиқатга мувофиқлик даражаси
ва нормадан кўзланган мақсадни рўёбга чиқариш мақсадида ижтимоий муносабатларнинг тартибга солинишини таъминлаш даражасига боғлиқдир[7].
Бундан ташқари, А. Ильиннинг фикрича, норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг сифатини баҳолашда қуйидагиларга эътибор қаратиш керак:
қонун ҳужжатининг "қонунийлиги", яъни унинг Конституцияга
ва бошқа қонунларга, халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган нормалари
ва принципларига мувофиқлиги;
қонун ҳужжатининг фундаменталлиги, яъни унда энг муҳим, базавий, асосий ижтимоий муносабатларнинг тартибга солинганлиги;
қонун ҳужжатининг тизимлилиги, яъни унинг ички мувофиқлаштирилганлиги (унда белгиланган ҳуқуқий нормаларнинг зиддиятлардан ҳоли эканлиги) ва ташқи мувофиқлаштирилганлиги
(бошқа қонунлар ва қонуности ҳужжатлар билан унинг ўзаро яқин алоқаси, зиддиятлардан ҳолилиги, бўшлиқлар ва бошқа нуқсонлар йўқлиги);
қонун ҳужжатининг техник-юридик жиҳатдан таъминланганлиги, яъни унда қонунчилик техникаси қоидаларидан тўғри фойдаланилганлиги[8].
Демак, қайд этилган хусусиятлар норматив-ҳуқуқий ҳужжатни ҳуқуқий экспертизадан ўтказишда эътибор бериладиган жиҳатларга ўхшашдир.
Шу боис, ушбу муаллиф норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг сифати
ва бундай ҳужжатни ҳуқуқий экспертизаси тушунчаларини деярли бир хил мазмунда талқин этади.
Бу борада С. Жинкин эса бошқача, яъни ҳуқуқий нормаларнинг потенциал ва реал самарадорлигини фарқлаш ёндашувини таклиф этган[9].
Бунда потенциал самарадорлик ҳуқуқ ижодкорлиги доирасида кузатилади ва ижтимоий ривожланиш эҳтиёжлари қонун чиқарувчи томонидан ҳисобга олинганлигига, ҳуқуқий тартибга солиш предмети
ва методлари тўғри танланганлигига, қонунчилик техникаси қоидаларига риоя этилганига боғлиқ бўлади. Реал самарадорлик эса, ҳуқуқни қўллаш соҳасида кузатилади ва у ёки бу кўрсатмаларнинг моддий ва ташкилий ресурслар билан таъминланганлигига, қабул қилинган нормалар жамоатчилик фикри билан мос келишига, ҳуқуқни қўлловчи органлар фаолиятига боғлиқ бўлади. Зотан, ҳар қандай давлатда демократия ва халқнинг фаровонлиги унинг ҳудудида ҳуқуқ-тартиботнинг нечоғли ўрнатилганига боғлиқдир[10].
Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг ижроси бўйича давлат органлари
ва ташкилотлари фаолиятини мувофиқлаштириш ва услубий раҳбарликни амалга ошириш вазифасини амалга оширишда Адлия вазирлиги томонидан уларнинг фаолияти тизимли равишда ўрганиб борилади.
Ўрганишлар давомида норма ижодкорлиги фаолиятида улар томонидан йўл қўйилаётган тизимли камчиликлар таҳлил қилинади.
Қонунчилик амалиётида давлат органларининг норма ижодкорлиги фаолиятида учрайдиган қуйидаги тизимли муаммоларни келтириш мумкин:
лойиҳаларда кўтарилган муаммолар, чуқур таҳлил қилинмаяпти
ва таклиф этилаётган янги механизмларни ҳуқуқни қўллаш амалиётига таъсири баҳоланмаяпти. Хорижий тажриба етарлича ўрганилмаяпти;
энг муҳим ижтимоий муносабатларнинг қонун ҳужжатлари билан эмас, балки қонуности ҳужжатлари билан тартибга солиниши амалиёти кучаймоқда;
миллий қонунчиликда қонуности ҳужжатларининг кўплиги қонунларнинг юридик кучини қадрсизланишига сабаб бўлмоқда;
қонунлардаги нормаларнинг қонуности ҳужжатларида такрорланиши ҳуқуқий тартибга солиш юкини кўпайтирмоқда ва ҳуқуқни қўллаш амалиётини қийинлаштирмоқда;
соҳани тартибга солувчи ҳужжат бўла туриб, айнан шу масалада янги ҳужжатлар ишлаб чиқиляпти;
қонунларда амалга оширишнинг ҳуқуқий механизмлари билан таъминланмаган қатор ҳаволаки нормалар мавжуд;
қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базасида умумий тусдаги, ҳаракатсиз ва ҳуқуқни қўллаш амалиётига таъсир этмайдиган қонун ҳужжатлари мавжуд;
давлат органлари фаолиятини тартибга солувчи ҳужжатларнинг кўплиги, қонуности ҳужжатлари сонининг сунъий ошишига сабаб бўлмоқда;
вазирлик ва идоралар ўзларининг ваколат доирасида ҳал қиладиган масалалар бўйича ҳам ҳужжатлар лойиҳаларини ишлаб чиқишмоқда.
давлат органлари томонидан лойиҳаларни иқтисодий, молиявий, илмий ва бошқа турдаги экспертизаларини ўтказишда сусткашликка йўл қўйилмоқда;
ҳокимлар қарорларида амалдаги қонун ҳужжатлари нормаларига зид қоидалар ўрнатилган. Ҳокимликлар томонидан уларнинг фаолияти
ва қарорларни қабул қилиш жараёнларининг очиқлиги таъминланмаётганлиги натижасида фуқаролар қабул қилинаётган ҳужжатлардан беҳабар қолиб кетишмоқда.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, ҳозирда Адлия вазирлигига юклатилган қонун ҳужжатларидаги ҳуқуқий нуқсонларни, коррупцияга, бошқа ҳуқуқбузарликларни содир этишга шарт-шароит яратувчи, шунингдек жисмоний ва юридик шахслар учун ортиқча маъмурий ва бошқа чекловларни жорий этувчи қоидалар ва нормаларни аниқлаш ва уларни бартараф этиш чораларини кўриш функцияси домий равишда амалга оширилмоқда.
Норма ижодкорлиги соҳасининг энг асосий бўғинларидан бири,
бу конунчиликни тизимлаштиришдир.
Ушбу соҳасида қонун ҳужжатларининг тарқоқлиги амалиётда уларни тушунишни қийинлаштиришга, ҳуқуқий тафовут ва коллизияларга, ҳаддан ташқари тартибга солиш ва бюрократияга замин яратади.
Мамлакатда сўнгги уч йилда амалга оширилган ислоҳотлар институционал-ҳуқуқий базани янгилашни, амалга оширилаётган чуқур ўзгаришларни инобатга олган ҳолда эскирган ва ўз аҳамиятини йўқотган нормаларни бекор қилишни тақозо этади.
Умуман бугунги жамиятимизда, ривожланишимиз босқичига нисбатан қонун ҳужжатлари сони кўп, уларни тизимлаштиришнинг вақти келди.
Шу ўринда таъкидлаш лозимки, жорий йилда Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Ўз аҳамиятини йўқотган қонунчилик ҳужжатларини қайта кўриб чиқиш тизимини жорий этиш орқали мамлакатда ишбилармонлик муҳитини яхшилаш чора-тадбирлари тўғрисида" Фармони[11] қабул қилинди.
Ушбу Фармон билан мамлакатимиз тарихида илк бор амалдаги қонуности ҳужжатлари ялпи хатловдан ўтказилиб, асосан 500 га яқин Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳужжатлари бекор қилинди. Ҳукуматнинг 2 мингдан ортиқ ўз аҳамиятини йўқотган қарорлари танқидий қайта қўриб чиқилиб, тегишли ҳужжатларни бекор қилиш бўйича таклифлар Вазирлар Маҳкамасига киритилди.
Бу каби ишларни давом эттириш ҳар доим долзарб масала бўлиб қолади. Чунки, қонунчиликни тизимлаштириш институти - норма ижодкорлиги ривожининг институционал асосларидан бири ҳисобланади.
Шунинг учун, қонунчиликни тизимлаштиришда комплекс ёндашувни таъминлаш мақсадида тегишли соҳаларни тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни яхлит қонунга бирлаштириш ҳамда давлат органлари
ва идораларининг фаолиятини тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тизимлаштириш ишларини доимий амалга ошириш зарур.
Шу билан бирга, ҳар бир давлат органи муайян соҳани такомиллаштириш бўйича тегишли норматив-ҳукуқий ҳужжат лойиҳасини ишлаб чиқишда, умуман, ўзининг норма ижодкорлиги фаолиятида қуйидаги масалаларга алоҳида эътибор қаратиш зарур:
энг муҳим ижтимоий муносабатларнинг "қонунлар" билан тартибга солиш амалиётига тўлиқ ўтиш;
соҳаларни тартибга солувчи қонунчилик ҳужжатларини соҳалар кесимида инкорпорация (консолидация) қилиш орқали тўғридан-тўғри амал қилувчи яхлит қонунларга бирлаштириш;
ҳуқуқни қўллаш амалиётига таъсир этмайдиган ва амалда ўз аҳамиятини йўқотган қонун ҳужжатларини тўлиқ хатловдан ўтказиш ва аниқланган қонун ҳужжатларини бекор қилинишини таъминлаш чораларини кучайтириш;
давлат органлари фаолиятини тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни қайта кўриб чиқиш ҳамда улар фаолиятларининг асосий йўналишлари, ваколатлари, вазифа ва функциялари, ҳуқуқлари
ва мажбуриятларини ягона ҳужжат билан белгилаш;
давлат органлари томонидан кўтарилаётган масалалар ёки муаммолар юзасидан алоҳида норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси ишлаб чиқмасдан, уларни қонун ҳужжатларида назарда тутилган амалдаги нормалар
ва маъмурий тартиб-таомиллар орқали ўз ваколатлари доирасида ҳал қилиш тартибига қатъий амал қилиш;
маҳаллий ижроия ҳокимияти органлари томонидан қабул қилинаётган норматив-ҳуқуқий тусдаги қарорларни адлия органларидан мажбурий равишда ҳуқуқий экспертизадан ўтказилиши ҳамда уларнинг ижобий хулосаси бўлган тақдирдагина ушбу норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг қабул қилиниши жараёнининг доимий назоратини кучайтириш мақсадга мувофиқдир.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Норма ижодкорлиги фаолиятини такомиллаштириш концепциясини тасдиқлаш тўғрисида" 2018 йил 8 августдаги
ПФ-5505-сон Фармони. // Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 08.08.2018 й., 06/18/5505/1639-сон.
2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Давлат ҳуқуқий сиёсатини амалга оширишда адлия органлари ва муассасалари фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида" 2018 йил 13 апрелдаги ПФ-5415-сон Фармони. // Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 14.04.2018 й., 06/18/5415/1072-сон.
3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги фаолиятини янада такомиллаштиришга доир ташкилий чора-тадбирлар тўғрисида" 2018 йил 13 апрелдаги ПҚ-3666-сон қарори. // Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 14.04.2018 й., 07/18/3666/1073-сон.
4. Манохин В.Г. Организация правотворческой деятельности в субъектах Российской Федерации: учебник. Сара-тов: Изд-во ГОУ ВПО СГАП, 2002. С.109.
5. Калинин С.А. Проблемы нормотворческой инициативы в Республике Беларусь // Теория и практика реализации субъективных прав физических и юридических лиц: материалы Межд. науч.-практ. конф., 6-7 дек. 2001 г., Минск / Отв. ред. И.Н. Колядко. - Минск: БГУ, 2003.-С. 15-18.
6. Брыжинский А.А., Лукьянов А.А. Технико-юридические критерии качества законодательного акта. // Государство и право. Юридические науки. - 2011.-№1.- С.70-74.
7. Поленина С.В. Качество закона и эффективность законодательства. / Под ред. Куник Я.А. - М., ИГиП РАН, 1993. - С. 7.
8. Ильин А.В. Оптимизиация правотворческой деятельности в современной России (вопросы теории и практики) / под ред. С.А. Комарова. - СПб., 2005. - С. 82.
9. Жинкин С.А. Некоторые проблемы видов эффективности норм права / Журнал российского права. - 2004. - №2. - С. 16.
10. Бердияров Ш.Н. Икки палатали парламент шароитида қонунчилик техникаси (назария, методология, амалиёт). Юрид. фан. номз. илм. дар. олиш учун ёзил. дисс. - Тошкент, 2009. - Б. 15.
11. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Ўз аҳамиятини йўқотган қонунчилик ҳужжатларини қайта кўриб чиқиш тизимини жорий этиш орқали мамлакатда ишбилармонлик муҳитини яхшилаш чора-тадбирлари тўғрисида" 2020 йил 27 сентябрдаги ПФ-6075-сон Фармони. // Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 28.09.2020 й., 06/20/6075/1330-сон.
2
