Научная статья на тему 'Анализ лексических трансформаций при переводе «Мудрых изречений Абая»'

Анализ лексических трансформаций при переводе «Мудрых изречений Абая» Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
127
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МУДРЫЕ ИЗРЕЧЕНИЯ АБАЯ / ЛЕКСИЧЕСКИЕ ТРАНСФОРМАЦИИ / ПЕРЕВОД

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Мухамедина Айгуль Алькеновна, Кішібаева Алина Еркиновна

В статье рассматривается анализ лексических трансформаций при переводе «мудрых изречений Абая».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Анализ лексических трансформаций при переводе «Мудрых изречений Абая»»

РАЗДЕЛ 5 ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ ЖУРНАЛИСТИКА

УДК 811

А.А. Мухамедина, А.Е. Юш1баева А. Мырзахметов атындагы Кекшетау университет

«АБАЙДЬЩ ЦАРА С0ЗДЕР1Н» АУДАРУ БАРЫСЫНДА ЛЕКСИКАЛЫЩ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАРДЫЦ ЦОЛДАНЫЛУЫНА ТАЛДАУ ЖАСАУ

АНАЛИЗ ЛЕКСИЧЕСКИХ ТРАНСФОРМАЦИЙ ПРИ ПЕРЕВОДЕ «МУДРЫХ ИЗРЕЧЕНИЙ АБАЯ»

В статье рассматривается анализ лексических трансформаций при переводе «мудрых изречений

Абая».

Ключевые слова: мудрые изречения Абая, лексические трансформации, перевод.

Тш аркылы ойын жарыкка шыгаратын адам, эдетте жаца сез жасамайды, сол тiлде бар, сол тшдщ сездiк к¥рамында бар сездердi езiнше колданады. Шебер шешен болганныц езiнде сол тшдщ байлыгын бар мYмкiндiгiнше пайдаланады. Мiне, осыдан келiп шыгады, аудармашы да аударма тшде бар, тYпн¥Cка тiлiне сэйкес сездердi тацдап, тауып алады. Тек кейбiр жагдайда, айталык, термин я болмаса авторлык неологизмдi баска тшде жетюзуде жаца сез жасайды, оныц езiнде ол муны тiлде бар лексикалык, морфологиялык элементтердщ кемегiмен жYзеге асырады.

Кез келген жазушы, акын ез шыгармасын баска бiр тшге аударганда тYпн¥Cканыц толык мазмуныныц сакталуын талап етедi, ал аударма дегенiмiз - Yлкен енер, ал сол енердi аса шеберлiкпен пайдалана бшу - тэржiмашыныц ец Yлкен мшдетшщ бiрi. Сез - тiл жYЙесiнiц белiгi, ол - колданыска тYCкенге дейiн накты лексикалык магынага ие дербес мэндi единица. Ал колданыска тYCкен сез - белгiлi бiр мэпннщ лексикалык, стильдiк жYЙесiнiц белш. Тшдердщ лексикалык жYЙесiн, жекелеген категорияларды салыстыру, фактшердщ констатациясын тiзбелеп шыгу кандай да болмасын проблеманы толыкканды шешiп бере алмайды. Бiр тшден екiншi тiлге аударылган мэтiн мен тупнусканыц тiлдiк материалдарын салыстыруда осы сипаттар назарга алынады жэне жеке тшдш единицаныц аударылуы ец шагын мэтiн децгейiнде талдауга тYCкенде аударудыц объективтi зацдылыктары айкындалады.

Коммуникативтiк-функционалдык белгшер Yшiн аудармашы тарапынан нактылау (конкретизация), улгайту (генерализация), магыналык дамыту эдiстерi пайдаланылады,

сездердщ орны ауыстырылады, дербес лексикалык единицаньщ орнына сез тiркестерi колданылады, синонимдердщ бiрнешеушщ катар жумсалуы аркылы магына дамытылады, стильдiк бояу Yстеледi. Бундай тYрлендiрудщ накты, объективтi себептерi болуга тиiс; объективт себептерi болмаган жагдайда негiзгi мазмунныц бурмалануына жол берiлуi мYмкiн [1].

Аударманы салыстыра зерттеу барысында аударма тiлдегi, ягни агылшын тiлдегi тiл бiрлiктердщ тYпнуска тшде бiр немесе бiрнеше сэйкестiктерi бар лексикалык бiрлiктер, сонымен бiрге тшелей сэйкестiктерi кездеспейтiн бiрлiктер бар екендЫ аныкталады.

Лексикалык трансформацияны аудармада колданудыц бiрнеше себептерi бар:

1) ею тшдщ лексикалык магыналарыныц езгешелiгi, ягни ол езшщ магынасын кецейте немесе оны нактыгырак, абстракты мэн бере алады;

2) екi тiлдiк сэйкеспк эр тYрлi болады, ягни бiр тiлдегi ыктимал болуы, екiншi тшде колайсыз. Бундай ерекшелiктердi аударуда лексикалык трансформациялар тYрлерiн колданамыз.

Тшдердщ сездiк курамыныц курылымдык-магыналык сипаттарыныц арасындагы айырмашылыктар, сездщ контексте эралуан кызмет аткаруы сез тацдаудагы белгiлi бiр ортак зацдылыктарды жYЙелейдi. Сез тацдаудыц лексикалык трансформация жасаудыц тYрлерi ретiнде, эдетте магынаны ажырату (дифференция значений), магынаны нактылау (конкретизация значений), магынаны улгайту, Yстемелеу (генерализация значений), магынаны дамыту (смысловое развитие), антонимдш аударма немесе шендеспре аудару (антонимический перевод), тутастай езгерту, тYрлендiру (целостное преобразование) сияктылар аталады.

^азак аудармашыларыныц сез магынасын дэлдеп керсету, сондай-ак тYпнускадаFы сездщ маFынасын улFайтып, негiзгi баламаFа бiрнеше синонимдерд^ туракты тiркестердi косып, Yстемелеуi - тшдердщ сездiк курамындаFы элементтердщ маFыналык келемшщ арасындаFы айырмашылыктарFа, сездщ стильдш-экспресивтш кызметiне байланысты. Ал, сездщ лексикалык маFынасы дегенiмiз - дыбыстык комплекстщ, акикат емiрдегi кубылыстардыц бiрiмен белгш бiр тiлде сейлеушi коллектив аркылы белгiленген байланысы болып саналады [3].

Лексикалык аудару туралы негiзгi мэселелер аударманыц лексикологиялык турFысына катысты айтылады. Екi тiлдегi сездердщ маFыналык аукымы эр тYрлi болады соFан байланысты тYпнуска тiлiндегi кец маFыналы сездердщ аударуда нактыландыруFа тура келедi, немесе керiсiнше тYпнуска тiлдегi тар маFыналы сездi аударма мэтiнiнде кец маFыналы сезбен беремiз. ОсыFан орай жинакталFан материалдарFа негiздей отырып, сез тацдаудыц непзп екi тYрiне Fана токталуFа болады. Олар:

1) сез маFынасын нактылау (конкретизация);

2) сез маFынасын улFайту, Yстемелеу (генерализация).

Сез маFынасын нактылау - тYпнускадаFы сездiц сездштеп сэйкестiгi болмаFан жаFдайда, сондай-ак колданылFан тiлдiк единица жалпы атау, жергшкп тiл ерекшелiгi болFан жаFдайда игершетш аудару амалы. Сез тацдау тэсш бунда тектiк атауды тYрлiк атаумен, маFынасы кемескi сездi казак тшнщ айналымында бар балама нормасымен ауыстыру аркылы жYредi.

^оршаFан орта мен мэдениет, дYние-болмыс уFымдарын беруде эр тшдщ мYмкiндiктерi эркилы; заттыц, кубылыстыц жалпы, тектiк атауы (родовое понятие), сондай-ак осы заттыц сырткы нысанына, касиет-сапасына, турмыс-тiршiлiкте кажеттiлiгiне, адам кызмет мен емiрiнде аткаратын релiне карай белшш, таратылатын тYрлiк атауы (видовое понятие) болады. Мэселен, Абайдыц 37-сезшде делiнген:

«Экесшщ баласы - адамныц душпаны.

Адамныц баласы - бауырыц».

«Сын своего отца для других - враг.

Сын человеческий - твой брат».

«A father's son is an enemy to other people.

But a son of mankind is your dear brother».

Бул мысалдан кершгендей, «бауырыц» ce3i - текпк угымньщ жалпы атауы, ал аударма мэтшде бершгендей «брат», «brother» - осы угымныц тYрлiк атауы. Сез кызметшде тектiк атаулар мен тYрлiк атаулардыц арасында белгiлi бiр байланыстар болып отырады, булар тш гылымында гиперо-гипонимдiк катынастар деп аталады. Тiл-тiлдердегi гиперо-гипонимдiк катынастар - кYPделi мэселелердщ бiрi. ^азак угымында «бауырыц» текпк атаудыц кeрсетiлген тYрлiк атаулар «брат», «brother» колданылатын тустары бар. Эз аударма мэтiнiнде тэржiмашы тYпнускадаFы «бауырыц» сeзiне накты балама тауып, бауырдыц iшiндегi аFаны белш, нактылап конкретизация тэсiлiн колданFан. Дегенмен, бул мысалда сез маFынасыныц тарылуы деген мэселе пайда болуы мYмкiн. Сез маFынасыныц тарылуы -кецеюге карама-карсы процесс. Бул, негiзiнен, адам уFымыньщ жалпылыктан жалкылыкка саралап, даралауынан, заттар мен кубылыстардыц ерекшелiгiн, кыр-сырын айкындай тYсуiнен, нактылап, дэл бшушен пайда болады [2, 4].

Халыктардыц айнала коршаFан ортаны танып-бiлiп, уFым-кубылыстарды тYр-текке бeлiп, ажыратып атауында айырмашылыктардыц болуы - зацды кубылыс.

ТYр-тек уFымдарыныц эр халыктыц ез уFымына сай калыптаскан атауларыныц аударма процесшде берiлуi аудармашыныц лингвоэтникалык коммуникативтiк кузырет децгешне байланысты. ТYпнускадаFы тектiк атаудыц (гипероним) тYрлiк атаумен (гипоним) алмастырылуы, сондай-ак буFан карама-карсы жаFдайлар казак тшне аударылFан керкем эдебиетте ушырасып отырады. Тектiк атаудыц тYрлiк атаумен алмастырылуы жэне керiсiнше - стихиялы кубылыс емес, бул аудармашыныц сезге, сез тсркесше саналы тYрде функционалды сэйкес балама iздеуiнен жасалатын ерекшелш.

Тeмендегi Абай 37-сeзiнен алынFан мысал сез маFынасын нактылау тэсiлi бершушщ накты Yлгiсi:

«Жамандыкты кiм кeрмейдi? Yмiтiн Yзбек - кайратсыздык. ДYниеде ешнэрседе баян жок екенi рас, жамандык та кайдан баяндап калады дейсiц? ^ары калыц катты кыстыц артынан кeгi калыц, кeлi мол жаксы жаз келмеушi ме едi?».

«Кому из нас не приходилось бывать в беде? Теряет надежду только слабый. Верно, что в мире нет ничего неизменного, но ведь и зло не вечно. Разве после суровой зимы не приходит полноводная цветущая весна?».

«Who among us has not known trouble? Only the weak lose hope. Nothing in this world is immutable and misfortune cannot last for ever. Does not the bountiful and blossoming spring follow the harsh winter?».

Бул Yзiндiден К.Сершбаева мен В. Чистяковтардыц шебер аудармашы екенш кeремiз. Жалпы кандай да дYниенi жазFаннан аударFан киын. Эз бетщше жазсац, сен ез киялыца бершп кешпкердщ езще унаFан касиетш керкейтш, унамаFан касиетiн темендетуге какыц бар. Ал, аудармада сен бiреудiц жазFанын дэл тYпнускадаFыдай беруiц керек. Эаресе Абай ^унанбаев сиякты улы акынныц кYрделi де салмаFы ауыр карасездерш аударFанда мундай iске жауапкершiлiкпен карау керек.

«Кары цалыц цатты цыстыц артынан квгг цалыц, квл1 мол жаз келмеушг ме едг?» деген суреттеулердi аудармашылар «Разве после суровой зимы не приходит полноводная цветущая весна?», «Does not the bountiful and blossoming spring follow the harsh winter?» деп, кыстан кешн бiрден жаз келмей, кектем келетшш нактылап, конкретизация тэсшмен утымды тэржiмалаFан.

Сез магынасын нактылау тшдердеп тектш, тYрлiк атаулардыц ара катысымен катар 6ip халыктыц мэдениетiне тэн 6елгiлерi бар лексикалык единицаларды беруде де пайдаланылады. ¥лы акынныц 38 карасезiнде адам емiрiнщ мэнiн ашатын 6иiк максаттар койылган. Эзге карасездер осы бшкке 6iртiндеп, саты-сатылап жеткiзетiн таным баспалдактары секiлденедi. Бул сезiнде де тэржiмашылар нактылап аударган жайттар кездеседi. Мэселен:

«Алланы бар дедiк, 6iр дедш, гылым, к¥дiрет сипаты 6iрлэн сипаттадык. Бул 6iрлiк, барлык гылым, к¥дiрет олула боларлык нэрселер ме? Элбетте, гылым к¥дiретi бар болады: хаяты-маглум 6iрi - ирада, ягни каламак. Гылым бар болса, каламак та бар. Ол еш нэрсеге харекет бермейдь Ьэммага харекет беретугын езь Ол ирада гылымныц 6iр сипаты кэлэм, ягни сейлеушi деген, сез каршаз, дауыссыз болушы ма едi?» [5].

«Мы говорим: Аллах есть, Аллах един, характеризуем и воспринимаем его, как могущество Науки. Задумаемся, имеют ли реальную силу понятия «есть», «един», «могущество», «наука»? Не приходится сомневаться в том, что могущество науки - реальная сила: где Жизнь, там и Желание. А там, где Наука, Желание тоже неизбежно. Наука сама по себе ничего не дает. Все на свете приводится в движение Могуществом Всесильного. Одним из свойств, присущих Желанию, является Слово, то есть речь. Разве Слово может обойтись без буквенных знаков и голоса?».

«We say: "There is no god but Allah, Allah is one and unique." We perceive and apprehend Him as the Power of Knowledge. But let us ponder whether the notions "is", one"," power and knowledge are really potent. There cannot be any doubt that the power of knowledge is a real force: where there is Life, there is Will. But where Knowledge is, Will is likewise inevitable. By itself Knowledge will not give anything. Everything on earth is set in motion by the omnipotence of the Almighty. One of the intrinsic properties of Will is the Word, that is, Speech. Can the Word dispense with written letters and the voice?».

Абайдьщ 6iрiншi карасезшен алынган бул мысал да нактыландыру процесшщ тагы бiр кершюг

«Не кещлде, не керген ^нщде бiр тыныштык жок, осы елде, осы жерде не кылган софылык?».

«Ни в душе, ни в жизни не ведаю покоя, уж какое благочестие среди этих людей, в этом краю!».

«But I have not known peace either in my soul or in my life - and what sort of piety can there be amongst these people, in this land?».

Аударма мэтшде аудармашы «осы елде» сез тиркесш «amongst these people», «среди этих людей» деп аударган. «Адамдар» сезш «ел» сезшщ орнына колданып, сол елдеп дш багу адамдар арасында гана болатынын нактылап, конкретизация тэсшш орынды колданган [6].

Аудармашы шыгармага юрюпес бурын, езше жYктелген жауапкершшкп сезiнуi керек. Алайда, кейде езара байланысы аз болатын тшдер болады. Кейде тшт туыстас тшдердщ арасында кейбiр уксаспайтын тустары болады. Сондай кездерде, эрине, аудармашыныц ез шеберлшн танытып, шыгарманы шамасы келгенше керкем, эрi жетш етш аударганы дурыс. Аудармашы ею жакты елшемдi тец устап отырады; оныц 6iрi - тYпнусканьщ коммуникативтi-функционалдык 6елгiлерiне нуксан келтiрмеу, екiншiсi аударылатын мэтшнщ эстетикалык, прагматикалык ^ш-куатын тYпнускадаFыдан темендетпеу. Аударма мэтiндегi тшдш единица не Yшiн колданылFан, нелштен тавдаланылFан дегеннщ о6ъективтi жауабы осы ею елшем аркылы таркатылуы кажет. ЖоFарыда келтiрiлген сейлемдер осы оЙFа дэлел бола алады.

Келесi, сез тавдаудаFы негiзгi тэсшдердщ 6iрi - сез маFынасын улFайту, дамыту тYрiне ой жYгiртейiк!

^азак каламгерлерi тэржiмалаFан керкем туындылардаFы дербес сез етудi кажет ететiн проблемалардыц 6iрi - тYпнуска контекстегi сез маFынасын кецейтш, улFайтып 6еретiн

баламалардыц жумсалуы. Контекстегi сездщ ауыспалы маFынасын, стильдiк кызметiн толык жеткiзе алатын балама, сэйкеспк бола турса да, аудармашы кеп ретте сездщ семантикасын ашатын баска баламаны, сездi, сез тсркесш iздейдi жэне пайдаланады. Аудармашыныц бундай iзденiстерi керкем аудармаFа айтылFан сыни ецбектерде «кателiк», «тYпнускадан ауытку», «еркiн кету» деген пiкiрлермен бiржакты тYсiндiрiледi. Алайда тYпнускадаFы сездiц маFыналык курылымын толык, жан-жакты 6еретiн функционалды сэйкестiктер жасауда сез маFынасын нактылаудаFы сиякты 6елгiлi 6iр зацдылыктар бар. Аудармашыныц тшдш норма мен тшдш даFдыда калыптаскан сэйкестiктi пайдаланбай, ез тарапынан функционалды кызметi сэйкес келетш тiлдiк единицаны тацдауFа «мэж6YP» болуыныц басты се6е6i - езi интуитивт тYPде усынатын аударманыц прагматикалык жаFы - аударма мэтiннiц тYпнуска сиякты кедерпаз кабылдануы. Екi мэтiннiц прагматикалык кызметш тецбе-тец устау Yшiн аудармашы езге де тэсшдермен катар контекстеп сездi тYрлендiрiп, оныц орнына функционалды кызмет жакын-жуык, сез тiркесiн, фразаны, туракты тецеудi колданады, сондай-ак бiрi 6iрiнiц маFынасын Yстейтiн 6iрнеше синонимдердi катар колданады. Аударматану теориясында сез маFынасын дамыту деген термин алынады. Бул -тYпнускадаFы тiлдiк единицаныц маFынасын логикалык тYPде дамыта алатын лексикалык-семантикалык алмастыру деген сез [7].

Аударма процесшде сез маFынасын улFайту, Yстемелеу:

1) контекстегi сездщ ауыспалы маFынасыныц казак эдеби тшнщ тiлдiк жYЙесiнде, тiлдiк даFдысында дэл сондай ауыспалы рецю 6олмаFан жаFдайда;

2) контекстегi сездiц стильдiк бояуы ете-мете канык, осы стильдiк бояуды мейлiнше дэл жеткiзу кажет болFан реттерде;

3) кейiпкердiц характерiн ашу Yшiн автор колданFан индивидуалды колданыстыц стильдiк кызметiн беру Yшiн;

4) аудармашы ез тарапынан тYпнускадаFы бейтарап рецкт сезге стильдiк бояу Yстеу кажет деп тапкан жаFдайда игершедь

Контекстегi сездiц стильдiк кызметiнде субъективтьэмоционалды 6аFа жэне элеуметтi коннотация бар болFан жаFдайда аудармашы стильдiк кызметп ашатын амалдардыц 6iрiн -сез маFынасын улFайтуды колданады. Абайдыц 36-сезш аударуда тэрж1машы улFайту тэсiлiн колдаетан кездерi де бар:

«Мундайлыкка жетш уялFан адамFа екпесi бар rid кешпесе, яки оныц Yстiне таFы аямай ертендiрiп сез айткан юсшщ езiнiц де адамшылыFы жок десе болар.».

«The person who knows about such torments but, instead of magnanimously forgiving the offender, only makes his suffering worse is lacking in humanity and mercy».

«Тот, кто знает о таких терзаниях, но вместо того, чтобы великодушно простить виновного, усиливает его страдания, лишен человечности и милосердия».

Аудармашы «адамшылык» сезшщ стильдш бояуын барынша коюлатады, ез тарапынан сез косып («mercy»-«цайырымдылыц»), адамныц уяты болмаса оныц адамшылык пен кайырымдылык касиеттершщ жоктыFы екенiн, яFни адамшылык пен кайырымдылык касиеттерiнiц езара ты^ыз байланысын керсетедi [8].

Кей кездерде тэрж1машы сейлемдегi, контекстегi негiзгi семантиканы фраза тецеу, синонимдердiц жуптаса игерiлуi аркылы улFайтып керсетедi. Мэселен 38-сезшде:

«Оныц Yшiн сен езiц инанмакты^ыцнан пайда ала алмадыц, пайдаланамын десец, пайда беред^ кэмiл иман болады. Пайданы калайша алуды 6iлмек керек».

«Your faith will prove truly righteous and bring you good only if you desire this. You should know by what efforts conscious, reasonable faith is achieved...».

«Твоя вера окажется поистине праведной, принесет пользу, когда ты сам этого жаждешь. Нужно знать, какими усилиями достигается осознанная, разумная вера.».

Мунда тэржiмашы аударма мэтшшде «conscious» (осознанная) жэне «reasonable» (разумная) бiр-бiрiне синоним сездердi колданып, маFынаны улFайтты.

Сез маFынасын дамытудаFы ерекшелiктердi тeмендегi мысалдан да керуге болады:

«Мал, мактан, Fиззат-к¥рмет адамды eзi iздеп тапса, адамдыкты бузбайды hэм кeрiк болады. Егер де адам eзi оларFа табынып iздесе, тапса да, таппаса да адамды^ы жоFалады».

«Let wealth, general respect and fame find a man of their own accord, only then will they becomes worthy ornaments of his person. But undue regard for them can only lower a man».

«Пусть богатство, всеобщее уважение и слава сами найдут человека, только тогда они смогут стать достойным украшением его. А преклонение перед ними принижает человека, независимо от того, добьется он успеха или нет».

Аударманы окы^анда бiз Абай карасездершщ тел туындысын окып отырFандай боламыз. Бул сейлемде аудармашы эрбiр сезге тшсп эквивалент тауып, сездердщ орын тэртiбiн дурыс орналастырып, наFыз утымды, эрi дэл аударма жасаFан. Мысалы, «мал» деген сезге «wealth» («богатство») деген аFылшын тшндеп баламасын тауып, тeрт-тYлiк малды байлыкка тецеп, жалпылап, генерализация тэсшн колданFан.

Тiлдiк единицаныц маFынасын дамытып, улFайтуFа аудармашыныц eзi устанатын тэржiмашылык тэсiлi де ыкпал етедi [9]. Бiздiц ойымызша, кез келген аударма еркш жасалса, керкем шыFады. Эрi окырманныц тYсiнуiне жецiл болады.

Транскрипция мен транслитерация. Графика ауызею сейлеу тшнщ дыбыстык жаFын, оныц ерекшелштершщ барлыFын тYгелдей камтып бере алмайды. Мундай кызметтi транскрипция Fана аткара алады. Транскрипция - латынныц «transcriptio»-«цайта жазу» деген сезшен жасалFан термин. Транскрипцияныц эдеттегi жазудан мынадай айырмашылыктары бар: эдетте жазу жYЙесiнде сездердщ дыбыстык жаFымен бiрге олардыц эр тYрлi байланыстары, атап айтканда, этимологиялык жэне морфологиялык байланыстары да карастырылып, есепке алынады. Ал транскрипцияда сездщ дыбыстык жаFына Fана назар аударылады. Транскрипция Yшiн сeздiц этимологиялык, морфологиялык байланыстарыныц ешбiр мэнi жок. Бул - бiр. Екiншiден графика сездщ дыбысталуын эркашан дэлме-дэл керсете бермейдь Ал транскрипцияныц ец негiзгi кызмет - сeздiц дыбыстык немесе фонемалык курамын дэлме-дэл керсету. Бiр эрш ыцFайына карай эр тYрлi фонемаларды белгiлей алса, транскрипциялык тацба бiр Fана маFынаFа ие болады. Бiр фонема жазуда (графика) эр тYрлi эрiптермен тацбалануы мYмкiн, ал транскрипцияда ол (фонема) эркашан бiр Fана тацбамен белгiленедi.

Мэселен, Абайдыц 36 карасезш аударуда тэрж1машылар ез аударма мэтшшде кейбiр сeздердi транскрипция тэсшмен аударFан:

1. «¥ят кiмде болса, иман сонда».

«У кого есть стыд, у того есть иман».

«He who has shame also has iman».

2. «Шын уят сондай нэрсе, шаретатка терiс, я акы!ета терiс, я абиурлы боЙFа терiс бiр iс себептi болады.».

«Истинный стыд тот, который испытывают, совершив поступок, противный законам шариата, совести, человеческому достоинству».

«But true shame is that felt by a person who commits an action contrary to the Shariah laws, human conscience and human dignity».

3. «¥ялFан десек, хадис анау, жаксылардан калFан сез анау».

«Назвать стыдливым не позволяют хадис и слова, сказанные мудрыми...».

«The Hadith and the words of the sages do not allow us to call them shame-faced».

«Иман», «шариат», «хадис» сeздерi транскрипциялаетан.

Транскрипцияныц ею тYрi бар: 1) фонематикалык (немесе фонологиялык) транскрипция; 2) фонетикалык транскрипция. Фонетикалык транскрипцияда фонемалардыц барлык рецю бiр Fана тацбамен берiлсе, фонематикалык транскрипцияда фонеманыц эрбiр рецкi эр баска тацбамен белгшенедь

Фонематикалык транскрипция эрб1р жеке тшдщ фонемалык жYЙесiн айкындап белгiлеу Yшiн жасалады да, фонетикалы транскипция барлык тшдердеп жэне тшдердщ тобындагы дыбыстык ерекшелiктердi тYгел камтып керсету Yшiн жасалады [10, 11].

Мэселен, темендеп Абайдын 38 карасезшен алынган сездер транскрипция аркылы аударылган:

цуран - коран - Qur'an; алла - Аллах - Allah; молда - мулла - Mullah; Тарицат - тарикат - Tarikat; намаз - намаз - Namaz; цыбыла - кыбла - Qiblah; фатиха - фатиха - Fatihah; сопы- суфи - Sufi.

^олданылFан эдебиеттер

1. Федоров, А.В. Аударма мэселелер1 / А.В. Федоров. - Алматы, 2007. - 245 б.

2. Кари, Э. Аударма ^гымы, шындап келгенде, ете кYPделi ^гым / Э. Кари. - Алматы, 2003. - 172 б.

3. Виссон, Л. Макал-мэтелдер - аудармашылардыц соры / Л. Виссон. - Алматы, 2004. - 167 б.

4. К,азацстан Республикасыныц Президента Н.Э. Назарбаевтыц Казакстан халкына жолдауы «Жана элемдеп жана Казакстан». - Астана, 2007. - 56 б.

5. Жуковский, В. Прозадагы аудармашы - к¥л, ал поэзиядагы аудармашы - косавтор / В. Жуковский. -Алматы : Арыс, 1999. - 245 б.

6. Якобсон, Р. Аударма туралы / Р. Якобсон // Акикат журналы. - Алматы. - 2004. - № 706. - Б. 25.

7. Алдашева, А.М. Аударматану: лингвистикалык жэне лингвомэдени мэселелер / А.М. Алдашева. -Алматы : Арыс, 1998. - 215 б.

8. Дэлетбаев, М. Аударма мэселеа / М. Дэлетбаев. - Алматы : Казак эдебиеп, 1935. - 175 б.

9. Рецкер, Я.И. Аудармашынын максаты / Я.И. Рецкер. - Алматы, 2003. - 180 б.

10. Аударматану проблемалары туралы бiрер сез. "1здешс - Поиск". Алматы, 2007. - 192 б.

11. Казацстан Республикасы галамдык мэдениетаралык кещстжте. - 2 белiм. - Алматы, 2003. - 338 б.

© Мухамедина А.А., К^баева А.Е., 2011

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Авторы статьи:

Айгуль Алькеновна Мухамедина, кандидат филологических наук, доцент, Кокшетауский университет им. А. Мырзахметова, Казахстан;

Алина Еркиновна Кишибаева, магистрант, Кокшетауский университет им. А. Мырзахметова, Казахстан. Рецензент - Ж.О. Сагындыкова, кандидат филологических наук, доцент, Кокшетауский университет им. А. Мырзахметова, Казахстан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.