CC BY
44
o >
0
01
0¿ LJÜ 0£ ZD O O
_l <
o z
X
o
LU
I— >-
Q1 <
ÍO <
-J
O ■O
X LU I— O
o >
INTEGRALNI PRISTUP PRORACUNU TROSKOVA ZIVOTNOG VEKA SREDSTAVA NAORUZANJA I VOJNE OPREME
Vlada S. Sokolovic, Marko D. Andrejic, Sráan D. Ljubojevic Univerzitet odbrane u Beogradu, Vojna akademija, Centar za istrazivanje u oblasti logistike odbrane
DOI: 10.5937/vojtehg61-2706
OBLAST: masinsko inzenjerstvo VRSTA CLANKA: strucni clanak
Sazetak:
U situaciji kada su budzetska izdvajanja za odbranu sve restriktivnija, njihovo efikasno, efektivno i ekonomicno koriscenje vise nego ikada postaje sustinsko pitanje funkcionisanja Ministarstva odbrane i Vojske Srbije (MO i VS). U takvim uslovima, svako ulaganje u akviziciju sredstava naoruzanja i vojne opreme (NVO) predstavlja pitanje koje ne dopusta greske u odluka-ma. Opremanje MO i VS sredstvima NVO, po pravilu, zahteva ulaganje veli-kog kapitala. Shodno tome, to ulaganje mora biti i ekonomski opravdano.
U ovom slucaju, ekonomska opravdanost ne iskazuje se eksplicit-no - razlikom u novcanoj masi na pocetku ulaganja i na kraju zivotnog ve-ka sredstva, vec implicitno - odnosom nematerijalnih koristi i ostvarenih ci-ljeva prema ulozenim novcanim sredstvima. Otezano eksplicitno ekonom-sko prikazivanje benefita investiranja potencijalni je paravan pogresnim od-lukama i investicionim promasajima. Ukoliko se jos ni aspekt troskova to-kom celokupnog perioda zivota investicije ispravno ne razmatra, onda je ocigledno da se ni zeljeni rezultati ne mogu sa sigurnoscu ocekivati.
U proslosti su cesto inicijalni troskovi nabavke sredstava NVO bili primaran, a nekada i jedini, kriterijum izbora meúu razmatranim alter-nativama. Prenebregavanje analize troskova tokom celokupnog zivot-nog veka sredstava, u predinvesticionim studijama, osnovni je uzrok neplaniranim ulaganjima u kasnijim fazama zivotnog ciklusa investicije, ali i brojnim problemima u funkcionisanju i neispunjenim ili delimicno is-punjenim ciljevima sistema.
U radu je analiziran proces opremanja sredstvima NVO u MO i VS, sa aspekta tretiranja troskova u tom procesu, ukazano je na njegove ne-dostatke i predlozen sveobuhvatniji - integralni pristup ovom problemu.
Kljucne reci: zivotni vek sredstva; troskovi; naoruzanje i vojna oprema; opremanje; investicije.
e.mail: [email protected]
Uvod
Ministarstvo odbrane (MO) i Vojska Srbije (VS) kao kljucni su-bjekti sistema odbrane Republike Srbije funkcionisu u nestabil-nim, dinamicnim i ekonomski veoma restriktivnim uslovima. Uprkos tome, zahtevi za dostizanjem odgovarajucih sposobnosti oruzanih snaga sve su kompleksniji i sve izrazeniji. Ispunjenje ovih zahteva podrazumeva, iz-medu ostalog, opremljenost oruzanih snaga savremenim sredstvima na-oruzanja i vojne opreme (NVO). Istovremeno, budzetska izdvajanja za ovu svrhu imaju trend permanentnog pada.
Za uspesno funkcionisanje u prisustvu ovako suprotstavljenih zahteva neophodno je postojanje dugorocnog koncepta razvoja sa ugradenim organizacionim aspektom i savremeni menadzerski pristup u upravljanju resursima, odnosno menadzerski pristup orijentisan ka sprovodenju real-nih i odrzivih strategija razvoja. On pociva na sveobuhvatnoj analizi problema, pronicljivom predvidanju buducih uslova funkcionisanja i dugoroc-no orijentisanom planiranju. Na taj nacin sprecava se odstupanje od pro-klamovanih ciljeva usled promene opcije na vlasti i napustanje projekata i resenja u koja su ulozena sredstva velikog obima.
Svako znacajnije ulaganje u opremanje oruzanih snaga naoruzanjem i vojnom opremom predstavlja investiciono ulaganje koje po mnogim aspek-tima prelazi domen i mogucnosti MO i VS. Usled toga, prisustvo i nepo-sredna ukljucenost drzave u ovom procesu su nezaobilazni. Optimizacijom utroska finansijskih sredstava i resursa svih vrsta na nivou drzave, uz dobru koordinirajucu ulogu vlade, iskljucuje se „feudalizacija" u okviru jednog mini-starstva ili u okviru jedne organizacione celine jednog ministarstva.1 Kao neprofitna organizacija koja se finansira iz budzeta, vojna organizacija veoma pazljivo mora da upravlja raspolozivim kapitalom. S toga je razumljivo pitanje opravdanosti svakog investicionog ulaganja u opremanje MO i VS sredstvima NVO. Pri razmatranju opravdanosti ovih ulaganja treba imati u vidu i interese MO i VS i interese sire drustvene zajednice (drzave).
Investiranje se posmatra kao procesni niz aktivnosti vezanih za reali-zaciju odredene investicije, koji obuhvata planiranje, pripremu, realizaciju investicije i dr. Osnovni elementi procesa investiranja su: investitor (su-bjekat koji investira), investicioni projekat (program - objekat investiranja), kamata (cena odricanja od sadasnje potrosnje) i diskontna stopa (vrednost ocekivanja - efekata) (Todorovic, et al., 2000). Kamata i diskontna stopa u ovom slucaju predstavljaju reprezente obima i oblika kapi-tala koji se investira, vremena u kojem se investicioni projekt realizuje i ocekivanih rezultata investicije.
1 Parcijalne optimizacije (optimizacije na nivou podsistema) ne daju znatniji doprinos dostizanju proklamovanih ciljeva sistema u celini ukoliko ne prate ciljeve celog sistema i ukoliko nisu obje-dinjene jedinstvenom metodologijom rada.
C¿39>
X
o >
co
o (N
0¿ LJÜ 0£ ZD O O
_l <
o
X
o
LU
I— >-
Q1 <
I—
S2
co <
-J
O ■O
X LU I— O
o >
Kako je investiranje, u sustini, proces razmene neceg poznatog i prisut-nog za niz ocekivanja i potencijalnih koristi u narednom periodu, to su dve osnovne karakteristike investiranja neizvestnost i vremenska disperzija vred-nosti. Stepen neizvesnosti svih dinamicnih faktora u buducnosti i svih oceki-vanih efekata je direktno povezan sa vremenskom distancom investiranja.
Usled angazovanja velikih finansijskih sredstava, prisustva rizika u pogledu konacnog ishoda i dugorocnih konsekvenci na funkcionisanje vojne organizacije nepobitna je neophodnost upravljanja investiranjem. U svim drzavama su odredeni aspekti investiranja zakonski uredeni. U na-celu, investiranje se ureduje kao proces koji se realizuje kroz nekoliko fa-za (Jovanovic, 2002):
• faza predinvesticionih analiza,
• faza izrade investicionog programa,
• faza donosenja odluke o realizaciji investicije,
• faza izrade tehnicke dokumentacije,
• faza realizacije investicije - investicionog projekta i
• faza pustanja investicije u rad.
Zbog vaznosti za drzavu i drustvo u celini, i investicioni proces opre-manja MO i VS sredstvima NVO normativno je regulisan.
Reforma drzavnog sektora koja se sprovodi u nasoj zemlji obuhvata sve oblasti ukljucujuci i odbranu, a u okviru iste poseban znacaj se prida-je optimizaciji troskova, svih vrsta.
U cilju optimizacije troskova zivotnog veka sredstava, neophodno je primenom timskog rada i uz kvalitetnu saradnju, taktickog i tehnickog no-sioca, nosioca nabavke, projektanata i strucnjaka za integralnu logisticku podrsku (ILP) da razvije adekvatnu metodologiju za utvrdivanje troskova zivotnog veka sredstava.
Cilj ovog rada jeste da se, na nacelima i logici sistemskog pristupa, aktualizuje koncept integralne logisticke podrske sredstava NVO u sferi troskova, sistematizuju i ucine dostupnim odredena dostupna teorijska i empirijska saznanja o troskovima, u cilju stvaranja podloge za unaprede-nje postojeceg stanja u ovoj oblasti.
Proces opremanja MO i VS sredstvima NVO
Osnovni normativno - pravni akt kojim se regulise opremanje MO i VS sredstvima NVO predstavlja Pravilnik o opremanju Vojske Jugoslavije naoruzanjem i vojnom opremom u miru (Pravilnik), iz 1996. Godine (Slu-zbeni vojni list 25, 1996).
Zbog niza drustvenih promena i organizacionih promena u sistemu odbrane, u poslednje dve decenije, Pravilnik i ostala normativna regulativa, iz ovog domena, nisu u potpunosti uskladeni sa zahtevima vremena i realnom situacijom.
Od ostalih normativnih dokumenata koji regulisu aktivnosti u dome-nu opremanja sredstvima NVO prisutno je vise Standarda narodne odbrane, kao sto su npr. SNO 0477/83, SNO 1096/85, SNO 8196/92, SNO 9000/97 i dr. Navedeni standardi tretiraju pojedine aspekte ili aktivnosti tokom procesa opremanja sredstvima NVO.
Tako, standard (SNO 0477, 83) blize propisuje elemente koji se raz-matraju pri ugovaranju nabavke sredstava NVO.
Standard (SNO 1096, 85) utvrduje opsti sadrzaj onog dela takticko-tehnickih zahteva za razvoj tehnickih materijalnih sredstava kopnene voj-ske koji neposredno ili posredno odreduje parametre od kojih zavisi teh-nicko obezbedenje.
Standardom (SNO 8196, 92) preciziraju se i blize opisuju aktivnosti i delatnosti kojima se, u toku opremanja sredstvom NVO ili sistemom NVO, kao i u toku njegove eksploatacije i odrzavanja, obezbeduje zeljeni stepen njegove borbene gotovosti i povoljan odnos izmedu postignutog stepena borbene gotovosti i ukupnih troskova veka tog sredstva ili sistema [6].
Standardom (SNO 9000, 97) utvrduju se dopunski (ne alternativni) zahtevi za sistem kvaliteta isporucilaca koji, po ugovoru, proizvode ili vr-se usluge u procesu opremanja i naoruzavanja, za potrebe odbrane ze-mlje ili za potrebe izvoza, u odnosu na zahteve utvrdene u standardima JUS ISO serije 9000.
Ipak, osnovni dokument kojim su regulisani organizacija, nadlezno-sti, kriterijumi i postupci pri opremanju MO i VS sredstvima NVO u miru jeste Pravilnik.
Za sve vrste sredstava NVO odredeni su takticki i tehnicki nosioci i no-sioci planiranja (organi nadlezni za razvoj i istrazivanje, definisanje sistema odrzavanja, nabavku i dr.). Ministarstvo odbrane i VS se opremaju sredstvima NVO kroz procese planiranja, programiranja, istrazivanja, razvoja, proiz-vodnje, ispitivanja i nabavke (Sluzbeni vojni list 25, 1996). U skladu sa tim, opremanje MO i VS sredstvima NVO vrsi se po jednom od sledecih modela:
• istrazivanjem i sopstvenim razvojem,
• osvajanjem po licencnoj dokumentaciji ili razvojem kopiranjem po uzorku,
• razvojem u kooperaciji sa inostranim partnerom,
• nabavkom gotovih sredstava iz uvoza,
• nabavkom sa domaceg trzista gotovih proizvoda,
• prijemom donacija i
• kombinovanim modelom opremanja.
Pravilnikom je za razlicite modele opremanja definisan tok procesa, uz determinisanje nosilaca realizacije aktivnosti, subjekata koji saraduju i neophodnih dokumenata koje je potrebno izraditi u pripremi predloga za odluku o investiranju u opremanje i pratecih dokumenata u samoj realiza-ciji investicije.
o CD
7
oo со
с
cp
CD
E
er pr
o e jn
jo >
го nj
го
>N
o
ГО
го >
го t s
тз
er sr
e
> О)
o
o
>
>N
ГО >
o k s o
c ror
pr p
is pr
2 сл e
тз
>
■о ID
k o S
X
o >
CO
o (N
0¿ LJÜ 0£ ZD O O
_l <
o
X
o
LU
I— >-
Q1 <
I—
S2
CO <
-J
O ■O
X LU I— O
o >
Analizom aktivnosti u procesu opremanja sredstvima NVO, prema Pravilniku, uocavaju se takticka studija, prethodna analiza i program rea-lizacije kao osnovna polazna dokumenta u procesu. Pri tome, takticka studija nije obavezna u svim modelima opremanja sredstvima NVO. Takode, prema definisanim sadrzajima, prethodne analize i programa reali-zacije uocljiv je akcenat na tehnicko - tehnoloskom aspektu analize opremanja, dok je ekonomski aspekt (aspekt troskova prvenstveno) prisutan, ali ne i detaljnije apsolviran.
Pravilnikom je definisano da u sadrzaju prethodne analize jedan segment treba da bude projekcija troskova razvoja, proizvodnje, opremanja, integralnog tehnickog obezbedenja, cene sredstva, puta realizacije, uslova razvoja i investicija sa rokovima izvrsenja, ali nije ukazano na po-trebu sagledavanja ukupnih troskova tokom zivotnog veka sredstva.2
U sadrzaju programa realizacije, u tehnicko - ekonomskoj analizi, troskovi su pobrojani nesto podrobnije, ali jos uvek bez dovoljno direktnih smernica o nacinu i vremenskom aspektu njihovog proracuna.
Analizom prisutne prakse u mO i VS, kroz odreden broj studija slu-caja, uocen je razlicit pristup tretiranju materijalno - finansijskog aspekta investiranja u opremanje sredstvima NVO. U najboljem slucaju prisutan je samo staticki pristup analizi i oceni investicionih projekata, dok se di-namicki aspekt i aspekt ukupnih troskova tokom celog zivotnog veka sredstava ne uzimaju u obzir.
Naime, prihvatanje odredenog investicionog projekta zavisi od ste-pena zadovoljenja zahteva koji se pred taj projekat stavljaju, a koji se uglavnom odnose na maksimiziranje odnosa izmedu efekata i ulaganja. Shodno primenjenim kriterijumima i odgovarajucim ulaznim parametrima, sve ocene investicionih projekata mogu biti staticke ili dinamicke (Jova-novic, 2002). Pri tome, staticki pristup oceni projekata je karakteristican za predinvesticione studije, odnosno za „male" i „srednje" projekte, dok je dinamicki pristup zastupljen u investicionim studijama „malih" i „srednjih" projekata, ali i u predinvesticionim studijama „velikih" projekata. Po svojoj prirodi, opremanje MO i VS sredstvima NVO uglavnom predstavlja „veli-ke" projekte.
Evidentno je da donosenju investicione odluke o opremanju sredstvima NVO prethodi veliki broj istrazivacko - razvojnih aktivnosti. Normativ-nom regulativom i prisutnom organizacionom praksom ne tretira se materijalno - finansijski aspekt u skladu sa njegovim znacajem, pa se investicione odluke cesto donose na bazi intuicije i empirije, sto samo povecava
2 Sopstveni razvoj TMS (radi opremanja) preduzima se na osnovu odluke nadleznih organa, a zivotni ciklus sredstva u ovom slucaju obuhvata sledece faze: prethodnu analizu, takticku stu-diju, program realizacije, razvoj SRT po usvojenom programu realizacije, ispitivanje prototipa -probne partije, odluka o usvajanju SRT u naoruzanje i opremu, izradu nulte serije, ispitivanje nulte serije, resenje o prijemu nulte serije, serijsku proizvodnju, pracenje i izvestavanje o pona-sanju u toku eksploatacije, otudenje (rashodovanje, unistenje, ...).
rizik u ostvarenju projektovanih ciljeva. Neadekvatno sagledavanje troskova investiranja u opremanje sredstvima NVO, u predinvesticionom periodu, cesto dovodi do stvaranja privida i onemogucava potpuno pravil-no sagledavanje i ocenu opravdanosti investiranja. Usled toga, tokom pe-rioda eksploatacije sredstva, sve do njegovog „odlaska" iz sistema poja-vljuju se ogromni troskovi koji nisu bili predvideni, a time ni planirani. Uti-caj ovih troskova dovodi u pitanje upotrebljivost sredstava, svrsishodnost i narocito opravdanost investiranja.
Deo uzroka koji dovode do problema lociran je i u subjektima koji ucestvuju u investicionom projektu. Navedeni subjekti su odredeni orga-nizacionom strukturom i funkcionalnim polozajem.3
Radi se, generalno, o iskusnim strucnjacima iz tehnicko - tehnolo-skog domena poznavanja sredstava NVO, ali ne i ekonomije.4 Iz tih raz-loga vrlo je vazno ojacati ekonomske aspekte obrazovanja u sistemu od-brane, na svim nivoima i oblicima skolovanja (Andrejic, 2001, pp.36-53).
Analiza troskova u zivotnom veku sredstva
Ogranicena novcana sredstva u budzetu za potrebe odbrane, stalno rastuci troskovi nabavke, eksploatacije i podrske sistema NVO, uz zna-cajnu inflaciju, stvorili su potrebu da troskovi postanu jedan od glavnih parametara pri opremanju vojske.
Novije tendencije nabavke doprinele su da se sveobuhvatno sagledava deo troskova eksploatacije i podrske u troskovima zivotnog ciklusa.
Prilikom sagledavanja troskova Zivotnog ciklusa neophodno je pri-meniti adekvatnu logiku pristupa, kod svakog procesa, slika 1.
U analizi troskova u Zivotnom ciklusu NVO mogu se uociti dve grupe troskova, vidljivi i nevidljivi troskovi.
Vidljivi deo troskova, uglavnom, je prisutan taktickom nosiocu5 i najcesce obuhvata troskove opremanja jedinica ili kupovine sredstava.
3 Iz podele rada i raspona rukovodenja, kao sustinskih karakteristika organizacije, proizilazi struk-turiranje organizacije na organizacione jedinice i njihova raspodela po hijerarhijskim nivoima.
Iz ovoga proizilazi potreba za razlicitim kvalitetom, kvantitetom i vrstom informacija i znanja ko-ja su potrebna razlicitim organizacionim jedinicama i podela informacija na ulazne i izlazne, u skladu sa regulacionom ulogom informacionog sistema.
4 Ukupni troskovi sistema/sredstva povecavaju se alarmantnom brzinom i to prvenstveno usled in-flacije i porasta troskova prouzrokovanih: izmenama koje se desavaju u toku projektovanja i razvoja sistema/sredstva (koje su posledica izmenjenih zahteva u pogledu performansi sistema/sredstva itd); izmenama u toku proizvodnje; izmenama u trajanju programa; izmenama u koncepciji odrzava-nja sistema/sredstva; netacnostima u pocetnim ocenama i izmenama u postupcima za ocenu; pove-canim zahtevima u odnosu na dokumentaciju programa i unapred nepredvidenim problemima.
5 Pod taktickim nosiocima se podrazumevaju organi u sistemu odbrane koji su odgovorni za istrazivanje, razvoj, usavrsavanje i usvajanje materijalnih sredstava iz svoje nadleznosti, snabdevenost jedinica i ustanova svoga vida, roda i sluzbe tim materijalnim sredstvima, pracenje ponasanja TMS u eksploataciji i poboljsanje takticko-tehnickih karakteristika.
Nevidljivi deo troskova je daleko veci i on obuhvata vise grupa troskova pa ipak ga nosioci razvoja nisu najcesce uzimali u obzir. Prema americkom profesoru Blanchardu lose upravljanje i planiranje razvojem SRT moze se uporediti sa „efektom ledenog brega" koji pliva u moru i kod koga je samo 1/10 vidljiva a 9/10 nevidljivo.
Slika 1 - Pristup sagledavanju troskova svake aktivnosti u zivotnom ciklusu sredstva Figure 1 - Approach to cost calculation for each activity during the life cycle of an asset
U nevidljivi deo troskova se ubrajaju: troskovi distribucije, pogonski troskovi, troskovi odrzavanja, troskovi obuke, troskovi zaliha, troskovi in-formacionog sistema, troskovi otudenja i rashodovanja itd.
U toku upravljanja projektom usvajanja sredstava ratne tehnike u NVO Vojske moraju uzeti u obzir svi napred navedeni troskovi. Pri razmatranju istih treba identifikovati vise alternativnih resenja (potencijalnih izbora) koja ispunja-vaju odredene kriterijume, sa teznjom da ista daju optimalne kombinacije.
Problem koji se pri tome resava je visekriterijumske prirode6 (tabela 1), bilo da se radi o optimalnoj kombinaciji troskova kod jednog tehnickog sistema (sredstva NVO) ili da se radi o izboru najbolje varijante od vise varijanata sadrzanih u projektu (Petrovic, et al., 2012, pp. 168-187). Za resavanje navedenih problema mogu se koristiti brojne metode i tehnike, razlicite snage i generalnosti (Andrejic, 2001, pp.36-53). Karakteristican primer izbora metode i kriterijuma odlucivanja dat je u (Drenovac, Dreno-vac, 2012, pp.125-142). Sistematizovan prikaz procedura provodenja metoda kao svojevrsna pomoc svima koji se srecu sa problemom odredi-vanja tezina kriterijuma pri resavanju visekriterijumskih zadataka dat je u (Milicevic, Zupac, 2012, pp.39-56).
Primarni zadatak se sastoji u izboru koncepcije upravljanja, orjenti-sane ka sredstvu, tako da u toku rada isto zadovolji operativne zahteve uz najnize troskove zivotnog ciklusa.
6 Svaki kriterijum moze imati vise potkriterijuma koji razlicito uticu na vrednost kriterijuma, sa aspekta krajnjeg cilja.
Analizom troskova moguce je identifikovati sledece glavne grupe troskova, u zivotnom ciklusu sredstva:
1. akvizicije
2. troskove eksploatacije i podrske i
3. troskove otudivanja.
Tabela 1 Table 1
Pocetni zapis problem visekriterijumske prirode Initial record of the multicriteria problem
Kriterijumi
K1 K2 Kn Vrednost varijante po svim kriterijumima
Varijanta 1
Varijanta N
Tezina kriterijuma (vrednost od 1 do N)
Izbor varijante u skladu sa izabranim kriterijumima, njihovom tezinom i uticajem (min/max) na krajnji cilj: _
Prva grupa troskova dogada se samo jednom u toku zivotnog ciklusa sredstva. Ostale grupe troskova se ponavljaju tokom niza godina dok je sredstvo u upotrebi.
Troskove eksploatacije sacinjavaju troskovi koje generisu resursi koji su potrebni za eksploataciju i pruzanje svih oblika podrske sistemu, podsistemu ili nekom glavnom sastavnom delu tokom njegovog veka trajanja u eksploatacionom periodu. Ovde se ubrajaju i troskovi nabavke i cuvanje energenata (municije, goriva, energetskih izvora...).
Troskovi otudivanja se u slucajevima gde su promenljivi moraju razmatrati posebno, a obuhvataju i troskove nabavke istih sredstava radi zamene dotrajalih ili unistenih. U drugim situacijama se ne izdvajaju posebno, nego se razmatraju u okviru troskova eksploatacije i podrske.
Procene troskova moraju razmatrati efekte inflacije, pada vrednosti valute, kredita i druge faktore koji prouzrokuju promene u troskovima. Ocene troskova se izvode iz kombinacije istorijskih podataka, projekcija troskova projekata, predloga izvrsilaca i prognozom uz primenu kvantitativnih i kvalitativnih metoda.
Nacelni pojedinacni troskovi, ocenjeni za svaku godinu u zivotnom ciklusu sredstva u zavisnosti od stvarnih troskova za tu godinu (inflacija i sl.) prikazani su na slici 2.
(H5>
Troskov programa %
Slika 2 - Odnos troskova sredstava u zivotnom veku Figure 2 - Relation of the asset costs during the life cycle
U toku razvoja metodologije proracuna svih troskova sredstva u toku zivotnog veka najpre je potrebno identifikovati i razdvojiti pojedine grupe troskova. Na slici 3, dat je sematski prikaz pojedinih grupa troskova iz ko-jih je moguce izdvojiti podgrupe od znacaja za analizu.
Prilikom analize svih grupa troskova potrebno je izvrsiti i raspodelu troskova prema dinamici utrosaka sredstava u zavisnosti od izabranog modela opremanja.
Pocetni, vidljivi, troskovi ili troskovi akvizicije, prikazuju pocetna ula-ganja prilikom razvoja sredstva ili kupovine ali iskustveno se pokazalo da pocetna cena ne moze biti presudna u donosenju odluke o izboru sredstva sa aspekte troskova u Zivotnom veku sredstva. Prilikom analize troskova akvizicije potrebno je sagledati:
1. cenu osnovnog sredstva sa pratecom opremom,
2. pocetnu cenu logisticke podrske,
3. troskove programa realizacije nabavke sredstava,
4. troskove ispitivanja sredstava radi nabavke,
5. troskove rizika,
6. troskove nabavke i distribucije sredstava.
<s>
Slika 3 - Sematski prikaz grupa i podgrupa troskova sredstava u zivotnom veku Figure 3 - Schematic view of costs groups and subgroups during the life cycle
Troskovi rashodovanja ili otudenja sredstava mogu biti i izrazito visoki, narocito kod sredstava koja su opasna po okruzenje, te ih zbog toga treba posebno analizirati. Takode, otudenje sredstava ustupanjem ili pro-dajom partnerima, moze doneti i odredeni prihod (povracaj novca), zavi-sno od toga da li je politika opremanja i upotrebe sredstava vodena na osnovama efikasnosti i efektivnosti ili ne. Analizom troskova rashodovanja (otudenja) potrebno je proceniti:
1. cena delaboracije sredstava (osnovnog sredstva, municije...)
2. cena rashodovanja osnovnog sredstva,
3. cena rashodovanja opreme za opsluzivanje i odrzavanje za osnovnog sredstva,
4. cena prekvalifikacije kadra za rad na drugim sredstvima,
5. cena detaljne analize troskova u Zivotnom ciklusu sredstva radi formiranja baze podataka.
Najveca grupa troskova, koja dostize 60-80% ukupnih troskova, je-ste eksploatacija. U okviru troskova eksploatacije izdvajaju se dve velike podgrupe troskova a to su operativni troskovi i troskovi logisticke podr-ske.
X
o >
CO
o (N
0¿ LJÜ 0£ ZD O O
_l <
o
X
o
LU
I— >-
Q1 <
I—
S2
CO <
-J
O ■O
X LU I— O
o >
Operativni troskovi razvrstavaju se u sledece podgrupe:
1. pocetni troskovi skolovanja i obuke kadra za upotrebu,
2. troskovi kontinuiranog skolovanja i obuke,
3. troskovi plata operativnog kadra,
4. troskovi izrade pratece dokumentacije sredstava,
5. troskovi upotrebe municije, goriva i maziva,
6. troskovi upotrebe u predvidenim ambijentalnim uslovima u svim misijama vojske.
Troskovi logisticke podrske razvrstavaju se u sledece podgrupe:
1. pocetni troskovi skolovanja i obuke kadra za odrzavanje,
2. troskovi kontinuiranog skolovanja i obuke kadra,
3. troskovi nabavke pocetnog stoka rezervnih delova za odredeni period,
4. troskovi kontinuirane nabavke rezervnih delova,
5. troskovi nabavke municije,
6. troskovi skladistenja municije, goriva, maziva i rezervnih delova,
7. troskovi nabavke opreme za opsluzivanje, odrzavanje i obuke kadra,
8. troskovi periodicnog ispitivanja sredstava,
9. troskovi izrade logisticke dokumentacije,
10. troskovi transporta sredstva,
11. troskovi periodicnog usavrsavanja, modifikacije ili adaptacije,
12. troskovi izgradnje (prilagodavanja) infrastrukture za upotrebu i odrzavanje,
13. troskovi baze podataka i informacionog sistema,
14. troskovi nomenklaturne obrade (kodifikacije) sredstava.
Pojedine podgrupe troskova moguce je analizirati kroz elemente in-
tegralne logisticke podrske koji su definisani standardima i predstavljaju osnovu prilikom opremanja naoruzanjem i vojnom opremom. Prilikom prognoziranja ili izracunavanja troskova potrebno je odredenu podgrupu analizirati kroz najsitnije elemente koji u odredenim situacijama, zavisno od troskova koje namecu, mogu biti i krucijalni za izbor NVO prilikom opremanja. Tipicni izlazni podaci analize integralne logisticke podrske sredstva NVO su sledeci (Andrejic, Sokolovic, 2009, pp.32-53):
Odrzavanje sredstava NVO:
- nivoi odrzavanja,
- nivo/zadatak odrzavanja,
- pouzdanost,
- periodicnost,
- pogodnost odrzavanja,
- vreme celog ciklusa opravke po nivoima,
- godisnji broj intervencija preventivnog i korektivnog odrzavanja,
- operativna raspolozivost,
- tehnologija odrzavanja.
Oprema za odrzavanje i podrsku:
- kolicina, tip i lokacija,
- intenzitet koriscenja,
- gotovost,
- zahtevi odrzavanja opreme. Podrska snabdevanju sredstava NVO:
- nivo opravke i lokacija,
- kolicina i tip sastavnih delova i delova za opravku,
- kriticne stavke,
- ucestanost zamene,
- intenzitet otpisa,
- intenzitet starenja,
- nivo zaliha po nivoima odrzavanja,
- sigurnosni nivo zaliha,
- stavke velike vrednosti,
- vek uskladistenja,
- mogucnost nabavke,
- vreme nabavke,
- ciklus snabdevanja. Transport i rukovanje:
- kolicina, tip, lokacija,
- kontejneri,
- pakovanje i slanje,
- skladistenje, konzervacija,
- troskovi transporta, skladistenja. Personal:
- kolicina osoblja i zahtevani nivo obuke,
- intenzitet zadrzavanja kadra na obuci,
- krive ucenja,
- indirektni rad (po glavi),
- zahtevi za pocetnu obuku,
- pomocna sredstva obuke (uredaji, trenazeri, dokumentacija),
- organizacija skolovanja i obuke. Infrastruktura:
- zahtevi za objekte za odrzavanje i obuku (prostor),
- zahtevi skladista,
- kapitalna oprema,
- alati i specijalni uredaji za manipulaciju (rukovanje),
- instalacije za opsluzivanje i odrzavanje,
- zahtevi za posebnim mikroklimatskim uslovima,
- zahtevi za pogone (snaga, osvetljenje, toplota, voda, telefon i sl.),
- koriscenje objekata,
- konstrukcija objekata, rad, odrzavanje, takse, energetika i sl.
(H9>
Tehnicka dokumentacija i informaticka podrska:
- zahtevi za tehnickim uputstvima i prirucnicima (instrukcije za rad i odrzavanje, procedure remonta i sl.),
- baza podataka o sredstvu,
- izvestaji o eksploataciji i odrzavanju,
- nomenklaturna obrada (kodifikacija),
- izgradnja (prilagodavanje) informacionog sistema.
Analiza troskova na konkretnom sredstvu
Radi izracunavanja troskova sredstava u zivotnom veku upotre-bljen je model proracuna profesora dr Keebom Kanga sa Naval Postgraduate Shool iz SAD-a, izraden u Excel programu i prilagoden potre-bama analize. S obzirom da su podaci o troskovima i pouzdanosti ele-menata sistema naoruzanja i vojne opreme poverljivog karaktera, a u znacajnoj meri i nedostupni, sva izracunavanja radena su na osnovu orijentacionih parametara, sa ciljem da se pokaze kako parametri me-dusobno uticu jedni na druge, odnosno kakav uticaj imaju na ukupne troskove sredstava NVO.
Model je izraden za upotrebu dve eskadrile istovetnih aviona koje baziraju na razlicitim aerodromima. U pocetnoj ceni nabavke, slika 4., pri-kazani su troskovi nabavke sredstava u celini, sto ukljucuje troskove akvizicije, cenu samih sredstava, cenu opreme za opsluzivanje i odrzavanje, troskove pocetne obuke odredenog broja kadrova i distribuciju.
Godisnji troskovi po kategorijama
1.200.000.000
1.000.000.000 800.000.000 600.000.000 400.000.000 200.000.000
BLB-U^hi
Personnel Cost Training costs IRDTE & Prod Cost 0 & M Cost
ON<tlíaiO«,>lítúONiflt(00«itlD
-200 000 000 HdddiHiNiNoiisiM«m«)inm'r»ït ¿uu.wu.uuu >>>.>>.>>>>.>>.>.>>>>.>.>.>.
li.LLU.ILlilLL.LLlLU.li IL IL IL LL IL IL IL U_
Slika 4 - Godisnji troskovi sredstva po kategorijama troskova Figure 4 - Asset annual costs by cost categories
S obzirom da sredstva stizu sukcesivno i da se radi o novim sredstvima - u garantnom roku, u prve cetiri godine ne postoje veliki troskovi odrzava-nja i usavrsavanja sredstava. U tom periodu glavne troskove cine troskovi personala i obuke. Vremenom sredstva zahtevaju odredene povremene preglede, sto zahteva odredena ulaganja a samim tim i povecanje troskova odrzavanja. Na slici 4. pokazano je da ukupni troskovi upotrebe neznatno rastu sve do trenutka polovine veka upotrebe, kada se javljaju posebna ulaganja u usavrsavanje i modernizaciju sredstava, kao i ispitivanja pouzdano-sti pojedinih elemenata radi bezbedne upotrebe sredstva.
Zbog godina upotrebe, operativni troskovi sredstava rastu sve do isteka veka upotrebe sredstva kada postoji mogucnost prodaje sredstava i ostvari-vanja odredenog prihoda, sto je na slici 4, prikazano kao „negativni" trosak.
Kada se posmatra koliko pojedini troskovi uticu na ukupne troskove sredstava u zivotnom veku, procentualno najveci deo troskova cine troskovi operativne upotrebe i odrzavanje sredstava - oko 66%. Zatim slede troskovi ispitivanja i usavrsavanja sa 16%, troskovi personala 12% i troskovi obuke 6%.
Procenat pojedinih troskova
13%
65%
Slika 5 - Procentualni iznos pojedinih kategorija troskova u ukupnim troskovima sredstva u zivotnom veku sa 50% vecom pouzdanoscu modula sredstva Figure 5- Percentage of cost categories in overall asset costs during the life cycle, with 50% increased reliabillity of the asset module
Ukoliko bi se pouzdanost osnovnih agregata sredstva povecala za 50%, raspodela ukupnih troskova sredstva pokazuje da se operativni troskovi smanjuju za 1%, sto je prikazano na slici 5.
o >
o CM
0£ LU 0£ ZD O O
_l
<
o z
X
o
LU
I—
>-
Q1 <
Na slici 6, prikazani su godisnji troskovi sredstava u odnosu na osnovni model prikazan na slici 4, pri cemu je brojno stanje kadra po kategorijama smanjeno za trecinu, a pouzdanost sredstava povecana za 50% .
Zbog nedostatka kadra za upotrebu i odrzavanje, u odnosu na pro-jektovano, tehnolosko brojno stanje, dolazi do ocekivanog smanjenja troskova koji se odnose na plate zaposlenih. Ipak, to su troskovi koji su za-nemarljivi u odnosu na troskove koji nastaju kao posledica neadekvatnog odrzavanja, gubitke usled smanjenja operativne raspolozivosti, zastoja u odrzavanju itd... Ovo je tipican primer nevidljivih troskova koji se svako-dnevno susrecu u praksi kao posledica radikalnog smanjenja brojnog stanja kadra na odrzavanju. Direktan uticaj na povecanje operativnih troskova sredstava ima i nenamensko angazovanje logistickog kadra a po-sebno angazovanje priucenog kadra od vojnika po ugovoru do „iskusnog mehanicara" (Andrejic, et al., 2011, pp.5-26).
Troskovi usavrsavanja i modernizacije takode se povecavaju usled neadekvatnog odrzavanja. Pored novcanih sredstava za direktno ulaganje u mo-dernizaciju sredstava, postoji potreba i za angazovanjem naucnih i opitnih in-stitucija kojima je na taj nacin oduzet jedan znacajan resurs, vreme.
ÎO <
-J
CD >o
X LU I—
O
o >
Procenat pojedinih troskova
9% 0%
70%
Slika 6 - Procentualni iznos pojedinih kategorija troskova u ukupnim troskovima sredstva u zivotnom veku sa 50% vecom pouzdanoscu modula sredstva i 30 % manjim brojnim
stanjem logistickog kadra Figure 6 - Percentage of cost categories in overall asset costs during the life cycle, with 50% increased reliabillity of the asset module and 30% decreased number of logistic personnel
152
I pored toga sto je pouzdanost vitalnih agregata sredstava povecana za 50%, ukupni operativni troskovi porasli su za 5%.
Tokom ove analize pocetna cena sredstava na trzistu ostala je ista. Pri-kazanom analizom potvrduje se stav da pocetna cena sredstava ne moze i ne sme da bude osnovni, a narocito ne jedini, uslov prilikom opremanja vojske NVO, jer postoje mnogo znacajniji troskovi koji se na prvi pogled ne vide.
Pravu odluku treba doneti tek kada se na osnovu procenjenih tro-skova sredstava u zivotnom veku izracuna odnos cena/efikasnost sredstava pod jednakim uslovima eksploatacije.
Prilog optimizaciji utroska finansijskih sredstava u procesu nabavke sredstava NVO
Da bi se obezbedilo ono sto je potrebno, kada je potrebno i po optimalnoj ceni neophodno je preduzeti adekvatne strateske, upravljacke, operativne i administrativne aktivnosti. Strateske aktivnosti, za sistem odbrane, su: planira-nje i razvijanje organizacije i infrastrukture nabavke, ciljno odredivanje najbolje upotrebe strucnosti i sredstava nabavki, identifikovanje standarda delovanja koje treba postici, uspostavljanje kontrole i mehanizma izvestavanja.
Upravljacke aktivnosti su: identificiranje toga kako osoblje za nabavke moze najbolje ispuniti te potrebe, planiranje i koordinacija rada u na-bavci, obuka i usavrsavanje osoblja i merenje rezultata nabavke.
Operativne aktivnosti predstavljaju: zahtevne specifikacije, ispitiva-nje opcija istrazivanja snabdevanja robama ili uslugama, procena ponuda i dobavljaca, pregovaranje, vodenje ugovora i projekata.
Administrativne aktivnosti obuhvataju: obrada i otpremanje narudz-benice, uporedivanje potvrda o isporuci/prijemu, prijem i provera faktura, vodenje zapisnika.
Uspostavljanje efikasnog i zakonitog sistema nabavki u MO i VS podrazumeva dobro poznavanje i postovanje zakona i pratecih propisa, odgovarajuce organizaciono pozicioniranje sluzbe za nabavke u okviru sistema odbrane, normativno uredenje postupaka, adekvatan izbor i per-manentna edukacija kadrova, dobru obucenost i postovanje standarda etickog ponasanja od strane sluzbenika zaduzenih za poslove nabavki.
Rukovodioci organizacionih celina u MO i VS, sluzbenici koji su di-rektno ukljuceni u proces nabavki i sva ostala lica koja su u poziciji da, u bilo kojoj meri i na bilo koji nacin, uticu na postupak odlucivanja o izboru ponudaca, duzni su da sto bolje upoznaju sistem nabavki i da svoje oba-veze ispunjavaju dosledno, korektno i strucno. Da bi se to postiglo, potrebno je jasno definisati aktivnosti, nosioce, obaveze i odgovornosti svih lica ukljucenih u postupak nabavke, koja ce dobiti jasne i, kad god je mo-guce, pisane instrukcije o radu.
o CD
7
oo
CO
c
cp cu E cu cp o cu
£Z
'cT >
CO
CO >N
O CO
CO >
CO tn T3
cu
cu >
O)
o
o >
>N
CO >
o o
>o
o
cp p
SI cp
2 cg cu
T3
>
■o ■>
o
o OT
X
o >
CO
o (N
0¿ LJÜ 0£ ZD O O
_l <
o
X
o
LU
I— >-
Q1 <
I—
S2
CO <
-J
O ■O
X LU I— O
o >
Potencijaini propusti koji se javljaju kod nabavki sredstava NVO, a koji uticu na optimizaciju utroska finansijskih sredstava, se odnose na sledece: nedostatak adekvatnog kadra; neprecizno normativno uredenje nabavki; nepostojanje visegodisnjih okvirnih ugovora vezanih za nabavke; nedovolj-no i neadekvatno istrazivanje trzista; nepotpuno pridrzavanje postojece normative; kasno stavljanje novcanih sredstava na raspolaganje sluzbi nabavke; nepravovremeno i neprecizno planiranje nabavki; nekvalitetna teh-nicka dokumentacija; nepostovanje rokova, neadekvatna frekfencija nabavki; veci broj „hitnih i poverljivih nabavki; ne postoji sistemsko limitiranje vremena rada ljudstva na poslovima nabavki; odsustvo adekvatne strukture koja bi se bavila poslovima kontrole u oblasti nabavki" i dr..
Veliki deo troskova bio bi procenjen sa velikom verovatnocom uvo-denjem jedinstvenog informacionog sistema (Andrejic, et al., 2010, pp.33-61), tj. formiranjem baze podataka koja bi, ako ne danas, sigurno omogucila buducim generacijama resavanje problema I pravilnu procenu ekonomicnosti sredstava prilikom opremanja vojske NVO.
Zakljucak
Odredivanje troskova zivotnog ciklusa treba izvrsiti u ranoj fazi raz-voja sredstava jer je moguce vise puta uticati na ukupan iznos i smanje-nje troskova Zivotnog veka kroz menjanje projekta.
Prilikom razvoja i proizvodnje sredstva NVO mora se obezbediti i projektovanje ekonomicne logisticke podrske. Za bolju kontrolu troskova treba uloziti vise napora u ranijim fazama istrazivanja i projektovanja, u analizi ILP i ukupnih troskova Zivotnog veka sredstva NVO.
Postupak sprovodenja ILP zahteva ugradnju i obezbedenje operativ-ne gotovosti i povezivanje sa troskovima Zivotnog veka. U fazi realizacije prototipskog razvoja sredstva NVO konkretizuje se element ILP Cime se ostvaruje stalna zavisnost tehnickog resenja i projekta ILP radi postizanja maksimalne raspolozivosti ili efikasnosti sredstva uz minimalne ukupne troskove Zivotnog veka sredstva NVO.
Cilj je da se izradi sredstvo NVO koje ce izvrsavati zadatke u miru i ratu sa vrlo malo neizvesnost, cija su efikasnost i cena kostanja optimal-ni, zbog Cega je ovakav pristup razvoja NVO najekonomicniji.
Vrednost sredstva NVO u odnosu na troskove koji se pojavljuju na kraju njegovog Zivotnog veka je tek nekoliko procenata a sve drugo je ve-zano za troskove podrske,
Ukupni troskovi eksploatacije i odrZavanja prvenstveno zavise od cene radnog Casa, dok su ostali troskovi manje uticajni na ukupne troskove Zivotnog veka sredstva.
Svrsishodno je da se investira u pocetnim fazama preko povecanja pouzdanosti i pogodnosti za rukovanje i odrZavanje da bi se dobilo sredstvo sa vecom efikasnoscu, uz niZe troskove Zivotnog veka.
Problematiku optimizacije troskova zivotnog veka sredstava potrebno je obraditi adekvatnim standardom i podrzati adekvatnim softverskim kojim bi se moglo izvesti vise uporednih analiza i doci do optimalnih resenja.
Zbog multidisciplinarnog i visekriterijumskog (i viseatributnog) karaktera procesa opremanja vojske sredstvima naoruzanja i vojne opreme neophodno je formirati projektne timove koji ce na adekvatan nacin upravljati procesom. Integralni pristup upravljanju projektom omogucice donosenje optimalne odlu-ke radi postizanja sto vece optimizacije troskova sredstava u zivotnom veku.
Prilikom proracuna troskova pojedini podaci mogu se dobiti direktno od proizvodaca mada treba uvek imati u vidu da prodavac uvek zeli da proda svoj proizvod. Odredeni podaci pronalaze se u bazama podataka o sredstvima koja su koriscena u prethodnom periodu, te je zbog toga neop-hodno prilikom opremanja paralelno formirati i odgovarajucu bazu podataka koja ce prikupljati informacije i sluziti kao izvor podataka u buducnosti.
Kriticne informacije, kao sto su pouzdanost ili srednje vreme izmedu otkaza delova, sklopova i agregata najcesce se mogu naci kod partnera koji vec koriste identicna sredstva ili na neki drugi nacin, s obzirom da proizvodaci takve informacije najcesce daju tek nakon sklapanja ugovo-ra. U toku analize troskova pozeljno je koristiti matematicke metode koje su vec poznate u teoriji i praksi jer sa velikom verovatnocom omogucava-ju precizno izracunavanje elemenata neophodnih za procenu troskova.
Sve prikazane elemente potrebno je analizirati i kroz postojecu organi-zaciju vojske i sistem logisticke podrske jer odstupanje ili prilagodavanje po-sebnim uslovima eksploatacije mogu doneti znacajne troskove ali i ustede.
S obzirom da opremanje vojske naoruzanjem i vojnom opremom po-lazi od strategijskih opredeljenja drzave treba imati u vidu da se sredstva nabavljaju za period od oko 30 godina i da u tom periodu moraju biti sto efikasnija sa mogucnoscu da odgovore operativnim zahtevima u predvide-nim uslovima upotrebe. To znaci da i ako u odredenom periodu veka upo-trebe odredeno sredstvo ne omogucava efikasnu upotrebu potrebno je predvideti mogucnost i troskove eventualne modernizacije ili adaptacije.
Najveci troskovi ispoljavaju se u funkcionalnoj nadleznosti logistike sto govori da opremanje vojske mora biti zasnovano na logistickim osno-vama radi ekonomicnosti i ustede u citavom zivotnom ciklusu sredstva.
Ukoliko se radi o opremanju od strateskog znacaju za drzavu, neophodno je da odredenu ulogu u tom procesu uzme i Vlada i nadlezna mini-starstva. Razlog tome je postizanje sto vece funkcionalnosti i interopera-bilnosti unutar same drzave ali i sklapanje najpovoljnijih ugovora sa do-bavljacima i proizvodacima sto u odredenim modelima opremanja moze doneti i profit samoj drzavi. Vazan preduslov za to je stvaranje zakonskih osnova za sklapanje drzavnih ugovora prilikom nabavke naoruzanja i vojne opreme na principima offset-a i kvalitetno dugorocno planiranje (finan-siranja i opremanja) odbrane.
o CD
7
oo
CO
c p
CD
E
CD cp O CD £Z
'cT >
CO
CO >N
O CO
CO >
CO tn T3 CD
CD >
g O
o >
>N
CO >
O
o
>o
o p
c^ CD
T3
■CJ
o
o OT
X
o >
CO
o <N
C¿ LJÜ 0£ ZD O O
_l <
o
X
o
LU
I— >-
Q1 <
I—
S2
OT <
-j
O ■O
X LU I— O
o >
Radi kvalitetnog sagledavanja ukupnih troskova neophodno je razviti, standardizovati i sistemski uvesti u operativnu primenu adekvatnu metodolo-giju proracunavanja troskova i adekvatan informacioni sistem. Uloga infor-macionih i komunikacionih sistema je veoma bitna kod svih organizacionih promena. Informacioni i komunikacioni sistemi imaju narocit znacaj u slama-nju otpora promenama i sprecavanju odrZavanja trenutnog stanja.
Integrisani pristup proracuna i smanjenja troskova Zivotnog veka sred-stava NVO treba da prati opste trendove u reformi javnog (drZavnog) sek-tora, optimizacija troskova i efikasnosti, timski pristup resavanju sloZenih problema; veca transparentnost; krace vreme odziva; uvodenje radno-sti-mulativnog sistema, smanjenje reZijske radne snage, javno-privatna part-nerstva, multinacionalni projekti, a sve sa ciljem da se uz manji utroska re-sursa pruZi bolje resenje, proizvod ili usluga odnosno visi stepen zadovo-ljenja javnog (drZavnog) interesa. U oblasti odbrane to znaci odrZiva i pa-metna odbrana i multinacionalni pristup u realizaciji skupih projekata.
U cilju optimizacije troskova Zivotnog ciklusa sredstva neophodno je, na svim nivoima studija i usavrsavanja ljudstva, izucavati odredene sadr-Zaje ILP, primenjivati adekvatan koncept i pristup i predvidati i pratiti or-ganizaciono-tehnoloske promene u sistemu odbrane.
Literatura
Andrejic, M., 2001, Metode i tehnike za podrsku planiranja u vojnim organi-zacionim sistemima, Vojnotehnicki glasnik/Military Technical Courier, 49(1), pp.36-53.
Andrejic, M., Milenkov, M., Sokolovic, V., 2010, Logisticki informacioni sistem, Vojnotehnicki glasnik/Military Technical Courier, 58(1), pp.33-61.
Andrejic, M., Radosavljevic, V., Arsic, S., 2011, Logisticko obrazovanje i obucavanje nelogistickog osoblja, Vojnotehnicki glasnik/Military Technical Courier, 59(1), pp.5-26.
Andrejic, M., Sokolovic, V., 2009, Integralna logisticka podrska sredstava naoruZanja i vojne opreme, Vojnotehnicki glasnik/Military Technical Courier, 57(1), pp.32-53.
Drenovac, A,. Drenovac, B., 2012, Mogucnosti primene visekriterijumske analize i metoda PROMETHEE na primeru izbora aviona, Vojnotehnicki glasnik/Military Technical Courier, 60(3), pp.125-142.
Jovanovic, P., 2002, Upravljanje investicijama, Beograd, Grafoslog.
Milicevic, M., Zupac, G., 2012, Objektivni pristup odredivanju teZina kriteri-juma, Vojnotehnicki glasnik/Military Technical Courier, 60(1), pp.39-56.
Petrovic, N., Dedovic, B., Petrovic D., 2012, Ocenjivanje i izbor projekata primenom analize troskovi - efekti i visekriterijumske analize, Vojnotehnicki glasnik/Military Technical Courier, 60(3), pp.168-187.
SluZbeni vojni list br. 17/83, 1983, Standard narodne odbrane SNO 0477/83, Standard, Centralni biro za standardizaciju i metrologiju u JNA.
Sluzbeni vojni list br. 17/85, 1985, Standard narodne odbrane SNO1096/85, Standard, Biro za standardizaciju i metrologiju u JNA.
Sluzbeni vojni list br. 2/92, 1992, Standard narodne odbrane SNO 8196/92, Standard, Biro za standardizaciju i metrologiju u JNA.
Sluzbeni vojni list 25/1996, 1996, Pravilnik o opremanju Vojske Jugoslavije nao-ruzanjem i vojnom opremom u miru, Pravilnik, Savezno ministarstvo za odbranu.
Sluzbeni vojni list br. 11/97, 1997, Standard narodne odbrane SNO 9000/97, Standard, Odeljenje za standardizaciju, metrologiju i nomenklaturu u VJ.
Todorovic, J., Buricin, D., Janosevic, S., 2000, Strategijski menadzment, Beograd, Institut za trzisna istrazivanja.
AN INTEGRATED APPROACH TO CALCULATE LIFE CYCLE COSTS OF ARMS AND MILITARY EQUIPMENT
FIELD: Engineering Management ARTICLE TYPE: Professional Paper
Summary: Introduction
In a situation when government expenditures for defense are more restrictive, any investment in the acquisition of arms and military equipment (AME) is a question that does not allow errors in decisions. Accordingly, the economic analysis of the investment must be detailed and unavoidable.
In the past, the initial cost of procurement of AME was often the primary, and sometimes the only one criterion in decision-making. Neglecting the analysis of costs throughout the life of assets in prefeasibility studies is the main cause of unplanned investment in the later stages of the life cycle of investment, and also of a number of problems in the functioning and unfulfilling or partially fulfilling the goals of the system.
Process of equipping the MoD and the saf with ame
Legislation governing the process of equipping the Ministry of Defence (MoD) and the Serbian Armed Forces (SAF) with AME is based on the Regulation on equipping the Yugoslav Army with weapons and military equipment in peacetime, from 1996, and on several Standards of National Defense (SNO 0477/83, SNO 1096/85, SNO 8196/92, SNO 9000/97, etc.). Due to a number of social and organizational changes in the defense system, this regulation is not in full compliance with realtime requirements.
The analysis of legal regulations and activities in the process of equipping the MoD and the SAF with AME in practice indicates dominance of technical - technological aspects of the equipping
o CD
7
oo
CO
c
CP CD
m er
CP
o
e
£Z
cT >
CO
a
>N
o
a
a
>
a t tn T3
er
e
>
g
o
o >
>N
a
>
o o
>o
ar
o
CP CP
CP
ra gr
e
T3
>
■o >
o
o OT
X
o >
CO
o CN
a: w 0£ ZD O o
L
< o
X
o
E
I— >-
CC <
I—
S2
w <
L
CD >Q
X
E
I— O
o >
analysis, while the economic aspect (primarily aspect of costs) is present, but not detailed enough. At best, there is only a static approach to the analysis and evaluation of investment projects, while a dynamic aspect and the aspect of the total cost over the life of assets are not taken into account.
Analysis of costs in the lifetime of assets
Given the non-profit character of military organizations and the possibility to express explicit costs, but not the benefits of investment in equipping with AME, costs are one of the most dominant parameters in decision-making. Modern trends in this area comprehensively perceive all costs during the life cycle of assets. In general, in the analysis of costs in the life cycle of AME there are two sets of costs: visible and invisible (hidden) costs. The visible part of the costs is mainly present in decision-making and usually includes the cost of equipping units or purchase of assets. The invisible part of the costs is far more significant. Although it is larger than the visible part and covers more groups of costs, decision-makers often do not take it into account.
The hidden costs include: distribution costs, operating costs, maintenance costs, training costs, inventory costs, information systems costs, the cost of disposal and write-offs, etc.
The decision making problem about investment in the AME purchase and equipping is obviously of multicriteria nature, whether an optimum combination of costs for one technical system (AME) is in question, or whether it is a choice of a system of AME among many offered.
Cost analysis of a Particular asset
For the illustration of an integrated approach to the analysis of the cost of assets in their life-cycle, a model from the US Naval Postgraduate School, was adjusted and applied on an example of a real asset. The model is applied to the case of two squadrons of identical aircraft based at different airports.
With regard to the availability, confidentiality, and the variability of costs and reliability of the elements of AME, the calculations in the model are implemented on the basis of the estimated or orientation parameters. Essentially, the goal is to demonstrate the interdependence, mutual relations and influences of parameters and their ultimate impact on the overall cost of military assets.
Applying the model to a particular example points to the fact that, in the first years of asset life, the dominant cost is that of asset procurement (cost of acquisition, cost of assets themselves, the price of equipment for service and maintenance, the costs of initial training of a number of personnel and distribution costs). When assets are new and introduced gradually in phases within the warranty period, the costs of asset maintaining and upgrading are not significant at that period. During this
period, the main costs are the costs of personnel and training. Maintenance costs increase over time, and at the half of the life cycle there are special investments in the development and modernization of equipment, as well as in testing the reliability of individual elements, etc.. Due to years of use, the operating costs of assets grow until the expiration of their life cycle, when there is a possibility of selling them and achieving certain profit.
When looking at how the dynamics of individual costs affect the overall cost of assets in their life cycle, it is evident that most of the percentage of costs are the costs of asset operating and maintaining -about 66%. The costs of testing and training follow with 16%, 12% is attributed to personnel costs, 6% to training costs, etc..
Contribution to the optimization of funds allocated to ame procurement
In order to provide the necessary funds when they are needed and at optimal cost, it is necessary to carry out adequate strategic, managerial, operational and administrative activities.
Strategic actions in defense systems, in this sense, include: planning and development of procurement organization and infrastructure, determination of the best use of expertise and procurement resources, identification of the working standards to be achieved, and the establishment of control and reporting mechanisms.
Control activities are the identification of modes for the best satisfaction of perceived needs, planning and coordination in procurement, training and staff development as well as acquisition performance measurement.
Operational activities are demanding specifications, examining options of research of the supply of goods or services, bid and supplier evaluation, negotiations, as well as contract and project administration.
Administrative activities include processing and dispatching orders, comparing delivery and receipt confirmations, invoice receipt and verification, record-keeping and others.
The identified existing and potential failures occurring in the procurement of military assets and affecting the optimization of use of financial resources, include: lack of adequate staff, imprecise legal regulations of procurement, lack of multi-year framework agreements related to the acquisition, insufficient and inadequate market research, incomplete adherence to the existing norms, late placing of funds at the disposal of the procurement service, untimely and inaccurate procurement planning, poor quality technical documentation, disrespect for deadlines, inadequate frequency of purchases, a number of „urgent and confidential procurements,", absence of a system limiting the time of procurement activities, absence of an adequate structure to deal with procurement control, etc.
In addition, an integrated information system or a database that would allow access to the data and the analysis of the dynamics of costs would ensure proper assessment of costs of investments in equipping the military with AME..
d59>
Conclusion
Determining AME life cycle costs should be made at an early phase of asset development because it can repeatedly affect the total amount and cost reduction through project changing. In the cost analysis, it is desirable to use mathematical models and methods developed in the theory and practice to allow accurate calculations of the elements necessary for a cost estimate.
The biggest costs occur in the functional competence of logistics which shows that equipping the army must be based on logistic grounds for efficiency and cost saving throughout the life cycle of the asset. The initial cost of assets in relation to the costs that appear at the end of their life cycle is only a few percent and all other expenses are related to support costs.
All presented elements are necessary to be analyzed through the existing organization of the military and the logistic support system, because deviations or adjustments to specific operating conditions can bring significant cost saving as well.
Due to the multi-disciplinary and multi-criteria character of the process of equipping the military with AME, it is necessary to form project teams that will adequately manage the process.
When the equipping is of strategic importance for the country, it is necessary that the Government and relevant ministries take an adequate role in the process.
An integrated approach to the budget and the reduction of AME life cycle costs should follow the general trends in the reform of public (state) sector such as: cost and efficiency optimization, team approach to solving complex problems, greater transparency, shorter response time, introduction of a labor-incentive system, reducing administration, public-private partnerships and multinational projects. The aim is to provide a better solution, product or service or a higher level of satisfaction of the public (state) interests with lower consumption of resources. In the defense sector, this means sustainable and smart defense and multinational approach in the implementation of costly projects.
In order to optimize the AME life cycle costs, it is necessary, at all levels of study and training of personnel, to study certain features of integrated logistic support, to apply proper concepts and approaches and to predict and monitor organizational and technological changes in the defense system.
Key words: life expectancy of means; costs; weapons and military equipment; equipping; investments.
Datum prijema clanka/Paper received on: 09. 10. 2012.
Datum dostavljanja ispravki rukopisa/Manuscript corrections submitted on:
02. 02. 2013.
Datum konacnog prihvatanja clanka za objavljivanje/ Paper accepted for publishing on: 04. 02. 2013.
(M)
