CC BY
30
o >
0
01
0¿ LJÜ 0£ ZD O O
-J <
o z
X
o
LU
I— >-
Q1 <
< -J
O ■O
X LU I— O
o >
ANALITICNOST U DEFINISANJU STRATEGIJSKIH OPCIJA NA PRIMERU RAZVOJA MULTIMODALNOG TRANSPORTA U VOJSCI SRBIJE
Srdan D. Ljubojevic a, Srdan H. Dimic b, Nikola M. Lukovic c a Univerzitet odbrane u Beogradu, Vojna akademija,
Katedra logistike, Beograd, b Ministarstvo odbrane Republike Srbije, Sektor za politiku
odbrane, Uprava za strategijsko planiranje, Beograd c Vojska Srbije, V i PVO, 250. rbr za PDV, Beograd
DOI: 10.5937/vojtehg62-2068
OBLAST: strateski menadzment, saobracaj VRSTA CLANKA: pregledni clanak
Sazetak:
Brza i intenzivna dejstva, povecane potrebe za komuniciranjem i po-tencijalni zadaci mobilnijih i samostalnijih jedinica zahtevaju od vojnih or-ganizacija da razvijaju i usavrsavaju sistem logisticke podrske, usmerava-juci ga ka potrebama zajednickih, multinacionalnih i integrisanih snaga. Zato Vojska Srbije mora projektovati svoju organizaciju i razviti sposobno-sti da se, po potrebi, brzo prestruktuira. U skladu s tim mora prilagoditi i svoj strategijski razvoj, ne bi li postala deo multinacionalnog tima.
Specificnost delatnosti vojne organizacije implicira zahtev za ana-litickim pristupom u procesima odlucivanja, kako na taktickom i opera-tivnom, tako i na strategijskom nivou. Strategijske odluke, po svojoj pri-rodi, zahtevaju veliku dozu intuitivnosti i iskustva donosilaca odluka. U radu je prikazana mogucnost analiticnog pristupa definisanju strategije, kombinovanjem menadzment metoda. Istovremeno, rad je pragmatic-no usmeren ka definisanju strategije razvoja multimodalnog transporta u Vojsci Srbije, kao jednom u nizu izazova pred kojim ce se, u najskori-joj buducnosti, Vojska naci.
Kljucne reci: multimodalni transport, strategija razvoja, odlucivanje, vojska.
Uvod
U,
sistemu odbrane Republike Srbije poslednjih godina sprovode 'se znacajne promene, ciji je opsti cilj transformacija sistema i svih njegovih segmenata, u skladu sa savremenim izazovima i pretnjama bezbednosti, odnosno potrebama i mogucnostima Republike Srbije.
e-mail: [email protected]
Sistem odbrane Republike Srbije suocava se sa velikim problemima, kao uostalom i sistemi odbrane velikog broja zemalja u svetu. Svetska fi-nansijska kriza nije zaobisla ni Republiku Srbiju, pa su i mogucnosti za fi-nansiranje sistema odbrane smanjene. Kao kljucni element sistema odbrane, savremene oruzane snage svoju ulogu realizuju u kompleksnim, nestabilnim i dinamickim uslovima. Gotovo svakodnevno se suocavaju sa novim zahtevima i zadacima, a obim budzetskog izdvajanja za njihove potrebe, istovremeno, belezi trend stalnog smanjenja.
Ogranicenost sredstava namece prihvatanje analitickog, u osnovi ekonomskog stanovista u menadzmentu, koje karakterisu:
- potreba za efektivnim iskoriscenjem resursa koji stoje na raspola-ganju,
- dugorocni uticaj donetih odluka na kvalitet i brzinu razvoja i spo-sobnosti sistema u buducnosti,
- neophodnost da se bude efikasan, sto odgovara brizi da se utvrde-ni ciljevi ostvare sa adekvatnim realno raspolozivim resursima, i
- obaveza da se zakonito i transparentno raspolaze sredstvima, kao i da se permanentno kontrolise utrosak sredstava za ostvarivanje planira-nih ciljeva, i dr.
U skladu sa aktuelnom ekonomskom situacijom u zemlji, izrazena je potreba racionalnog koriscenja raspolozivih resursa i sprovodenja odrzi-vih strategija razvoja.
Specificnost delatnosti vojne organizacije implicira zahtev za anali-tickim pristupom u procesima odlucivanja, kako na taktickom i operativ-nom, tako i na strategijskom nivou (Ljubojevic, 2010).
Upravljanje razvojem vojne organizacije podrazumeva mnogo problema i izazova. Polaznu osnovu, u svim segmentima njenog delovanja, sigurno cini pravilno shvatanje i analiza internog i eksternog okruzenja, na osnovu kojih se definisu realne i odrzive strategijske opcije.
Analiticki okvir za kreiranje strategije
Definisana strategija mora se bazirati na osnovnim ciljevima organizacije, koji opet zahtevaju pravilnu percepciju svih relevantnih cinilaca. Sa aspekta opravdanosti strategijskog izbora, narocito u organizacijama vojnog karaktera, uvek se tezilo analitickom argumentovanju. U tom smi-slu, analiticki okvir za mapiranje i shvatanje relevantnih faktora, te kreiranje adekvatne strategije, obuhvata nekoliko osnovnih komponenti (slika 1), iako je, u nacelu, situacionog karaktera.Te komponente su:
- eksperti i ekspertski timovi (treba imati u vidu da je uloga coveka -poznavaoca odredene oblasti poslovanja nezaobilazna u pravilnom shva-tanju i analizi okruzenja, bez obzira na razvijenost i dostignuca savreme-nih informacionih tehnologija),
- menadzment znanjem (pravilna upotreba znanja stecenog anali-zom okruzenja je nuzna, jer participacija eksperata predstavlja samo je-dan segment uspeha),
- prikupljanje i obrada podataka (primena naucnih metoda i tehnika obezbeduje analiticnost u prikupljanju i narocito u obradi podataka),
- predikcija (potvrda pretpostavki i predvidanje na bazi statistickih i drugih metoda, uz izradu modela buducnosti i uvazavanje principa i pra-vila poslovanja), i
- kvantifikacija i vizualizacija ocekivanih razultata (analiza i vrednovanje ocekivanih benefita implementacije strategije i ostvarenja zeljenih ciljeva).
Kombinovanje analitickih metoda u kreiranju strategije
Validacija rezultata
Pretpostavke i predvidanje
Upravljanje podacima
Izvori podataka
Slika 1 - Komponente analitickog pristupa kreiranju strategije Figure 1 - Components of the analytical approach to creating a strategy
Uvazavajuci navedeni analiticki okvir, polaziste vojnog menadzmen-ta u kreiranju strategijskih opcija razvoja predstavlja definisanje podrucja svoje odgovornosti i identifikacija prioriteta u tom domenu. Sa druge stra-
CZD
ne, zavrsna faza procesa kreiranja jeste izbor jedne iz skupa definisanih strategijskih opcija. Tokom celokupnog procesa aktivnu ulogu treba da imaju svi stejkholderi1 i saradnici zainteresovani za ostvarenje krajnjeg ci-Ija (od zaposlenih na svim nivoima hijerarhije organizacije, u slucaju Voj-ske Srbije to bi bile sve organizacione celine, do eksperata angazovanih iz spoljasnjeg okruzenja organizacije).
Portfolio analiza saobracajne podrske
Brza i intenzivna dejstva, povecane potrebe za komuniciranjem i po-tencijalni zadaci mobilnijih i samostalnijih jedinica zahtevaju od vojnih or-ganizacija da razvijaju i usavrsavaju sistem logisticke podrske, usmera-vajuci ga ka potrebama zajednickih, multinacionalnih i integrisanih snaga. Zato Vojska mora projektovati svoju organizaciju i razviti sposobnosti da se, po potrebi, brzo prestrukturira. U skladu s tim mora prilagoditi i svoj strategijski razvoj, ne bi li postala deo multinacionalnog tima.
Odrziva strategija razvoja je neophodna, kako Vojsci u celini, tako i svim njenim podsistemima i funkcijama ponaosob. Jednu od njenih veoma vaznih funkcija iz domena logisticke podrske, koja zahteva brze promene i za koju je u najskorije vreme potrebno definisati adekvatnu strategiju razvoja, predstavlja funkcija saobracaja i transporta, kojom Vojska integrise sve ostale aspekte svog funkcionisanja i zadovoljava svoje potrebe za kre-tanjem ljudi i sredstava, odnosno potrebe za mobilnoscu jedinica.
Shodno tome, a s obzirom na definisane misije Vojske, posebno mi-siju ucesca u izgradnji i ocuvanju mira u regionu i svetu, i do sada reali-zovane organizacione promene (prelazak sa koncepta pozadinskog obezbedenja na koncept logisticke podrske), a uvazavajuci navedeni analiticki okvir za kreiranje strategijskih opcija, najpre treba preispitati po-lozaj i ulogu pojedinih podrucja funkcionisanja - aspekata saobracajne podrske Vojske.
U radu su prikazani rezultati istrazivanja sprovedenog prevashodno u organima saobracajne podrske Vojske, ali i njihovim komandno pretpo-stavljenim instancama, korisnicima usluga i saradnicima iz domena saobracajne podrske. Za adekvatan pristup dijagnozi sadasnjeg stanja i us-kladenosti saobracajne podrske sa doktrinom i vizijom funkcionisanja sistema koji podrzava, izabran je odgovarajuci portfolio model, kao analitic-ka osnova za uspostavljanje balansa u funkcionisanju saobracajne podrske, sa stanovista izmenjenih zahteva.
1 Stejkholderi (eng. stakeholders - investitor, zainteresovana strana) - pojedinci, grupe, dru-stvene sredine, socijalni akteri ili organizacije/institucije koje imaju direktne i indirektne intere-sne ili druge veze sa posmatranom organizacijom i koje na jednom ili na vise nivoa uticu na ci-ljeve, strukturu, ponasanje organizacije i sl.
X
O >
o (N
0£ LJU 0£ ZD O O
-J <
o
X
o
LU
I— >-
Q1
£
w <
-j
CD >o
X LU I— O
O >
Portfolio2 model McKinsey/General Electric, tj. matrica atraktiv-nost industrije/snaga posla (Todorovic, et al., 2000), uz odredene mo-difikacije, primeren je iskazanom zahtevu za portfolio analizu. Modifi-kacija se sastoji u izmenjenom karakteru promenljivih u modelu. Za potrebe analize aspekata saobracajne podrske, pogodne promenljive su atraktivnost posla (u smislu atraktivnosti, odnosno aktuelnosti po-treba za egzistencijom i razvojem odredenog aspekta saobracajne podrske) i snaga posla (u smislu zastupljenosti i razvijenosti konkretnog aspekta).
U portfolio modelu vrednovanje navedenih promenljivih vrsi se na osnovu proslih i aktuelnih podataka o poslovanju i na osnovu predvidanja buducih trendova eksternih faktora i zeljene pozicije internih faktora. Re-lativni znacaj pojedinih faktora diferenciran je pozicioniranjem u matrici 3x3, gde su ocene promenljivih graduirane skalama lingvistickih izraza (za promenljivu snaga posla: slaba - srednja - jaka, odnosno za promen-ljivu atraktivnost posla: niska - srednja - visoka).
Pojedini aspekti saobracajne sluzbe u matrici prikazani su krugovi-ma, gde je centar kruga pozicioniran u odnosu na numericki izrazenu ocenu atraktivnosti posla, odnosno ocenu snage posla. Povrsina kruga u ovom slucaju reprezentuje „velicinu trzista" - prisustvo i potrebu za razvi-janjem odredenog aspekta saobracajne sluzbe, a povrsina srafiranog dela kruga „velicinu trzisnog ucesca" - razvijenost konkretnog aspekta (de-latnosti).
Faktori utvrdenih promenljivih, njihov relativni znacaj, kao i njihove vrednosti sa stanovista odredenog faktora - rejting, u sadasnjem trenut-ku, ali i u buducnosti (u predvidajucem periodu od deset godina), generi-sani su na osnovu statisticke obrade stavova i misljenja prikupljenih u po-menutoj populaciji metodama anketiranja i intervjuisanja.
Konacan ishod portfolio analize odabranih aspekata saobracajne podrske Vojske prikazan je na slici 2 i slici 3.
Analizom sadasnje pozicije razlicitih aspekata saobracajne sluzbe (slika 2), smera njihovog kretanja i pozicije tih aspekata u buducnosti (sli-ka 3) mogu se uociti prednosti i nedostaci svakog aspekta ponaosob. Najveca disfunkcionalnost uocava se u domenu poslova kod kojih je do-slo do najvece promene u sadasnjoj i buducoj poziciji ili do najvece promene u sadasnjoj i buducoj velicini trzista i trzisnog ucesca.
2 Portfolio (fra. portefeuille - fascikla, tasna) - koncept menadzmenta koji pruza analiticku osnovu za upravljanje celokupnim poslovanjem sa stanovista diverzifikovanih zahteva.
Aspekti saobracajne podrske:
1. Prevoz ljudstva i transport materijalnih sredstava
2. Upravljanje vojnim saobracajem
3. Regulisanje i kontrola vojnog saobracaja
4. Multimodalni transport
5. Transport opasnih materija
6. Obuka iz domena saobracajne sluzbe
7. Bezbednost vojnog saobracaja.
Slika 2 - Matrica atraktivnost posla/snaga posla za aspekte saobracajne podrske (sadasnje pozicije poslova iz domena saobracajne sluzbe VS) Figure 2 - Job atractivity / job strenght matrix for the aspects of movement and transportation service (Curent positions of the movement and transportation service
jobs in the Army of Serbia)
Aspekti saobracajne podrske:
1. Prevoz ljudstva i transport materijalnih sredstava
2. Upravljanje vojnim saobracajem
3. Regulisanje i kontrola vojnog saobracaja
4. Multimodalni transport
5. Transport opasnih materija
6. Obuka iz domena saobracajne s luzbe
7. Bezbednost voinog saobracaia.
Slika 3 - Matrica atraktivnost posla/snaga posla za aspekte saobracajne podrske (buduce pozicije poslova iz domena saobracajne sluzbe VS) Figure 3 - Job atractivity / job strenght matrix for the aspects of movement and transportation service (Further positions of the movement and transportation service jobs in the
Army of Serbia)
Evidentno je da je medu razmatranim poslovima posebno interesan-tan problem razvoja multimodalnog3 transporta. Postupak obrade ulaznih podataka, za aspekt multimodalnog transporta u Vojsci, detaljno je razra-dio Ljubojevic (2010).
Sam problem, u najkracem, moze se definisati kao pitanje izbora strategije razvoja multimodalnog transporta u Vojsci, odnosno kao pitanje: koji su adekvatni strategijski pravci razvoja multimodalnog transporta
3 Multimodalni transport - transport koji se realizuje uz upotrebu transportnih sredstava razlici-tih vidova ili grana saobracaja i primenu savremenih tehnologija transporta (palete, konteneri, izmenljivi sudovi i sl.).
u Vojsci, ako tehnologije multimodalnog transporta treba da doprinesu obezbedenju potrebne brzine i kontinuiteta snabdevanja materijalnim sredstvima, uz istovremenu zahtevanu pokretljivost logistickih jedinica?
Analiza stanja u oblasti multimodalnog transporta u Vojsci Srbije
Problem definisanja strategije razvoja multimodalnog transporta u Vojsci u nadleznosti je strucnog organa saobracajne sluzbe. Problem je multidisciplinarnog karaktera i ima implikacije na sirok spektar delatnosti u domenu saobracajne podrske, ali i van nje, tako da se moze smatrati opstim problemom celokupne Vojske. Znacajan je usled svoje aktuelnosti i urgentnosti resavanja, s obzirom na organizacione promene i zahteve da Vojska razvije nove sposobnosti, radi unapredenja svog funkcionisa-nja i ostvarivanja interoperabilnosti u multinacionalnom okruzenju. Problem egzistira tokom proteklih 20 do 30 godina i, iako je bilo odredenih pokusaja njegovog resavanja, jos uvek nema adekvatno resenje.
Dva osnovna pojavna oblika ovog problema ogledaju se u nepotpunom iskoriscenju prednosti prisutnih tehnologija multimodalnog transporta (domi-nantan je sistem paletizacije) i u relativno staticnom sistemu logisticke podrske. Posledice se osecaju u funkcionisanju svih segmenata Vojske, a najvi-se u procesima snabdevanja. U slucaju neresavanja problema multiplicirali bi se problemi u buducem funkcionisanju (prvenstveno u radu u multinacionalnom okruzenju i pri saradnji sa oruzanim snagama drugih drzava).
Usled toga, potrebno je definisati adekvatnu strategiju razvoja i realan plan implementacije odgovarajucih tehnologija multimodalnog transporta u Vojsci. Izabrana strategija treba da obezbedi uslove za zahtevanu takticku i operativnu pokretljivost jedinica, zahtevanu pokretljivost borbenih rezervi, brzu dekoncentraciju materijalnih sredstava u ratnoj rezervi, neprekidne to-kove sredstava u lancima dostave i dr. Kako se sistem snabdevanja Vojske delimicno oslanja i na privredu drzave, savremeni transportno-manipu-lativni sistemi moraju biti kompatibilni sa sistemima prisutnim u drustvu, ali i u potpunosti odgovarati specificnim zahtevima korisnika i predmeta transporta u Vojsci. U tom smislu, u proces odlucivanja potrebno je ukljuciti i pripadnike razlicitih struktura sistema odbrane (narocito organe tehnicke sluzbe, intendantske sluzbe, kao i organe ostalih sluzbi i rodova Vojske, u cijoj se nadleznosti nalaze predmeti transporta, ali i subjekte van Ministar-stva odbrane), kao i dostupne konsultante iz drustva i oruzanih snaga dru-gih drzava. Istovremeno, treba imati u vidu i neophodnost paralelnog razvoja svih elemenata koji se ticu posmatranih tehnologija multimodalnog transporta (transportna sredstva, oprema i sredstva mehanizacije, infra-struktura, organizaciona struktura, kadrovski resursi i dr.).
dD
X
O >
o (N
0£ LJÜ 0£ ZD O O
-J <
o
X
o
LU
I— >-
Q1
£
w <
-j
CD >Q
X LU I— O
o >
Osnovna ogranicenja, koja u velikoj meri uticu na konacan izgled resenja, predstavljaju raspoloziva novcana sredstva, dok se vreme za definisanje strategije i vreme za njenu implementaciju javlja kao po-tencijalno kritican resurs. Shodno tome, za analizu problema potrebno je pribaviti podatke koji se ticu pomenutih elemenata sistema multimo-dalnog transporta, u obimu koji ce omoguciti sticanje celovite slike o problemu.
Analizom transportnih sredstava u Vojsci moze se zakljuciti da ona nisu uskladena sa prisutnom opremom i sredstvima mehanizacije. Neus-kladenost se ne ogleda u nemogucnosti transporta paletizovanih tereta, vec u nemogucnosti punog iskoriscenja nosivosti, kao i u nekompatibilno-sti prilikom utovarnih, istovarnih i pretovarnih operacija. Naime, unutra-snje dimenzije tovarnog prostora vecine vozila ne omogucavaju utovar do potpunog iskoriscenja nosivosti transportnog sredstva. Problem je na-stao kao posledica netipiziranosti transportnih sredstava i njihovih tovar-nih sanduka, i u eksploatacionom i u konstruktivnom pogledu, jer u vreme uvodenja tih sredstava u Vojsku (vozila iz proizvodnog programa TAM - Tvornica automobila Maribor i FAP - Fabrika automobila Priboj) nije postojala strategija razvoja multimodalnog transporta. Zbog toga vo-zila u snabdevackim jedinicama cesto na bocnim stranicama tovarnog sanduka imaju ugradene klupe za prevoz ljudstva ili su po konstrukciji ta-kva da im se te stranice ne mogu otvoriti i sl. Usled smanjene sirine tovarnog sanduka i mogucnosti prilaska sredstvima mehanizacije samo sa zadnje strane vozila, puna duzina tovarnog sanduka i nosivost vozila ostaju najcesce neiskorisceni. Treba napomenuti i nepovoljnu starosnu strukturu ovih vozila, koja se odrazava na njihove dinamicke karakteristi-ke. Prosecna starost vozila u Vojsci je preko 20 godina, a stanje je jos nepovoljnije kada se posmatraju neborbena prikljucna vozila, sredstva unutrasnjeg transporta i oprema saobracajne sluzbe.
Na osnovu analize zastupljene opreme i sredstava mehanizacije uocljivo je da je paletizacija preovladujuca tehnologija manipulisanja tere-tom u Vojsci, a opremljenost mehanizacijom, paletama i sredstvima za pakovanje, u odnosu na druge strukture drustva, moze se oceniti kao po-voljna, iako je neravnomerna, ako se posmatraju potrebe Vojske.
Deo opreme i sredstava usvojen je u nastojanjima da se nade kom-promis izmedu, u tom trenutku, postojece infrastrukture, transportnih sredstava i nastalih potreba. Usled nemogucnosti investiranja u adaptaci-ju skladisnog prostora i zanavljanje tansportnih sredstava, u prethodnom periodu resenje se trazilo u izboru najpogodnijih sredstava manipulisanja, shodno postojecoj infrastrukturi. Posledica je prisustvo velikog broja ogranicenja i slabosti pri upotrebi pomenutih sredstava.
Ni nacin koriscenja paleta nije uvek adekvatan, jer se one cesto kori-ste samo radi iskoriscenja visine u skladisnim objektima. Usled malog
obrta u skladistima, upotreba pretovarne mehanizacije relativno je retka, tako da su sredstvima mehanizovanog pretovara istekli vremenski, ali ne i eksploatacioni resursi.
Po pitanju uvodenja tehnologija za transport kontejnera Vojska se nalazi u fazi studijskog sagledavanja. Prisutni kontejneri (kontejneri spe-cijalne namene i usvojeni kontejner za transport tecnosti do 1t) predsta-vljaju nuzni odgovor sistema i prilagodavanje na ukazane potrebe, dikti-rane uglavnom spoljnim faktorima.
Kada je u pitanju analiza infrastrukturnih elemenata, prvenstveno skladisnih objekata i pratecih elemenata (putevi, platoi, rampe i sl.), kon-strukciono samo objekti tipa S i U odgovaraju savremenim zahtevima multimodalnog transporta. U vecini skladisnih objekata problem je sto ne postoje rampe ili vrata odgovarajucih dimenzija, nedovoljna je nosivost podnih povrsina ili su velikii nagibi podnih povrsina i sl. Ako se uzmu u obzir i skladista u kojima postoji problem sa nedovoljnim manipulativnim povrsinama, osnovnim i pomocnim komunikacijama (putevi koji nisu po-godni za koriscenje u svim vremenskim uslovima, rejoni raseljavanja u kojima se ne moze vrsiti adekvatno stokiranje paletizovanih tereta ili kre-tanje transportnih sredstava itd.), problem adekvatnih infrastrukturnih elemenata takode dobija na znacaju. Ovakvo stanje je najvecim delom pri-sutno kod skladista na tzv. trupnom nivou, koja uglavnom predstavljaju adaptirane objekte opste namene.
Ni povezanost skladisnih kompleksa Vojske sa razlicitim vidovima transporta (osim drumskog) ne doprinosi efikasnosti sistema paletizacije. Ovakvo stanje je i ocekivano, s obzirom na to da je vecina skladisnih objekata izgradena pre vise od 30 godina.
Problemima efikasnosti u primeni paletizacije doprinose i organizaci-ona struktura Vojske i, shodno njoj, definisane nadleznosti organa i radne procedure. Upravnim i izvrsnim organima u domenu multimodalnog transporta javljaju se organi snabdevackih sluzbi (tehnicke, intendantske, saobracajne i dr.). S obzirom na to da se materijalna sredstva nalaze u nadleznosti snabdevackih sluzbi, njihovi organi propisuju sve uslove na-bavke materijalnih sredstava, cuvanja, zanavljanja, utroska, remonta i sl. Istovremeno, transport i svako premestanje materijalnih sredstava u nadleznosti je organa saobracajne sluzbe. Odvojenost izvrsilaca transporta od nosilaca sredstava, uz nedostatak koordinacije, cesto dovodi do dis-funkcionalnosti u radu, prekidanja transportnih lanaca i depaletizacije, urusavajuci efekte primene manipulativne tehnologije.
Takode, Vojska kadrovski nije spremna za punu eksploataciju pred-nosti tehnologija multimodalnog transporta. Sadrzaji iz ove oblasti do sa-da nisu bili u potrebnoj meri implementirani u programe skolovanja ka-drova. Samo je staresinski kadar saobracajne struke, u odredenoj meri, bio upoznat sa osnovnim elementima sistema multimodalnog transporta.
C8T>
X
O >
o <N
C¿ LJÜ 0£ ZD O O
_J <
o
X
o
LU
I— >-
Q1
£
< -j
O ■O
X LU I— O
o >
U programima skolovanja od 2008. godine sadrzaji multimodalnog transporta implementirani su u sve profile kadrova, ali tek na nivou diplom-skih akademskih studija.
Osim problema poznavanja tehnologija multimodalnog transporta od strane populacije menadzera u Vojsci, prisutan je i problem nedo-voljnog broja kvalifikovanih izvrsilaca - rukovalaca sredstvima mehani-zacije i sl.
Na osnovu uvida u stanje pretpostavki multimodalnosti i percipirane slike stanja elemenata podsistema paletizacije i kontejnerizacije, odrede-no je nekoliko mogucih pravaca daljeg razvoja multimodalnog transporta u Vojsci. S obzirom na implikacije koje ce izabrani pravac razvoja imati na ostale segmente Vojske i sistema odbrane, ali i zbog smanjenja otpo-ra u fazi implementacije strategije, adekvatan pristup ovoj aktivnosti na samom pocetku predstavlja pristup formulisanju strategije kroz saradnju (Todorovic, et al., 2000).
Definisanje optimalne strategije razvoja multimodalnog transporta u Vojsci Srbije
Cesto koriscen pristup formulisanju strategije jeste SWOT4 pristup. Ovaj pristup koriscen je i u Vojsci Srbije za definisanje strategije bez-bednosti vojnog putnog saobracaja (Rankovic, 2006) za analizu sistema integralnog transporta (Pamucar, 2008) itd. Takode, problemi odlu-civanja i strategijskih izbora u vojnoj organizaciji tretirani su i fuzzy5 pri-stupom (Pamucar, 2010..i Ljubojevic, Dimic, 2011), ali i metodama raz-licitih oblasti operacionih istrazivanja (Andrejic, Ljubojevic, 2009). U konkretnom slucaju, za definisanje strategijskih opcija razvoja multimodalnog transporta upotrebljena je fuzzy SWOT analiza (Ghazinoory, et al., 2007), usled neizvesnog karaktera velikog broja uticajnih faktora, a za izbor optimalne strategije metoda fuzzy AH P. Analizom sistema i njegovog okruzenja, uz angazovanje grupe og 19 eksperata ukupnog koeficijenta kompetencije 0,686 (Ljubojevic, 2010), formiran je skup unutrasnjih i spoljasnjih faktora i procenjene su njihove vrednosti (tabe-la 1). Na ovaj nacin su u proces kreiranja strategije implementirane pretpostavke i predvidanja buducih relevantnih faktora, zasnovana na stavovima eksperata.
4 SWOT (eng. Strenghts - snage, Weaknesses - slabosti, Opportunities - sanse, Threats -pretnje) - koncept strategijskog menadzmenta koji omogucava upravljanje organizacijom na osnovu sistemske analize spoljasnjih faktora poslovanja i njihovog usaglasavanja sa unutra-snjim faktorima organizacije.
5 Fuzzy (eng. fuzzy - rasplinuti) - matematicki pristup tretiranju neizvesnosti, viseznacnosti, subjektivnosti i neodredenosti u pojavama ili procesima.
Tabela 1 - Faktori SWOT analize i njihove procenjene fuzzy vrednosti Table 1- SWOT factors and their estimated fuzzy values
Unutrasnji faktori (Int)
Int 1. Transportne potrebe Vojske, uz izvesnost, predvidivost i moguc-nost planiranja tokova tereta (O, 1, 2)
Int 2. Projekcije parcijalnih interesa pojedinih stejkholdera (-2, -1, 2)
Int 3. Stroga hijerarhijska uredenost Vojske i praksa funkcionisanja na bazi propisanih procedura (-1, O, 2)
Int 4. Implementirana paletna tehnologija (O, 2, 3)
Int б. Opremljenost sredstvima i opremom paletne tehnologije (-2, 1, 2)
Int б. Problem standardizacije elemenata multimodalnog transporta, tj. neuskladenost skladisnih objekata, transportnih sredstava, manipu-lativnih sredstava i dr. opreme (-3, -2, 1)
Int 7. Nedovoljan broj kadrova koji poseduju adekvatna znanja i iskustvo iz domena multimodalnog transporta (-б, -4, -1)
Spoljasnji faktori (Ext)
Ext 1. Opredeljenje za ucesce u mirovnim operacijama - prosirenje zone delovanja van teritorije drzave (O, 2, 3)
Ext 2. Evropska transportna politika i usvojena strategija razvoja multimodalnog transporta u Republici Srbiji (O, 1, 3)
Ext 3. Program Partnerstvo za mir i medunarodna vojna saradnja (1, 3, б)
Ext 4. Razvijenost domaceg trzista transportnih usluga (-1, O, 2)
Ext б. Dominantna pozicija drumskog, u odnosu na ostale vidove transporta na domacem trzistu (-2, O, 1)
Ext б. Manifestacije politickih i ekonomskih interesa pojedinaca i grupa (-1, O, 1)
Ext 7. Stabilno finansiranje u okviru limitiranih sredstava budzeta (-б, -4, O)
S obzirom na to da se pojedini relevantni faktori, razmatrani u SWOT analizi, istovremeno mogu posmatrati i kao sansa i kao pretnja, odnosno i kao snaga i kao slabost, oni su predstavljeni fuzzy brojem, cija funkcija pri-padnosti, u nacelu, moze biti proizvoljnog oblika, ali su radi jednostavnosti operacija, a shodno preporukama, korisceni trouglasti fuzzy brojevi ( A=(a,b,c), gde je (a) - donja ili pesimisticka vrednost, (b) - srednja ili naj-verovatnija vrednost i (c) - gornja ili optimisticka vrednost faktora).
Agregacija procenjenih vrednosti trouglastih funkcija pripadnosti za sve kombinacije parova internih i eksternih faktora rezultira skupom piramida koje predstavljaju pretpostavke za formulisanje strategijskih opcija. Primer po-stupka agregacije za par faktora Int 2 i Ext 6 prikazan je na slici 4.
Свг>
Slika 4 - Agregacija procenjenih vrednosti za par faktora Int 2 i Ext 6 Figure 4 - Estimated value aggregation for the pair of factors Int 2 and Ext 6
Postupak ekstrahovanja strategijskih opcija, na osnovu rezultata agregacije, svodi se na izbor a preseka (0 < a > 1) formiranih piramida, njegovu projekciju na ravan baza piramida i utvrdivanje udaljenosti tih projekcija od temenih tacaka SWOT matrice u osnovi. Najcesce se za a presek uzima vrednost a = 0,5, dok se za kriterijum, na osnovu kojeg ce se utvrdivati udaljenost projekcija od temena matrice, preporucuje izbor jednog od sledecih:
^ minimalno euklidsko odstojanje od temena matrice do granice projekcijske povrsine,
^ minimalna udaljenost od temena matrice do centra gravitacije projekcijske povrsine ili
^ maksimalan procenat projekcijske povrsine koji se nalazi u odgo-varajucem kvadrantu matrice.
Strategija se formulise na bazi faktora ciji su uticaji medusobno po-vezani i koji u najvecoj meri zadovoljavaju izabrani kriterijum.
U konkretnom primeru, u stadijumu kvantifikovanja i vizuelizacije rezultata, evaluacija strategijskih faktora izvrsena je prema pristupu u (Ghazinoory, et al., 2007), uzimajuci preporuceni alfa presek (a = 0,5), dok je pri formulisanju strategijskih opcija posmatran procenat pripadno-sti povrsine projekcije alfa preseka odredenom „strategijskom" kvadrantu. Relevantnim kombinacijama faktora za formulisanje varijantnih resenja
<§D>
smatrane su one kombinacije cija projekcija alfa preseka u potpunosti (100%) pripada nekom od strategijskih kvadranata.
Povrsine projekcija alfa preseka koje zadovoljavaju taj kriterijum i na osnovu kojih su formirane strategijske opcije prikazane su na slici 5, a nji-hov pregled u tabeli 2.
Tabela 2 - Koordinate temena projekcijskih povrsina a preseka relevantnih
kombinacija faktora Table 2 - Coordinates of the vertices of the a-cut projection surfaces of the relevant factor combinations
Kombinacija faktora Koordinate temena projekcijske povrsine a preseka
Int 1 - Ext 1 (0.5, 1) (1.5, 1) (1.5, 2.5) (0.5, 2.5)
Int 1 - Ext 2 (0.5, 0.5) (1.5, 0.5) (1.5, 2) (0.5, 2)
Int 1 - Ext 3 (0.5, 2) (1.5, 2) (1.5, 4) (0.5, 4)
Int 4 - Ext 1 (1, 1) (2.5, 1) (2.5, 2.5) (1, 2.5)
Int 4 - Ext 2 (1, 0.5) (2.5, 0.5) (2.5, 2) (1, 2)
Int 4 - Ext 3 (1, 2) (2.5, 2) (2.5, 4) (1, 4)
Int 6 - Ext 1 (-2.5, 1) (-0.5, 1) (-0.5, 2.5) (-2.5, 2.5)
Int 6 - Ext 2 (-2.5, 0.5) (-0.5, 0.5) (-0.5, 2) (-2.5, 2)
Int 6 - Ext 3 (-2.5, 2) (-0.5, 2) (-0.5, 4) (-2.5, 4)
Int 6 - Ext 7 (-2.5, -4.5) (-0.5, -4.5) (-0.5, -2) (-2.5, -2)
Int 7 - Ext 1 (-4.5, 1) (-2.5, 1) (-2.5, 2.5) (-4.5, 2.5)
Int 7 - Ext 2 (-4.5, 0.5) (-2.5, 0.5) (-2.5, 2) (-4.5, 2)
Int 7 - Ext 3 (-4.5, 2) (-2.5, 2) (-2.5, 4) (-4.5, 4)
Int 7 - Ext 7 (-4.5, -4.5) (-2.5, -4.5) (-2.5, -2) (-4.5, -2)
Int 1 - Ext 7 (0.5, -4.5) (1.5, -4.5) (1.5, -2) (0.5, -2)
Int 4 - Ext 7 (1, -4.5) (2.5, -4.5) (2.5, -2) (1, -2)
Na osnovu medusobne povezanosti faktora (primera radi, u procesu mapiranja, utvrdeno je da su faktori Int 6 i Int 7 slabo povezani sa faktorom Ext 7) determinisane su kombinacije faktora koje su relevantne za formulisa-nje strategijskih opcija. Time je odbacena strategijska opcija koja predstavlja tzv. mini-mini strategiju (kvadrant III): uUnapredenjem internih slabosti i smanjenjem njihovih negativnih efekata na organizaciju, uz istovremeno iz-begavanje pretnji iz spoljasnjeg okruzenja obezbediti opstanak organizacije.
Shodno faktorima koji se apostrofiraju pri formulisanju strategije, ekstra-hovane su tri varijante strategijskih opcija razvoja multimodalnog transporta:
- S1 - formirana na osnovu kombinacije faktora Int 1, Int 4 i Ext 1, Ext 2, Ext 3.
Intenzivno investiranje u sredstva i opremu paletne tehnolgije i uvo-denje novih tehnologija multimodalnog transporta, prvenstveno tehnologi-je kontejnerizacije.
- S2 - formirana na osnovu kombinacije faktora Int 6, Int 7 i Ext 1, Ext 2, Ext 3.
Povecanje efikasnosti primerie razvijenog paletnog sistema i stvara-nje preduslova za brzu implementaciju drugih tehnologija multimodalnog transporta, u skorijoj buducnosti.
- S3 - formirana na osnovu kombinacije faktora Int 1, Int 4 i Ext 7.
Vece oslanjanje na kapacitete drustva, uz odrzavanje postojeceg ni-voa razvijenosti multimodalnog transporta.
Slika 5 - Povrsine projekcija alfa preseka u fuzzy SWOT analizi Figure 5 - a-cut projection areas in the fuzzy SWOT analysis
Na kraju, u zavrsnoj fazi kreiranja strategije, priroda problema upucuje na visekriterijumski pristup u vrednovanju alternativa. Shodno sugerisanom analitickom karakteru i predlozenim kategorijama kriterijuma izbora konacnih resenja u procesima odlucivanja - izbora organa saobracajne sluzbe (opsti, posebni i specificni) (Ljubojevic, 2010), kao i mogucnosti hijerarhijskog struk-turiranja problema izbora u konkretnom slucaju, za vrednovanje alternativa primerena je metoda analitickog hijerarhijskog procesa (AHP), i to njena fuzzy interpretacija. Na taj nacin omoguceno je da se adekvatno tretiraju neodredenosti prisutne pri evaluaciji kriterijuma i alternativa.
Za potrebe primene fuzzy AHP metode, problem vrednovanja strate-gijskih opcija razvoja multimodalnog transporta hijerarhijski je strukturiran u cetiri nivoa (slika 6).
Slika 6 - Hijerarhijska struktura problema vrednovanja strategija razvoja
multimodalnog transporta Figure 6 - Hierarchical structure of the evaluation of multimodal transport
strategies problem
Medu opstim kriterijumima izdvojeno je osam supkriterijuma:
■3K11 - konzistentnost (uskladenost) sa vizijom i ciljevima saobra-cajne podrske Vojske u posmatranom periodu;
K12 - izvodljivost i mogucnost uspesnog terminiranja strategije, od-nosno mogucnost uspesnog uskladivanja vremena predvidenog za sprovodenje strategije sa raspolozivim potencijalima organa saobracajne podrske i Vojske u tom periodu;
^K13 - ocekivani otpori (unutrasnji i spoljasnji) sprovodenju strategije;
■3K14 - mogucnost obezbedenja potrebnih resursa (materijalnih, ka-drovskih i dr.) za sprovodenje strategije;
^K15 - fleksibilnost strategije i iskljucivost u odnosu na druge stra-tegijske opcije;
^K16 - stabilnost (trajnost) resenja koja se postize strategijom;
^K17 - skriveni (prateci) troskovi strategije (troskovi priprema za sprovodenje strategije, troskovi obuke kadrova, troskovi testiranja, troskovi prilagodavanja sistema, troskovi angazovanih konsultanata u procesu im-plementacije strategije, troskovi zaposljavanja novih kadrova i sl.) i
■3K18 - rizik koji strategija nosi.
Kada su u pitanju posebni kriterijumi, determinisano je sedam sup-kriterijuma:
^K21 - funkcionalnost strategije, tj. ocekivane koristi i pozitivni efek-ti strategije na unapredenje stanja i funkcionisanja saobracajne podrske i Vojske u celini;
^K22 - konkurentnost strategije, u smislu komparacije sa ino-stranim partnerima i uskladenosti sa njihovim ciljevima i planovima razvoja;
^K23 - uticaj i konzistentnost strategije sa organizacionim procedu-rama, procesima i sistemima regulisanja funkcionisanja saobracajne podrske i Vojske u celini;
■3K24 - uskladenost strategije sa organizacionom strukturom i ras-podelom nadleznosti u saobracajnoj podrsci i u Vojsci;
^K25 - komplementarnost sa strategijama i ciljevima drugih organi-zacionih celina i segmenata Vojske;
■3K26 - mera u kojoj strategija ogranicava iskoriscenje mogucnosti i sansi za rast i razvoj saobracajne podrske na dugorocnom planu i
■3K27 - stepen familijarnosti vojne organizacije sa strategijom (ste-pen poznavanja tehnologija i principa na kojima se strategija zasniva).
Na osnovu formirane hijerarhije kriterijuma i supkriterijuma, u prime-ni fuzzy AHP metode nisu razmatrani kriterijumi iz kategorije specificnih kriterijuma, koji nemaju znacajniju ulogu u izboru strategije razvoja multi-modalnog transporta, s obzirom na to da se odnose na vanredne uslove funkcionisanja.
Postupak primene fuzzy AHP metode realizovan je prema pristu-pu u (Triantaphyllou, 2000), uz upotrebu fazifikovane standardne Sa-tijeve skale za poredenje u parovima, formirane na osnovu preporu-ka u (Srdevic, 2002)] i (Chin, et al., 2008), i metoda centra gravitaci-je, kao nacina defazifikacije, radi utvrdivanja konacnog ranga alternativa u postupku vrednovanja. Pregled matrica poredenja u parovima, vektora njihovih sopstvenih vrednosti, normalizovanih vektora sopstvenih vrednosti i sintetizacije konacnih rezultata dao je Ljuboje-vic (2010).
Metodom centra gravitacije defazifikovani konacni rezultati prime-njene metodologije izbora strategijske opcije razvoja multimodalnog transporta prikazani su u tabeli 3, a njihova graficka interpretacija na slici 7.
Tabela 3 - Defazifikacija i rangiranje alternativa Table 3 - Defuzzification and ranking alternatives
Alternativa Defazifikacija relativne tezine alternative Rang alternative
Strategija S1 a + b + c 0,110 + 0,356 +1,410 -= --:-'■-= 0,625 3 3 2.
Strategija S2 a + b + c 0,123 + 0,422 +1,398 -= --:-'■-= 0,648 3 3 1.
Strategija S3 a + b + c 0,059 + 0,222 + 0,643 - - 0,308 3 3 3.
Slika 7. Fazifikovane i defazifikovane vrednosti vrednovanih alternativa Figure 7. Fuzzified and defuzzified values of the evaluated alternatives
S obzirom na to da najvecu relativnu tezinu ima strategijska opcija S2, ona je rangirana kao najbolja alternativa, na osnovu rezultata fuzzy visekriterijumskog izbora.
Imajuci u vidu analiticnost metodologije kojom su alternative formira-ne i rangirane, i uz saznanja da u meduvremenu (od perioda prikupljanja
dD
X
O >
o <N
C¿ LJÜ 0£ ZD O O
_J <
o
X
o
LU
I— >-
Q1
£
w <
-j
O ■O
X LU I— O
o >
podataka do aktuelnog trenutka) nije doslo do znacajnije promene strate-gijskog okruzenja i uslova funkcionisanja, niti do spoznaje novih informa-cija koje bi relativizovale validnost izvedenih zakljucaka, kao konacno re-senje moze se prihvatiti strategijska opcija S2.
Zakljucak
Aktuelni period karakterisu brojne promene radi „priblizavanja" Republi-ke Srbije razvijenim evropskim i svetskim drzavama. Promene su prisutne u skoro svim sferama privrednog i drustvenog zivota, pa i u Vojsci Srbije. Po-sebno se potencira tehnicko-tehnoloska modernizacija u kojoj ce se materi-jalni i kadrovski resursi koristiti produktivnije i efikasnije. Reorganizovanoj Vojsci Srbije potreban je adekvatan sistem logisticke podrske, a u okviru nje posebno mesto zauzima sistem saobracajne podrske, odnosno transporta, kao integrativne funkcije celokupnog sistema logisticke podrske.
Analiticki koncipiran pristup definisanju strategije imperativ je ukoliko se zeli uspesna i realno izvodljiva strategija.
Na primeru definisanja strategije razvoja multimodalnog transporta u Vojsci Srbije, kroz analizu postojeceg stanja u oblasti saobracajne podrske Vojske (portfolio analiza), definisanje strategijskih opcija razvoja multimodalnog transporta (fuzzy SWOT) i izbor najbolje opcije (fuzzy AHP), prikazana je primena analitickog modela za definisanje odrzive strategije.
U skladu sa generalnim uslovima u okruzenju i potrebom racionalnog koriscenja raspolozivih resursa, ispravan i analiticki argumentovan pristup organizacionim problemima od presudnog je znacaja po dalji razvoj sistema.
Literatura
Andrejic, M., Ljubojevic, S., 2009, Operaciona istrazivanja u funkciji podrske odlucivanje u sistemu odbrane, Vojnotehnicki glasnik/Military Technical Courier, 57(3), pp.15-27.
Chin, W.C., Lee, H.J., Mak, C.M., Amy, L.H.L., 2008, Design and Development of Decision Making System Using Fuzzy Analytic Hierarchy Process, American Journal of Applied Sciences, 5(7), pp. 783 - 787.
Ghazinoory, S., Zadeh, E.A., Memariani, A., 2007, Fuzzy SWOT analysis, Journal of Intelligent & Fuzzy Systems, 18(1), pp. 99 - 108.
Ljubojevic, S., 2010, Model procesa odlucivanja organa saobracajne podrske sistema odbrane, magistarski rad, Saobracajni fakultet Univerziteta u Beogradu.
Ljubojevic, S., Dimic, S., 2011, Primena fuzzy SWOT analize u procesu definisanja strategije bezbednosti putnog saobracaja u Ministarstvu odbrane i Vojsci Srbije, pp. 6-22 - 6-31, 5. stucni skup Bezbednost vojnih ucesnika u saobra-caju, Beograd, 26.maj.
Pamucar, D., 2008, Primena SWOT analize na sistem integralnog transporta Vojske Srbije, Vojnotehnicki glasnik/Military Technical Courier, 56(2), pp.237-247.
Pamucar, D., 2010, Primena fuzzy logike i vestackih neuronskih mreza u procesu donosenje odluka organa saobracajne podrske, Vojnotehnicki glasnik/Military Technical Courier, 58(3), pp.125-145.
Rankovic, Z., 2006, Upravljanje bezbednoscu saobracaja u Vojsci, doktor-ska disertacija, Vojnotehnicka akademija, Beograd.
Srdevic, B., 2002, Donosenje odluka pomocu analitickog hijerarhijskog procesa, pp. 204 - 221, Melioracije i poljoprivreda, Novi Sad.
Todorovic, J., Buricin, D., Janosevic, S., 2000, Strategijski menadzment, Beograd, Institut za trzisna istrazivanja.
Triantaphyllou, E., 2000, Multi-Criteria Decision Making Methods: A Comparative Study, Boston, Kluwer Academic Publishers.
AN ANALYTICAL APPROACH TO DIFINING STRATEGIC OPTIONS IN A CASE OF DEVELOPING MULTIMODAL TRANSPORT IN THE ARMY OF SERBIA
FIELD: Strategic Management, Traffic & Transport Engineering ARTICLE TYPE: Review Paper
Summary: Introduction
Limited resources in the defense domain impose the acceptance of an analytical, essentially economic, management point of view. There is a necessity to use available resources rationally and to implement sustainable development strategies, defined on the basis of proper understanding and analyses of internal and external environment.
Analytical framework for creating a strategy
Adequate strategic choices, particularly in military organizations, always ask for analytical arguments. In that sense, an analytical framework for mapping the influencing factors and designing appropriate strategies is proposed. It includes several basic components, although, in principle, its character is situational: experts and expert teams, knowledge management, data collection and processing, prediction and quantification and visualization of expected results.
All stakeholders and all who are interested to achieve the ultimate goal should have an active role in this process.
Portfolio analysis of movement and transport support
One of the most important functions of the Army of Serbia, in the field of logistics support, which requires rapid changes and which is soon
C9T>
X
o
>
o <N
a: w 0£ ZD O
C
-J <
C
x
C
LU
I— >-
CC
£
< -J
CD >Q
X LU I— O
o >
necessary to define an adequate strategy of development, is a traffic (movement) and transport function.
Taking into account the proposed analytical framework, the roles of specific areas of functioning - aspects of Army transport support are first re-examined through a modified portfolio model McKinsey / General Electric (Matrix of industry attractiveness / business strength). Based on the outcomes of the portfolio analysis of selected aspects, the development of multimodal transport is emphasized as a particularly interesting problem.
Analysis of multimodal transport in the Serbian Army
The problem of defining the strategy for the development of multimodal transport in the Army is multidisciplinary. It has implications for a wide range of activities. This paper identifies and analyzes the key factors (transportation assets, equipment, infrastructure and organizational structure).
It was found that the transportation assets are not compatible with present equipment and mechanization since there is a large variety of basic models of different age structure and dynamics. The equipping with t mechanization, pallets and packing means, in relation to the other structures in the country, is assessed to be good, although not equally distributed. Infrastructure elements, primarily storage and associated facilities (roads, platforms, ramps, etc.), in most cases do not correspond to actual needs. A part of the problem is caused by the organizational structure and defined responsibilities, personnel policy and the policy of personnel education and training.
Defining the optimal strategy for multimodal transport development in the Serbian Army
For a definition of strategic options, a fuzzy SWOT analysis is used. By interviewing a group of experts, a set of internal and external factors is established and the value of their influence is estimated. The evaluation of the strategic factors is performed by taking the recommended cross-section of alpha (a = 0.5), while the formulation of the strategic options is observed according to the percentage of belonging of the alpha-sectional projection area to a particular "strategic" quadrant.
Based on the interconnectedness of the factors, three variants of strategic options for multimodal transport development are extracted. They are measured using the Analytic Hierarchy Process (AHP), and its fuzzy interpretation. This made it possible to adequately treat the uncertainties present in the process of the evaluation of criteria and alternatives.
Conclusion
During intensive organizational changes in the Serbian Army, technical - technological modernization is especially emphasized. The aim is to use material and human resources more productively and efficiently. In this sense, the definition of the development strategies for all segments of the Army must be the result of an analytically conceived procedure. The
procedure itself has a situational character, but there is posibility to identify its basic components and to determine its general contours.
The application of the proposed analytical framework foro defining a sustainable strategy is shown using the example of defining the development strategy of multimodal transport in the Serbian Army, through the analysis of the curent situation (Portfolio analysis), definition of strategic development options (fuzzy SWOT analysis) and selection of the best option (fuzzy AHP).
In accordance with the general environment conditions and the need for rational use of available resources, a correct and analytically reasoned approach to organizational problems is crucial for the further system development.
Key words: multimodal transport, development strategy, decision making, military.
Datum prijema clanka/Paper received on: 03. 06. 2012.
Datum dostavljanja ispravki rukopisa/Manuscript corrections submitted on: 01. 03. 2013. Datum konacnog prihvatanja clanka za objavljivanje/ Paper accepted for publishing on: 03. 03. 2013.
