Научная статья на тему 'ҚАЛЫПТЫ ЖӘНЕ СТРЕСС ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ АДАМ ТЕPIСIНДЕГI БИОАКТИВТI НҮКТЕЛЕPДІҢ СТАТИКАЛЫҚ ЭЛЕКТРЛІК ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ТӘУЛIКТIК ДИНАМИКАСЫНЫҢ ЭНТPОПИЯЛЫҚ КӨPСЕТКIШIН АНЫҚТАУ'

ҚАЛЫПТЫ ЖӘНЕ СТРЕСС ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ АДАМ ТЕPIСIНДЕГI БИОАКТИВТI НҮКТЕЛЕPДІҢ СТАТИКАЛЫҚ ЭЛЕКТРЛІК ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ТӘУЛIКТIК ДИНАМИКАСЫНЫҢ ЭНТPОПИЯЛЫҚ КӨPСЕТКIШIН АНЫҚТАУ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
35
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АДАМ / СТАТИКАЛЫқ ЭЛЕКТРЛіК ПОТЕНЦИАЛ (СЭП) / ТЕPМОДИНАМИКА / БИОЛОГИЯЛЫқ АКТИВТI НүКТЕЛЕP (БАН) / ЦИPКАДИАНДЫқ ЫPғАқТАP / ЭНТPОПИЯ / СТPЕСС / ТәУЛіКТіК ЫРғАқТАР / қАЛЫПТЫ ЖАғДАЙ

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — К Тоқтыбай А., Төлеуханов С.Т., Жанабаев З.Ж., Кулбаева М.С.

Берілген мақалада қалыпты және стресс жағдайдағы адам теpiсiндегi биoлoгиялық активтi нүктелеpдiң (БАН) статикалық электрлік потенциалының (СЭП) тәуліктік динамикасының ауытқу мәндері алынды. БАН СЭП қалыпты және стресс жағдайдағы энтропия көрсеткіштері анықталды. Бақылау топтарындағы БАН СЭП энтропиясының көрсеткіштері тәжірибелі топтарға қарағанда төмен екендігі көрсетілген. Стресс кезінде БАН СЭП энтропиясы жоғарылауы ағзада ретсіздік деңгейінің жоғарылауына әсер ететіндігі дәлелденді.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — К Тоқтыбай А., Төлеуханов С.Т., Жанабаев З.Ж., Кулбаева М.С.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE STUDY OF ENTROPY INDICATORS OF THE DAILY DYNAMICS OF THE STATISTICAL ELECTRICAL POTENTIAL OF BIOACTIVE POINTS OF HUMAN SKIN IN NORMAL AND UNDER STRESS

This article presents the values of the daily dynamics of static electrical potentials (SEP) of auricular biologically active points (BAT) of a human in normal and under stress The values of the entropy of the SEP BAT are determined both in normal and under stress. It is shown that the indicators of entropy of SEP BAT in the control groups are lower than in the experimental groups. It is proved that the increase in the entropy of the SEP BAT in a human under stress affects the increase in the level of chaos in the body.

Текст научной работы на тему «ҚАЛЫПТЫ ЖӘНЕ СТРЕСС ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ АДАМ ТЕPIСIНДЕГI БИОАКТИВТI НҮКТЕЛЕPДІҢ СТАТИКАЛЫҚ ЭЛЕКТРЛІК ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ТӘУЛIКТIК ДИНАМИКАСЫНЫҢ ЭНТPОПИЯЛЫҚ КӨPСЕТКIШIН АНЫҚТАУ»

РАЗДЕЛ 2. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ДИСЦИПЛИНЫ CHAPTER 2. THEORETICAL DISCIPLINE

БИОМЕДИЦИНА

BIOMEDICINE

ЭОК 57:57.03: 57.033

DOI 10.53065/kaznmu.2021.65.76.042

А.К Тоцтыбай *, С.Т.Телеуханов, З.Ж. Жанабаев

эл-Фараби атындагы К,азац улттыцуниверситету Алматы, К,азацстан aknur 95.95@mail.ru +7 707 774 0 806

КАЛЫПТЫ ЖЭНЕ СТРЕСС ЖАFДАИЫНДАFЫ АДАМ ТЕР1С1НДЕГ1 БИОАКТИВТ1 НYКТЕЛЕPДЩ СТАТИКАЛЫК ЭЛЕКТРЛ1К ПОТЕНЦИАЛЫНЫЦ ТЭУЛ1КТ1К ДИНАМИКАСЫНЫЦ ЭНТРОПИЯЛЬЩ

К0РСЕТК1Ш1Н АНЬЩТАУ

Тушн: Берыген мацалада цалыпты жэне стресс жагдайдагы адам теpiсiндегi биологиялыц активтi нуктелердщ (БАН) статикалыц электрлж потенциалыныц (СЭП) тэулктк динамикасыныц ауытку мэндерi алынды. БАН СЭП цалыпты жэне стресс жагдайдагы энтропия кeрсеткштерi аныцталды. Бацылау топтарындагы БАН СЭП энтропиясыныц кeрсеткштерi тэжiрибелi топтарга Караганда темен екендт керсетлген. Стресс кезтде БАН СЭП энтропиясы жогарылауы агзада ретаздж децгейтц жогарылауына эсер ететшдт дэлелдендь ТYйiндi свздер: адам, статикалыц электрлж потенциал (СЭП), термодинамика, биологиялыц активтi нуктелер (БАН), циркадиандыц ыргацтар, энтропия, хаос, стресс, тэулжтж ыргацтар, цалыпты жагдай.

Юркпе. Коршаган ортадагы TYрлi стресстж факторлар: вибрация, шудыц жануарлар агзасына эсерi эртYрлi ;абыну оша;тарыныц бастамасы екендт дэлелденген [1-4]. Осы тургыда ;алыпты жагдайда адам агзасында бiр тэулж бойы периодты TYPДе ;айталанып отыратын физиологиялы;, биохимиялы;, биофизикалы; процесстерге аталган стресстiк факторлар эсер еткен жагдайда, агзада пайда болатын eзгерiстер, MYше мен MYшелер ЖYЙесiнiц функциялануы, орталы; ЖYЙке ЖYЙесiнiц стресске жауабы ;алай ЖYзеге асатындыгы, ;алыпты жэне стресс жагдайдагы БАН мэндершщ ауытку шамасы ;аншалы;ты езгеретшдтн аны;тау ма;сатында тэжiрибе ЖYргiзiлген [5-8]. Буган дейiнгi кейбiр зерттеушiлермен жасалган зерттеу жумыстары, адамныц тiршiлiк эрекеттерi шыныменен термодинамикалы; сипатт;а ие екендтн жэне термодинамикалы; зацдыльщтарды адам физиологиясын модельдеуде ;олдануга болатындыгын кeрсетiп кеткен [9-12]. Бриджмен П.В термодинамика зацдары eмiр мен табигатта алатын ез орны бар екендiгiн, осылайша, тiрi ЖYЙелердiц физиологиялы; мшез-;ул;ын сипаттауда Yлкен MYмкiндiктерге ие екендiгi туралы болжамдар айтып кеткен [13-14]. Дегенменде, бiз тацдап алган БАН-ныц статикалы; электрлж потенциалыныц тэулiктiк динамикасыныц энтропиялы; керсетк^ бойынша алгаш рет нэтижелер алынды. Стресстж факторлардыц эсерiнен циркадианды; ырга;тардыц реттiлiгi бузылып; десинхроноз пайда болады. Ал, десинхроноз децгейi мен дэрежесш физикалы; шама - энтропия керсетк^ ар;ылы есептеп бiлуге болады, себебi ол - ретсiздiктiц eлшемi болып табылатын ЖYЙе жагдайыныц термодинамикалы; функциясы [15-17].

Heri3ri белiм: Зерттеу жумысымызда биологиялык активтi нуктелер (БАН) ;алыпты жагдайда статикалыц электрлiк потенциалыныц тэулжтж динамикасыныц энтропиялы; кepсеткiшiн , агзаныц iшкi ЖYЙесiнiц жагдайын стресс эсер еткен кездеп eзгерiсi цызыгушылыц тудырып бiздiц тэжipибемiздiц eзектiлiгi мен мацыздылыгын кepсетедi

Зерттеу материалдары мен эдiстеpi

Цалыпты жэне стресс эсер еткен жагдайда аурикулярлы БАН 6ip тэулжтеп СЭП жэне энтропиясы зеpттелдi. Зерттеу объекта pетiнде жас шамалары 1821 жас аралыгындагы, жынысы-еркек, дене салмагы 60±5 кг болатын 4 курс студенттерi алынды. Зерттеуге алынган студенттердiц оц жэне сол кулак; цалцанында орналас;ан жалпы саны 6; №№ 33,56, 61- оц ;ула;тан, №№ 33', 56', 61' - сол ;ула;тан БАН алынды. Стресстж факторды организмде жергiлiктi вибрация туындататын арнайы велосипед «Велотраб» ар;ылы (10, 30, 75 жэне 100 Гц) тец жалпы вибрация тудырып, бiр тэулж аралыгында сагат 10.00, 12.00, 14.00, 16.00, 18.00, 20.00, 22.00, 00.00, 02.00, 04.00, 06.00, келес ^ннщ 08.00 сагатына дейiнгi аральщта екi сагаттан эсер беpiлiп отырды.

Биоактивтi HYктелеpiнiц на;ты орындарын анатомиялы; топографиялы; карта бойынша аны;тау тэсш ;олданылды [18-19]. Статикалы; электропотенциалдарын ^ркеуге

«Биопотенциометр» аспабы ;олданылды. Энтропиялы; кepсеткiштеp MATLAB (matrix Laboratory, АКШ, Нью-Мексико) - техникалы; есептеpдi шешуге арналган ;олданбалы багдарламалар пакет кeмегiмен есептелiндi [20-21].

Алынган нэтижелер Microsoft Excel багдарламасы ар;ылы статистикалы; турде eцделдi жэне орташа арифметикалы; параметрлер e3repici Фишер-Стьюденттщ жупсыз кpитеpиiн ;олдану ар;ылы есептелiндi (р<0.05*, р<0.01**). Зерттеу нэтижелеpi мен оларды талцылау Калыпты жагдайда студенттердщ оц жэне сол ;улагындагы БАН статикалы; электрлiк потенциал

(СЭП) тэулжтж динамикасы уа;ыт бойынша тeменгi кepсеткiштеpi 04.00 сагаттарга, жогаргы кepсеткiштеpi 00.00, сагаттарга сэйкес келедi. Алынган мэлiметтеp бойынша бipiншi кестеде №№ 33,56, 61- он, ;ула;тан, №№ 33', 56', 61'- сол ;ула;тан БАН ;алыпты жагдайдагы СЭП тэулiктiк динамикасыныц кepсеткiшi беpiлдi (кесте 1).

Кесте 1 - Калыпты жагдайдагы адам терюндеп аурикулярлы биоактивтi HYктелеpдiц СЭП тэулжтж динамикасы

БАН БАН №33 БАН №33' БАН №56 БАН №56' БАН №61 БАН №61'

оц Сол оц сол оц сол

Сагатт&о

10 28,1±1,3 30,1±0,5 26,1±0,5 27,8±0,9 27,4±1,2 25,7±1,2

12 14 20,4±1,2 22,0±1,1 18,7±0,7 20,4±0,7 20,5±0,5 21,7±0,6

22,4±0,4 23,7±1,3 26,5±1,0 20,7±0,5 23,4±0,8 24,4±0,8

16 23,2±1,0 25,5±0,6 22,7±0,6 22,5±1,0 22,3±1,0 20,8±0,7

18 25,1±1,6 27,2±0,5 24,4±0,7 27,2±1,5 26,8±0,4 27,6±1,1

20 23,3±0,7 21,8±0,8 23,4±1,5 23,2±0,6 23,4±0,7 23,7±0,7

22 25,2±1,5 25,2±0,7 26,5±0,5 27,7±0,7 27,6±0,8 28,4±0,6

00 27,3±1,2 29,1±0,6 27,5±0,8 28,5±1,0 30,5±1,2 33,5±0,9

02 20,7±1,3 21,8±0,9 18,4±1,1 21,8±0,9 24,7±0,5 24,6±0,8

04 19,4±0,7 18,4±1,0 17,9±0,5 18,4±0,6 16,7±0,7 18,5±0,8

06 18,5±1,1 20,7±0,5 20,0±0,7 23,1±1,1 20,1±0,8 21,2±0,6

08 21,8±1,3 24,2±0,7 21,2±0,9 25,3±0,7 20,4±0,5 23,1±0,6

Кестеден бай;аганымыздай ;алыпты жагдайда оц жа; жэне сол жа; ;ула;та БАН СЭП кeрсеткiштерi алынды. Калыпты жагдайда оц жа; жэне сол жа; ;ула;та БАН СЭП кeрсеткiштерi 16,7±0,7^33,5±0,9 аралы;тарында тербелш, энтропиясы S=2.5506 жэне S=2.5524 нэтижелерш кeрсетiп екi ;ула;та айырмашылы; бай;алмады. Оц ;ула;тагы БАН №33 18,5±1,1^ 28,1±1,3 аралы;тарында тербелiп, тацгы 04.00, 06.00 сагатта ец тeменгi мэнд^ жогаргы мэндi 10.00, 00.00 сагаттарга тец келiп, энтропиясы S=2.5524 мрсет^. Сол ;ула;та №33'БАН 18,4±1,0^30,1±0,5 аралы;тарында тербелiп, тацгы 04.00, 06.00 сагатта ец тeменгi мэнге, 10.00, 00.00 сагаттарда жогары мэнге ие болып, энтропиясы S=2.5516 кeрсеттi. Келесi оц ;ула;тагы №56 БАН 17,9±0,5^27,5±0,8 аралы;тарында тербелiп, 02.00 04.00, сагатта ец тeменгi мэнге 22.00, 00.00 сагаттарда жогары мэнге ие болды, энтропиясы S=2.5512 кeрсеттi. Ал сол ;ула;тагы БАН №56' энтропиясы S=2.5524 ^рсе^ш^е ие болып, тэулiк аралыгында жогары кeрсеткiш 22.00, 00.00 сагаттарга, тeменгi кeрсеткiш

04.00 сагаттарга тец болды. Келес БАН №61 16,7±0,7^30,5±1,2 аралы;тарында тербелiп тэулiк бойында жогары гарсетюш 22.00, 00.00 сагаттарга, тeменгi гарсетюш 04.00, 06.00 сагаттарга тец келш, энтропиясы S=2.5506 тец болды. Соцгы сол ;ула;тагы БАН №61' 18,5±0,8^33,5±0,9 аралы;тарында тербелiп, тацгы 04.00 сагатта ец тeменгi мэнге, 00.00, 22.00 сагаттарда жогары мэнге ие болып, энтропиясы S=2.5508 кeрсеттi. Осы алынган нэтиже бойынша калыпты жагдайда адамныц терiсiндегi БАН СЭП кeрсеткiшi салыстырмалы TYPДе жогаргы кeрсеткiш 00.00, 22.00 сагаттарга, тeменгi кeрсеткiш 04.00 сагаттарга тура келiп, екi кулак;та айырмашылы; бай;алмады.

№№ 33,56, 61- оц ;ула;тан, №№ 33', 56', 61'- сол кулак;тан БАН ;алыпты жагдайдагы СЭП тэулжтж динамикасы бойынша алынган мрсете™^ энтропиясы ;андай мэнге ие болгандыгы тeменде берiлдi (сурет 2).

Стресс фактор эсерi кезiнде БАН циркадианды динамикасы ;алай eзгеретiндiгi келесi кестеде бершген (2 кесте).

ВЕСТНИК КАЗНМУ #1-2021

№33 БАН

1.1,1,1.1,1,1,1.

S=2.5524

200 400

боо 800

time

ЗО

m U

№33'БАН

№56 БАН

№56' БАН

зо

400

600 time

30

№61 БАН

№61' БАН

S=2.5508

400

боо time

800 100(

Сурет 1 - Калыпты жагдайда адам теpiсiндегi аурикулярлы биологиялы; активтi HYктелеpдiц СЭП тэулжтж

динамикасыныц энтропиясы

Кесте 2 - Стресс кезшдеп адам тергандеп аурикулярлы биоактивтi нуктелердщ СЭП тэулiктiк динамикасы

ХБАН Сагаттар.,^ БАН №33 оц БАН №33' сол БАН №56 оц БАН №56' сол БАН №61 оц БАН №61' сол

10 35,2±1,2 42,2±1,4 26,1±1,2 34,1±1,1 33,8±1,3 41,3±1,2

12 35,6±1,3 42,3±1,3 28,6±1,1 39,5±1,3 34,0±1,4 43,0±1,2

14 31,3±1,0 39,3±1,1 28,3±0,7 35,4±0,1 33,2±1,1 39,1±1,1

16 37,1±1,1 45,7±0,7 38,4±1,1 47,5±1,3 33,6±0,1 43,0±1,0

18 29,1±0,8 37,4±1,0 31,3±1,2 40,0±1,1 37,3±0,7 40,4±0,8

20 29,0±1,2 37,5±1,3 33,1±1,1 44,4±0,1 27,3±1,4 34,4±1,3

22 35,2±0,1 43,1±0,7 35,2±1,4 46,2±1,3 37,3±0,4 45,5±1,2

00 30,8±1,4 39,2±0,8 27,1±0,7 37,4±1,0 31,1±0,1 41,4±0,7

02 33,7±1,1 44,4±1,3 35,3±1,2 42,3±1,3 36,1±1,1 46,2±0,1

04 27,6±1,3 36,2±1,1 25,2±0,1 33,5±1,2 33,2±0,8 40,4±1,4

06 40,7±0,1 38,3±0,6 34,3±1,3 40,2±0,1 35,2±0,1 47,8±1,3

08 30,3±1,0 40,1±0,9 35,2±1,2 45,3±1,4 37,3±1,0 48,2±0,1

№ 33 БАН-ныц СЭП KepœTKtai 29,0±1,2^40,7±0,1 аралыктарында тeрбeлiп, жогаргы мэндер TyHri 16.00, 06.00 сагаттарда тiркeлce, тeмeнгi гарсетюш 04.00 сагаттарга тура кeлiп, энтропиясы S=2.5533 мэнiн кeрceттi. № 33' БАН-ныц СЭП керсетк^ бойынша 36,2±1,1^45,7±0,7 мэндер аралыгында тeрбeлiп жогары керсетюш 16.00 сагатка, тeмeнгi мэн 04.00 сагаттарда тура кeлiп энтропиясы S=2.5552 кeрceттi.

№56 БАН-ныц СЭП кeрceткiшiнiц энтропиясы S=2.5525 тец болса, тэулжтж динамикасы 26,1±1,2^35,2±1,4 аралыгында тeрбeлiп, жогаргы кeрceткiш 02.00, 16.00 сагаттарда, тeмeнгi кeрceткiш 04.00, 10.00 сагаттарына тура келдь № 56' БАН-ныц СЭП гарсеткШ бойынша жогары кeрceткiш 16.00, 22.00 сагаттарда байкалды, тeмeнгi мэн 10.00, 04.00 сагаттарда байкалып 34,1±1,1-И7,5±1,3 мэндер аралыгында тeрбeлiп, энтропиясы S=2.5535 кeрceттi. №61 БАН-ныц СЭП кeрceткiшiнiц энтропиясы S=2.5548 тец болды, тэулжтж динамикасы 27,3±1,4^37,3±1,0 аралыгында тeрбeлiп, жогаргы кeрceткiш 18.00, 22.00 сагаттарда, тeмeнгi кeрceткiш 00.00, 20.00 сагаттарда байкалды. №61' БАН-ныц СЭП кeрceткiшi бойынша жогары кeрceткiш 06.00, 08.00

сагаткэ, тeмeнгi мэн 20.00 сагаттарда 39,1±1,1^48,2±0,1 мэндер аралыгында тeрбeлiп, энтропиясы S=2.5541 кeрceттi.

Стресс жагдайда оц жак БАН СЭП кeрceткiштeрi 26,1±1,2^40,7±0,1 аралыктарында тербелсе, сол жак кулакта 33,5±1,2^48,2±0,1 аралыктарында тeрбeлiп, eкi кула;та айырмашылык байкалды. Ягни, стресс кeзiндe тацдап алынган БАН СЭП кeрceткiшiндe ассиметрия орын алды. Салыстырмалы турде сол жак; кулакта орналаскан бионуктелер жогаргы кeрceткiш кeрceтiп, ауыткушылык байкалды, № 61' БАН 08.00 сагаттарга ец жогаргы кeрceткiш кeрceттi, калган бионуктелер салыстырмалы турде KYHдiзгi уакыттарда жогарылагандыгы СЭП кeрceткiштeрi агзада Yздiкciз ЖYзeгe асырылып жаткан биофизикалык, физиологиялык процесстермен тыгыз байланысты болатындыгын дэлeлдeдi. [22]. Алынган нэтижелер бойынша стресс эсер еткен кездеп БАН бiр тэулжтеп СЭП гарсеткШ жогарылагандыгын байкадык агзада хаос пайда болгандыгын энтропия гарсеткШ дэлeлдeдi, ягни калыптыдан жогарылаган. Ретаздж дeцгeйi каншалыкты дэрежеде eзгeргeндiгi тeмeндe бeрiлдi (сурет-2).

40

№33 БАН

а) №56 БАН

№33'БАН

S=2.5552

200 400 600 800

time

б) №56' БАН

S=2.5535

200 400

600 800 time

40

а) №61 БАН

б) №61' БАН

S=2.5545

Суpет 2 - Стресс кезшдеп адам теpiсiндегi аурикулярлы биологиялык; активтi HYKтелеpдiц СЭП тэулжтж

динамикасынын, энтропиясы

Цорытынды

Зерттеуге алынган адам терюшдеп аурикулярлы биоактивтi HYктeлepдiн СЭП тэулжтж динамикасынын калыпты жэне стресс жагдайдагы ауытку кeрceткiшi аныкталды. Калыпты жэне стресс жагдайда СЭП тэулiктiк динамикасынын, энтропияльщ кeрceткiшi аныкталынды.

БионYктeлepдiн минималды жэне максималды кepceткiштepiнiн арасында статистикалык ceнiмдiлiк (p<0,05; p<0,01) дэлeлдeндi. Калыпты жагдайда он жак жэне сол жак кулакта БАН СЭП кeрceткiштeрi 16,7±0,7^33,5±0,9 аралыктарында тeрбiлiп eкi кулактагы БАН СЭП кeрceткiштeрiндe жэне энтропиясында айырмашылык байкалмады. Ал,

стресс жагдайда БАН СЭП кeрceткiштeрi 25,2±0,1^48,2±0,1 аралыктарында тeрбeлдi, он жак кулактагы БАН СЭП кeрceткiштeрi сол жак кулакка Караганда тeмeнiрeк мэндi бeрдi, сол жак кулактын БАН cэйкeciншe энтропиялык кeрceткiшiдe жогарылады. №33', №61' БАН стресс факторга eтe ceзiмтал екендт алынган мэндер бойынша талданып дэлеленд^ калыптыдан eдэуiр ауыткып, энтропия мэш жогарылады, бионYктeлeрдiн iшiндe агзанын шю KYЙi туралы толык акпарат бере алатын диагностикалык, eмдiк максатта нысана HYктeлeр рeтiндe колдануга болатындыгы дэлелдендь

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Кулбаева М.С., Тулеуханов С.Т., Сравнительный анализ хроноструктурных параметров суточной динамики электропроводности биоактивных точек кожи кролика в норме и при адаптации к воздействию шума и вибрации. // Сборник научных трудов « Фундаментальные ислледования в биологии и медицине».-Ставрополь: СГУ.-2009.-с.64-67.

2 Тулеуханов С.Т., Кулбаева М. С., Аблайханова Н.Т., Садакменде Т.А., Атанбаева Г.К., ЖYнicжан А.Ж. Биоактивт HYктeлeрдiн элeктрeткiзгiштiгi бойынша шудын агзага тигiзeтiн эceрiн багалау. // Вестник КазНУ. Серия экологическая.-2012.-№3(35). -С. 212216.

3 Тулеуханов С.Т., Аблайханова Н.Т., Швецова Е.В. Термодинамика биологических систем. // Материалы Международной научно-практической конференции «Теоритические и практические аспекты развития современной науки».- Бишкек: ИСИТ0.-2012.-С.113-117.

4 Тулеуханов С.Т., Торманов Н.Т. Термодинамиканын eкiншi заны. //Биология жэне сауаттылык непзь-2008.-№4(34).-Б.3-8.

5 Тeлeуханов С.Т. Биологиялык ыргак - тipi табигаттын ipгeлi заны // Гылым кeкжиeгiндe: Fылыми-кeпшiлiк жинак. - Алматы, -2006. - 59-68 б.

6 Тулеуханов С.Т. Биологические ритмы-фундаментальный закон живой природы // Известия НАН РК. Серия биологическая и медицинская.-Алматы, 2002- №6(234). - С. 3-16.

7 Synguelakis M., Halberg F., Baulieu E.-E., Robel P. Evolution circadianne de hydroxysteroides et de glucocorticosteroides dans le plasma et le cervean de Rat // C. r. Acad. Sci. - 1985. - Ser/3/ - N 19. - P. 823-826

8 Тулеуханов С.Т. Временная организация биологических систем. - Алматы: Казак университеть-1999. - 156 с.

9 Виноградова И. А. и др. Световое загрязнение, десинхроноз и старение: состояние проблемы и пути решения //Успехи геронтологии. - 2014. - Т. 27. - №. 2. - С. 265-268.

10 Замощина Т. А. и др. Влияние экстракта лабазника на ритмическую организацию суточной динамики температуры тела и поведенческой активности крыс

//Вестник Томского государственного университета. Биология. - 2018. - №. 44.

11 Лабунец И. Ф., Бондаренко Л. А. Изменения биоритмов эндокринной функции тимуса у кроликов разного возраста в условиях круглосуточного освещения //Проблемы старения и долголетия. -2015. - №. 24,№ 2. - С. 120-128.

12 Лотош Т. А. и др. Влияние постоянного освещения на физиологические и биохимические показатели гомеостаза крыс в зависимости от времени начала воздействия //Российский физиологический журнал им. ИМ Сеченова. - 2013. - Т. 99. - №. 6. - С. 719-728.

13 Bridgman P.W. The Nature of Thermodinamics// Herpers and Row, New York, USA, 1961. - P.17.

14 Разыграев А. В., Керкешко Г. О., Арутюнян А. В. Пути циркадианного контроля продукции гонадотропин-рилизинг-гормона //Журнал акушерства и женских болезней. - 2011. - Т. 60. - №. 2.

15 Zhanabaev Z.Zh., Kozhagulov Y.T., Khokhlov S.A. Scale invariance criteria of dynamical chaos // International Journal of mathematics and physics 4. - 2013. - №2. - P.29-37.

16 Баевский Р. М., Матюхин В.А., Дёмин Д.В. Основные понятия биоритмологии//изд.«Наука.- 1976. - С. 7-19.

17 Снежицкий В.А.., Побиванцева Н.Ф. Циркадианные ритмы в кардиологической практике//Журнал Гродненского государственного медицинского университета. - 2013. - № 1.- С. 17-19.

18 Тыкочинская Э.Д. Основы иглорефлексотерапии.-М.:Медицина . - 1979. - 343с.

19 Табеева Д.М., Клименко Л.М. Ухоиглотерапия.-Казань: Татарское кг.изд. - 1976. - 96 с.

20 Жанабаев З.Ж. Критерии самоподобия и самоаффинности динамического хаоса // Вестник КазНУ. Серия физическая. - 2013- №1 (44). - С. 58-66.

21 Slomczynski W., Kwapier J., Zyczkowski K. Entropy Computing Via Integration over Fractal Measures // Chaos. - 2000. -№1 (10). - P. 180-188.

22 Жульева Н.В. Понятия «Самоорганизация» и «Энтропия» как концептуальные средства представления термодинамической проблемы в биофизике//Вестник. Моск. Ун-та. Сер. 7. Философия. -2017. - № 5- С. 28-32.

9DEBIETTER TIZIMI

1 Kulbaeva M.S., Tuleuhanov S.T., Sravnitel'nyj analiz hronostrukturnyh parametrov sutochnoj dinamiki jelektroprovodnosti bioaktivnyh tochek kozhi krolika v norme i pri adaptacii k vozdejstviju shuma i vibracii. // Sbornik nauchnyh trudov « Fundamental'nye islledovanija v biologii i medicine».-Stavropol': SGU.-2009.-s.64-67.

2 Tuleuhanov S.T., Kulbaeva M. S., Ablajhanova N.T., Sada;mende T.A., Atanbaeva G.K., Zhyniszhan A.Zh. Bioaktivti nyktelerdiH, jelektretkizgishtigi bojynsha shudyH, arzara tigizetin aserin baFalau. // Vestnik KazNU. Serija jekologicheskaja.-2012.-№3(35). -S. 212-216.

3 Tuleuhanov S.T., Ablajhanova N.T., Shvecova E.V. Termodinamika biologicheskih sistem. // Materialy Mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferencii «Teoriticheskie i prakticheskie aspekty razvitija sovremennoj nauki».- Bishkek: ISITO.-2012.-S.113-117.

4 Tuleuhanov S.T., Tormanov N.T. TermodinamikanyH, ekinshi zarçy. //Biologija zhane sauattyly; negizi.-2008.-№4(34).-B.3-8.

5 Teleuhanov S.T. Biologijaly; ypFa; - tipi tabiFattyH, ipgeli zaHy // Fylym kekzhieginde: Fylymi-kepshilik zhina;. -Almaty, -2006. - 59-68 b.

6 Tuleuhanov S.T. Biologicheskie ritmy- fundamental'nyj zakon zhivoj prirody // Izvestija NAN RK. Serija biologicheskaja i medicinskaja.- Almaty, 2002- №6(234). -S. 3-16.

7 Synguelakis M., Halberg F., Baulieu E.-E., Robel P. Evolution circadianne de hydroxysteroides et de glucocorticosteroides dans le plasma et le cervean de Rat // C. r. Acad. Sci. - 1985. - Ser/3/ - N 19. - P. 823-826

8 Tuleuhanov S.T. Vpemennaja opganizacija biologicheskih sistem. - Almaty: Kaza; univepsiteti.- 1999. - 156 s.

9 Vinogradova I. A. i dr. Svetovoe zagrjaznenie, desinhronoz i starenie: sostojanie problemy i puti reshenija //Uspehi gerontologii. - 2014. - T. 27. - №. 2. -S. 265-268.

10 Zamoshhina T. A. i dr. Vlijanie jekstrakta labaznika na ritmicheskuju organizaciju sutochnoj dinamiki temperatury tela i povedencheskoj aktivnosti krys //Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta. Biologija. - 2018. - №. 44.

11 Labunec I. F., Bondarenko L. A. Izmenenija bioritmov jendokrinnoj funkcii timusa u krolikov raznogo vozrasta v uslovijah kruglosutochnogo osveshhenija //Problemy starenija i dolgoletija. - 2015. - №. 24,№ 2. - S. 120-128.

12 Lotosh T. A. i dr. Vlijanie postojannogo osveshhenija na fiziologicheskie i biohimicheskie pokazateli gomeostaza krys v zavisimosti ot vremeni nachala vozdejstvija //Rossijskij fiziologicheskij zhurnal im. IM Sechenova. -2013. - T. 99. - №. 6. - S. 719-728.

13 Bridgman P.W. The Nature of Thermodinamics// Herpers and Row, New York, USA, 1961. - P.17.

14 Razygraev A. V., Kerkeshko G. O., Arutjunjan A. V. Puti cirkadiannogo kontrolja produkcii gonadotropin-rilizing-gormona //Zhurnal akusherstva i zhenskih boleznej. -2011. - T. 60. - №. 2.

15 Zhanabaev Z.Zh., Kozhagulov Y.T., Khokhlov S.A. Scale invariance criteria of dynamical chaos // International Journal of mathematics and physics 4. - 2013. - №2. - P.29-37.

16 Baevskij R. M., Matjuhin V.A., Djomin D.V. Osnovnye ponjatija bioritmologii//izd.«Nauka.- 1976. - S. 7-19.

17 Snezhickij V.A.., Pobivanceva N.F. Cirkadiannye ritmy v kardiologicheskoj praktike//Zhurnal Grodnenskogo gosudarstvennogo medicinskogo universiteta. - 2013. - № 1.- S. 17-19.

18 Tykochinskaja Je.D. Osnovy iglorefleksoterapii.-M.:Medicina . - 1979. - 343s.

19 Tabeeva D.M., Klimenko L.M. Uhoigloterapija.- Kazan': Tatarskoe kg.izd. - 1976. - 96 s.

20 Zhanabaev Z.Zh. Kpitepii samopodobija i samoaffinnosti dinamicheskogo haosa // Vestnik KazNU. Sepija fizicheskaja. - 2013- №1 (44). - S. 58-66.

21 Slomczynski W., Kwapier J., Zyczkowski K. Entropy Computing Via Integration over Fractal Measures // Chaos. - 2000. -№1 (10). - P. 180-188.

22 Zhul'eva N.V. Ponjatija «Samoorganizacija» i «Jentropija» kak konceptual'nye sredstva predstavlenija termodinamicheskoj problemy v biofizike//Vestnik. Mosk. Un-ta. Ser. 7. Filosofija. - 2017. - № 5- S. 28-32.

*А.К.Токтыбай, С.Т.Тулеуханов, З.Ж.Жанабаев, М.С. Кулбаева

Казахский национальный университет им. аль-Фараби, г. Алматы

ОПРЕДЕЛЕНИЕ ЭНТРОПИЙНЫХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ СУТОЧНОЙ ДИНАМИКИ СТАТИЧЕСКОГО ЭЛЕКТРИЧЕСКОГО ПОТЕНЦИАЛА БИОАКТИВНЫХ ТОЧЕК КОЖИ ЧЕЛОВЕКА В НОРМЕ И ПРИ СТРЕССЕ

Резюме: В данной статье приведены значения суточной динамики статических электрических потенциалов (СЭП) аурикулярных биологически активных точек (БАТ) человека в норме и при стрессе. Определены значения энтропии СЭП БАТ как в норме и при стрессе. Показано, что показатели энтропии СЭП БАТ у контрольных групп ниже, чем у опытных групп. Выявлено, что повышение показателей энтропии СЭП

БАТ у человека при стрессе свидетельствует о возрастании уровня хаоса в организме. Ключевые слова: человек, статистический электрический потенциал (СЭП), термодинамика, биологически активные точки (БАН), циркадные ритмы, суточные ритмы, энтропия, хаос, стресс, норма.

S.T.Tuleukhanov, A.K.Toktybay, Z.Zh.Zhanabayev, M.S.Kulbaeva

Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan

THE STUDY OF ENTROPY INDICATORS OF THE DAILY DYNAMICS OF THE STATISTICAL ELECTRICAL POTENTIAL OF BIOACTIVE POINTS OF HUMAN SKIN IN NORMAL AND UNDER STRESS

Resume: This article presents the values of the daily dynamics of static electrical potentials (SEP) of auricular biologically active points (BAT) of a human in normal and under stress The values of the entropy of the SEP BAT are determined both in normal and under stress. It is shown that the indicators of entropy of SEP BAT in the control groups are lower than in the experimental groups. It is proved that

the increase in the entropy of the SEP BAT in a human under stress affects the increase in the level of chaos in the body. Keywords: human, statistical electrical potential( SEP), thermodynamics, biologically active points (BAN), circadian rhythms, entropy, chaos, stress.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.