CC BY
16
РАЗДЕЛ 2. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ДИСЦИПЛИНЫ CHAPTER 2. THEORETICAL DISCIPLINE
БИОМЕДИЦИНА BIOMEDICINE
ЭОК 612.84 MFTAP 34.17.53
DOI 10.53065/kaznmu.2021.93.93.033
М.С. Кулбаева, Ж.Э. Жацсыбай, Л.Б. Умбетьярова, Г.К. Атанбаева, Н.Т. Аблайханова, Э. Ыдырыс, Г.А. Тусупбекова, Л.К. Бактыбаева, Е.В. Швецова, Б.Б. Аманбай
эл-Фараби атындагы К,азац улттыкуниверситету К,азацстан, Алматы к E-mail: Marzhan.Kulbaeva@kaznu.kz
AF3AFA TYCIPmETIH ФИЗИКАЛЫК; ЖYКТЕМЕДЕН АЛДЫН ЖЭНЕ КЕЙ1Н АДАМ ТЕР1С1НДЕГ1 БИОАКТИВТ1 НУКТЕЛЕРДЩ ЭЛЕКТРО0ТК1ЗПШТ1ПН ЗЕРТТЕУ
Тушн: Физикалык жаттыгу - адамды аурудан, ерте картаюдан коргайтын muiMdi профилактикалык тэсл. Денеге калыпты функционалды жумыс iстеуi ушт жуктеме кажет.
Зерттеу жумысына ден сау, физиологиялык жагдайы туракты 21 -25 жас аралыгындагы 17 студент кыздар болды. Зерттеу нысанына эрбiр мушемен байланысы болатын стандартты меридианнан жинакталган 16 биологиялык aктuвтi нуктелер алынды,
Организмге белгш бiр физикалык жуктеме туаргенде органдардыц физиологиялык куйт багалауга кемектесетт сол органдардыц стандартты меридиандарынан алынган терiдегi биологиялык актuвтi нуктелердщ (.БАН) электретюзгштж (Эв) керсеткштертщ нэтuжелерi алынды.
Физикалык жуктемеге дейiнгi жэне физикалык жуктемеден ^üi^i органдардыц стандартты меридиандарынан алынган терiдегi БАН-ныц Эв керсеткштерi кейбiр органдарда жогарылаганы немесе темендеген аныкталды. Энергетикалык тургыдан караганда физикалык жуктеме кезнде БАН-ныц Эв мэндерi жогарылаган жэне темендеген мэндерi бойынша организмде энергияныц yнемделуi байкалады.
Физикалык жуктемеден ^üi^i органдардыц стандартты меридиандарынан алынган терiдегi БАН-ныц Эв керсеткштерi жогарылаган (р<0,05) журек, аш шек, ток шек, буйрек органдары болды. Ал, физикалык жуктеменщ эсертен екпе, асказан, куык, бауыр меридиандарыныц бuоактuвтi нуктелернде статистикалык сеншдшкпен (р<0,05) темендеген аныкталды.
TyüÍHdi свздер: биологиялык актuвтi нукте, меридиан, электретюзгштк, физикалык жуктеме.
Юркпе. Мывдаган жылдар бойы адамдар ауыр физикалык; жумыс жасауынын, аркасында eмiр сурш келедь Организм осындай белсендшжке бешмделш, дамыды. К^рп тавда жеткшкт физикалык; белсендшктщ жетспеушен организмнщ
деградациясы байкалады: органдар мен жуйелердщ жумысы нашарлады, козгалткыш аппараты ез функцияларын жогалта бастады, организм элареп, ауруларга тез ушырай бастады. Эрине, организм физикалы; жаттыгуларды жасайтын болса, онда мундай езгер1стердщ алдын алуга болады Казiргi элемде ен,бек кызметш жецшдететш курылгылардын, пайда болуымен (компьютер, автомобильдер) адамдардын, козгалыс белсендшп алдьщгы онжылдыктармен салыстырганда курт темендедь Бул адамнын, функционалды MYмкiндiктерiнщ жэне эртYрлi ауруларга
тeзiмдiлiriнщ тeмендеуiне алып келдi. Сондыктан, а;ыл-ой ен,беп кезшде де, физикалык ЖYктеме ен,беп кезшде де сауьщтыратын физикалык шыныктырумен айналысуы керек, организмдi шыныктыру кажет. Жумыс ютейтш булшьщеттер кeбiрек оттегi мен коректж заттарды кажет етедi, сонымен катар зат алмасу eнiмдерiн тез жоюга умтылады. Бул
булшыкеттерге Ke6ipeK кан агып келуiнен жэне кан тамырларындагы кан агымы жылдамдыгынын, жогарылауына байланысты келедi. Сонымен катар, екпедеп кан мол оттегiмен каныктырылады. Физикалык жуктеме - бул адам кызметшщ саласына байланысты козгалыс белсендшгшщ, булшыкет жумысыныц, онын, мeлшерi мен каркындылыгынын, артуы кезiнде болатын кубылыс. Бул кецсе жумысында темен шекке ие болса, спортшыларда ол жогары мэнге ие.. Физикалык жуктеме кез-келген адамнын, организмi Yшiн ете мацызды. Бул булшыкеттердщ дамуына, органдар мен ЖYЙелердщ жумысын ныгайтуга жэне жаксартуга, организмнщ жагдайын жаксартуга жэне eмiр CYPУ узактыгын арттыруга ыкпал етедi.
Спортпен туракты айналысатын адамдарда ЖYрек жаца ЖYктеме жагдайларына оцай бейiмделедi, ал жаттыгулар аякталганнан кейiн калыпты жагдайга тез оралады. Шыныктырылган ЖYректщ жиырылу саны азгана, сондыктанда пульс жишп темен болады, бiрак эр жиырылу кезшде ЖYрек артерияларга молынан канды шыгарып отырады. ЖYректщ аса сирек жиырылуынан ЖYрек булшьщетшщ тыныгып алуына колайлы жагдай туындалады. Жаттыгу
нэтижесшде журек пен ;ан тамырларынын жумыс жасауы Yнемделедi жэне жуйке ЖYЙесiмен жа;сы реттелетiн болады. Физикалы; жумыс ;ан тамырларынын жалпы кенеюше, булшы;ет ;абыргаларынын тонусын ;алып;а кел^руге, тама;тануды жа;сартуга жэне ;ан тамырлары ;абыргаларында зат алмасуды арттыруга ы;пал етедi. Ауыр психикалы; жумыс, отыры;шы eмiр салты, эсiресе эмоционалды; стрессте, зиянды эдеттер тонустын жогарылауына жэне артерия тамыр ;абыргаларынын ;оректенушщ нашарлауына, олардын сершмдшпнщ жогалуына экеледi. Физикалы; жумыс ;ан тамырларынын жалпы кенеюше, олардын булшы;ет кабыргаларыныц тонусынын калыпка келуiне, ;оректенушщ жа;саруына жэне ;ан тамырлары кабыргаларында зат алмасуынын жогарылауына ы;пал етедi. Кдн тамырларынын сершмдшгш жогалтуынан, олардын сышыштыгынын жогарылауын жэне онымен бiрге ;ан ;ысымынын жогарылауын тудырады, ;ан тамырларынын жарылуына экелуi MYMкiн. Егер ;ан тамырларынын жарылысы eмiрлiк манызды органдарда пайда болса, онда ауыр ауру немесе кенеттен eлiм пайда болады. Сонды;тан денсаулы;ты са;тау жэне жумыс кабшеттшпн са;тау Yшiн физикалы; жаттыгу ар;ылы ;ан айналымын белсендiру ;ажет. Тура;ты физикалы; жаттыгулар кезшде: эритроциттер саны жэне гемоглобин мeлшерi жогарылап, нэтижесiнде канныц оттегi сыйымдылыгы артады; лейкоциттер белсендшгшщ артуына байланысты организмнщ суы;;а жэне жу;палы ауруларга тeзiмдiлiгiн арттырады; айтарлы;тай ;ан жогалтканнан кейiн калпына келтiру процестерi жеделдетшедь Биологиялы; активтi HYKтелер (БАН) - «дене жабыны-iшкi MYшелер» арасындагы eзара эсерлесу ЖYЙесiнiц аса белсендi касиеттершщ терi жабынында кескiнделген рефлекторлы; аймагы. Теpiдегi рефлекторлы; айма;тарга жататын биологиялы; aктивтi HYKтелеp аркылы тиеciлi MYшелеpдiн, физиологиялы; KYЙiн аны;тауга, алдын ала болжам жасауга, ;ажетт эcеpлеpдi беру ма;сатымен эpтYpлi тiтipкенicтеpдi тудыруга болады. БАН-нын биофизикалы; жэне физиологиялы; ;асиеттерi жайында галымдардын берген кeптеген мэлiметтерi бар. Сонда да зерттеулердщ ^пт^те карамастан БАН-нын касиеттерi элi де толы;тай зерттелмеген. ¥лпалар мен органдардын электр eткiзгiштiгi олардын функционалды; ^шне байланысты, сонды;тан диагностикалы; индикатор ретшде колдануга болады. Мысалы, ;абыну кезшде, жасушалар iсiнгенде, жасушааралы; ;осылыстардын галденен, ;имасы тeмендейдi жэне электр кедерпа артады, электрeткiзгiштiгi тeмендейдi; терлеудi тудыратын физиологиялы; ;убылыстар тершщ электр eткiзгiштiгiнiн жогарылауымен ЖYредi. Организмнщ калыпты eмiр CYру жагдайындагы БАН-нын биофизикалы; кeрсеткiштерi бойынша алынган мэлiметтердi органдардын физиологиялы; жагдайын аны;тау Yшiн жэне агзаньщ стресс KYЙiндегi немесе ;андай да бiр патология жагдайындагы кeрсеткiштерiмен салыстыру ма;сатында ;олдануга болады.
Сонды;тан, организмге физикалы; ЖYKтеме берiлгенде органдарда болатын eзгерiстердi тиесiлi БАН-нын электрeткiзгiштiк кeрсеткiштерiн зерттей отырып багалау eзектi багыттардын бiрi болып есептеледi.
Зерттеу материалдары мен эдiстерi. Физикалы; жуктеме кезшде агза теpiciндегi биологиялы; aктивтi нуктелердщ электрeткiзгiштiк кepcеткiшiн зерттеуге арналган жумыс эл-Фараби атындагы Кдз¥У-нын биология жэне биотехнология факультетшщ биофизика, биомедицина жэне нейрогылымдар кафедрасынын гылыми зертханасында орындалды. Физикалы; жуктеме ретiнде танертен жасауга арналган гимнастика жаттыгулары жэне 20 рет отырып туру ;олданылды, бул тексершген, ру;сат етiлген жаттыгулар комплекс деп ;арауга да болады. Зерттеу жумысына денi сау, физиологиялы; жагдайы тура;ты 21-25 жас аралыгындагы 17 студент ;ыздар алынды. Зерттеу нысанына эрбiр мушемен байланысы болатын стандартты меридианнан жина;талган 16 биологиялы; актива нуктелер алынды, олар: журек меридианынан - C.7 Шэнь-мэнь, C.8 Шао-фу; екпе меридианынан - P.11 Шао -Шан, P.9 Тай-Юань; ас;азан меридианынан- E.42 Чунь-ян, E.43 Сянь-гу; аш iшек меридианынан - IG.1 Шао-цзе, IG.2 Цянь-гу; то; iшек меридианынан - GI.4 Хэ-Гу, GI.5 Ян-си; буйрек меридианынан - R.1 Юн-цюань, R.2 Жань-гу; ;уы; меридианынан - V.60 Кунь-лунь, V.67 Чжи-инь; бауыр меридианынан- F.2 Син-цзянь, F.3 Тай-чун бионуктелерь
Зерттелушшердщ дене бетшде орналас;ан биологиялы; aктивтi HYKтелеpдiн электретюзпштт (Э6) «ЭПК-1» приборында зеpттелдi. Прибор арнайы тапсырыспен эл-Фараби атындагы Каза; ултты; университетiнiн тэжiрибелiк eндiрiстiк орталыгында жасалган. Алынган нэтижелердiн статистикалы; еня^ MS Excel 2013 багдарламасыньщ кемепмен ЖYргiзiлiп, Стьюденттiн t-критерийi бойынша багаланды.
Зерттеу нэтижелеpi мен оларды талдау. Агзага белгiлi бiр физикалы; ЖYKтеме TYсiргенде органдардын физиологиялы; KYЙiн сол органдардын стандартты меридиандарынан алынган терщеп БАН Э0 кeрсеткiштерi бойынша багалау жумысы ЖYргiзiлдi.
Алынган нэтижелердi сараптаганда, адам терiсiнiн он жа; белтндеп биологиялы; активтi HYKтелердiн электрeткiзгiштiк кeрсеткiштерi физикалы; ЖYKтемеге дейiн 20,2±0,7 ■ 27,3±0,9 сименс аралыгында тербелдi (кесте 1). Ал, физикалы; ЖYKтемеден кешн адам терiсiндегi бионYKтелердiн электрeткiзгiштiк кeрсеткiштерi 19,0±0,8 ■ 29,0±0,8 сименс аралыгында болды. Физикалы; ЖYKтемеге дейiнгi жэне физикалы; ЖYKтемеден кейiнгi органдардын стандартты меридиандарынан алынган терiдегi БАН-нын Э0 кeрсеткiштерi кейбiр органдарда жогарылаганы (р<0,05) немесе тeмендегенi (р<0,05) аны;талды.
Атап айт;анда, Э6 мэндерi екпе, ас;азан, куы;, бауыр меридиандарынын биоактивтi HYKтелерiнде статистикалы; сешмдшкпен (р<0,05) темендеген. Ал, ЖYрек, аш iшек, то; iшек, бYЙрек меридиандарынын БАН-нын Э0 кeрсеткiштерi статистикалы; сешмдшкпен (р<0,05) жогарылаган. Терiнiн диффузды eткiзгiштiгi терi эпителийiнiн жасушааралы; кещсттнщ eткiзгiштiк ;асиетiне байланысты. ДэстYрлi ;ытай медицинасы теориясында ол «;органыс энергиясы» KYЙiн кeрсетедi. 6ткiзудiн бул TYрi терiнiн ылгалдылыгына жэне сэйкесiнше терi бездерiнiн белсендiлiгiне байланысты.
Ауру eрши TYскенде «сырт;ы беткейде» анДр-булшы;ет каналынын немесе терi рефлексогендi аймагынын толы;тырылу синдромы калыптасады. Бул синдром eткiр кабынудын негiзгi белгiлерiмен сипатталады, ягни тиiстi терi шеттершщ гиперемиясы, гипертермиясы, гиперестезиясы, iсiнуi жэне дисфункциясы болады.
Сырт;ы аурулардын прогрессиясы кезiнде сщр-булшы;ет каналынын немесе терi рефлексогендi аймагынын, бос синдромы калыптасады. Бул синдромга созылмалы кабыну мен атрофия белгiлерi тэн, ягни тершщ бозаруы, гипотермия, гипестезия, терi тургоры тeмендеген жэне тшсп терi шеттерiндегi кызмет бузылады.
ДэстYрлi кытай медицинасы теориясында толыктырылу синдромы Захарьин мен Геда сипаттаган гиперфункционалды рефлексогендi аймактарга, ал бос синдромы Вильямов сипаттаган гипофункционалды рефлексогендж аймактарга сэйкес келедi.
Жасуша мембранасынын, кедергiсi айтарлыкктай жогары (эсiресе кератоциттерде) келедi жэне жасушалар арасында кездесетш микро-сацылаулардыц eткiзгiштiгi бiрнеше есе асып TYседi. Сондыктан тершщ eткiзгiштiгiне (ТА-дан тыс) негiзгi Yлестi жасушааралык санылаулардын eткiзгiштiгi аркылы орындалады деп болжауга болады. Дерманын курылымдык жэне суйыктыкк компоненттерi арасындагы тендеспршген eзара эрекеттесуi электрлiк eткiзriштiriнщ оптималды децгешн камтамасыз етедi.
Толыктырылу синдромында (альтерация жэне экссудация фазасындагы кабыну) iсiну, кабыну медиаторларынын бeлiнуi жэне
микроциркуляциянын жогарылауы ЖYредi, ягни жасушааралык кещстжтщ кенеюi жэне терi кедерпсшщ тeмендеуi байккалады. Бос синдромы кезшде атрофия процестерi басым болады, дерманын калыпты улпасы дэнекер-улпалар компоненттерiмен алмастырылады,
микроциркуляциянын бузылуы жэне терi кедерпсшщ жогарылауы байккалады.
Рефлекторлык теорияга сэйкес терi мен iшкi органдар арасында терьвисцеральды жэне висцеральды-терi рефлекстер деп аталатын eзара байланыстар бар. Функционалды ЖYЙелер теориясы рефлекторлык догалардын эртYрлi буындары арасындагы eзара эрекеттесудiн KYPДелi механизмдерiн сипаттайды. Терiнiн жергiлiктi eткiзгiштiгi негiзгi меридиандар траекториясы аймагында жасушааральщ улпалардын eткiзгiштiк касиеттерше байланысты. ДэстYрлi кытай медицинасы теориясында ол «коректж энергия» KYЙiн кeрсетедi. Негiзгi каналдагы энергия мeлшерi улгайган сайын онын eткiзгiштiгi артады деп болжануда. Бул кезде меридиан eткiзгiштiгi осы меридианнын беткейлiкке шыгу аймагындагы
HYKтелерi мен терiсiндегi eткiзгiштiгiмен бiр уакытта жогарылайды.
НYKтелер мен меридиандардын KYЙiне байланысты акупунктура HYKтесiнщ дене беткейiне шыккан жерiндегi терiсiнiн электрлiк кедергiсiнде eзгерiстер туындайды. Энергия артык болган кезде меридиандардагы бионYKтелердiн «eткiзу арнасынын» мeлшерi улгая TYседi, ал энергия жетюпеушшгшде - кiшiрейе TYседi. Сонымен энергиямен камтамасыз етiлуiне тэуелдi, eткiзу арнасы улгая TYскенде электрeткiзгiштiгi жогарылай TYседi, ал энергия тeмендегенде - Э6 те тeмендейдi. Зерттеуге алынган эрбiр органдардын меридианынан алынган БАН-нын Э6 кeрсеткiштерiне физикалык ЖYKтемеге дейiнгi жэне физикалык ЖYKтемеден кейiнгi мэлiметтерiне салыстырмалы сараптамасы ЖYргiзiлдi (1-кесте).
Зерттеуге алышын ЖYрек меридианынын С.7 Шэнь-Мэнь жэне С.8 Шао-Фу БАН-нын Э6 кeрсеткiштерi физикалык ЖYKтемеге дейiн эр HYKтеге сэйкесiнше 24,6±0,9; 24,9±0,9 сименс, физикалык ЖYKтемеден кейiн - эр HYKтеге сэйкесiнше 27,9±0,8; 28,2±0,8 сименс мэнше тен болды. ЖYрек меридианынын ею бионYKтесiнде ЖYKтемеден кейiн жогарылаган Э6 кeрсеткiштерi аныккталды. ЖYректiн согу каркыны ауамен толысу денгейiне тэуелдi болгандыктан, бул органдардын жогары кeрсеткiштердi кeрсетуi ЖYKтемеден кейiн белсендi жумыс жасауынын артуымен TYсiндiруге болады.
бкпе органынын меридианынан алынган Р.11 Шао-Шан жэне Р.9 Тай-Юань бионYKтелершщ Э6 кeрсеикiштерi эр HYKтеге сэйкесшше 24,8±0,8; 24,0±0,9 сименс аралыгында ЖYKтемеге дейiнгi мэлiметтерi болса, ЖYKтемеден кешнп - эр HYKтеге сэйкесiнше 22,4±0,8; 21,5±0,9 сименс мэлiметтерiмен тeмендегенi расталып отыр. Физикалык ЖYKтеме кезiнде кажеттшкпен организмдi оттегiмен кдмтамасыз ету барысында eкпенiн каркынды жумыс жасайтыны белгш, бiрак; eкпе меридианында Э6 гарсетюшшщ тeмендеуi физика зандылыкктарында белгiлi мэлiметпен сипаттауга болады. Физика курсынан газдардын электрeткiзгiштiгi тeмен келетiнi белгiлi, ал eкпеде каркынды TYPДе газ алмасу процесшщ ЖYPуiнен физикалык ЖYKтемеде БАН-нын Э0 кeрсеткiштерi тeмен мэндердi кeрсетiп отыр. Асказан органынын меридианынан алынган E.42 Чунь-Ян жэне Е.43 Сянь-Гу бионYKтелерiнщ Э6 кeрсеикiштерi ЖYKтемеге дешн эр бионYKтеге сэйкесiнше - 25,3±0,7; 25,0±0,9 сименс болса, ЖYKтемеден кешн HYKтелерге сэйкесiнше - 19,9±0,7; 20,8±0,8 сименс мэлiметтерiмен статистикалык сенiмдiлiкпен тeмендеген. Бул жерде эдеби деректерде гарсетшгендей асказан органынын энергиямен камтамасыз етуi тeмен денгейде болуымен TYсiндiруге болады.
Кесте 1 - Агзага туаршетш физикальщ жуктемеге дешнп жэне жуктемеден кешнп стандартты меридиандарынан жина;талган терiдегi БАН-нын, Э6 кeрсеткiштерi, сименс
№ Меридиан БАН атауы Жуктемеге дешнп Э6 Жуктемеден кейiнгi Э6
атауы гарсетюштер^ сименс кeрсеткiштерi, сименс
1 Журек C.7 Шэнь-Мэнь 24,6 ±0,9 27,9±0,8*
C.8 Шао-Фу 24,9 ±0,9 28,2±0,8*
2 бкпе P.11 Шао-Шан 24,8 ±0,8 22,4±0,8*
P.9 Тай-Юань 24,0 ±0,9 21,5±0,9*
3 Ас;азан E.42 Чунь-Ян 25,3 ±0,7 19,9±0,7*
E.43 Сянь-Гу 25,0±0,9 20,8±0,8*
4 Аш шек IG.1 Шао-Цзе 23,4±0,9 27,0±0,9*
IG.2 Цянь-Гу 21,1±0,8 26,1±0,9*
5 То; iшек GI.4 Хэ-Гу 20,5±0,9 23,6±0,6
GI.5 Ян-Си 20,2 ±0,7 23,1±0,9
6 Буйрек R.1 Юн-Цюань 21,5±0,9 29,0±0,8*
R.2 Жань-Гу 21,8 ±0,8 25,0±0,9*
7 Куы; V.60 Кунь-Лунь 24,0 ±0,9 20,8±0,9*
V.67 Чжи-Инь 24,7±0,8 19,0±0,8*
8 Бауыр F.2 Син-Цзянь 24,3 ±0,9 21,5±0,7*
F.3 Тай-Чун 24,0±0,7 22,1±0,8*
Ескерту: * - физикалык жуктемеге deüi^i жэне физикальщ жуктемеден Keüi^i нэтижелердi салыстыргандагы Стьюденттщ t-критериш (р<0,05) бойынша статистикалык сеншдШк
Аш шек органынын меридианынан алынган IG.1 Шао-Цзе жэне IG.2 Цянь-Гу бионуктелершщ жуктемеге дешнп Э0 кeрсеикiштерi сэйкесiнше 23,4±0,9 жэне 21,1±0,8 сименс болса, жуктемеден кешн бионуктелерге сэйкесiнше - 27,0±0,9 жэне 26,1±0,9 сименс мэлiметтерiмен жогарылаганы расталып отыр.
То; iшек органынын меридианынан алынган GI.4 Хэ-Гу жэне GI.5 Ян-Си бионуктелершщ жуктемеге дешнп Э0 кeрсеикiштерi бионуктелерге сэйкесiнше 20,5±0,9 жэне 20,2±0,7 сименс аралыгында, жуктемеден кешн сэйкесшше 23,6±0,6 жэне 23,1±0,9 сименс мэлiметтерiмен жогарылаган.
Буйрек органынын меридианынан алынган R.1 Юн-Цюань жэне R.2 Жань-Гу бионYKтелерiнiн жуктемеге дешнп Э0 кeрсеикiштерi сэйкесiнше - 21,5±0,9; 21,8±0,8 сименс, жуктемеден кешн сэйкесшше 29,0±0,8; 25,0±0,9 сименс мэлiметтерiмен ерекше жогарылаганы сенiмдiлiкпен расталып отыр. Аш iшек, то; iшек жэне буйрек органдары физикалы; жуктеме кезшде организмнщ физиологиялы; кушн са;тауда ез функциясын орындауы бай;алады, ягни осы органдарда толы;тырылу синдромы мен ;орек энергиясыньщ кeрiнiсiн бередi. Зерттеуге алышын куы; меридианынын V.60 КуньЛунь жэне V.67 Чжи-Инь бионYKтесiнiн Э6 кeрсеткiштерi физикалы; жуктемеге дейiн сэйкесiнше 24,0±0,9 жэне 24,7±0,8 сименс, физикалы; жуктемеден кешн - сэйкесшше 20,8±0,9 жэне 19,0±0,8 сименс болды. Физикалы; жуктеме кезшде организмдеп суйы;ты; кeлемi жалпы терлеу ар;ылы шыгуынын ;ар;ынды журуш кeрсетедi. Бауыр органынын меридианынан алынган F.2 Син-Цзянь жэне F.3 Тай-Чун бионуктелершщ Э6 кeрсеткiштерi эр нуктеге сэйкесiнше 24,3±0,9 жэне 24,0±0,7 сименс жуктемеге дейiн кeрсетсе, жуктемеден кешн сэйкесшше 21,5±0,7 жэне 22,1±0,8
сименс мэлiметтерiмен тeмендеген. Физикалы; жуктеме кезшде организмде журетш ;ар;ынды зат алмасу процесш ;амтамасыз ету барысында бауыр функциясына TYсетiн жуктемеден тeмендеуi немесе эдеби деректерде кeрсетiлгендей, керiсiнше организмге TYсiрiлетiн шектеулi ЖYKтеменiн бауыр органында да ;ан капиллярларынын жа;саруына жа;сы ы;пал етуiнен деп те ;орытынды жасауга болады. Цорытынды
Сонымен, организмге белгш бiр физикалы; жуктеме туаргенде органдардын физиологиялы; KYЙiн багалауга гамектесетш сол органдардын стандартты меридиандарынан алынган терiдегi БАН Э6 кeрсеткiштерiнiн нэтижелерi алынды. Физикалы; жуктемеден кейiнгi органдардын стандартты меридиандарынан алынган терiдегi БАН-нын Э0 кeрсеткiштерi жогарылаган (р<0,05) журек, аш iшек, то; шек, буйрек органдары болды. Ал, физикалы; жуктеменщ эсерiнен eкпе, ас;азан, куы;, бауыр меридиандарынын биоактивт HYKтелерiнде статистикалы; сешмдшкпен (р<0,05) тeмендегенi аны;талды.
Энергетикалы; тургыдан ;араганда физикалы; ЖYKтеменiн эсерiнен БАН-нын Э6 мэндерi жогарылаган органдарда организмге ;ажетп функциясын ат;ару барысында энергиямен ;осымша ;амтамасыз етiлуi бай;алады, БАН-нын Э6 тeмен мэндерi болган ас;азан, ;уы;, бауыр органдарында энергия Yнемделуi бай;алады. Газ алмасу процесiнiн жогары денгейде орындалуын ;амтамасыз етiп турган eкпе меридианындагы БАН-нын Э6 тeмен болуынын себебi физика гылымындагы зандылы;та кeрсетiлгендей газдардын тeмен электрeткiзгiштiгiне байланысты деп тужырымдауга болады.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Сэтбаева Х.К., бтепбергенов А.А., Нiлдiбаева Ж.Б. Адам физиологиясы: окулы;. - Алматы: Дэуiр, 2005. -663 б.
2 Телеуханов С.Т. Калыпты физиология (биологиялы; жуйелердщ мезгiлдiк ;урылымдар белiмi): оку хуралы. - Алматы: Каза; университетi, 2006. - 140 б.
3 Последовательность упражнений во время утренней гимнастики https://yxk66.ru /vyb o r-velosipeda/posledovatelnost-uprazhnenii-vo-vremya-utrennei-gimnastiki-utrennyaya.html
4 Комплекс упражнений утренней гимнастики http://fitnessvopros.com/kompleks-uprazhnenij-utrennej-gimnastiki.html
5 Табеева Д.М. Руководство по иглорефлексотерапии: учебное пособие. - М.: ФАИР-ПРЕСС, 2006. - 752 с.
6 Лувсан Г. Традиционные и современные аспекты восточной медицины. - М.: АО "Московские учебники и картография", 2000. - 401 с.
7 Клаус К. Шнорренбергер К. Терапия акупунктурой. -М.: Издатель "Balbe", 2003. - 384 с.
8 Табеева Д.М. Практическое руководство по иглорефлексотерапии: учебное пособие. - М.: МЕДпресс-информ, 2004. - 440 с.
9 Иглорефлексотерапия. Полный справочник / Под ред. Ю.Ю. Елисеева. - М.: Эксмо, 2006. - 608 с.
10 Albert W. Taylor. Physiology of Exercise and Healthy Aging.// Human Kinetics, Inc. - 2007. - Р. 304.
11 William F. Ganong. Review of Medical Physiology.// McGraw-Hill/Appleton & Lange. - 2003. - Р.912.
12 Иллюстрированный атлас акупунктуры. Биологически активные точки тела, ушей, триггерные
зоны /Пер. с англ. Г.Геккера, А.Стивлинга, Э. Пьюкера.
- М.: АСТ: Астрель, 2008. - 244 с.
13 Ahn A.C., Colbert A.P., Anderson B.J., Martinsen O.G., Hammerschlag R., Cina S., et al. Electrical properties of acupuncture points and meridians: a systematic review // Bioelectromagnetics. - 2008. - Vol. 29, No 4. - P. 245-256
14 Кулбаева М.С. Шу жэне вибрация жагдайындагы кряндардын, биоактивт нуктелердщ электрофизиологияльщ ;асиеттершщ тэулжтж динамикасы. Монография. - Алматы: Каза; университету 2017. - 152 б.
15 Tolenova K.D., Kulbaeva M.S., Tuleukhanov S.T., Shvetsova E.V., Atanbaeva G.K., Abdigappar A.E., Kamzakyzy Sh. Study of biophysical indicators of biologically active points in adolescents with renal insufficiency // Experimental Biology. - 2016. - No 1(66).
- P. 98-105.
16 Vickers A.J., Cronin A.M., Maschino A.C., Lewith G., Mac Pherson H., Foster N.E. et al. Acupuncture for chronic pain: individual patient data meta-analysis. // Arch Intern Med.
- 2012. - Vol. 172, No 9. - P. 1444-1453.
17 Кулбаева М.С., Тулеуханов С.Т. Хроноструктурные параметры суточной динамики температуры аурикулярных биоактивных точек кожи животных в норме и при стрессе. //Тезисы докладов VI Сибирского физиологического съезда (25-27 июня 2008г., г.Барнаул), В 2 томах. Т.Н. - Барнаул: Принтэкспресс, 2008, С.61.
ЭDEBIETTER TIZIMI
1 Satbaeva H.K., Otepbergenov A.A., Nildibaeva Zh.B. Adam fiziologijasy: o;uly;. - Almaty: Dauir, 2005. - 663 b.
2 Teleuhanov S.T. Kalypty fiziologija (biologijaly; zhyjelerdiH, mezgildik ;yrylymdar belimi): o;u ;yraly. -Almaty: Kaza; universiteti, 2006. - 140 b.
3 Posledovatel'nost' uprazhnenij vo vremya utrennej gimnastiki https://yxk66.ru/vybor-velosipeda/posledovatelnost-uprazhnenii-vo-vremya-utrennei-gimnastiki-utrennyaya.html
4 Kompleks uprazhnenij utrennej gimnastiki http://fitnessvopros.com/kompleks-uprazhnenij-utrennej-gimnastiki.html
5 Tabeeva D.M. Rukovodstvo po iglorefleksoterapii: uchebnoe posobie. - M.: FAIR-PRESS, 2006. - 752 s.
6 Luvsan G. Tradicionnye i sovremennye aspekty vostochnoj mediciny. - M.: AO "Moskovskie uchebniki i kartografija", 2000. - 401 s.
7 Klaus K. Shnorrenberger K. Terapija akupunkturoj. - M.: Izdatel' "Balbe", 2003. - 384 s.
8 Tabeeva D.M. Prakticheskoe rukovodstvo po iglorefleksoterapii: uchebnoe posobie. - M.: MEDpress-inform, 2004. - 440 s.
9 Iglorefleksoterapija. Polnyj spravochnik / Pod red. Ju.Ju. Eliseeva. - M.: Jeksmo, 2006. - 608 s.
10 Albert W. Taylor. Physiology of Exercise and Healthy Aging.// Human Kinetics, Inc. - 2007. - R. 304.
11 William F. Ganong. Review of Medical Physiology.// McGraw-Hill/Appleton & Lange. - 2003. - R.912.
12 Illjustrirovannyj atlas akupunktury. Biologicheski aktivnye tochki tela, ushej, triggernye zony /Per. s angl. G.Gekkera, A.Stivlinga, Je. P'jukera. - M.: AST: Astrel', 2008.
- 244 s.
13 Ahn A.C., Colbert A.P., Anderson B.J., Martinsen O.G., Hammerschlag R., Cina S., et al. Electrical properties of acupuncture points and meridians: a systematic review // Bioelectromagnetics. - 2008. - Vol. 29, No 4. - P. 245-256
14 Kulbaeva M.S. Shu zhane vibracija zhardajyndary KojandardyH, bioaktivti nyktelerdiH, jelektrofiziologijalyK KasietteriniH, tauliktik dinamikasy. Monografija. - Almaty: K^za; universiteti, 2017. - 152 b.
15 Tolenova K.D., Kulbaeva M.S., Tuleukhanov S.T., Shvetsova E.V., Atanbaeva G.K., Abdigappar A.E., Kamzakyzy Sh. Study of biophysical indicators of biologically active points in adolescents with renal insufficiency // Experimental Biology. - 2016. - No 1(66).
- P. 98-105.
16 Vickers A.J., Cronin A.M., Maschino A.C., Lewith G., Mac Pherson H., Foster N.E. et al. Acupuncture for chronic pain: individual patient data meta-analysis. // Arch Intern Med.
- 2012. - Vol. 172, No 9. - P. 1444-1453.
17 Kulbaeva M.S., Tuleuhanov S.T. Hronostrukturnye parametry sutochnoj dinamiki temperatury aurikuljarnyh bioaktivnyh tochek kozhi zhivotnyh v norme i pri stresse. //Tezisy dokladov VI Sibirskogo fiziologicheskogo s#ezda (25-27 ijunja 2008g., g.Barnaul), V 2 tomah. T.II. - Barnaul: Printjekspress, 2008, S.61.
М.С. Кулбаева, Ж.А. Жаксыбай, Л.Б. Умбетьярова, Г.К. Атанбаева, Н.Т. Аблайханова, А. Ыдырыс, Г.А. Тусупбекова, Л.К. Бактыбаева, Е.В. Швецова, Б.Б. Аманбай
Казахский национальный университет им. Аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы
ИССЛЕДОВАНИЕ ЭЛЕКТРОПРОВОДНОСТИ БИОАКТИВНЫХ ТОЧЕК НА КОЖЕ ДО И ПОСЛЕ ФИЗИЧЕСКОЙ НАГРУЗКИ
Резюме: Физические упражнения - это эффективный профилактический метод защиты от болезней и преждевременного старения. Для нормального функционирования организму нужна физическая нагрузка.
Исследование проведено на 17 физиологически здоровых студентах в возрасте от 21 до 25 лет. Анализировали данные по 16 биологически активным точкам по стандартным меридианам, которые связана с активностью соответствующих внутренних органов.
Результаты показателей электропроводности (ЭП) биологически активных точек (БАТ) на коже, по стандартным меридианам помогают оценить физиологическое состояние органов при определенной физической нагрузке.
Было обнаружено, что значения ЭП БАТ кожи, полученные по стандартным меридианам органов до и
после физической активности, увеличивались или уменьшались в некоторых органах. С энергетической точки зрения экономия энергии в организме наблюдается при повышенных и пониженных значениях ЭП БАТ во время физических нагрузок. Было установлено повышенние ЭП (р<0,05) БАТ кожи после физической нагрузки. по стандартным меридианам органов: сердце, тонкий кишечник, толстый кишечник и почки. Было обнаружено, что под влиянием физических нагрузок в биоактивных точках меридианов легких, желудка, мочевого пузыря, печени статистически достоверно снижалось ЭП БАТ (р<0,05).
Ключевые слова: биологически активная точка, меридиан, электропроводность, физическая нагрузка.
М.S. Kulbayeva, Zh.A. Zhaksybay, L.B. Umbetyarova, G.K. Atanbayeva, N.T. Ablaikhanova, A. Ydyrys, G.A. Tussupbekova, L.K. Baktybayeva, E.V. Shvetsova, B.B. Amanbay
Al-Farabi Kazakh National University, Kazakhstan, Almaty
STUDY OF THE ELECTRICAL CONDUCTIVITY OF BIOACTIVE POINTS ON THE SKIN BEFORE AND AFTER EXERCISE
Resume: Exercise is an effective preventive measure against disease and premature aging. For normal functioning, the body needs physical activity.
The study was conducted on 17 physiologically healthy students aged 21 to 25 years. Analyzed data on 16 biologically active points along the standard meridians, which are associated with the activity of the corresponding internal organs.
The results of indicators of electrical conductivity (EC) of biologically active points (BAP) on the skin, according to standard meridians, help to assess the physiological state of organs under a certain physical load. It was found that the blood pressure values EC of cutaneous BAP, obtained from standard organ meridians before and
after physical activity, increased or decreased in some organs. From an energy point of view, energy savings in the body are observed with increased and decreased values of EP BAP during physical exertion.
An increase in EC (p<0,05) of the BAP skin was found after exercise. along the standard meridians of organs: heart, small intestine, large intestine and kidneys. It was found that under the influence of physical activity in the bioactive points of the meridians of the lungs, stomach, urinary bladder, liver, the EC BAP significantly decreased (p<0,05). Key words: biologically active point, meridian, electrical conductivity, physical activity.
