Научная статья на тему 'ҚАЛЫПТЫ СТPЕСС ЖӘНЕ СТРЕССТЕН КЕЙІНГІ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЖАНУАPЛАP ТЕPIСIНДЕГI БИОАКТИВТI НҮКТЕЛЕPДІҢ СТАТИКАЛЫҚ ЭЛЕКТРЛІК ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ТӘУЛIКТIК ДИНАМИКАСЫНЫҢ ЭНТPОПИЯЛЫҚ КӨPСЕТКIШIН АНЫҚТАУ'

ҚАЛЫПТЫ СТPЕСС ЖӘНЕ СТРЕССТЕН КЕЙІНГІ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЖАНУАPЛАP ТЕPIСIНДЕГI БИОАКТИВТI НҮКТЕЛЕPДІҢ СТАТИКАЛЫҚ ЭЛЕКТРЛІК ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ТӘУЛIКТIК ДИНАМИКАСЫНЫҢ ЭНТPОПИЯЛЫҚ КӨPСЕТКIШIН АНЫҚТАУ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
30
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СТАТИКАЛЫқ ЭЛЕКТРЛіК ПОТЕНЦИАЛ (СЭП) / ТЕPМОДИНАМИКА / БИОЛОГИЯЛЫқ АКТИВТI НүКТЕЛЕP (БАН) / ЦИPКАДИАНДЫқ ЫPғАқТАP / ЭНТPОПИЯ / СТPЕСС

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Тоқтыбай А.К., Төлеуханов С.Т., Жанабаев З.Ж.

Берілген мақалада қалыпты стресс және стресстен кейінгі жағдайдағы биoлoгиялық активтi нүктелеpдiң (БАН) статикалық электрлік потенциалының (СЭП) тәуліктік динамикасының мәндері келтірілген. БАН СЭП қалыпты стресс және стресстен кейінгі жағдайдағы энтропиялық көрсеткіштері анықталды. Жануарлардың бақылау топтарындағы БАН СЭП энтропиясының көрсеткіштері тәжірибелі топтарға қарағанда төмен екендігі көрсетілген. Стресс кезінде жануарларда БАН СЭП энтропиясының жоғарылауы тәуліктік ырғақтың реттілігінің бұзылуын дәлелдейді.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по ветеринарным наукам , автор научной работы — Тоқтыбай А.К., Төлеуханов С.Т., Жанабаев З.Ж.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE STUDY OF ENTROPY INDICATORS OF THE DAILY DYNAMICS OF THE STATISTICAL ELECTRICAL POTENTIAL OF BIOACTIVE POINTS OF THE SKIN OF ANIMALS IN NORMAL, UNDER STRESS AND AFTER STRESS

This article presents the values of the daily dynamics of static electric potentials (SEP) of auricular biologically active points (BAP) of animals in normal conditions, under stress and after stress relief. The values of the entropy of the BOT SEP are determined both in normal and under stress, and after stress. It is shown that the entropy indicators of the BOT BOT in the control groups of animals are lower than in the experimental groups. An increase in the entropy of the SEP BAT in animals under stress indicates a lack of regulation of daily rhythms.

Текст научной работы на тему «ҚАЛЫПТЫ СТPЕСС ЖӘНЕ СТРЕССТЕН КЕЙІНГІ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЖАНУАPЛАP ТЕPIСIНДЕГI БИОАКТИВТI НҮКТЕЛЕPДІҢ СТАТИКАЛЫҚ ЭЛЕКТРЛІК ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ТӘУЛIКТIК ДИНАМИКАСЫНЫҢ ЭНТPОПИЯЛЫҚ КӨPСЕТКIШIН АНЫҚТАУ»

-ВЕСТНИК КАЗНМУ #2-2021 ---^

ЭОК 536.75:612.56

DOI 10.53065/kaznmu.2021.20.41.040

А.К. Тоцтыбай *, С.Т.Телеуханов, З.Ж. Жанабаев

эл-Фараби атындагы Цазац улттыцуниверситету Алматы, Цазацстан *E-mail: aknur 95.95@mail.ru байланыс тел:87077740806

КАЛЫПТЫ СТРЕСС ЖЭНЕ СТРЕССТЕН КЕЙ1НГ1 ЖАГДАЙЫНДАГЫ ЖАНУАРЛАР ТЕР1С1НДЕГ1 БИОАКТИВТ1 НУКТЕЛЕРДЩ СТАТИКАЛЫК ЭЛЕКТРЛ1К ПОТЕНЦИАЛЫНЫН, ТЭУЛ1КТ1К ДИНАМИКАСЫНЫН, ЭНТРОПИЯЛЫК К6РСЕТК1Ш1Н

АНЫКТАУ

Тушн. Берыген мацалада калыпты стресс жэне стресстен Kern^i жагдайдагы биологиялык aKmuemi нуктелердщ (БАН) статикалыц электрлк потенциалыныц (СЭП) тэулжтж динамикасыныц мэндeрi кeлтiрiлгeн. БАН СЭП цалыпты стресс жэне стресстен ^rn^i жагдайдагы энтропиялыц кeрсeткштeрi аныцталды. Жануарлардыц бацылау топтарындагы БАН СЭП энтропиясыныц кeрсeткштeрi тэжiрuбeлi топтарга Караганда темен екендт керсетыген. Стресс кезтде жануарларда БАН СЭП энтропиясыныц жогарылауы тэулктк ыргацтыц реттшгтщ бузылуын дэлелдейдь

KiAmmi свздер: статикалыц электрлк потенциал (СЭП), термодинамика, биологиялык актuвтi нуктелер (БАН), циркадиандыц ыргацтар, энтропия, хаос, стресс.

Юркпе: Тipi агзаны ;ураушы мушелер мен мушелер жуйеа езше тэн физиологиялы;, биохимиялы;, биофизикалы; процесстер 24 сагат бойы периодты турде ;айталынып отыратын тэулiктiк ырга;тарга сай жузеге асырылып отырады [1]. Калыпты жагдайда эрбiр муше сырт;ы ортанын, эртYрлi езгерiсiне ;арамастан езiне тэн ырга;тылыгын са;тайды, белгiлi бiр ырга;тылык;к;а багыну агзанын, физиологиялы; функцияларынын, уа;ыт;а сай тиiмдi жумыс жасауына, денсаулы;тарынын, интегралды; жагдайын, жумыс;а ;абшеттшпн арттыруга, ортанын, жагымсыз факторларынын, эсерiне тезiмдiлiгi мен тура;тылыгын са;тауда ман,ызды биологиялы; релдi алады [2-4]. Тiрi ЖYЙедегi биологиялы; ырга;ты зерттей отырып, ;андай да бiр стресс эсер еткенде, ;абыну оша;тары пайда болуынын, алдын алу Yшiн, эрбiр MYшенiн, индивидуальды ырга;тылыгын ескере отырып, сол мYшелермен байланыс;ан спектрлiк потенциалы, зат алмасуы, ;ызуы жогары, ал электрлiк кедерпа темен, ете сезiмтал клеткалардан туратын денедегi ерекше биологиялы; активтi HYктелердiн, ;асиетш ;олдана отырып агзаны бастап;ы ;алпына келтiруге MYмкiндiктер бар. К^рп тан,да, осындай багыттагы зерттеу жумыстары ;ар;ынды ЖYргiзiлiп галымдардын, ;ызыгушылыгын арттыруда [5-8]. Негiзгi бвлiм. КYHделiктi ;оршаган ортанын, ;ажеттшпнен туындайтын TYрлi стресстж факторлар, бiздiн, жагдайда вибрация, шудын, агзага жиi эсерi, бастап;ы кезде агзада туындататын езгерiстер бай;алмаганымен, ;абыну процесстершщ бiрiншi белгiлерiн туындатуы MYмкiн, егер уа;ытылы шара ;олданылмаса ЖYЙенiн, ретсiздiгiне, MYшелердiн, ырга;ты жумысына керi эсерiн берiп, хаос пайда болуы MYмкiн [9]. Агзада пайда болган ретсiздiктiк ден,гешн термодинамикадагы ретазджтщ елшемi болып табылатын физикалы; шама энтропия ар;ылы есептеп бiлуге болады. Агзадагы pетсiздiк ден,геш жогарылаган сайын, энтропия ден,геш де арта бастайды, б1ра; нелге тен, болмайды. [10-15]. Зерттеу жумысымызда биологиялы; активтi HYктелер (БАН) ;алыпты жагдайда энтропиялы; керсеткiшi агзанын, iшкi ЖYЙесiнiн, жагдайын, стресс эсер еткен кездеп езгерiстi, жэне стресстен кешнп агзанын, ;алпына келуiн бейнелеуi жэне емдiк эсер ету

ушш пайдаланылатын БАН ;ызметшщ ырга;тылык;тары ерекше ;ызыгушылык; тудырып бiздiц тэжipибемiздiц езектшп мен мацыздылыгын кepсетедi

Зерттеу материалдары мен эдiстеpi

Зерттеу объектiсi ретшде салма;тары виварий жагдайында eсipiлген ;оянныц шиншилла ту;ымдасы алынды, олардыц салма;тары 1,5-2,5 кг, бipкелкi а; ала тусп, жасы 8-12 ай аралыгындагы 6ip жыныс особьтары алынды. Кояндардыц оц жэне сол кула; ;ал;анында орналас;ан жалпы саны 6; №№ 1, 2, 3- оц ;ула;тан, №№ 1', 2', 3' - сол кула;тан БАН алынды. Стресстж факторды арнайы «Виброн» аппаратында 10 Гц -ке тец жалпы вибрация тудырып, 6ip тэулiк аралыгында сагат 10.00, 12.00, 14.00, 16.00, 18.00, 20.00, 22.00, 00.00, 02.00, 04.00, 06.00, келес куннщ 08.00 сагатына дейiнгi аральщта екi сагаттан эсер бершш отырды.

Биоактивтi HYктелеpiнiц на;ты орындарын анатомиялы; топографиялы; карта бойынша аны;тау тэсiлi ;олданылды [16]. «Виброн» аппараттары эл-Фараби атындагы Каз¥У-дагы тэжipибелiк eндipiстiк ортальщта арнайы тапсырыспен жасалган. Статикалы;

электропотенциалдарын «Биопотенциометр»

аспабында ^ркелдь Калыпты жагдайда, стресс эсер еткен жагдайда жэне стресстен кейiнгi аурикулярлы БАН бip тэулiктегi СЭП жэне энтропиясы зеpттелдi. Энтропиялы; кepсеткiштеp MATLAB (matrix Laboratory, АКШ, Нью-Мексико) - техникалы; есептеpдi шешуге арналган ;олданбалы багдарламалар пакетi кeмегiмен есептелiндi [17]. Алынган нэтижелер Microsoft Excel багдарламасы ар;ылы статистикалы; TYPДе eцделдi жэне орташа арифметикалы; параметрлер eзгеpiсi Фишер-Стьюденттiц жупсыз кpитеpиiн ;олдану ар;ылы есептелiндi (р<0.05*, р<0.01**, р<0.001***). Зерттеу нэтижелеpi мен оларды талц^1лау Калыпты жагдайда ;ояндардыц оц жэне сол кулагындагы БАН статикалы; электрлiк потенциал (СЭП) тэулжтж динамикасы уа;ыт бойынша тeменгi кepсеткiштеpi 10.00, 12.00 сагаттарга, жогаргы кepсеткiштеpi 18.00, 08.00 сагаттарга сэйкес келедi. БионYктелеpдiц минималды жэне максималды

керсетюштершщ арасында статистикалы; сенiмдiлiк (р<0,05; р<0,01) дэлелдендi.

Энтропиялы; кеpcеткiштеp мэлiметтеpi бойынша бipiншi кестеде №№ 1, 2, 3- он, ;улак;тан, №№ 1', 2', 3' -

сол кулак;тан БАН ;алыпты жагдайдагы СЭП тэулжтж динамикасынын кеpсеткiшi (кесте 1), екiншi осы HYKтенiн СЭП тэулiктiк динамикасынын энтропиялы; мэндеpi теменде беpiлген (сурет 1).

Кесте 1 - Калыпты жагдайдагы ;ояндардын теpiсiндегi аурикулярлы биоактивт HYктелеpдiн СЭП тэулiктiк динамикасы_

Сагаттар Он Сол он сол он сол

БАН

БАН №1 БАН №1' БАН №2 БАН №2' БАН №3 БАН №3'

10 49,8±1,3 47,0±1,5 46,9±1,7 46,4±1,4 53,8±1,7 54,3±1,5

12 45,6±1,2 46,2±1,2 50,1±1,1 50,3±1,2 52,4±1,4 51,8±1,4

14 46,3±0,5 46,3±1,1 47,7±1,3 47,5±1,2 54,0±1,4 49,6±1,1

16 45,3±1,4 43,9±0,7 50,8±0,7 51,3±1,2 51,2±1,2 47,2±1,4

18 50,2±1,0 49,6±0,7 54,0±1,2 56,3±1,5 57,0±1,1 57,0±1,0

20 55,4±1,3 55,3±1,4 54,6±1,1 58,3±1,7 56,4±1,2 58,3±1,3

22 56,8±0,9 57,3±1,5 58,3±0,7 61,5±1,3 64,3±1,2 64,3±1,2

00 57,3±1,4 60,0±0,9 60,0±0,1 64,4±1,1 67,1±1,4 67,2±1,4

02 53,7±1,2 55,4±1,6 54,3±1,5 53,3±1,3 56,6±1,5 55,8±1,1

04 51,4±1,1 50,7±1,2 53,8±1,4 50,9±1,4 58,1±1,3 53,7±1,0

06 48,7±1,4 46,4±1,6 53,6±1,2 48,3±1,6 54,6±1,1 51,7±1,4

08 54,6±0,7 53,4±0,9 53,1±0,7 53,4±1,0 55,6±1,2 55,7±1,5

Кестеде ;алыпты жагдайда он жа; жэне сол жа; ;ула;та БАН СЭП керсеткiштерi 43,9±0,9^67,2±1,4 аралы;тарында тербелш, екi кулак;та айырмашылы; бай;алмады. Сол ;улак;тагы №1БАН энтропиясы 8=2.5549 43,9±0,9^60,0±0,9 (р<0,05) аралы;тарында тербелiп, KYндiзгi 16.00 сагатта ен теменгi мэндi керсетп, он ;ула;тагы №3' БАН энтропиясы S=2.5541 керсетiп, 47,2±1,4^67,2±1,4 аралы;тарында тербелш, TYнгi 00.00 сагаттарында жогары мэндi бердi. Жалпы

ен жогаргы керсетюш кешкi 18.00 сагаттары мен тангы 04.00 сагаттарына тура келдi. ТYнгi уа;ытта жогары мэндi керсетуi агзаньщ барлы; функциясынын жумысы бэсендейтiнiне байланысты, сэйкесiнше егер ;андайда стресс фактор удайы осы сагаттарга сай эсер етсе агзада ;ажу YДерiсiн туындатуы MYмкiн [18-20]. Стресс фактор эсерi кезiнде БАН циркадианды динамикасы ;алай езгеретiндiгi келесi кестеде берiлген (2 кесте).

ЕСТНИК

m u

бО г

55

50

45

№1 БАН

№1'БАН

«

№2 БАН

№2' БАН

70 65 бО

8 55

50

№3 БАН

200

400

бОО time

80

№3' БАН

Сурет 1 - Калыпты жагдайда к;ояндардын, теpiсiндегi аурикулярлы биологияльщ активтi HYктелеpдiн, СЭП тэулжтж

динамикасынын, энтропиясы

Кесте 2 - Стресс кезшдеп ;ояндардын терюндеп аурикулярлы биоактивтi HYктелеpдiн СЭП тэулжтж динамикасы

Сагаттар он сол он сол он сол

БАН

БАН №1 БАН №1' БАН №2 БАН №2' БАН №3 БАН №3'

10 65,2±1,9 72,4±1,6 66,8±2,3 75,8±2,3 67,2±1,5 70,8±3,3

12 69,7±3,9 76,2±4,4 63,3±1,1 72,2±3,5 69,3±3,7 78,5±3,6

14 65,8±2,8 71,8±1,4 67,5±2,8 69,2±2,4 65,7±3,5 76,9±3,5

16 71,5±2,7 77,2±2,2 71,9±3,3 80,5±3,0 77,7±2,3 85,2±3,2

18 61,4±1,3 66,0±2,0 63,9±2,7 74,8±2,3 71,2±3,1 80,7±2,4

20 79,2±3,0 83,7±3,2 75,9±2,8 86,2±2,9 78,2±4,2 89,3±3,4

22 67,4±4,4 75,2 ±4,6 67,4±3,0 76,9±4,5 67,4±3,0 77,2±4,5

00 61,2±2,6 71,3±1,0 61,4±3,5 71,2±1,2 59,7±2,8 70,5±1,8

02 79,8±2,5 86,8±2,4 79,4±2,0 90,2±3,1 71,3±3,7 80,5±2,7

04 77,9±2,0 83,5±3,3 79,8±1,4 85,2±1,6 74,9±3,0 86,0±2,3

06 77,4±1,9 80,9±2,6 73,7±3,8 81,9±4,3 73,9±4,3 82,8±2,1

08 63,3±2,5 74,2±3,3 57,8±3,0 70,7±1,1 55,2±2,2 67,8±3,2

Алынган нэтижелер бойынша вибрация эсер еткен кездегi БАН бiр тэулiктегi СЭП кeрсеткiшi жэне энтропиясы ;алыптыдан жогарылаган. Ретсiздiк денгеш ;аншалык;ты дэрежеде eзгергендiгi (сурет-2) бершдь

№ 1 БАН-нын СЭП керсетк^ 61,2±2,6^79,8±2,5 аралы;тарында тербелiп, жогаргы мэндер TYнгi 20.00 мен 02.00 сагаттарда тiркелсе, тeменгi кeрсеткiш 18.00 мен 00.00 сагаттарга тура келiп, энтропиясы S=2.5570 мэнiн кeрсеттi. № 1' БАН-нын СЭП керсеткШ бойынша жогары кeрсеткiш 02.00 сагат;а, тeменгi мэн 18.00 сагаттарда 66,0±2,0^86,8±2,4 мэндер аралыгында тербелiп, энтропиясы S=2.5570 кeрсеттi. №2 БАН-нын СЭП мрсете^^^ энтропиясы S=2.5571 тен болса, тэулiктiк динамикасы 57,8±3,0^79,8±1,4 аралыгында тербелiп, жогаргы кeрсеткiш 02.00 сагаттарда, тeменгi кeрсеткiш 08.00 сагаттарына тура келдi. № 2' БАН-нын СЭП гарсеткШ бойынша жогары гарсетюш 02.00 сагат;а, тeменгi мэн 14.00 сагаттарда 69,2±2,4^90,2±3,1мэндер аралыгында тербелiп, энтропиясы S=2.5580 кeрсеттi. №3 БАН-нын СЭП мрсете^^^ энтропиясы S=2.5570 тен болса, тэулжтж динамикасы 55,2±2,2^78,2±4,2 аралыгында тербелш, жогаргы кeрсеткiш 20.00 сагаттарда, тeменгi кeрсеткiш 08.00 сагаттарда бай;алды. №3' БАН-нын СЭП гарсетк^ бойынша жогары кeрсеткiш 20.00 сагат;а, тeменгi мэн 08.00 сагаттарда

67,8±3,2^89,3±3,4 мэндер аралыгында тербелiп, энтропиясы S=2.5581 кeрсеттi.

Сол ;улак;тан алынган мэндер он кулак;тагы БАН алынган мэндерге ;араганда жогарылаганы бай;алды. №2' 3' БАН - нын ен жогаргы кeрсеткiшi 02.00 сагаттарга тура келдi, ;алган бионYктелер салыстырмалы TYPДе TYнгi уа;ыттарда жогарылагандыгы СЭП кeрсеткiштерi агзада Yздiксiз ЖYзеге асырылып жат;ан биофизикалы;, физиологиялы; т.б. процесстермен тыгыз байланысты екендiгiн дэлелдейдi [21-22]. Сол себептi барлы; тандап алынган бионYктелердiн iшiнде агзанын шю KYЙi туралы толы; а;парат бере алатын HYктенi аны;тау Yшiн стресстен кешнп БАН-нын СЭП кeрсеткiштерi талданды, ;алыпты жагдайдан стресс кезiнде айтарльщтай eзгерiп, стресстен кейiн бастап;ы мэндерш кeрсеткен HYктелердi диагностикалы; ма;сатта нысана HYктелер ретiнде ;олдануга болатындыгын дэлелдейдь Стресстiк фактор агзадагы гомеостаз денгешнщ бузылуына бастама ретiнде ретсiздiктi туындатады, пайда болган ретсiздiк денгейiн-энтропия гарсеткШ ар;ылы есептелiнiп алынды, ал стресстен кешнп агзадагы тепе-тендiктiн ;алпына келуi БАН-нын СЭП кeрсеткiштерi ар;ылы ба;ыланды (3 кесте), аурикулялы БАН -нын СЭП энтропия гарсеткШ ;алай eзгеретiндiгi тeменде берiлдi (сурет-3).

time time

а) №2 BAH

6) №2' BAH

go

85 80 75 TO 65

200

400

600 time

800

a) №3 BAH

6) №3' BAH

S=2.5570

II1111111111

S=2.5581

400

CypeT 2 - CTpecc Ke3iHgeri KpnHgapgbiH, TepiciHgeri aypHKy.rap.rcbi 6Ho.rcorHfl.rcbiK; aKTHBTi HyKTe^epgiH, СЭП TayrnKTiK

gHHaMHKacbiHbiH, энтpопнflCbI

Кесте 3 - Стресстен кешнп ;ояндардын терюндеп аурикулярлыбиоактивт HYктелеpдiн СЭП тэулжтж динамикасы

Сагаттар он сол он сол он сол

БАН

БАН №1 БАН №1' БАН №2 БАН №2' БАН №3 БАН №3'

10 54,2±1,2 51,2±1,4 53,1±1,2 55,7±1,1 50,8±1,3 52,3±1,2

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

12 56,6±1,3 54,3±1,3 56,6±1,1 57,5±1,3 54,0±1,4 54,0±1,2

14 46,3±1,0 46,3±1,1 47,3±0,7 50,4±0,1 48,2±1,1 49,6±1,1

16 49,1±1,1 50,7±0,7 48,4±1,1 52,5±1,3 49,6±0,1 52,0±1,0

18 54,1±0,8 62,4±1,0 58,3±1,2 59,0±1,1 62,3±0,7 64,4±0,8

20 59,0±1,2 68,5±1,3 61,9±1,1 63,4±0,1 65,3±1,4 68,4±1,3

22 57,2±0,1 60,1±0,7 60,2±1,4 58,2±1,3 63,3±0,4 64,5±1,2

00 62,8±1,4 63,2±0,8 59,1±0,7 57,4±1,0 64,1±0,1 62,4±0,7

02 54,7±1,1 52,4±1,3 55,3±1,2 53,3±1,3 61,1±1,1 60,2±0,1

04 55,6±1,3 58,2±1,1 58,2±0,1 60,5±1,2 61,2±0,8 66,4±1,4

06 55,7±0,1 53,3±0,6 56,3±1,3 52,2±0,1 56,2±0,1 56,8±1,3

08 54,3±1,0 51,1±0,9 57,2±1,2 49,3±1,4 53,3±1,0 51,2±0,1

Кестеден бершген ;алыпты жагдайда БАН бip тэулiкте СЭП ауытку шамасынын мэндерiмен стресстен кейiнгi мэндердi салыстырса;. Бул тэжiрибеде он жа;;а Караганда сол жа; ;ула;та БАН-нын СЭП кeрсеткiштерiнде айырмашылы; бай;алады. Кдлыпты жагдайга ;араганда стресстен кешнп мэндер жогары, он ;ула;тагы №1'БАН 46,3±1,1^68,5±1,3 аралыгында тербелiп, энтропиясы S=2.5536 ;алыпты жагдайдагыдай тeменгi мэндi

гарсетсе, сол ;ула;тагы БАН №3' 49,6±1,1^66,4±1,4 аралыгында тербелiп энтропиясы S=2.5537 мэндерш гарсетш жогары мэндi бердi.

Жалпы тeмен кeрсеткiш 06.00 мен 16.00 сагаттары аралыгында кeрсетiп, БАН-нын СЭП гарсеткШ бастап;ы ;алпына келе бастаган. Ал 18.00 мен тангы 04.00 сагаттарына жогары мэндер тiркелдi.

№1 БАН

№1'БАН

800

I I J S=2.5536

m u

200 400

№2 БАН

№2' БАН

65

m u

45

S=2.5550

65 60 55 50 45

S=2.5551

200 400 600 800

time

№3 БАН

m u

б) №3' БАН

70 65 60 55 50 45

S=2.5537

200 400 600 800

time

Сурет 3 - Стресстен кешн ;ояндардыц теpiсiндегi аурикулярлы биологиялы; активтi HYктелеpдiц СЭП тэулжтж

динамикасыныц энтропиясы

Цорытынды

Сонымен, зерттеуге алынган ;ояндар теpiсiндегi аурикулярлы биоактивтi HYктелеpдiц СЭП тэулжтж ауыткуын бай;ау Yшiн ;алыпты жагдаймен салыстырмалы TYPДе бip тэулжте стpесстiк жагдайлар агзага эсер еткен кездеп СЭП eзгеpiстеp бай;алды. БионYктелеpдiц минималды жэне максималды кepсеткiштеpiнiц арасында статистикалы; сенiмдiлiк (p<0,05; p<0,01) дэлелдендь Тэулiк бойында KYHдiзгi, кешкi сагаттарда минимальды мэндер тiркелсе, TYHгi сагаттарда максимальды мэндер тiркелдi. Калыпты жагдайда оц ;ула;тагы №3' БАН 47,2±1,4+67,2±1,4 аралы;тарында тербелiп TYHгi 00.00 сагаттарында жогары мэндi бердi, энтропиясы S=2.5541, сол ;ула;тагы №1БАН 43,9±0,9^60,0±0,9 (p<0,05) аралы;тарында тербелiп KYHдiзгi 16.00 тeменгi мэндi кeрсеттi, энтропиясы S=2.5549. Ал стресс кезшде оц жэне сол кулак;та айырмашылы; бай;алды, №1'2' 3' БАН - ныц ец жогаргы кeрсеткiшi 02.00 сагаттарга тура келш 86,8±2,4^89,3±3,4 аралыцында тербелiп,

энтропиясы ;алыпты жагдайда S=2.5540 аралыгында болса, стресс кезшде S=2.5570 жэне S=2.5581 аралыгында жогарылады, № 3' БАН ец жогаргы кeрсеткiштi кeрсеттi нэтижелерi бойынша 67,8±3,2^89,3±3,4 мэндер аралыгында тербелiп 20.00 сагаттарга сэйкес келiп, энтропиясы S=2.5581 кeрсеттi. Стресс фактор эсерi кезшде БАН-ныц СЭП кeрсеткiштерiнiц сэйкесiнше мэндерi жогарылауы, агзадагы белгiлi бiр ;абыну оша;тары туралы а;парат бере алатындыгын дэлелдедi [23-24]. Ал стресстен кешнп кезецде №1БАН ;алыпты жагдайдагыдай тeменгi мэндi кeрсетсе, сол ;ула;тагы №3БАН стресс фактор эсерi алынганымен ;алыпты жагдайга Караганда жогары мэндi берш бiрнеше сагаттар аралыгында тербелiп турды, энтропиясы ;алыпты жагдайда S=2.5541 ал стресстен кешн S=2.5537 кeрсеттi. Алынган нэтижелер бойынша №№ 1', 2', 3' -сол ;ула;тан алынган бионYKтелердi ;абыну процесстерiнiц алдын алуга, емдiк ма;сатта ;олдануга болатындыгы дэлелдендь

ЭДЕБИЕТТЕР

1 Телеуханов С.Т. Биологиялы; ыргак; - тipi табигаттын, ipгелi зан,ы // Гылым кекжиегiнде: Fылыми-кепшiлiк жина;. - Алматы, 2006 - 59-68 б.

2 Тулеуханов С.Т. Биологические ритмы-фундаментальный закон живой природы // Известия НАН РК. Серия биологическая и медицинская.-Алматы, 2002- №6(234). - С. 3-16.

3 Husse, J., Eichele G., Oster H. Synchronization of the mammalian circadian timing system: Light can control peripheral clocks independently of the SCN clock: Alternate routes of entrainment optimize the alignment of the body's circadian clock network with external time // Bioessays. - 2015. - Vol. 37, № 10. - P. 1119- 1128.

4 Тулеуханов С.Т. Временная организация биологических систем. - Алматы: Каза; университет^ 1999. - 156 с.

5 Цфасман А. З., Горохов В. Д., Алпаев Д. В. Суточный ритм мелатонина при депривации ночного сна //Проблемы эндокринологии. - 2013. - Т. 59. - №. 2.

6 Писарев А. П., Писарев М. А., Голобокова Е. М. Прогнозирование заболеваний с использованием хронобиологических данных //Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. - 2017. - №. 11-3. - С. 35-37.

7 Лабунец И. Ф., Бондаренко Л. А. Изменения биоритмов эндокринной функции тимуса у кроликов разного возраста в условиях круглосуточного освещения //Проблемы старения и долголетия. -2015. - №. 24,№ 2. - С. 120-128.

8 Комаров Ф. И. и др. Десинхронизация биологических ритмов как ответ на воздействие факторов внешней среды //Клиническая медицина. - 2017. - Т. 95. - №. 6.

9 Кулбаева М.С. Шу жэне вибрация жагдайындагы ;ояндардын терiсiндегi аурикулярлы биоактивт HYктелердiн электрофизиологиялы; ;асиеттершщ тэулжтж динамикасы:биол.гылымд.канд.,,,дисс.-Алматы.-2010.-116б.

10 Figueiro M.G., Bierman A., Rea M.S. A train of blue light pulses delivered through closed eyelids suppresses melatonin and phase shifts the human circadian system // Nat Sci Sleep. - 2013. - Vol. 5. - P. 133-141.

11 Borjigin J., Zhang L. S., Calinescu A.A.Circadian Regulation of Pineal Gland Rhythmicity // Mol. Cell Endocrinol. - 2012. - Vol. 349, № 1. -P. 13-19.

12 Zhanabaev Z.Zh., Kozhagulov Y.T., Khokhlov S.A. Scale invariance criteria of dynamical chaos // International Journal of mathematics and physics 4. - 2013. - №2. - P.29-37.

13 Тулеуханов С.Т., Гумарова Л.Ж. Энтропия суточной динамики электропроводности и потенциалов кожи животных в норме и стрессе. //Медицинская физика-

Т1З1М1

2005: Материалы Евразийского конгресса по иедицинской физике и инжинерии. - М. - 2GG5.-C273-274.

14 Тулеуханов С.Т., Аблайханова Н.Т., Швецова Е.В. //Материалы Международной научно-практической конференции «теоритические и практические аспекты развития современной науки».- Бишкек:

ИСИта^^.-сиз-т.

15 Тулеуханов С.Т., Гумарова Л.Ж., Жанабаев З.Ж., Медетов Б.Ж. Мультифрактальный анализ степени самоорганизации организма животных в норме и при гипокенезии. // Физиология человека и животных. Экологическая безопасность: Материалы 1 Международного научного Интенет конференцииу-Ставрополь. -2GG2.-C118-124.

16 Тулеуханов С.Т., Ургалиева Ж., Бабашев А. Биологически активные точки наружной ушной раковины кроликов и динамика их суточной активности. //Веб.: Генетические и биоэнергетические исследования организмов.- Алма-Ата, 1982. - C. 138-149.

17 Жанабаев З.Ж. Критерии самоподобия и самоаффинности динамического хаоса // Вестник КазНУ. Серия физическая. - 2G13- №1 (44). - С. 58-66.

18 Жульева Н.В. Понятия «Самоорганизация» и «Энтропия» как концептуальные средства представления термодинамической проблемы в биофизике//вестн. Моск. Ун-та. Сер. 7. Философия. 2017. № 5- С. 28-32.

19 Бухтияров И. В., Чистов С. Д. Влияние суточной депривации сна на глазодвигательные реакции человека-оператора // Авиакосмическая и экологическая медицина. - 2G11. - № 4 (42). - C. 42 - 46. 2G Глебездина Н. С., Куклина Е. М. Мелатонин-зависимая регуляция активности Th17 // Вестник Уральской медицинской академической науки. - 2G14.

- Т.49, №3. - С. 21-22.

21 Симонов В. Н., Бочкарев М. В., Рагозин О. Н. Десинхроноз гемодинамических параметров при сменной работе / // Ульяновский медикобиологический журнал. - 2G11. - № 4. - С. 77-82.

22 Slomczynski W., Kwapier J., Zyczkowski K. Entropy Computing Via Integration over Fractal Measures // Chaos.

- 2GGG. -№1 (10). -P. 18G-188.

23 Cohen, S.E. Circadian Rhythms in Cyanobacteria / S.E. Cohen, S.S. Golden // Microbiol. Mol. Biol. - 2G15. - Vol. 79, № 4. - P. 373-385.

24 Волобуев А.Н., Пятин В.Ф., Романчук Н.П. Циркадианная биофизика и нейропластичность // The Journal of scientific articles "Health and Education Millennium".-2G16. -Vol. 18, No 8.-С.80-82.

9DEBIETTER TIZIMI

1 Teleuhanov S.T. Biologijaly; ypFa; - tipi tabirattyH, ipgeli zaHy // Fylym kekzhieginde: Fylymi-kepshilik zhina;. -Almaty, 2006 - 59-68 b.

2 Tuleuhanov S.T. Biologicheskie ritmy- fundamental'nyj zakon zhivoj prirody // Izvestija NAN RK. Serija biologicheskaja i medicinskaja.- Almaty, 2002- №6(234). -S. 3-16.

3 Husse, J., Eichele G., Oster H. Synchronization of the mammalian circadian timing system: Light can control peripheral clocks independently of the SCN clock: Alternate routes of entrainment optimize the alignment of

the body's circadian clock network with external time // Bioessays. - 2015. - Vol. 37, № 10. - P. 1119- 1128.

4 Tuleuhanov S.T. Vpemennaja opganizacija biologicheskih sistem. - Almaty: Kazan; univepsiteti, 1999. - 156 s.

5 Cfasman A. Z., Gorohov V. D., Alpaev D. V. Sutochnyj ritm melatonina pri deprivacii nochnogo sna //Problemy jendokrinologii. - 2013. - T. 59. - №. 2.

6 Pisarev A. P., Pisarev M. A., Golobokova E. M. Prognozirovanie zabolevanij s ispol'zovaniem hronobiologicheskih dannyh //Aktual'nye problemy gumanitarnyh i estestvennyh nauk. - 2017. - №. 11-3. - S. 35-37.

7 Labunec I. F., Bondarenko L. A. Izmenenija bioritmov jendokrinnoj funkcii timusa u krolikov raznogo vozrasta v uslovijah kruglosutochnogo osveshhenija //Problemy starenija i dolgoletija. - 2015. - №. 24,№ 2. - S. 120-128.

8 Komarov F. I. i dr. Desinhronizacija biologicheskih ritmov kak otvet na vozdejstvie faktorov vneshnej sredy //Klinicheskaja medicina. - 2017. - T. 95. - №. 6.

9 Kulbaeva M.S. Shu zhane vibracija zhardajyndary ;ojandardyH, terisindegi aurikuljarly bioaktivti nyktelerdiH, jelektrofiziologijaly; ;asietteriniH, tauliktik dinamikasy:biol.Fylymd.kand.,,,diss.-Almaty.-2010.-116b.

10 Figueiro M.G., Bierman A., Rea M.S. A train of blue light pulses delivered through closed eyelids suppresses melatonin and phase shifts the human circadian system // Nat Sci Sleep. - 2013. - Vol. 5. - P. 133-141.

11 Borjigin J., Zhang L. S., Calinescu A.A.Circadian Regulation of Pineal Gland Rhythmicity // Mol. Cell Endocrinol. - 2012. - Vol. 349, № 1. -P. 13-19.

12 Zhanabaev Z.Zh., Kozhagulov Y.T., Khokhlov S.A. Scale invariance criteria of dynamical chaos // International Journal of mathematics and physics 4. - 2013. - №2. - P.29-37.

13 Tuleuhanov S.T., Gumarova L.Zh. Jentropija sutochnoj dinamiki jelektroprovodnosti i potencialov kozhi zhivotnyh v norme i stresse. //Medicinskaja fizika-2005: Materialy Evrazijskogo kongressa po iedicinskoj fizike i inzhinerii. - M. - 2005.-S.273-274.

14 Tuleuhanov S.T., Ablajhanova N.T., Shvecova E.V. //Materialy Mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferencii «teoriticheskie i prakticheskie aspekty razvitija sovremennoj nauki».- Bishkek: ISIT0.-2012.-S.113-117.

15 Tuleuhanov S.T., Gumarova L.Zh., Zhanabaev Z.Zh., Medetov B.Zh. Mul'tifraktal'nyj analiz stepeni samoorganizacii organizma zhivotnyh v norme i pri gipokenezii. // Fiziologija cheloveka i zhivotnyh. Jekologicheskaja bezopasnost': Materialy 1

Mezhdunarodnogo nauchnogo Intenet konferenciiy-Stavropol'. -2002.-S.118-124.

16 Tuleuhanov S.T., Upgalieva Zh., Babashev A. Biologicheski aktivnye tochki napuzhnoj ushnoj pakoviny kpolikov i dinamika ih sutochnoj aktivnosti. //Veb.: Geneticheskie i biojenepgeticheskie issledovanija opganizmov.- Alma-Ata, 1982. - C. 138-149.

17 Zhanabaev Z.Zh. Kpitepii samopodobija i samoaffinnosti dinamicheskogo haosa // Vestnik KazNU. Sepija fizicheskaja. - 2013- №1 (44). - S. 58-66.

18 Zhul'eva N.V. Ponjatija «Samoorganizacija» i «Jentropija» kak konceptual'nye sredstva predstavlenija termodinamicheskoj problemy v biofizike//vestn. Mosk. Un-ta. Ser. 7. Filosofija. 2017. № 5- S. 28-32.

19 Buhtijarov I. V., Chistov S. D. Vlijanie sutochnoj deprivacii sna na glazodvigatel'nye reakcii cheloveka-operatora // Aviakosmicheskaja i jekologicheskaja medicina. - 2011. - № 4 (42). - C. 42 - 46.

20 Glebezdina N. S., Kuklina E. M. Melatonin-zavisimaja reguljacija aktivnosti Th17 // Vestnik Ural'skoj medicinskoj akademicheskoj nauki. - 2014. - T.49, №3. -S. 21-22.

21 Simonov V. N., Bochkarev M. V., Ragozin 0. N. Desinhronoz gemodinamicheskih parametrov pri smennoj rabote / // Ul'janovskij medikobiologicheskij zhurnal. -2011. - № 4. - S. 77-82.

22 Slomczynski W., Kwapier J., Zyczkowski K. Entropy Computing Via Integration over Fractal Measures // Chaos. - 2000. -№1 (10). -P. 180-188.

23 Cohen, S.E. Circadian Rhythms in Cyanobacteria / S.E. Cohen, S.S. Golden // Microbiol. Mol. Biol. - 2015. - Vol. 79, № 4. - P. 373-385.

24 Volobuev A.N., Pjatin V.F., Romanchuk N.P. Cirkadiannaja biofizika i nejroplastichnost' // The Journal of scientific articles "Health and Education Millennium".-2016. -Vol. 18, No 8.-S.80-82.

А.К.Токтыбай, С.Т.Тулеуханов, З.Ж. Жанабаев

Казахский национальный университет им. аль-Фараби, г. Алматы,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ОПРЕДЕЛЕНИЕ ЭНТРОПИЙНЫХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ СУТОЧНОЙ ДИНАМИКИ СТАТИЧЕСКОГО ЭЛЕКТРИЧЕСКОГО ПОТЕНЦИАЛА БИОАКТИВНЫХ ТОЧЕК КОЖИ ЖИВОТНЫХ В НОРМЕ, ПРИ СТРЕССЕ И ПОСЛЕ СТРЕССА.

Резюме: В данной статье приведены значения суточной динамики статических электрических потенциалов (СЭП) аурикулярных биологически активных точек (БАТ) животных в норме, при стрессе и после снятия стресса. Определены значения энтропии СЭП БАТ как в норме и при стрессе, и после стресса. Показано, что показатели энтропии СЭП БАТ у контрольных групп животных ниже, чем у опытных

групп. Повышение показателей энтропии СЭП БАТ у животных при стрессе свидетельствует о разрегулированности суточных ритмов. Ключевые слова: статистический электрический потенциал (СЭП), термодинамика, биологически активные точки (БАН), циркадные ритмы, энтропия, хаос, стресс

S.T.Tuleukhanov, A.K.Toktybay, Z.Zh.Zhanabayev

Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan

THE STUDY OF ENTROPY INDICATORS OF THE DAILY DYNAMICS OF THE STATISTICAL ELECTRICAL POTENTIAL OF BIOACTIVE POINTS OF THE SKIN OF ANIMALS IN NORMAL, UNDER STRESS AND AFTER STRESS.

Resume: This article presents the values of the daily dynamics of static electric potentials (SEP) of auricular biologically active points (BAP) of animals in normal conditions, under stress and after stress relief. The values of the entropy of the BOT SEP are determined both in normal and under stress, and after stress. It is shown that the entropy indicators of the BOT BOT in the control groups of

animals are lower than in the experimental groups. An increase in the entropy of the SEP BAT in animals under stress indicates a lack of regulation of daily rhythms. Keywords: statistical electrical potential( SEP), thermodynamics, biologically active points (BAN), circadian rhythms, entropy, chaos, stress.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.