CC BY
3УДК: 657.22
АГРОФИРМАЛАРДАГЫ ПРОДУКЦИЯЛАРДЫН ЭЗД УК
наркын эсЕптеедегу "jit- калькулирование"
МЕТОДУНУН АРТЫКЧЫЛЫКТАРЫ
Исраилов ТимурМурзабекович.э.и.к., доцент, ОшМУ
Токтогулова Айжан Токтогуловна, магистрант, ОшМУ Абдымалик кызы Жазгуль, магистрант, ОшМУ
Ош, Кыргызстан
Аннотация: Бул статьяда агрофирмаларды вздYк наркты эсептввдвгY жацы ыкманы "JIT-калькулирование" (Just in time же орусча точно в срок методун колдонуудагы артыкчылыктары каралган. Мындан сырткары, айыл чарабасындагы чыгымдарды эсепке алуунун методдору, аларды колдонуу чвйрвCY, квйгвйлврY жана аларды чечYY жолдору каралган. Калькуляция методдорунун айыл чарбасынын мал чарбачылыгында, вCYмдYк встYPYYдв, канаттууларды встYPYYдв, токой чарбачылыгында ж.б. чвйрвсундв колдонулушунун артыкчылыктары жана кемчилдиктери изилденген жана практикалык кврсвтмвлвр менен рекомендациялар иштелип чыгып, сунушталган.
Ачкыч свздвр: вздук нарк, JIT-калькулирование, айыл чарбасы, калькуляция методдору.
ПРЕИМУЩЕСТВА МЕТОДА «ЛТ-РАСЧЕТ» ПРИ РАСЧЕТЕ СОБСТВЕННОЙ СТОИМОСТИ ПРОДУКЦИИ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ
Исраилов ТимурМурзабекович.к.э.н., доцент ОшГУ,
Токтогулова Айжан Токтогуловна, магистрант ОшГУ, Абдымалик кызы Жазгуль, магистрант ОшГУ,
Ош, Кыргызстан
Аннотация: В данной статье рассмотрены преимущества использования нового метода расчета себестоимости сельскохозяйственных предприятий «Л^ калькулирование» (Justintime - калькулирование). Кроме того, рассмотрены методы учета затрат в сельском хозяйстве, сферы их применения, проблемы и пути их решения. Были изучены преимущества и недостатки использования сельского хозяйства в животноводстве, растениеводстве, птицеводстве, лесном хозяйстве и т. д., разработаны и представлены практические руководства и рекомендации.
Ключевые слова: себестоимость, JIT-калькулирование, сельское хозяйство, методы калькуляции.
ADVANTAGES OF THE "JIT- CALCULATION" METHOD IN CALCULATING THE EQUITY COST OF PRODUCTS IN AGRICULTURAL FIRMS
Israilov Timur Murzabekovich, Candidate of Economics, Associate Professor,
israilovaoshsit.kg Toktogulova Aizhan Toktogulovna, undergraduate, Abdymalik kyzy Jazgul, undergraduate, Osh State University, Osh, Kyrgyzstan
Annotation•• In this article, the advantages of using the new method of calculating the cost of agricultural enterprises "JIT-calculation" (Just in time - calculation) are considered. In addition, the methods of accounting for costs in agriculture, the scope of their application, problems and ways to solve them are considered. The advantages and disadvantages of the use of agriculture in animal husbandry, plant breeding, poultry breeding, forestry, etc. were studied, and practical guidelines and recommendations were developed and presented.
Key words: cost, JIT-calculation, agriculture, calculation methods.
Айыл чарбасынын маанилуу айырмалоочу белгилеринин бири eндYPYштYн туз сызыктуу эместиги болуп саналат, башкача айтканда, айыл чарбасы бир канча турдегу (мал чарбачылыгын, есумдук естурууну, канаттууларды естурууну, токой чарбачылыгын, бал аарычылыкты ж.б.) чейрену камтыгандыктан, андагы продукция ендуруу да туз сызыктуу эмес, дагы бир айта кетчу нерсе ошол ендуруштердун ичинде да бир же бир нече негизги продукцияны ендуруу менен бирге бир же бир канча кошумча продуктылар алынат. Мында бардык чыгымдар отчеттук мезгилде бир ендуруш цикли катары чогултулат, ал эми аягында продукцияны алгандан кийин чыгымдар продукциянын турлеру боюнча (негизги жана кошумча продукциянын ортосунда) ездук наркты аныктоо учун белуштурулет. Ошондуктан бухгалтердик эсептин дуйнелук практикасында ички чарбалык эсептин маселелери, анын ичинде пландаштыруунун жана чыгымдардын эсебинин жана ендуруштук чыгымдардын калькуляциясынын методдору чоц мааниге ээ. Калькуляциялык ыкма ендуруштук эсептин системасын камтыйт, мында продукциянын иш жузундегу ездук наркы, ошондой эле продукциянын бирдигине кеткен чыгымдар аныкталат.
Эндурушке кеткен чыгымдарды эсепке алуу жана продукциянын ездук наркын калькуляциялоо ыкмасы деп, адатта, продукциянын иш жузундегу ездук наркын аныктоону жана бул процессти контролдоо учун зарыл болгон
маалыматты камсыз кылуучу ghaypymtyk чыгымдарды документтештирууну жана чагылдырууну уюштуруу ыкмаларынын жыйындысы тYШYHYлeт.
Рыноктун шарттарында чарбалык чечимдерди кабыл алуунун тууралыгы жана чарбанын башкаруу эсебинде бухгалтердик эсепти туура уюштуруу учун ендурушке кеткен чыгымдарды эсепке алуунун жана ездрт наркты калькуляциялоонун темендегудей методдору бар:
1. салттуу ыкмалары - заказдык (буюртмалык), процесстик ыкма, нормативдик ыкма, казандык (комплекстYY eндYPYш) ыкма;
2. заманбап калькуляция ыкмалары - абзорпшен-кост, директ-костинг, JIT - калькуляция[1;167].
Биринчи салттуу ыкмалар eндYPYштYн eзгeчeлYГYнe, технологиялык процесстерине, продукцияны чыгаруу ыкмасына жараша колдонулат. М: заказ менен иштеген ишканалар буюртмалык ыкманы колдонушат, же eндYPYш процесстерден турган болсо, процесстик ыкма колдонулат ж.б.
Буюртмалык эсепке алуу жана ездрт наркты эсепке алуу системасы технологиялык максаттар YЧYн материалдардын наркын, eндYPYштeгY жумушчулардын негизги эмгек акысын жана жалпы eндYPYштYк чыгымдарды белгилYY бир продукт же кандайдыр бир кызмат кeрсeтYY менен одой байланыштыра турган тармактарда колдонулат [2;55].Буюртмалык калькуляцияны колдонуу енер жай ишканалары менен эле чектелген эмес.Бул ыкма курулушта, полиграфияда, эмерек чыгарууда, илимий изилдееде, долбоорлоодо, оддоо иштеринде, аудит жана консалтинг кызматтарын кeрсeтYYДe, жарнамалык бизнесте, юридикалык фирмаларда, ооруканаларда жана башка чакан жеке eндYPYштe ж.б. колдонулат. Ар бир буюртма аткарылышына жараша чыгымдар картасында эсептелет же чыгашалар топтому барагында топтоштурулган. Буйрутма боюнча бардык TYЗ чыгымдар иштер аяктаганга чейин аткарылып жаткан ишке TYЗ кошулат, ал эми кыйыр чыгымдар пропорционалдуу бeлYштYPYY базасына жараша болот. Аткарылган заказдын наркы чыгымдардын жыйынтыгын чыгаруу менен аныкталат.
Процесстик (операциялык) ыкма массалык eндYPYштe наркты этап-этабы менен эсептее колдонулушу мYмкYн [2;56]. Мисалы, станоктук цехте ар кандай операциялар (бургулоо, майдалоо, курчутуу ж. б.) болушу мYмкYн. Процесстер же операциялар деп eндYPYштeгY уюшулган стандарттык бир процедура жана техника менен уюуштурула турган процесс же операция аныкталышы мYмкYн, анын аткарылышы акыркы продукттун eзгeчeлYктeрYнeн кез каранды эмес. Калькуляциялоонун оперативд^ системасы менен негизги (материалдык чыгымдарды кошпогондо) чыгымдарды жана кошумча чыгымдарды бeлYштYPYY объекти болуп операция саналат. Материалдык чыгымдар белгилYY бир продукт жана eндYPYш цехи (нарк борбору) боюнча эсепке алынат.Андан кийин бул ездук нарктын чыгашалары (материалдык жана кошумча эмгек акы + кошумча кыйыр чыгымдар) бул операциядан еткен eндYPYш бирдиктеринин
ортосунда кошумча чыгымдардын орточо наркына пропорционалдуу бeлYштYPYлeт. Негизги документ катары керектуу материалдарды жана операцияларды кeрсeтYYЧY тапшырма берYY менен колдонулат. Операциялык же процесстик системанын негизги пункту - бул материалдык, эмгек жана кошумча чыгымдар YЧYн пландаштырылган (же болжолдонгон) коэффициентти колдонуу.
Процесстик ыкмада ездук наркты эсептее системасы сериялык же массалык бирдиктYY eндYPYштe же болжол менен бир эле продукция eндYPYлгeн YЗГYЛTYKCYЗ eндYPYШYк циклга ээ болгон тармактарда колдонулат. Бул ыкмада eздYк наркты технология ар бир eндYPYш бирдиги тарабынан eндYPYш процессинин eзYнчe бeлYГYн аткарууну жана продукциянын бир процессинен же операциясынан экинчисине eтYШYн камсыз кылган eндYPYштeрдe да колдонулат. Акыркы бeлYм eндYPYштY бYTYPYп, даяр продукциянын кампасына жеткирет. Ар бир бeлYм eзYHYн чыгымдарын eзYнчe эсептеп бухгалтерияга берет, ал эми бухгалтерия eздYк наркты чыгарат.
Нормативдик ыкма - сметалык маалыматтарга негизделген калькуляция[2;58]. Бул система башкача стандарттык чыгымдар боюнча калькуляция деп аталат. Бул калькуляция системасы, атап айтканда, стандарттык чыгымдардын борборлорунда колдонулат.Стандарттык чыгымдар - бул алдын ала белгиленген чыгымдар. Алар максаттуу жана натыйжалуу eндYPYштeгY чыгымдарга туура келет. Продукция стандарттык чыгымдардын негизинде алдын ала тYЗYлгeн сметалык eздYк нарк менен эсепке алынат. Чыныгы eздYк нарк бYTYндeй иш-аракет толугу менен бYткeндe гана билинет. Ошентип, ортодогу айырмачылык чыгымдар сатылган продукциянын eздYк наркына кошулат же кемитилет.
Айыл чарбасында нормативдик ыкманы мал чарбачылыгында кецири колдонулат, себеби CYт жана эт багытындагы малдарга кYHYгe атайын тYЗYлгeн нормадагы тоютту, жемди, азыкты ж.б. керектYY заттар менен багышат. 0згeчe нормативдик ыкма азыркы заманбап шартта гидропоникада (eсYмдYктeрдY жерсиз атайын суюктук кошулмаларда eстYPYY) да кецири колдонулат.
Продукциянын eздYк наркын калькуляциялоонун казандык (комплекстуу ендуруш) ыкмасы практикада аз кездешет. Мында чыгымдардын баары бир казанга топтолот, eндYPYштYн акырында негизги жана кошумча eндYPYлгeн продуктуларга атайын ыкмалар менен бeлYштYPYлeт. Айыл чарбасында эсептeeнYн казандык ыкмасы eсумдYк eстYPYYЧYЛYктe кецири колдонулат, себеби баардык eсYмдYк eстYPYYДe бир же андан кeп негизги продуктулуу жана бир канча кошумча продукция eндYPYлeт. Ошондуктан чыгымдар топтолуп ошол дандар, чeбY, саманы ж.б. пропорционалдуу бeлYнeт.
Заманбап калькуляция ыкмалары жакынкы мезгилде пайда болуп, ишканада башкаруучулук чечим кабыл алууда аябай чоц жардам берет.
Абзорпшен-кост (Absorption-cost) - бул чыгымдарды толук белуштуруу калькуляциясы же сатылган продукция менен кампадагы калган продукциянын ортосунда eндYPYштYн бардык чыгымдарын бeлYштYPYY менен продукциянын eздYк наркын эсептее ыкмасы [5;31]. Баалоо тышкы колдонуучулар YЧYн кирешелер жана чыгымдар отчетун даярдоо YЧYн колдонулат.Бул ыкмада продукциянын eздYк наркы eндYPYштYн тeмeндeгY чыгымдарынан турат:
1. сырье жана негизги материалдар;
2. жумушчуларынын эмгек акысы;
3. eзгeрYлмe eндYPYштYк кошумча чыгымдар;
4. туруктуу eндYPYштYк кошумча кыйыр чыгымдар.
Директ кост (Direct-cost) ыкмасында -бул ыкмада eздYк наркeзгeрYлмe чыгымдардан гана турат, ал эми туруктуу чыгымдар мезгилдик чыгымдар катары каралат [5;32]. Бул ыкма менен eндYPYштeгY продукциянын eздYк наркытeмeндeгY чыгымдардан турат:
- сырье жана негизги материалдар;
- жумушчуларынын эмгек акысы;
- eзгeрYлмe eндYPYштYк кыйыр чыгымдар.
JIT - калькуляцияХХ кылымдын 50-жылдарында пайда болгон. Япониядагы бул ыкма бYГYнкY кYндe керектYY сырье жана материалдар менен камсыз кылууну уюштуруу тармагында абдан натыйжалуулардын бири болуп саналат [3]. Ушундай жол менен уюштурулган жеткирYY сырье жана материалдарды издееге, сатып алууга жана сактоого сарпталган ашыкча убакытты жана акчаны жокко чыгарат, материалдык агымдардын натыйжасыз кыймылын жокко чыгарат.
Бул JIT-калькулирование Тойота eндYPYш системасынын негизги eндYPYштY уюштуруу ыкмасы[4;89]. Бул eндYPYш процессинде монтаждоо YЧYн зарыл болгон тетиктердин eндYPYш линиясында так керектYY учурда жана катуу талап кылынган санда камсыз кылуусунда. Натыйжада, бул принципти ырааттуу тYPдe ишке ашырган компания eндYPYштYн токтоп калууларын жок кылат, товардык-материалдык байлыктардын калдыктарын жокко чыгарат, инвентарларды азайтат же нeлдYк инвентаризацияга жетише алат.
Негизги мYнeздeмeлeрY:
• зарыл болгон учурда гана керектYY материалдарга ээ болуу;
• сапатты "нeлдYк кемчиликтер" абалына чейин жеткирYY;
• жабдуулардын убактысын, кезек eлчeмYн жана eндYPYштYк партиялардын кeлeмYн кыскартуу аркылуу цикл убактысын кыскартуу;
• минималдуу чыгым менен eндYPYштYк операцияларды толук аткаруу менен eздYк наркты азайтуу.
Убакыттын eтYШY менен бул ыкмасы 1954-жылы Toyota корпорациясында ойлоп табылган. Ал ошол кезде Японияда eкYм CYргeн экономикалык чектeeлeрдYн негизинде келип чыккан. Япониянын
жаратылыш ресурстары аз болгондуктан жана кыймылсыз мYлктYн баасы ете жогору болгондуктан, жапон фирмалары ашыкча товарлардын чоц запастары YЧYн кампаларда товардык-материалдык байлыктардын калдыктарын сактоого жол бербее YЧYн уюушулган иш-чара болчу[4;90].
YзгYлтYксYЗ ендYPYш - ар бир операция мурунку операциянын уландысы, эч кандай товардыкматериалдык буюртмалар жок - заказдар, (конвейердик жол менен камсыздалат) - бардык операциялар тец салмактуу жана минималдуу материалдык калдыктар менен ишке ашат жана бYTYPYлбеген ендYPYш толук жокко чыгат. JIT - бул ендYPYштYн агымын уюштуруу, мында ар бир белYк ендYPYш линиясынын кийинки кадамын аяктоо YЧYн зарылчылыкка жараша иштетилет.
JIT-калькулирование ыкмасынын негизги артыкчылыктары болуп теменкYлер саналат:
1. сырье жана материалдардын запастарын жана аларды сактоого кеткен чыгымдарды кыскартуу;
2. ендYPYштY уюуштуруу YЧYн зарыл болгон материалдарды толуктоону камсыздоо убактысын кыскартуу;
3. материалды сарамжалдуу камсыздоонун натыйжалуулугун жогорулатуу;
4. сырье менен материалдардын жацы, эскирбеген (свежий) тYPде келYYCY;
5. сырье жана материалдарынын калдыктарынын келемYн кыскартуу.
Айыл чарбасында бYГYнкY кYнде JIT-калькулирование ыкмасы
каерлерде колдонулат? - деген суроо жаралышы мYмкYн. Чындыгында азыркы тапта айыл чарбасынын продукцияларын кайра иштетYYДе (переработка) ете кецири колдонулат. Бул биздин елкедегY ишкерлердин сырье жана материалдарды ете так жана туура камсыздоосунда эмес, балким ендYPYштYн зарылчылыгынан келип чыгууда. М: сут азыктарын чыгарууда чийки CYTTY керектYY дэцгээлде кYHYге алып келишет, алардан керектYу CYT азыктарын ендYPYшет жана ендYPYштYк цикл аяктагандан кийин, CYT азык продукциялар алынганда токтоосуз сатууга жеткирилет. Аларды сактоого мYмкYн эмес. Ошондуктан чийки срт боюнча калдык, бYTYPYлбеген ендYPYш жана чыгарылган даяр срт азыктары же даяр продукция бул ишканаларда жок. Ушундай эле керYHYш малдардын жана канаттуулардын эт азыктарын чыгарууда да орун алат.
Айыл чарбасында бул ыкманы колдонуу чыгымдарды азайтууда темен^ артыкчылыктары YЧYH сунушталат:
1. Складдык запастарды кармоого кеткен чыгымдарды азайтуу (складдын жумушчуларына эмгек акы, кампа жабдуулары, кампа аянтын ижарага алуу ж.б. чыгымдар);
2. Буйрутма берYYHYн меенетYн кыскартуу (лоттун келемYн кыскартуу, алмаштыруу убактысы, ендYPYштYн токтоп калуусу);
3. Сырье менен материалдардын иштетYYДe жады, эскирбеген (свежий) тYPдe келYYCY;
4. Материалдар, тетиктер жана жарым фабрикаттар менен жабдуучуларды даярдоочуларга жакын жайгаштыруунун эсебинен жакшыраак камсыз кылуу;
5. Сырье жана материал алып келYYЧYлeрдY узак мeeнeттYY пландаштыруу жана товарларды стаууда жакшы бeлYштYPYY;
6. Заказ берилген товарларга жеткирYYЧYлeрдY адистештирYY аркылуу eндYPYштY рационалдаштыруу ж.б.
Артыкчылыктар менен бирге бул ыкманы колдонууда, тeмeнкY кейгейлер пайда болушу мYмкYн:
1. Ташууга жана транспорттук каттамды уюштурууга кеткен чыгымдардын кeптYГY (жолдогу жYктYн кeптYГY, тыгындын пайда болушу, транспорттук ызы-чуу);
2. сырье жана материалдардын бир жеткирYYЧYДeн жогорку кез карандылык (эгер жеткирYY мeeнeттeрY сакталбаса, eндYPYштYк жоготуулар болушу мYмкYн);
3. Туруктуу маалымат алмашуу талап кылынат (жеткизYYЧYHYн жана даярдоочунун финансылык абалын ырастоо милдеттенмеси);
4. ЖеткирYY мeeнeтYн сактабагандыктан, eндYPYш токтогондогу зыяндар жеткирYYЧYлeргe жYктeлYп, чод айыптарга жыгылуусу;
5. ЖеткирYYЧYлeрдYн eзYHYн кампаларын eндYPYшкe жана керектeeчYгe жакындатуу зарылдыгы;
6. Кризистик кырдаалдарда адистешYYДeн жеткирYYЧYлeр YЧYн чод жоготуулар;
7. Продукциянын сапатын жогорулатуу, кемчиликтерди азайтуу жана кайра иштеп чыгуу;
8. Продукциянын ассортиментин алмаштырууда ийкемдYYЛYктYн жогорулашы.
ЭндYPYштYк логистиканын эд кедири таралган жан эффективдYY натыйжасын бергени JIT логистикасы саналат. Анын негизги милдеттери чарбалык келишимдерге ылайык продуктыларды сапаттуу, ез убагында жана толук eндYPYYHY камсыз кылуу, eндYPYш циклин кыскартуу жана eндYPYштYк чыгымдарды оптималдаштыруу кирет. Ошондуктан JIT логистикалык концепциясы, бYГYнкY кYндe ДYЙнeдeгY эд кедири таралган логистикалык тYШYHYк. Бул концепциянын негизги идеясы тeмeнкYдeй:эгерде eндYPYш графиги алдын ала белгиленген болсо, анда сырье жана материалдарынын агымынын кыймылын бардык материалдар, комплекттeeчY тетиктер жана жарым фабрикаттар керектYY санда, керектYY жерде жана белгиленген убакытта келип тургандай кылып уюштурууга болот, о.э. даяр продукцияны eндYPYY, комплектациялоо же сатуу да керектYY санда, керектYY жерде жана белгиленген убакытта уюштурулат.
Ошол эле учурда компаниянын накталай акчасын айландырбай койго калдык запастары керек эмес.
Логистикалык кез караштан алганда, JIT - бул минималдуу сырье жана материалдардын калдыктарына умтулуу менен керектYY ендYPYштYк ресурстарда башкарууну женге салуу бинардык (экилик) логика. Ага ылайык ресурстардын жана продукциянын агымы ендYPYш графигинде белгиленген керектее менен кылдат синхрондоштурулган. Мындай синхрондоштуруу логистиканын эки функционалдык багытын координациялоодон башка нерсе эмес: камсыздоо жана ендYPYштY колдоо.
JIT максаттары материалдык керектеенY пландаштыруу тутумунун максаттарына окшош - буюмдун керектYY белYгун керектYY жерде, керектYY учурда камсыз кылуу. Материалдык талаптарды пландаштыруу системасы эсептеелер боюнча курулса, YЗГYлтYксYЗДYк системасы енер жай инженериясына негизделген. JIT системасынын кептеген айырмалоочу белгилери бар, алар иш жYЗYнде ишмердYYЛYктYн ар кандай тYPYнде, кандай гана менчик тYPYндегY компанияда болбосун, экономиканын ендYPYштYк же ендYPYштYк эмес секторунда колдонууга ийкемдYY.
Ишканада JIT концепциясын ишке ашыруу YЧYH темен^ зарыл шарттар сунушталат:
1. экономикалык системада ишенимдYY жеткирYYЧYлердYн болушу;
2. курулуш материалдарын физикалык жеткирYYHYн жогорку ылдамдыгы, анын ичинде аралык сактоо жана жYктердY иштетYYHY кYTYY убактысын кыскартуу аркылуу;
3. ендYPYштYн учурдагы абалы женYнде так маалымат, жакынкы келечекке так божомолдор болушу шарт;
4. ендYPYш процесстерин уюштурууда жана оперативдYY башкарууда ишенимдYу телекоммуникациялык системаларды жана маалыматтык жана компьютердик колдоону камсыздоо керек.
СезYмдY бYTYPYп жатып, бул концепция заманбап ендYPYштYк милдеттерди жана максаттарды чечYу YЧYH эц ылайыктуу экенин белгилей кетYY керек. «JIT» - бул керектYY келемде жана ез убагында керектуу продукция гана ендYPYлген ендYPYш системасы. Концепциянын чоц артыкчылыгы - ендYPYштYн зарылдыгына жараша керектYY ресурс менен камсыз кылуу жана зарылдыкка жараша ендYPYY. JIT системасы ысырапкорчулукту азайтуу аркылуу бардык ресурстарды эц жакшы пайдалануу менен YЗГYлтYксYЗ нарк агымын максималдуу суроо-талапка негизделген ийкемдYулYк менен айкалыштыруу.
Жыйынтыктап айтканда, айыл чарабасында JIT- калькуляцияны уюштуруу продукциянын ездYк наркын C0ЗCYЗ тYрде азайтат, бул процесс пайданын кебеюсYне жол ачат. 0здYк нарк темендеген сайын даяр продукциянын баасын да темендеткенге шарт тYЗYлет, бул бааны темендетYY конкуренттердин алдында чоц артыкчылыкты берет.
Ошентип, айыл чарба ишканаларында «JIT» калькуляциясын колдонуу заманбап eндYPYштYнишин уюштуруунун жана ар кандай айыл чарба кызматтарын кeрсeтYYHYн маанилYY элементи болуп саналат.
Колдонулган адабияттар:
1. Исраилов, Т.М. Финансовый учет [Текст] / Т.М. Исраилов, А.А. Курманбекова.-Ош.: «ЧП Тойчубаев A.A.»,2015.-630c./https://scholar.google.ru/citations?view_op=view_ citation&hl=ru&user=eVYHBTkAAAAJ&citation for view=eVYHBTkAAAAJ:GnPB-g6toBAC
2. Исраилов Т.М. Курс лекций по предмету «Управленческий учет» / Т.М. Исраилов, A.A. Курманбекова.-Ош.: «ЧП Тойчубаев А.А.»,2018.-202с. / https://elibrary.ru/contents. asp?titleid=56963
3. Точно вовремя для России/ С.В. Питеркин, Д.В. Исаев, Н.А. Оладов. М.: Феникс, 2005.
4. Модели и методы теории логистики: Учебное пособие. 2-е изд/В.С. Лукинский. 5. Логистическая концепция just-in-time. Сайт Logisticsystems.
ИсраиловТ.М. Организация учета затрат и составление калькуляции на каждого ребенка или ученика в частном школьном и дошкольном учреждении / ИсраиловТ.М., КурманбековаА.А. Вестник КЭУ.№4, -Бишкек, 2017. - С. 30-33. / https://scholar.google.ru/citations?view op=view citation&hl=ru&user=eVYHBTkAAAAJ&cst art=20&pagesize=80&citation for view=eVYHBTkAAAAJ :bEWYMUwI8FkC
